HÆSTARÉTTARDÓMAR 1995 Efnisskrá til bráðabirgða 3. hefti Bls. AÓÍAFAGVEIÐ. „dansandi á RA 1900 Aðfinnslur „0... 1715, 2001, 2002, 2277, 2336, 2461 AÖLÖF 1997, 2016, 2026, 2169, 2214, 2282, 2372 AI xi 1706, 1799, 1994 Afréttur „.....rerersnannererraeeen nasa 2091 Almannatryggingar sasssa 2208 Andmælaréttur ...........ðð..... eeen 2300 Alla sannana nanna rann 2130 Ávana- Og fíkniefni „............eeerrerne ner 2474 Bátkar sasssa eisa iii ERNA ERNKSESR 1807 Biðlaun 2... rennt 2342 Bifreiðar: Einkamál ......... err 1727, 2194, 2249, 2288 Opinberál nn I A 2081 BAÐA: am 2417 Brot gegn 4. mgr. 220. gr. laga nr. 19/1940 ...............0 0... 2244 Dánarbú tm: REI 1963 Dómarar 1673, 1676, 1846, 1847, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 2079, 2080 Dómkröfur dresses 1814, 2038 Dómstólar sessa álka FAGRI SR 2012, 2023 FJÖRAÐUE saevarg agga 1819 Endurgrtiðsla. ass reinnevennneiRÐSEGRANSSAVA RGB EÐAI SR 2328 Farbann neee 1961, 2377 Fasteigna- og skipasala ......................0e. enter 1692 FasteiplakaUÐ sessa 1807, 1879, 2315 ÞÉYI linnunedvmti nenni nan SR 2175 Fjárdráttúr asaagasnavaamisnnsinsð saga rana 2049 Fjármál hjóna ...........0...ee.eeerereannrennr rennt rann rrr 2003 Fjárnám. smáa AÐRAR 2003, 2214, 2270 Frávísun: a) frá héraðsdómi assist 1752, 1789, 1887, 1963 b) frá Hæstarétti... 1678, 2001, 2002, 2026, Frávísun að Hluta steizsa inna á 1819, 2410 Frávísunarúrskurður felldur úr gildi .... 1785, 1859, 1994, 2012, 2031, 2038 Frávísunarúrskurður staðfestur ............0.000.... 0000... 1851, 1936, 1940, 2023 Bls. Frelsissvipting ............0.... ner 2351 Fyrninp: ax esaras ign al aali sd aaæ aaaga a 2190, 2288 Galli esne 1879, 2148, 2315, Gerðardómur 0... nest 2034 GJA nuna RS RE annann 1727, 1807 Gjaldþrot massann aaa 2433, 2445 GjAldÞÓTSKÐA nn 1700, 2001, 2002, 2383 Grandleysi ................ erase 2226 Giteiðsla a nnni m RRRRRRRRIÐRÐRREFÖBRRÐRN nan... 1966, 2264 GreiðslúsaMingur ss 1760 Greiðslustaður ................a.eee eeen 1706 Gæsluvarðhald: 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 dd... „ 1673, 1932, 1934 As 103. ET TODD songs 1915 A-liður 1. mgr. 103. gr. 1. nr. 191991 1911, 1923 A- og c-liður 103. gr. laga nr. 19/1991 ld 2224 A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. 1. nr. 19/1991 .............. 1849, 1920, 1927 C-liður 103. gr. laga nr. 19/1991 dd 2021 C-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 .................. 1905, 1917, 2172 Gæsluvarðhald fellt Úr gildi asassassnensssassssss iss na ea 2271 Gæsluvarðhaldsvist „... 1908 Gögn erna 1890 Handveð ................... eeen 2445 Heimvísun ...... 1676, 1783, 1814, 1817, 1846, 1847, 1900, 1976, 1977, 1978 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 2077, 2079, 2080 Hlutafélög eeen 1777, 2328 HÓLMI cneeenennannnsinnrili RE ENRRÐURRSAR FA tn nanna 2336 Hreppamörki ssssass assa a RIÐA 2091 SBA nn ss 2026, 2282 Játningarmál ..................0.0 eeen „2474 Jöfnunarhlutabréf .... „... 2328 KAUÐ saxar IÐKUÐ REB 2101 Kaupáli err 2433 Kaupsamningur .... „.. 2467 Kröfperð massann ta A GR 1940 Kröfuréttur .....................0 000... 2208, 2214 Kynferðisbrot .............. eeen 2081, 2351, 2355 Kærumál: AÓÍAFAFBÉF sxpesasassnina ER SR RI 1900 AÖFINNSLUr „err 2001, 2002, 2277 AÖfÖr 1997, 2016, 2026, 2169, 2214, 2282, 2372 Bls. DÓtiatar aaa NR 1673, 1676, 1846, 1847 Dómkröfurr txt als 2038 Dómstólar ..........0.00000.00.0 re ene ennta 2012, 2023 Farbann eeen rare 1961, 2377 Fjármál hjóna susssaassssas nægan agna AR 2003 Fjárnáð, ssnasnasssssnaasn sr 2003, 2214, 2270 Frávísun: a) frá héraðsdómi ............00..0000. eeen 1789, 1963 bj frá Hæstarétti assa snara 2001, 2002, 2026 Frávísunarúrskurður felldur úr gildi ........................ 1785, 1859, 1994 2012, 2031, 2038 Frávísunarúrskurður staðfestur ...................... 1851, 1936, 1940, 2023 Gerðardómur assist kók 2034 GJAÞEÓLASKIÐU renn 2001, 2002 Greiðsla ..............0..000.eeeeeeeeeeeeeerereree neee 1966, 2264 Gæsluvarðhald: 2 mgr 103 gr laga nr 19/1991 ....c...........00. 1673, 1932, 1934 A-liður 103 gr laga nr 19/1991 ............0.0.0.0 0000 1915 A-liður 1 mgr 103 gr laga nr 19/1991 ..........00.000 eeen 1911, 1923 A- og c-liður 103 gr laga nr 19/1991 ........dd0..000..00e eeen 2224 A- og c-liður 1 mgr 103 gr laga nr 19/1991 .......... 1849, 1920, 1927 C-liður 103 gr laga nr 19/1991 ddr 2021 C-liður 1 mgr 103 gr laga nr 19/1991 ................... 1905, 1917, 2172 Gæsluvarðhald fellt úr gildi isss 2271 Gæsluvarðhaldsvist ...................0..ee0 eeen 1908 Heimvísun „............... 1676, 1846, 1847, 1900 Ínnsefningárgerð issa asna stirt l 2026, 2282 Kröfugerði sasssa engann nn nn 1940 Kröfuréttur... 2214 LáÐASkÍl nn nun nn RR 2163 Leipusamningur sasssa na ag iris ra 2372 Teit snara nr 1913 Lögbann ......eeereererererrnnnnnennannr err err re rrennnannnnr rr 1952 Lögveð Mannréttindasáttmáli Evrópu .................e000eeeeennann 2172 Málskostnaðartrygging dd... 2379 Málskostnaður ...............nnnr eens 1851 Nauðungarsala ss snasasss sasssa 1789, 1966, 1985, 2163, 2264 Nauðungasamningur staðfestur ...............0000 0000... tennt 1945 Opinber skipti .........0.eeeeeeeersnnnrerrrnnnnerrrrnersn rann nnnr 1963 ÓmMErking rr 1676, 1846, 1847, 1900 Samlapsaðildi issssszssnsam ina 1785 SjÓMENN „eee esnnnerenrrrr tran nr rasan rrt tann rr sanns rr 1994 SKJÖL. gerir 1936 Skuldajöfnuður „ee. 2270 Stefnnbirting sx3 siss SRA REGN ORÐA a ia 2031 StjÓrNAFSkrÁ sega RF 2172, 2277 Útburðargerð lesnar att Rr L ALL 1997, 2016, 2372 Úthlutun söluverðs 2... 1966, 2163 Veðleyfi mm ER 1789 VILL, xi SSR 2169 Þjóðaréttur ............................0000 nan 2023 Tap aski unnar inn Tn 2163 Lafdámefki, assist 0 BR SR SRI 1819, 2120 LAUSAR egna 1715 Lánssamningur 1863 Leigusamningur ásét. BIAÐ LI isss ga aaa RE ENRR ERSSIIBRSA 1913 Líkamsárás .....................0. 000. eens 2081, 2355 Líkamstjón „rr 2194, 2288 LöÖgbaN ss iss KA ARA 1952 LÖKMAðUT nn „ee. 1692 Lögmannsþóknun „2. 2456 Lögreglurannsókn „2. 2336 ÞÖÐvEeð sista RA FR 1966 Maánnréttindasáttfnáli EYTÓPU ansans 2172 Matsgerð 2 Málefni fatlaðra aissai2i,a14 435 EÐ 0 FAR: SÓRU Ea 1890 Málsástæður amaseilsóssssaa sa FRIÐ 1752 Málskostnaðartrygging ..................... 0000 2220, 2222, 2280, 2379 Málskostnaður .......................00aaane eens 1851 Meðdómendur. siss GA 1783, 1817 MISkAbÆtUr sannar 2081, 2355 Nauðasamningur staðfestur ........................ 00. 1945 Nauðungarsala ................0. 1682, 1789, 1966, 1985, 2163, 2264, 2461 NauðungaruppbOð 2... „ee. 2433 Opinber fjársöfnun .............00..0........ „ee. 2410 Opinber skipti ..............000eeenerreerrrnerar eeen 1963 Opinberir starfsmenn .................0.ananeneeerrerrr err 2336, 2342 Ógildi samninga .................0.0a trees 2467 Ógilding „rr „.. 2300 Ólögleg meðferð á fundnu fé... 2235 Elka ann 1676, 1752, 1783, 1814, 1817, 1846, 1847, 1887 1900, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983 1984, 2077, 2079, 2080 Peningalán ass assist RARIK AEREA RERU ER RR 2190 FRÓKÚFA onnur RS GR nl 1777 Ráðgjöl sxxa si ai HK GR RE REKA 2130 RáðningarsamniNngur .......... erase 2342 Refsiákvörðun .............0.......0nvee nenna rnnnnnnnnneeee eeen 2474 Riftum. „RKS BR BR ÐAÐRRR ARE EERESIÐNR 2383, 2433 Sakartæming. missa ísinn assa RS TA 2336 Samlagsaðild ........................ eeen 1785 Samningalög ..............aee.aea aerea 2101 Samningur... AÐRAR 1745, 1749, 2042, 2154 Sekt: ns AR GERA NR 2244 Sératkvæði ............... 1752, 1760, 1807, 1840, 1863, 1890, 2120, 2130, 2194 2249, 2328, 2417, 2445 Sjómenn „xi stein RASS RSA ES 1994, 2208 Skaðabótamál ....................0 etern renna 1840, 2288 Skaðabætur ............... 1692, 1739, 1760, 1807, 2194, 2315, 2480 Skáta unni SRA au A 2328 Skilarð cesimiatstiansnt EÐA 2235, 2244 SKIÐAKAUP: sannara 1745, 1749 Skipsleiga .................. ern eee rsnannnnnnennse rare 2154 Skipting saákarefnis sassassssiasensat ið ER EA a RA 1739 Skjalafalsi siss RE ESF RA RRR 1722 Skjöl arnar err annnar erna 1936 SkOtVOpN -..... reset rerrraneeeeerernnanneer esne erat 2244 Skriflega flutt:Mál, snar 1739, 1887, 1890 Sktildabréf gases 1760, 1807, 1887, 2059, 2467 Skuldajöfnuður .................0. 1700, 2059, 2270, 2445 Skuldamál ...................... nett 1792, 2115 Slysatrygging Ökumanns ssssssesssss as RA 2194 Stefnúbirinr ssssarsnensssssv enni na RÐER 2031 Stjórmarskrá „esne 2172, 2271, 2417 StJÓrNSÝSla „dresses erna 1890, 2300 Sveitarfélöa ausa REKIST 2091 SÖNNUN „........ eeen 1792, 2042, 2049, 2115, 2148 Tilboð ...............0000nne eeen errrnnanner erna 2130 TA enni SERRFBIAERIRSRARA anginn nema unnar nennen 2355 Tónmlæti. ausa SR RASKAÐ 1715 Tryggingarbréf ................. a rerrrannarnerrrnrerrn 2064, 2226 UMboð -......eeereneeeerrr arsen eens 1777, 1799 Upptaka ansi ára AEREA BARA AR KABA 2244, 2474 Upptáká €igna sasssa ga ga FR A RÐSRREER 2410 Útburðargerð learn r RE ERLA LE 1997, 2016, 2372 Útgerð skips 2... neee 1799 Úthlutun söluverðs de. 1966, 2163 Bls. Úthlutun uppboðsandvirðis ................eeaeeeeeenenr err 1682 Vanefndir szsmiassaiisssaa SRS 2101, 2461 Vanheimild 1715 Vanhæfi enni „ee. 1817 Vátrygging 1727 Vátryggingasamningur ............00.. eeen reri 2249 VEÓlEYLI, sxmssssagasannnnasn ang sannan agan enn 1789, 1807 Veðréttur 2064, 2226 Veðsetning sssssaiiska ka SR 1760 Veðskuldabréf ...................0 eeen 1863, 2480 Veiðiheimildir 2154 Verðtrygging ......... eeen 2064 Verksamningur ................. 1739, 1756, 1783, 2101, 2130, 2148, 2175, 2392 Verslunarskuld ......................0000. etern 1799 VEXLir „as sölsa RS ERNU BRANN 1682, 2064, 2328 Viðskiptabréfareglur 1887 Vinnusamningur .....................0.00 0000 1739 VINNUSYS: xaauaisenansniia a 1840 Viti een nanna nanna nn TR 2169 VÉK ÁL a 1678, 1706 Þagnarskylda dd... rr 1890 Þinelýsimp. axes as 2064, 2226, 2480 Þjóðaréttur „..................eeeer neee 2023 Þjófnaður sas siss aða IR RE ERNI 2235 Þungaskattur ................00000anee eeen 2300 Okúleyfissviptingi sans: ER 2081 Ökumannstrygging ..............t rr 2249 Ölvun við ákstur „eee. asian AKA REKA 2081, 2249 Örorka .rsreersrrsnrsnraernnr annnars nennt 1727 Örorkubætur eeen rare 2194 Örorkummat err 2194, 2288 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LXXV. árgangur. 3. hefti. 1995 Þriðjudaginn 13. júní 1995. Nr. 198/1995. — Ákæruvaldið (Egill Stephensen saksóknari) gegn Joseph Georg Adessa (Guðmundur Á gústsson hdl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1990. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum sama dag. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Jóni Finnbjörnssyni, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í greinargerð til Hæstaréttar hefur varnaraðili talið það fara í bága við 2. mgr. 6. gr. laga nr. 92/ 1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, svo sem því ákvæði var breytt með lögum nr. 80/1995, að fulltrúi við Héraðsdóm Reykjavíkur hafi kveðið upp hinn kærða úrskurð. Hefði settur eða skipaður héraðsdómari átt að fjalla um kröfu sóknaraðila um gæslu- varðhald yfir varnaraðila. Svo sem 6. gr. laga nr. 92/1989, sbr. 1. gr. laga nr. 80/1995, er úr garði gerð, verður hún ekki talin girða fyrir, að fulltrúar við héraðs- dómstóla kveði upp rannsóknarúrskurði í opinberum málum, þar á 54 Hæstaréttardómar IH 16/4 meðal gæsluvarðhaldsúrskurði. Var að þessu álitaefni sérstaklega vikið við meðferð frumvarps til síðastnefndra laga á Alþingi, svo sem álit allsherjarnefndar frá 29. maí 1995 ber með sér. Verður því að miða við, að fulltrúi við Héraðsdóm Reykjavíkur hafi verið bær til að kveða upp úrskurð um, að varnaraðili sæti gæsluvarðhaldi. Hinn 30. maí 1995 gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur varnar- aðila, meðal annars fyrir líkamsárás, sem þar er talin varða við 2. mgr. 218. pr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 11. gr. laga nr. 20/1981. Brot þetta, sem varnaraðili hefur játað aðild að, getur varð- að fangelsi allt að 16 árum. Samkvæmt því verður hinn kærði úr- skurður staðfestur að niðurstöðu til. Það athugast, að upphafstími gæsluvarðhaldsvistar varnaraðila var ekki tilgreindur í hinum kærða úrskurði, sbr. 2. mgr. 105. gr. laga nr. 19/1991, en hann hafði við uppkvaðningu hans enn ekki lokið af- plánun eftirstöðva 12 mánaða fangelsisrefsingar. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júní 1995. Ríkissaksóknari hefur krafist þess, að Joseph Georg Adessa, kt. 190977- 4639, Aðallandi 8, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi frá sunnu- deginum 11. júní nk., þar til dómur gengur í máli ákæruvaldsins gegn hon- um og ákvörðun hefur verið tekin um áfrýjun, þó ekki lengur en til mið- vikudagsins 5. júlí nk. kl. 8.00. Kærði og verjandi hans mótmæltu kröfunni. Með ákæru, dags. 30. maí 1995, er höfðað opinbert mál á hendur kærða. Honum eru þar gefin að sök þrjú brot gegn almennum hegningarlögum. Eru brotin heimfærð í ákærunni til 1. mgr. 217. gr. og 1. mgr. 257. gr. auk brots gegn 2. mgr. 218. gr., sem er lýst svo: „2. líkamsárás með því að hafa aðfaranótt laugardagsins 11. febrúar við hús númer 18 við Hafnarstræti stungið Kristján Braga Valsson, fæddan 14. nóvember 1978, með hnífi í vinstri síðu ofan við mjaðmarspaða, svo að hann hlaut holsár inn undir ósæð aftan við kviðarhol“. Við þingfestingu málsins, sem skráð er nr. S-594/1995. játaði kærði hnít- stungu þessa svo og brot það. sem heimfært er til 217. gr. Þá er til rannsóknar hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins ætlað brot ákærða 1675 gegn 1. mgr. 106. og 1. mgr. 218. gr. hegningarlaga með árás á fangavörð í Síðumúlafangelsi. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 22. apríl 1994 var kærða gert að sæta fangelsi 12 mánuði fyrir brot og tilraun til brots gegn 244. og 259. gr. almennra hegningarlaga. Hann hóf afplánun á þeirri refsingu, en var veitt reynslulausn skilorðsbundið 9. nóvember 1994. Vegna skilorðsrofa hóf hann afplánun eftirstöðva refsingarinnar 12. febrúar sl., og lýkur þeirri afplánun ll. þ. m. Niðurstaða. Ríkissaksóknari styður kröfu um gæsluvarðhald við 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Kærði hefur afplánað refsingu, frá því að hann var handtekinn vegna ofangreindrar hnílstungu. Brot þetta er alvarlegt, þó að afleiðingar þess sýnist hafa orðið minni en búast mátti við, en kærði beitti hnífi með 13 cm löngu blaði. Samkvæmt 2. mgr. 103. gr. er nauðsynlegt, að kærða verði gert að sæta gæsluvarðhaldi, og verður því markaður upphafstími og lok í sam- ræmi við kröfugerð ákæruvalds. Úrskurðarorð: Kærði, Joseph Georg Adessa, sæti gæsluvarðhaldi, uns dómur gengur í máli ákæruvaldsins gegn honum fyrir Héraðsdómi Reykja- víkur, nr. S-594/1995, þó ekki lengur en til miðvikudags $. júlí nk. kl. 8.00. 1676 Miðvikudaginn 14. júní 1995. Nr. 202/1995. — Vilhjálmur Thomas (Ingólfur Hjartarson hrl.) gegn Stellu Jóhannsdóttur Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 29. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 12. júní sl. Kæruheimild er í 79. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 15. maí 1995, þar sem stað- fest er ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 12. september 1994 um að stöðva nauðungarsölu á eignarhluta varnaraðila í fasteign- inni Skipasundi 31 í Reykjavík. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og hrundið verði ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 12. september 1994. Þá krefst sóknar- aðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Sigurjónu Símonardótt- ur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1677 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar, Málskostnaður í héraði ú kærumálskostnaður fellur niður 1677 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Hr málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1677 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr vildi og öll meðferð álsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vís m ð heim í hérað til nýrrar meðferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1678 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 352/1993. — Bergljót Ólafsdóttir og Jón Franklín (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Víxilmál. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Bjarni K. Bjarnason, fyrrverandi hæstaréttardómari. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. ágúst 1993. Þau krefjast sýknu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Þingsókn féll niður í héraði af hálfu áfrýjandans Jóns Franklín í þinghaldi 16. júní 1993. Honum er því óheimilt að áfrýja héraðsdóm- inum vegna ákvæða 4. mgr., sbr. 3. mgr. 96. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Ber að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti, hvað áfrýjun hans varðar. Fyrir Hæstarétti heldur áfrýjandinn Bergljót Ólafsdóttir uppi nýj- um málsástæðum, sem stefndi hefur mótmælt sem of seint fram komnum. Þar sem skilyrðum 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 17. gr. laga nr. 38/1994, er ekki fullnægt, koma aðrar málsástæður ekki til álita fyrir Hæstarétti en þær. sem áfrýjandinn hafði uppi í héraði. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðlesta hann, að því er varðar áfrýjandann Bergljótu Ólafsdóttur. Verða áfrýjend- ur dæmd sameiginlega til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, svo sem Í dómsorði greinir. Dómsorð: Máli þessu er vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti, að því er varð- ar áfrýjandann Jón Franklín. 1679 Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður, að því er varðar áfrýjandann Bergljótu Ólafsdóttur. Áfrýjendur, Bergljót Ólafsdóttir og Jón Franklín, greiði stefnda, Íslandsbanka hf., 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júlí 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 16. júní sl., höfðaði Íslandsbanki hf., kt. 421289-5069, Laugavegi 31, Reykjavík, með stefnu, birtri 10. júní 1992, gegn A.b.m.-umboðinu hf., kt. 500588-1529, Gljúfraseli 8, Reykjavík, Guðmundi Franklín Jónssyni, kt. 191149-4089, Gljúfraseli 8, Reykjavík, Bergljótu Ól- afsdóttur, kt. 300616-4969, Álfheimum 42, Reykjavík, og Jóni Franklín, kt. 160414-2359, Hrafnistu v/Kleppsveg, Reykjavík. Undir rekstri málsins féll stefnandi frá kröfum á hendur stefndu Guð- mundi Franklín og A.b.m.-umboðinu hf. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru. að stefndu Bergljót Ólafsdóttir og Jón Frank- lín verði dæmd in solidum til að greiða stefnanda 5.858.247 kr. auk dráttar- vaxta (og málskostnaðar!|. Dómkröfur stefndu Bergljótar Ólafsdóttur eru krafa um sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnað |...|. Stefndi Jón Franklín lét sækja þing og krafðist sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar. Undir rekstri málsins féll niður þingsókn af hálfu stefnda Jóns. Verður því skv. 3. mgr. 96. gr. laga nr. 91/1991 að dæma málið, að því er stefnda Jón varðar, eftir fram komnum kröfum. gögnum og málatilbúnaði stefnanda með tilliti til þess, sem hefur komið fram af hálfu stefnda. Málavextir og málsástæður stefnanda. Stefnandi höfðar mál þetta til heimtu skuldar samkvæmt víxli, að fjárhæð 5.858.247 kr., út gefnum 2. janúar 1992 af Guðmundi Franklín Jónssyni og samþykktum af A.b.m.-umboðinu hf., til greiðslu við sýningu í Iðnaðar- banka Íslands hf., Reykjavík, ábektum af útgefanda, Bergljótu Ólafsdóttur, og Jóni Franklín. Víxillinn var afsagður 8. maí 1992. Stefnandi reisir kröfur sínar á reglum víxillaga nr. 93/1933. Málið var höfðað skv. XVII. og XX. kafla laga nr. 85/1936, sbr. lög nr. 54/1988. Um dráttarvaxtakröfu er vísað til Ill. kafla laga nr. 25/1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989. Um dráttarvexti á málskostnað er vísað til 3. mgr. 175. gr. laga nr. 1680, „str. 21. pr. laga nt. 54988. Krafa um virðisaukaskatt á málfutn 5011988, þar senn lögmónnum ér gert að in 3, mar. 2. gr. laga ne. 504 ss ingsþókaun er reist á heimta virðisaukaskatl af þjónustu sinni. Skv. 10. 0 LU88 er stefnandi ekki virðisnukaskatsskyldur. Því beri honum nauðsyn til að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefndu. AL hálíu stefnanda er tekið fram, að málið sé höfðað og rekið sem víil- mál, sbr. nú XVI kalla laga nt. O1/1991, sérstaklega VIN. gr, Frekari varnir an bar ru heilar kt komistað mál Ósannað sé, að vísillinn sé á einhvern hátt greiddur, enda beri hann ekkert slíki með sér Við munnlegan málfhnning var öllum vörnum stefndu mólmalt og því haldið fram. að þær fengju ekki komist að í máli, som rekið væri eftir XVII kafla einkamálalga Málsástæður og rökstuðningur stefndu. A hálfu stefndu er því haldið fram, að vísilkrafu sreidd. Samið | hali verið 8. febrúar 1992 (sva í greinargerð) af hálfu stefndu Guðmundur | Franklín Jónssonar og Sigurður Ólssonar við stefnunda um, að skuld vegna erlendrar ábyrgðar, sem stefnandi tókst í hendur vegna stefnda A.bm umboðsins h. sem vísilkrafa þessi or risin afi skyldi preild með andvirði fi E húsi, Hafnartrði, sbr Írum lnyða yfirósin Þeirri ráðstöfun stefnanda að nota ekki andvirði fyrraeindra íbúða il srciðslu á hinni umstefndu skuld hafi verið skotið tl bunkneftirlits Seðl banka Íslands, sb, dsk, 5. Stefndi Guðmundur Franklin Jónsson og Sig ra íbúða ásamt bílskýlum að Lækjargötu 3. urður Ólason hafi margsinnis krafið stefnanda svara um grundvöll fyrr- sreindrar ríðslölunar bnkans og einnig um nákvæmt uppgjör vegna við. landa, en án árangurs skipta þeirra við Verði ekki fallist á ofangreinda málsást stuki með því, uð vísileyðublaðið, sem málið er af rísið, hafi verið afhent stofnanda „in bl ágúst 1ONS til tryggingar erlendri ábyrað fyrir stefndu A.b.m.-umboðið, sbr. ódagsetta yfirlýsingu stelndu á dskj, 6 stefndu Jón Franklín og Bergljót Ólafsdóttir hafa ábekt. Víxileyðublaðið, di en oe fjárhæðar. Stelnanda hefi verið er sýknukrafa stefndu rök= hafi verið án útg sjaldd. óheimilt að fylla út víxileyðublaðið. þ. c. ekki fyrr en a. m. k. tveimur og hálfu árí ettir, að umrætt vísileyðublað var afhent bankanum. Þá hali stefnda A.bm. umboðið hí. verið fyrir allnokkru hætt allri Starfsemi, Beiðni um gjuklþrolaskipti hali borist skiptarétti Reykjavíkur á hendur. stefnda Guðmundi Franklin Jónssyni 19. júní 1991 á grundvelli árangurs aus ljárnáms. Úrskurður um skipti hafi verið upn kveðinn 19. febrúar. | 1680 SSi1DAG, sbr. 21. pr. laga nr. SáFl988. Krafa um virðisaukaskatt á málflutnr ingsþóknun cr reist á lögum nr. 50/1988. þar som lögmönnum er geri að inn- heimta virðisaukaskatt af þjónustu sinni. Skv. ID. 13, mp: 2. gr. laga nr. 50 1988 er stefnandi ekki virðisaukaskattsskyldur. Því beri honum nauðsyn il að fá dóm Íyrir skatti þessum úr hendi stefndu, AT hálfu stefnanda er tekið fram, að málið sé höfðað og rekið sem vísil . $1F1901, sérstaklega 118, r. Fr ekki komist að í málinu. Ósannað mál. sbr. nú XVIL ka en þar eru heimmilaðar fúi sé á einhvern hátt greiddur, enda beri hann ekkert slíkt með sér Við munnlegan málflutning var öllum vörnum stefndu mótmæll og því haldið frum, að þær fengju ckki komist að í máli, setu rekið væri eftir XVI kafla einkamálalaga, Íað inn Mátsástæður og rökstuðningur stefndu. AF hálfu stefndu er því haldið fram. að vísilkrafa þessi sé wreidú. Sarnið hafi verið 8. febrúar 1992 (svo í greinargerð) af hálfu stefnda Guðmundar Franklin Jónssonar og Sigurðar Ólasonar við stefnanda um. að skut vegna etlendear ábyrgðar. sem stefnandi tókst á hendur vegna stefndu A.bun umboðsins h. sem víilkrafu þessi er rsin af, skyldi greidd með andvirði ljósu búða ásamt bskýlum að Lekjanötu 30 E-hósi Hafnaði sbr. fram lagða yfirlýsingu. Þeirri ráðstöfun stefnanda að nola ekki andvirði fyrgreinden íbúða til breiðst á hinni unstefndu skuld hafi verið Skotið til bankusfúrtis Seðla Banka Íslands, sbr dsk, 5. Stefndi Guðmundur Franklín Jónsson ot Sie urður Ólason hafi margsinnis kralið stelnanda svara umm grundvöll fyrr sreindear ráðstöfunar bankans og einnig um nákvæmt uppgjör sena við skipta þeirra við stofnanda, en án árangurs. Verði ekki lallisl á olangreinda málsískeðu, er sýknukrafa stefndu rök, studd með því, að vísileyðuhlaðið, sem málið er af risið. hafi verið afhent stefnandu „in blamco“ í ásúst 1988 il trygsingar erlendri ábyrgð lyrir stefnda A.bunumboðið, shr. ódapsstta yirksingu stefndu á dskj. 6, sem) stefndu Jón Franklín oa Bergljót Ólafsdóir hafa ábekt. Vísilexðublaðið, hafi verið án útsáluðags, gjalddasa ou fjárhæðar. Stefnanda hafi verið óheimilt að fylla út vísileyðublaðið, þ.e. ekki fyrr sn a. m. Á. Iveinnur hálfu úri eftir. að umrætt vísileyðublað var afhent bankanum. Þá hafi stelnda A.ban-umbuðið hl verið fyrir allnokkru hætt allri starfsemi Beiðni um gjaldþrotaskipti hafi borist ant Reykjavíkur á hendur stefndu Guðmundi Franklín Jónssyni 19. júní 1991 á grundvelli árangurs- náms. Úrskurður um skipt hafl verið upp kveðinn 19. febrúar lauss 1 1680 3511936, sbr. 21. gr. laga nr. SMIÐS8. Krafa um virðisaukaskatt á ingsþóknun er reist á lögum nr. SÚÞIÐRS, þar sern lömönnum er gert að inn heimta virðisaukaskatt af þjónustu sinni. Skv. 10 tl. 3. mer. 2. ær. laga nr 50 1988 er stefnandi ckki virðisuukaskattsskvidur. Því beri honum nauðsva til að lá dóm fyrir skatti þessum úir hendi stefndu. Af hálfu stefnanda er tekið fram. að málið sé höfðað og rekið sem víxil- mál, sbr. nú XVIL kalla haga nr. OJI991, sérstaklega 118. pr. Frekari varnir en þar eru heimilaðar Hi ekki komist að í málinu. Ósannað sé, að vixillinn Hutn- sé á einhvern hátt greiddur. endu beri hann ekkert slíkt með sér Við munnlesan málllunins var öllum vörnum stefndu mótmæli og þvi haldið fram. að þær fengju ekki komist að í máli, sem rekið væri eltir XVI kafla cinkamálalaga. Málsástæður og rökstuðningur stefndu. Af hálfu stefndu or því haldið fram. að vísilki hafi verið $, febrúar 1992 (svo í grcinurgerð) af hálfu stefnda Guðn Franklin Jónssonar op Sigurðar Ólasanar við stefnanda um. að skuld vegna erlendra ábyrgðar, sem stefnandi tókst á hendur ve uuboðsiits hÉ, sein vísilkrafa þessi er risin af, skyldi greidd með andvirði fjónurra íbúða ásamt bilskýlum að Lækjargótu 34, H-húsi, Hafnarfirði, sbr þessi sé greidd. Samið mdar fram lagða yfirlósingu Þeirri ráðstöfun stefnanda að nota ekki andvirði fyrrgreindra íbúða til ciðslu á hinni umstefndu skuld hafi verið skotið til bankaeftirlits Seðla- bank Íslands. sbr. dskj, 5. Stefndi Guðmundur Franklin Jónsson og Sig. urður Ólason hafi margsinnis krafið stefnamda svara um grundvöll Íyrr eindrar ráðstöfunar bankans og einniz um nákvæmt uppgjör vegna við. skipta þeirra við stefnunda, en án árangurs. Verði ekki fallist á ofangreinda málsistæðu, er sýknukrala stefndu rók. studd með því. að vísiloyðublaðið. som málið er af risið, hafi verið afhent stefnanda „in blanco“ Í ágúst 1988 til tryggingar erlendri ábyrgð fyrir stefnda A.b.m.-umboðið. sbr. ódagsetta yfirlýsingu stefndu á dskj. 6. sem stefndu Jón Franklín og Bergljót Ólafsdóttir hafa ábekt. Víxileyðublaðið han verið án Oáfudag, galddga og fáreðar Stefnund hafi verið óheimil að fl í vgeyðdþlaði þ.e, ki fr en a mk cm hófu ári ett, að umm vísileyðublað var afhent bnnkanum. Þý haf stefna Asbmcamboðið hf. verið fyrir allnokkar hætt alli Starfsemi Beiðni um gjaldþrotaskipti hafi borst skiplaótti Reykjavíkur á hendur sefnda Guðmundi Franklín Jónssyni 1). júní 1991 á grundselli árangurs haus fjárnáms. Úrskurður um skipti hufi verið upp kveðinn 19. brúar 1681 1992. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefndu, að A.b.m.-umboðið hf. hefði verið tekið til gjaldþrotaskipta 16. mars 1993. Í þriðja lagi er sýknukrafa stefndu rökstudd með því, að víxilkrafan, sem málið er af risið, hafi verið til tryggingar erlendri ábyrgð stefnanda fyrir SEK 538.760, og hafi ábyrgðin átt að gilda til 1. ágúst 1990. Stefnanda hafi eftir það tímamark verið óheimilt að fylla út víxileyðublað það, sem málið er af risið, auk þess sem fjárhæðin sé röng. Niðurstaða. Fullyrðing af hálfu stefndu um, að víxilkrafan sé greidd, er rökstudd með vísan til fram lagðs skjals, dags. 8. febrúar 1991, þar sem Sigurður Ólason og Guðmundur F. Jónsson lýsa sig samþykka hugmynd Íslandsbanka þess efn- is, að Íslandsbanki kaupi af Guðmundi Franklín Jónssyni og Sigurði H. Ólasyni fjórar íbúðir að Lækjargötu 34. Yfirlýsing þessi er ekki sönnun um, að víxillinn, sem málið er af risið, sé greiddur. Fram lagt bréf lögmanns stefndu til bankaettirlits Seðlabanka Íslands og svar bankaeftirlitsins breyt- ir ekki þessari niðurstöðu. Hafi stefnanda verið afhent víxileyðublaðið „in blanco“, verður að telja, að í þeirri afhendingu hafi falist heimild handa stefnanda til þess að útfylla blaðið, sbr. 10. gr. laga nr. 93/1933. Eigi hefur verið sýnt fram á, að stefnandi hafi farið út fyrir þá heimild. Sú varnarástæða stefndu, að stefnanda hafi verið óheimilt að skrá þann útgáfudag á víxilinn, sem skráður er, fær gegn andmælum stefnanda ekki komist að í máli þessu. Sama er um varnarástæðu á því reista, að fjárhæð víxilsins sé röng. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, ber að taka kröfur stefn- anda, sem er handhafi víxilsins, sem er lögformlegur sýningarvíxill, út gef- inn, eins og að framan hefur verið rakið, 2. janúar 1992 og afsagður sökum greiðslufalls 8. maí 1992, til greina með vöxtum, eins og segir í dómsorði. Eftir atvikum telst málskostnaður hæfilega ákveðinn 250.000 kr. Auður Þorbergsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndu, Bergljót Ólafsdóttir og Jón Franklín, greiði in solidum stefnanda, Íslandsbanka hf., 5.858.247 kr. með dráttarvöxtum sam- kvæmt HI. kafla laga nr. 25/1987 frá 8. maí 1992 til greiðsludags. Heimilt er að leggja dráttarvexti við höfuðstól á tólf mánaða fresti, í fyrsta skipti 8. maí 1993. Stefndu greiði stefnanda 250.000 kr. í máls- kostnað. 1682 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 137/1993. — Stálskip hf. (Jóhannes Sigurðsson hrl.) gegn þrotabúi Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf. (Sveinn Sveinsson hrl.) Nauðungarsala. Úthlutun uppboðsandvirðis. Vextir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 31. mars 1993. Hann krefst þess að verða sýknaður af kröfum stefnda, til vara, að sér verði aðeins gert að greiða 1.669.863 krónur og til þrautavara 2.066.164 krónur, í báðum tilvikum með hlutfallslegum vöxtum, sem fallið hafa á innstæðu á geymslureikningi nr. 13955 í Ís- landsbanka hf., Hafnarfirði, frá 10. nóvember 1989 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Hinn áfrýjaði dómur er staðfestur með skírskotun til forsendna hans að öðru leyti en um málskostnað. Samkvæmt þessari niðurstöðu er rétt, að áfrýjandi greiði máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem nánar greinir í dóms- orði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal verað óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Stálskip hf., greiði stefnda, þrotabúi Hraðfrysti- húss Patreksfjarðar hf., 600.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1683 Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 18. desember 1990. Mál þetta, sem dómtekið var 6. þ. m., hefur Sveinn Sveinsson hdl., kt. 020248-2979, skiptastjóri þrotabús Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf., höfð- að fyrir dóminum f. h. þrotabúsins á hendur Ágústi Sigurðssyni, Birki- hvammi 3, Hafnarfirði, stjórnarformanni í Stálskipum hf., kt. 580271-0149, Trönuhrauni 6, Hafnarfirði, f. h. Stálskipa hf. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 5.230.313 kr. og til að hlíta því, að stefnanda beri sem greiðsla allt það geymslufé, 5.230.313 kr., sem lagt var inn á geymslureikn- ing (deponerað) við Útvegsbanka Íslands, Hafnarfirði, nú Íslandsbanka ht., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 10. 11. 1989, sbr. kvittun fyrir deponeringu nr. 13955 og skilagrein, dags. 9. 11. 1989, vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25. Enn fremur er þess krafist, að allir áfallnir vextir af geymslufjárhæðinni við útborgun hennar falli til stefnanda. Þá er þess krafist, að málskostnaður verði dæmdur skv. gjaldskrá LMFÍ og virðisaukaskattur á hann, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti skv. IH. kafla vaxtalaga og að dráttarvextir leggist við tildæmdan málskostnað á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn tólf mánuðum eftir upphafsdag vaxta. Endanlegar dómkröfur stefnda eru þessar: Aðallega, að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. 1. varakrafa: Að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu hluta, 1.669.863 kr., af geymslufé því, sem lagt var inn á geymslu- reikning skv. lögum nr. 9 frá 5. maí 1978 um geymsluté í Útvegsbanka Ís- lands. Hafnarfirði, nú Íslandsbanka hf., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 9. nóvember 1989 vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25, ásamt hlutfalls- legum áföllnum vöxtum, allt skv. nánari ákvörðun dómsins. 2. varakrafa: Að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu hluta, 2.066.164 kr., af geymslufé því, sem lagt var inn á geymslu- reikning skv. lögum nr. 9 frá 5. maí 1978 um geymslufé í Útvegsbanka Ís- lands, Hafnarfirði, nú Íslandsbanka hf., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 9. nóvember 1989 vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25, ásamt hlutfalls- legum áföllnum vöxtum, allt skv. nánari ákvörðun dómsins. 3. varakrafa: Að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu alls þess geymslufjár, 5.230.313 kr., sem lagt var inn á geymslu- reikning skv. lögum nr. 9 frá 5. maí 1978 um geymslufé í Útvegsbanka Ís- lands. Hafnarfirði, nú Íslandsbanka hf., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 9. nóvember 1989 vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25. ásamt áföllnum vöxtum. 1684 4. varakrafa: Að kröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og vaxtafótur færður niður. Í öllum tilvikum er Krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda ásamt virðisaukaskatti. Dómari leitaði sátta með aðilum, en án árangurs. Í greinargerð stefnda var aðalkrafa hans frávísun málsins. Frá þeirri kröfu féll stefndi í þinghaldi 15. október sl. Er aðalkrafa stefnda því nú hin sama og Í. varakrafa hans skv. greinargerð o. s. frv. Í stefnu krafðist stefnandi upphaflega dráttarvaxta af stefnufjárhæð frá 28. 8. 1989 til greiðsludags, en við aðalmeðferð breytti hann kröfu sinni að þessu leyti í það horf, sem hún er í skv. framanskráðu. I. Málavextir eru þeir, að á nauðungaruppboöði, sem haldið var af sýslu- manni Barðastrandarsýslu 28. ágúst 1989 á Patreksfirði á bv. Sigurey, BA-25, sem var í eigu stefnanda, var stefndi hæstbjóðandi. Bauð hann 275.500.000 kr. í skipið, og skv. uppboðsskilmálum var uppboðskaupendum boðið að greiða 1/4 hluta uppboðsverðsins, strax og tilboð væri samþykkt, en afganginn innan tveggja mánaða, að svo miklu leyti sem það fengi ekki að standa áfram veðtryggt í hinni seldu eign. Tilboð stefnda var samþykkt 11. september 1989, og greiddi hann þá 1/4 uppboðsfjárhæðarinnar, 64.375.000 kr. Skipið var afhent stefnda 21. september 1989. Stefndi greiddi uppboðsrétti Barðastrandarsýslu 68.336.442 kr. 10. nóv- ember 1989, og daginn áður lagði hann 5.230.313 kr. inn á geymslureikning í Útvegsbanka Íslands í Hafnarfirði. Ástæða þess var sú, að stefndi tók á sig skuldir við Fiskveiðasjóð Íslands, Landsbanka Íslands og ríkissjóð Íslands, sem á uppboðsdegi námu samtals 119.558.245 krónum, en námu hins vegar 124.788.558 kr. 7. 11. 1989, er þær voru útreiknaðar. Mismunurinn er því um- ræddar 5.230.313 kr., sem stefndi „deponeraði“. Ágreiningslaust er með að- ilum, að stefndi hafi gert full skil á uppboðsandvirðinu, ef frá er skilin ofan- greind deponeringarfjárhæð, sem er sú tala, er stefndi telur, að greiðsla til þrotabús stefnanda eigi að lækka um vegna hækkunar yfirtekinna skulda frá uppboðsdegi til 7. 11. 1989. Stefnandi telur aftur á móti, að miða beri við uppboðsdag við alla útreikninga. Í uppboðsafsali til stefnda, dagsettu 8. 12. 1989, segir m.a.: „Uppboðskaupandi hefur skilyrt greiðslu af hluta uppboðsandvirðisins, að fjárhæð 5.230.313 kr.; er gerður fyrirvari við útgáfu uppboðsafsalsins um vexti og dráttarvexti á nefndum eftirstöðvum.“ 1685 Yfirteknar skuldir voru gengis- og verðtryggðar. Í bréfi stefnda til Útvegsbanka Íslands hf., dagsettu 9. 11. 1989, þar sem umræddar 5.230.313 kr. eru geymdar, segir svo: „Stálskip hf., Hafnarfirði, leyfir sér að setja sem geymslufé, depositum, skv. lögum nr. 9/1978, inn á reikning hjá stofnun yðar 5.230.313 kr. með eftirfarandi skilmálum: Á nauðungaruppboði, sem fram fór á Patreksfirði 28. 8. 1989, keypti Stál- vík hf. bv. Sigurey, BA-25, fyrir 257.500 kr. Ágreiningur hefur risið um það, við hvaða tímamark eigi að miða yfirtöku áhvílandi veðskulda við Lands- banka Íslands. lán nr. 01-02-0132, nr. 12-03-0132, nr. 01-97-5301, Fiskveiða- sjóð Íslands, lán nr. 20290, 6911, BS-28, og við ríkissjóð Íslands, áhvílandi 5. veðr. Bv. Sigurey. Sýslumaður Barðstrendinga telur, að miða eigi við upp- boðsdag 28. 8. 1989, en Stálskip hf. vill miða við 7. 11. 1989, þegar lánin voru reiknuð út. Skv. hjálögðum útreikningi á lánunum er mismunur á þessum 7 lánum, hvort miðað er við uppboðsdaginn 28. 8. 1989 annars vegar og 7. 11. 1989 hins vegar 5.230.313 kr., hvað lánin eru hærri á síðari tímapunktinum. Eigi að miða við síðari tímapunkt, lækkar greiðsla Stálskips hf. til þrotabús Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf. um sömu upphæð. Mál þetta verður lagt til úrskurðar uppboðsréttar Barðastrandarsýslu. Verði niðurstaða réttarins og þá á eftir Hæstaréttar, verði málinu áfrýjað, sú, að miða beri við fyrri tímapunkt, skal upphæðin ásamt vöxtum greidd sýslumanninum í Barða- strandarsýslu vegna þrotabús Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf. Verði niður- staðan hins vegar sú, að miða beri við síðari tímapunkt, ber að endurgreiða Stálskipi hf. upphæðina ásamt vöxtum. Verði farin millileið, skal upphæðin skiptast í samræmi við endanlegan dóm.“ Í þinghaldi 15. október sl. var eftirfarandi bókað eftir lösmönnum aðila: „Aðilar komast að eftirfarandi samkomulagi: Þrátt fyrir ákvæði á dskj. 11 um að greind deponering standi á bak við úrskurð uppboðsréttar Barða- strandarsýslu, samþykkja aðilar, að deponeringin standi á bak við dóm í þessu bæjarþingsmáli, eins og það hefði upphaflega verið sett í texta depon- eringarinnar, enda verði kvittun fyrir deponeringunni lögð fram í næsta þinghaldi. Með þessu samkomulagi fellur stefndi frá frávísunarkröfu í mál- inu.“ Í málinu var lögð fram svohljóðandi yfirlýsing sýslumanns Barða- strandarsýslu, dagsett 20. nóvember 1990: „Uppboðshaldarinn í Barðastrandarsýslu lýsir því hér með yfir, að hann sé samþykkur því, að málið: Þrotabú Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf. gegn Stálskipum hf. 1686 verði flutt og dæmt á bæjarþingi Hafnarfjarðar og dómur, sem þar fellur, taki til þeirrar deponeringar, sem fram hefur verið lögð í málinu.“ Framangreindir skilmálar vegna deponeringarinnar voru lagðir fram sem dskj. 11, kvittun fyrir deponeringu sem dskj. 19 og framangreind yfirlýsing uppboðshaldarans í Barðastrandarsýslu sem dskj. 17. 11. Af hálfu stefnanda eru dómkröfur reistar á þeim málsástæðum og rök- um, að ekki leiki vafi á, að stefnda beri að greiða stefnanda stefnufjárhæð- ina. Stefndi hafi boðið 257.500.000 kr. í skipið á uppboðsþingi 28. 8. 1989. Af þeirri fjárhæð hafi hann nú greitt 252.261,87 kr., sbr. dskj. 3, endurrit úr uppboðsbók Barðastrandarsýslu, en sú fjárhæð hafi skipst þannig. að 232.234.101 kr. hafi verið greidd veðhöfum, en 25.265.899 kr. hafi verið greiddar stefnanda. Stefndi hafi sjálfur greitt kröfur veðhafa að mestu. Þá komi skýrt fram í úthlutunargerð uppboðsréttar Barðastrandarsýslu, skráðri í uppboðsbók 21. 11. 1989, hvaða fjárhæðir í krónum talið það séu, sem kröfuhafar hafi gert kröfu um í uppboðsandvirðið, bæði hvað varðar lögveðskröfur og veðkröfur. Sömu kröfur komi og fram í uppboðsafsali í uppboðsbók 8. 12. 1989, sbr. dskj. 4. Þessi tvö endurrit úr uppboðsbók, þ. e. dskj. 3 og 4, beri svo skýrt með sér sem verða megi, hverjar kröfur uppboðsbeiðendur og aðrir veðhaf- ar telji sig eiga til uppboðsandvirðisins. Þeir geti aldrei fengið hærri preiðslu af uppboðsandvirðinu en krafa þeirra hljóðaði um, enda hafi enginn þeirra síðar gert slíka kröfu fyrir uppboðsréttinum. Þá séu fullyrðingar stefnda um, að við frágang á kröfum við veðhafa hafi hann orðið að greiða eða taka á sig hærri fjárhæðir en kröfur þeirra í upp- boðsandvirðið námu, uppboðsréttinum og stefnanda óviðkomandi. Stefn- andi sem eigandi þess, er upp var boðið, geti ekki þurft að gjalda fyrir það, enda þótt veðhöfum hafi tekist að hlunnfara stefnda við uppgjör hans á kröfunum. Uppboðsskilmálarnir hafi verið skýrir. Samkvæmt 3. gr. þeirra hafi uppboðskaupanda verið boðið að skipta greiðslu uppboðsverðsins þannig: 1. „Kaupandi borgi, um leið og boð hans er samþykkt, 1/4 hl. kaupverðs. 2. Innan tveggja mánaða, frá því að boð hans er samþykkt, greiði hann eftirstöðvar kaupverðsins, að svo miklu leyti sem það fær ekki að standa áfram veðtryggt í hinni seldu eign.“ Stefndi hafi kosið að notfæra sér greiðsluskilmála uppboðsandvirðisins að öðru leyti en því, að hann hafi ekki talið sig eiga að standa skil á 5.230.313 kr. Stefnandi telji það á hinn bóginn algera fjarstæðu, að stefndi 1687 geti sloppið við að greiða tilboðsfjárhæð sína, sem ákveðin hafi verið í ís- lenskum krónum. Stefndi geti því aldrei sem uppboðskaupandi komið sér hjá því að greiða uppboðsandvirðið miðað við þær forsendur, sem verið hafi til staðar á uppboðsdeginum. Kröfur veðhafa hafi verið ákveðin krónu- tala á uppboðsdegi, og byggir uppgjör við þá vegna uppboðsmálsins á sömu forsendum. Þeir hafi lýst kröfum sínum í uppboðsandvirðið miðað við stöðu lánanna á uppboðsdegi, og samkvæmt uppboðsskilmálunum hafi þeir því orðið að sætta sig við að fá sömu fjárhæð greidda í lok tveggja mánaða frestsins, eins og fjárhæð þeirra hafi staðið á uppboðsdegi. Þá geti það, að stefndi semji beint við veðhafana, ekki skert rétt síðari veðhafa eða þrota- búsins, eins og ástatt sé í máli þessu. Uppboðskaupandi verði að standa uppboðsréttinum skil á nákvæmlega þeirri krónutölu, sem hann hafi boðið í uppboðsandlagið á uppboðsdegi. Vísitölubreytingar eða gengisbreytingar á veðskuldum frá uppboðsdegi til greiðsludags geti aldrei haft áhrif á heildar- greiðslur til veðhafa. Þá sé ljóst, hvort sem um veðhafa eða uppboðsþola sé að ræða, að óhugsandi sé annað en þeir megi treysta þeirri uppboðsfjárhæð, sem fram komi á uppboðsdegi, og fyrir veðhafa, sem sjái þannig kröfu sinni borgið, sé óþolandi og fái ekki staðist, að síðar geti hann átt von á því að fá lítið eða ekkert upp í kröfu sína. Kröfum sínum til stuðnings vísar stefnandi til uppboðslaga nr. 57/1949, s.s. 35. gr. og 2. mgr. 47. gr. II. Stefndi rökstyður aðalkröfu sína um sýknu með því, að það séu grund- vallarreglur í lögfræði, að við úthlutun uppboðsandvirðis beri að hafa eftir- farandi grundvallarreglur í huga: Fyrst greiðist sjóveðs- og lögveðskröfur, næst greiðist að fullu kröfur 1. veðréttarhafa, áður en nokkuð greiðist upp í kröfur 2. veðréttarhafa, o. s. frv. Ekki sé hægt án samþykkis 1. veðréttar- hafa að skerða kröfur hans til þess að ívilna síðari veðhöfum. Uppboðsskilmálar og uppboðslög geri ráð fyrir því, að uppboðsverð geti uppboðskaupandi greitt á tvennan hátt, annars vegar með peningum og hins vegar með yfirtöku veðskulda. Oftast sé því svo farið, að hluti sé greiddur með peningum og hluti með yfirteknum skuldum. Samkvæmt uppboðsskilmálum., dskj. 5, skyldi kaupverð greitt þannig. að 1/4 hluta skyldi greiða við samþykkt tilboðs. og hafi það verið gert. Þá segi á sama dskj., að innan tveggja mánaða frá samþykkt tilboðs skuli greiða eftirstöðvar með peningum, að svo miklu leyti sem það verði ekki gert með yfirtöku skulda. Óumdeilt sé, að þessar eftirstöðvar, sem nema 3/4 hlutum uppboðsverðsins, skuli greiða án vaxta, vísitölu eða annarra verðbóta, svo framarlega sem þær séu greiddar innan þessara tveggja mánaða. Greiðsla 1688 Þessi hali farið fram innan tveggja mánaða, svo að Ágreiningslaust sé, að) hefði stefndi kosið að greiða allar eftirstöðvarnar í peningum, 193.125.00 kr., hefði engin krafa verið gerð á hendur honum um neinar viðbætur. Upp: boðskaupverðið, 257.SIKAAD kr., sé óhugganleg fjárhæð í þessu sambandi sem vinna verði út frá. Í krölulýsingum Fiskveiðasjóðs, Landsbanka Íslands og ríkissjóðs Ís. lands, sbr. dski. 8. 9 og 10. sé kröfum lýst eins og þær stóðu á uppboðsde, 28. 8. 1989, en í þeim sé engin yfirlýsing í þá átt, að þessir aðilar falli fr hækkun skuldanna fram tl afsalsdags eignarinnar eða þess dags. sem krafa þeirra verði greidd. Þeir eigi því éti á greiðslu kröfunnar á gengi þess dags, feiðsla fari Fram. og það þótt gengismunur skerði hlu síðari veðhafa, Þá sé ágreiningslaust, að þessi munur, þ. e. miðað við uppboðsdag annars vegur og 7. 11. 1989 hins vegar í útreikningum. nemi stefnufjárhæðinni, 5,230315 ki Stefndi hafi tekið við þessum skuldum innan tveggja mánaða frá þykkt tilboðsins. þ.e. 10. návembor 1989, og bari þess vegna að reikna út kröfuna, bæði hvað gengi og vexti varði, út frá þeim degi. AF hygkvæmnis. ástæðum hjá stefnda hafi útreikningur hins vegar farið Iram 7. 1L. 1989, og sé stefndi reiðubúinn að hlíta því, jafnvel þótt útreikningur þremur dögum síðar heiði komið honum betur. Þetta hafi verið staðlest við uppboðsrétt Barðastrandarsýslu, Kröfuhafar hafi hins vegar ekki verið reiðubúnir úl þess að fella niður krófur sínar. sem nemi hækkun skulda á nefndu tímabili Þennan mismun verði stefndi því að preiða, og ef viðurkenna ætt sjónas- mið stofnanda í málinu, myndi kaupverð skipsins hækka um 5.230,413 kr Sú gcli hins vegar ekki orðið raunin, 1. varakröfu sínu miðar stefndi við útreikninga á yfirteknum skuldum framangreindra þrisgja aðila miðað við afhendingu skipsins 21. 0. 1989, og hefði munurinn þá orðið 1.669,463 kr.. senn steinda bæri að greiða, en varð. andi 2. varakrölu, sem miðaðist við samþykktardag tilboðs, væri munurinn 2.066.164 kr., sem stefnda bæri að preiða. En að öðru leyti yrði stefndi þá sýknaður, því að telja verði, að með greiðslu sinni inn á geymslureikning skv. 1. ar. laga nr. 971978 svo og skv. öðrum greinum laganna yrði að telja, að stefndi hefði staðið við skuldbindingar sínar að fullu. Siefnandi ti þú senpið að þeirri fjárhæð, sem rétturinn úrskurði, ásamt áföllnum vöxtum á þá fjárhað, 3 arakrófu sína miðar stefndi við, að fallist dómurinn ekki á ). eða 2. varakrölu, verði litið svo á. að með greiðslu á öllu geymslufónu hafi stefndi fullnægt að öllu leyti skyldum sínum við stefnanda, og beri því að sýkna hann pegn því, uð stelnandi Fái geymsluféð reit út. 1688 þessi hafi farið fram innan tveggja mánuða, svo að ágreiningslaust sé, að hefði stefndi kosið að greiða allar efirstóðvarnar í peningum, 193,125,000 kr. hefði engin Krafa verið gerð á hendur honum um neinar viðbætur, Upp- Þoðskaupverðið, 257.500000 kr.. sé óhagganleg fjárhæð í þessi sambandi. vinna verði út frá. Í krófulýsingum Fiskveiðasjóðs, Landsbunka Íslands og ríkissjóðs Ís tands, sbr. dskj 8, 9 og 1, sé kröfum lýst eins og þær stóðu á uppboðsdei 28. 8. 1989, en í þeim sé engin yfirlýsing í þá át, að þessir aðilar ali frá hækkun skuldanna fram til afsalsdags eignarinnar eða þoss dags, sem krafa þeirra verði greidd. Þeir eigi því rétt á greiðslu kröfunnur á gengi þess dags. sem greiðsla fari fram. og þuð þótt gengismunur skerði hlut síðari veðhafa. Þá sé ápveiningslaust, að þessi munur, þ.c, miðað við uppboðsdag annars vegar og 7. 11, 1989 hins vegar í útreikningum. nemi stefnufjárhæðinni. 5250,313 ki Stefndi hafi tekið við þessum skuldum innan tvo, þykkt ilbuðsins, þ. e. 10. nóvember 1989, og bori þoss vegna að reikna út kröfuna, bæði hvað gengi og vexti varði út frá þeim degi, Af hagkvæmnis ástæðum hjá stefnda hafi útreikningur hins vegar farið fram 7. 1. 1989, og sé stefndi reiðubúinn að hlíta því jafnvel þótt útreikningur þremur dögum síðar hefði komið honum betur. Þetta hali verið staðfest við uppoðsrét Barðastrandarsýsta, Kröfuhafar hali hins vegar ekki vorið reiðubúnir úl þess að ílla niður kröfur sínar, sem nemi Þrekkun skuld á nefndu tímabili, Þennan mismun verði stefndi því að greiða. og ef viðurkenna æti sjónar mið stfnanda í málinu, myndi kaupverð skipsins hækka um 5,230,13 kr. gjá mánaða frá same Sú geti hins vogar ekki orðið raunin, 1. varakröfu sína miðar stefndi við útreikninga á yfirteknum skuldum framangreindra þripgja aðila miðað við afhendingu skipsins 21. 9. 1980, hefði munurinn þá orðið 1.669 863 kr., sem stefnda bæri að ureiða, en varð. andi 2. varakröfu, sem miðaðist við samþykktardag tilbuðs. væri munurinn reiðu. En að öðnu leyti yrði stefndi þá 2.066.164 kr., sem steinda hæri að) séknaður, því að lelja verði, að moð areiðslu sinni inn á seymslurcikning skv. 1. ar. laga nr. 91978 svo og skv. öðrum greinum laganna yrði að telja að stefndi hefði staðið við skuldbindingar sínar að fullu. Stefnandi seti sengið að þeinri fjárhæð, som róllurinn úrskurði. ásumt íföllmum vöstum á Þá Fjárhæð. 3. varakröfu sína miður stefndi við, að fallist dómurinn ekki á |, eða 2, varakröfu, verði litið svo á, að með greiðslu á öllu peymslufénu hafi stefndi fulhvægt að öllu leyti skyldum sínum við stefnanda, og beri því að sýkna hann geen því, að stefnandi fái geymsluléð greitt út 1688 þessi hafi farið fram innan tveggju mánaða, svo að ágreiningslaust sé, að hefði stefndi kosið að areiðu allar eltistöðvarnar í peningum, 193. kr, hefði engin krafa verið gerð á hendur honum um neinar viðbætur. Upp bðskaupverðið. 257,500,000 k., sé óhagsanlog fjárhæð í þessu sambandi. sem vinna verði út frá Í kröfulýsingum Fiskveiðasjóðs. Landsbanka Íslands og ríkissjóðs Ís lands. sbr. dskj. 8. og 10. sé kröfum lést eins og þær stóðu á upphoðsderi 28. 8.11980, en í þeimn sé engin yfirlýsing í þá átt, að þessir aðikur falli frá hækkun skulfanna fram tl afsalsdags einnarinnar eða þess dups, sem krafa Beira verði ri, Dei ii því ét á greiðslu kólunnar á veng þótt ss dags, neismunur skerði hlut síðri eða som greiðsla fari fram, og Þá sé ágreiningslaust, að þessi munur, þ.e. miðað við uppboðsdag am vegar og 7. IL 1980 hins vegar Í útreikningum, nemi stefnufjárbæðinni, 5230303 kr Stefndi hafi tekið við þessum skuldum innan tveggja mánaða frá sam þykkt tilboðsins, þ. . 10. nóvember 1989, og beri þess vegna að reikna út krófuna, bæði hvað gengi og vexti varði. út frá þeim d ástæðum hjá slefnda hafi útreikningur hins verar farið fram 7, 11. 1989, og é stefndi reiðubúinn að hlíta því, jafnvel þótt útreikningur þremur dögum síðar hefði komið honum betur, Þetta hafi verið staðfest við uppboðsrétt Barðustrandarsýslu. Kröfuhalar hafi hins vegar ekki verið reiðubúnir til A hagkvæmnis- þess að Fella niður krölur sínar, sem nemi hækkun skulda á nefndu símabili Þennan mismun verði stefndi því að greiðu, on ef viðurkenna ætti sjónar“ mið stefnanda í málinu, myndi kaupverð skipsins hækka um 5,230,313 k Sú geti hins vegar ekki orðið raunin í varakröfu sína miðar stefndi við útreikninga á vfirleknum skuldum framangreindra þriggja aðila miðað við afhendingu skipsins 21. 9. 1989. og helði munnrinn þá orðið 1,60.868 kr.. sem stefndu bæri að areiða, en varð. andi 2. varakröfu, sem miðaðist við samþykktardag tilboðs, væri munurinn 24450.164 kr. som stefnda bæri að greiða. En að öðru leyti yrði stefndi þá sýknaður, því að telja verði. að með greiðslu sinni inn á geymslureikning, Ísea nr. 1978 svo og skv. ðrum greinum laganna yrði að telja. að stefndi hefði staðið við skuldbindingar sínar að fullu. Stefnandi geti hæð, sem rétturinn tirskurði. ásamt áföllnum vöxtum á sengið að þeirri Þá fjárhæð. 3. varakröfu warakröfu, verði ltið sva á, að með greiðslu á öllu geymslufénu hafi stefndi fulln: yldum sínum við stefnanda. og beri því að sýkna ína miðar stefndi við. að fallist dómurinn ekki á | eða 2. { að öllu leyti sl hann wegn því, að stefnandi fái geymsluféð greitt út 1689 4. varakrafa stefnda varðaði vaxtafót í kröfum stefnanda, og þar sem stefnandi hefur fallið frá dráttarvaxtakröfu sinni, en heldur sig við áfallna vexti af geymslufénu, kemur þessi varakrafa ekki til álita. IV. Niðurstaða réttarins. Eins og að framan er rakið, snýst ágreiningur málsaðila um það í grófum dráttum, hvort uppboðskaupanda, stefnda, hafi verið heimilt að draga frá greiðslu uppboðsandvirðis bv. Sigureyjar, BA-25, þær 5.230.313 kr., sem hann deponeraði og eru sama fjárhæð og yfirtekin lán þriggja aðila hækk- uðu frá uppboðsdegi til 7. 11. 1989, er þau voru uppreiknuð m. v. yfirtöku- dag, sem var reyndar þremur dögum síðar, eða hvort stefndi verði að taka þá hækkun á sig og beri því að greiða stefnanda hina umstefndu fjárhæð. Ágreiningslaust er með aðilum, að miðað við uppboðsskilmála hafi veð- hafar og aðrir kröfuhafar einungis átt kröfu í uppboðsandvirðið miðað við stöðu krafna þeirra á uppboðsdegi. svo fremi þær væru greiddar innan tveggja mánaða frá samþykkt kauptilboðs. Ágreiningslaust er einnig, að þeir þrír aðilar, sem sömdu við stefnda um, að lán þeirra stæðu áfram á hinni seldu eign, lýstu kröfum sínum í uppboðs- andvirðið m. v., hvernig þær stóðu á uppboðsdegi. Boð stefnda í skipið, að fjárhæð 257.500.000 kr., var samþykkt af upp- boðsrétti. Það er því sú fjárhæð, sem stefnda bar skilyrðislaust að sýna upp- boðsrétti fram á, að hefði verið greidd innan þeirra tveggja mánaða frá samþykkt tilboðs, sem uppboðsskilmálar kváðu á um, annaðhvort með greiðslum til uppboðsréttarins með því að sýna skilríki fyrir greiðslu til ein- stakra veðhafa eða með því að sýna skilríki fyrir heimild til yfirtöku lána, sem áfram mættu standa á uppboðsandlaginu. Veðhafar og aðrir þeir, sem rétt áttu til greiðslu af uppboðsandvirðinu, lýstu kröfum sínum fyrir uppboðshaldara. Hann deildi uppboðsandvirðinu niður á kröfuhafa eftir því, sem lög stóðu til og uppboðsandvirði hrökk til, og þá í samræmi við kröfugerð þeirra. Það, sem eftir stóð, skyldi síðan renna til uppboðsþola. Þeir aðilar, sem samþykktu, að lán þeirra stæðu áfram á hinu selda skipi, gerðu kröfu til uppboðsandvirðisins miðað við stöðu krafna þeirra á upp- boðsdegi og áskildu sér ekki vexti, vísitöluhækkanir eða aðrar verðbætur í kröfugerð sinni. Uppboðshaldari úthlutaði uppboðsandvirði á grundvelli kröfugerða í það. Uppboðskaupandi átti því að standa skil á uppboðsandvirðinu í sam- ræmi við úthlutun uppboðsréttar. Óumdeilt er, að þeir, sem áttu rétt til uppboðsandvirðisins, áttu ekki rétt til vaxta eða annarra verðbóta frá upp- 1690 boðsdegi til greiðsludags, væru greiðslur inntar af hendi innan umrædds tveggja mánaða tíma. Telja verður hið sama eiga við, þegar um yfirtekin lán er að ræða, að því er varðar rétt til uppboðsandvirðisins. Þótt yfirtekin lán hafi hækkað frá uppboðsdegi til yfirtökudags þeirra eða annarra þeirra tímamarka, er í varakröfum stefnda getur, er ekki fallist á þann skilning stefnda, að sú hækkun skuli bætt af uppboðsandvirðinu. Slíkt myndi leiða til skerðingar á rétti annarra veðhafa eða uppboðsþola í þessu tilvíki, sem hafi mátt treysta því, að úthlutunargerð yrði í samræmi við kröfur þær, sem lýst var í uppboðsandvirðið og tóku mið af stöðu krafna á uppboðsdegi. Gagnvart uppboðsandvirðinu verður uppboðskaupandi því að hlíta þeim rétti, sem þeir veðhafar, er samþykktu. að lán þeirra stæðu áfram á hinu selda, áttu til þess miðað við kröfugerð þeirra. Uppboðskaupandi getur aldrei öðlast meiri rétt en þeir, hvað þetta varðar, enda væri óeðlilegt í alla staði og raskaði rétti annarra kröfuhafa, sem greiðslur eiga að fá af upp- boðsandvirðinu, að uppboðskaupandi gæti dregið yfirtöku lána til síðasta dags og með því skert það, sem í hlut annarra ætti að koma af uppboðsand- virðinu vegna hækkunar á yfirteknum lánum frá uppboðsdegi. Það verður því að telja uppboðskaupanda í sjálfsvald sett, hvort hann tekur á sig áfall- andi vexti og aðrar verðbætur vegna yfirtekinna lána frá uppboðsdegi eða hvort hann kýs að losna við slíkt með því að greiða þau lán upp m. v. gengi þeirra á uppboðsdegi. Þessi skilningur er í samræmi við 4. mgr. 17. gr. laga nr. 57/1949, en þar segir: „Kaupandi greiðir samningsbundna vöxtu af veðskuldum þeim, er áfram kunna að standa eftir uppboðsafsal eða hann annars kann að fá gjaldfrest á, nema öðruvísi semji.“ Samkvæmt framanskráðu er niðurstaða réttarins sú, að kröfur stefnda um sýknu hvort sem er að öllu leyti eða að hluta skv. varakröfum, eru ekki teknar til greina, enda þykir stefndi ekki hafa sýnt fram á rétt sinn með þeim málsástæðum, er kröfur hans eru reistar á, og breytir það í engu þess- ari niðurstöðu, við hvaða tímamörk er miðað varðandi kröfur stefnda; sam- þykktardag tilboðs, afhendingu skips eða yfirtökudag skulda. Stefndi verður því talinn hafa vanefnt uppboðsskilmála með því að greiða ekki þann hluta uppboðsandvirðisins, sem mál þetta snýst um, þ. e. umræddar 5.230.313 kr., innan þeirra tveggja mánaða frá samþykkt tilboðs, sem uppboðsskilmálar kváðu á um. Geymslugreiðsla stefnda haggar því ekki, að um vanefnd af hans hálfu var að ræða. Hún var bundin skilyrðum, eins og að framan er rakið, svo að stefnandi átti ekki annarra kosta völ en höfða mál til heimtu kröfu sinnar. Þá leiðir það ekki til sýknu, þótt síðasta varakrafa stefnda sé samhljóða endanlegri dómkröfu stefnanda varðandi fjárhæð og áfallna vexti. 1691 Samkvæmt framanskráðu er niðurstaða réttarins sú, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda 5.230.313 kr. og hlíta því, að stefnanda beri sem greiðsla tildæmdrar fjárhæðar allt það geymslufé, 5.230.313 kr., sem stefndi lagði inn á geymslureikning í Útvegsbanka Íslands, Hafnarfirði, nú Íslandsbanka hf., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 10. 11. 1989, sbr. kvittun fyr- ir deponeringu nr. 13955 og skilagrein með deponeringu, dags. 9. 11. 1989, vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25, og að áfallnir vextir af geymslu- fjárhæðinni falli til stefnanda við útborgun geymslufjárins. Málskostnaður, er stefndi greiði stefnanda, þykir hæfilega ákveðinn 600.000 kr., þ. m. t. virðisaukaskattur af málflutningsþóknun, og skal máls- kostnaðarfjárhæð bera dráttarvexti skv. Ill. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Finnbogi H. Alexandersson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Stálskip hf., greiði stefnanda, þrotabúi Hraðfrystihúss Pat- reksfjarðar hf. 5.230.313 kr., og skal stefndi hlíta því, að stefnanda beri sem greiðsla allt það geymslufé, 5.230.313 kr., sem stefndi lagði inn á geymslureikning í Útvegsbanka Íslands hf., Hafnarfirði, nú Ís- landsbanka hf., Reykjavíkurvegi, Hafnarfirði, 10. 11. 1989, sbr. kvittun fyrir deponeringu nr. 13955 og skilagrein með deponeringu, dagsettri 9. 11. 1989, vegna uppboðsmáls bv. Sigureyjar, BA-25, og að áfallnir vextir af geymslufjárhæðinni falli til stefnanda við útborgun geymslu- fjárins. Stefndi greiði stefnanda 600.000 kr. í málskostnað, þ. m. t. virðis- aukaskattur af málflutningsþóknun, og skal málskostnaðarfjárhæð bera dráttarvexti skv. III. kafla laga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dóms- uppsögu til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1692 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 90/1993. Haraldur hf. (Jón Sólnes hrl.) gegn Bergi Guðnasyni (Örn Höskuldsson hrl.) Skaðabætur. Fasteigna- og skipasala. Lögmaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Bjarni K. Bjarnason, fyrrverandi hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. febrúar 1993 og krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 3.536.064 krónur með dráttarvöxtum frá 1. febrúar 1991 til greiðslu- dags. Einnig krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi gerir þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur um annað en málskostnað. Hann krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. I. Stefndi skýrir frá því fyrir héraðsdómi, að Gunnlaugur Símonar- son hafi fyrst leitað til sín vegna aðstoðar við gerð skattframtals. Síðan hafi Gunnlaugur óskað þess, að hann sæi um skjalagerð út af viðskiptum, sem Gunnlaugur hugðist eiga við áfrýjanda. Kveðst stefndi hafa falið löglærðum fulltrúa sínum að annast þessa skjala- gerð. Um viðskipti Gunnlaugs og áfrýjanda og afskipti sín af samn- ingsgerð skýrir stefndi m. a. svo frá fyrir dómi, að viðskiptin „höfðu eitthvað með að gera kvóta sem ég veit ekki nokkurn skapaðan hlut um og vissi ekki hvað í raun og veru lá á bak við, nema að auðvitað las ég yfir samninginn þegar hann var fullbúinn.. .“. Af málflutningi af hálfu stefnda fyrir Hæstarétti og gögnum máls- ins verður að telja ljóst, að stefnda var fullkunnugt um, að ætlun samningsaðila var sú, að Gunnlaugur seldi stefnda aflaheimild, er fylgdi skipi því, sem kaupsamningar voru gerðir um 25. október 1990. Í héraðsdómi er nánar lýst, hvernig kaupsamningar þessir 1693 voru formlega gerðir úr garði, svo og, að tilætlun samningsaðila var í raun ekki eigendaskipti á skipinu sjálfu. Stefndi heldur því fram, að verkefni það, sem hann tók að sér að vinna fyrir Gunnlaug Símonarson, hafi takmarkast við skjalagerð, þ. e. að ganga formlega frá samkomulagi, sem Gunnlaugur og áfrýj- andi höfðu áður gert. Telur hann sig ekki bera ábyrgð á tjóni áfrýj- anda, sökum þess að sér hafi ekki borið skylda til að sinna annarri hagsmunagæslu fyrir samningsaðila. II. Stefndi er héraðsdómslögmaður og rak fasteigna- og skipasölu samkvæmt sérstakri löggildingu eftir lögum nr. 34/1986. Hann tók að sér að annast gerð skriflegs samnings, þar sem tilgangur samn- ingsaðila var framsal aflaheimildar. Fyrirsvarsmenn áfrýjanda eru ólöglærðir svo og Gunnlaugur Símonarson. Stefnda bar að kynna sér vandlega réttarreglur á því sviði, sem hér um ræðir, svo og að veita samningsaðilum ráð um, hvernig þeir gætu náð markmiðum sínum með löglegum hætti. Í héraðsdómi er því lýst, að almennt hafi verið óheimilt að fram- selja varanlega aflahlutdeild fiskiskipa, áður en lög nr. 38/1990 um stjórn fiskveiða öðluðust gildi 1. janúar 1991. Greind lög eru frá 15. maí 1990, og lá því fyrir, þegar kaupsamningar um vélskipið Hildi Ara voru gerðir, að frá ársbyrjun 1991 var heimilt með vissum skil- yrðum að framselja aflahlutdeild skips að hluta eða öllu leyti og sameina hana aflahlutdeild annars skips, sbr. 6. mgr. 11. gr. laganna. Ekki verður annað séð en eiganda Hildar Ara hafi í október 1990 verið heimilt að selja aflahlutdeild eina sér, þannig, að kaupin kæmu ekki til framkvæmda fyrr en árið 1991. Þegar af þeirri ástæðu bar stefnda að velja aðra leið en þá, sem farin var. Í stað þess léði stefndi atbeina sinn til málamyndagerninga, sem þannig var gengið frá, að hætta var á, að a. m. k. annar samningsaðilinn yrði fyrir verulegu fjártjóni, eins og nú verður nánar vikið að. Ill. Stefndi hefur lagt fram yfirlit, sem sýnir vanskil skulda, tryggðra með veði í skipinu, samtals að fjárhæð 5.459.847 krónur. Yfirlitið er dagsett 25. október 1990 og var lagt fram í málinu af stefnda. Sam- 1694 kvæmt kaupsamningnum, sem dagsettur er sama dag, lofaði selj- andi, Gunnlaugur Símonarson, að greiða að fullu veðskuld, upphaf- lega að fjárhæð 1.538.025 krónur. Aðrar veðskuldir skyldu fylgja skipinu bæði eftir greindum samningi og samningi, dagsettum 31. janúar 1991, um „endursölu“ skipsins til Gunnlaugs. Stefndi tók við 3.500.000 krónum, sem áfrýjandi greiddi við undirritun samnings. Af því fé greiddi stefndi fyrrgreinda veðskuld, sem nam 1.221.000 krónum með vöxtum og kostnaði, eftir að eftirgjöf kröfuhafa hafði verið dregin frá. Stefndi greiddi síðan Gunnlaugi Símonarsyni mis- muninn að frádreginni þóknun, að fjárhæð 39.000 krónur, fyrir lög- fræðilega aðstoð, eða 2.240.000 kr. Hins vegar voru engar ráðstafan- ir gerðar í því skyni að koma í veg fyrir, að aðrir lánardrottnar leit- uðu fullnustu í skipinu vegna hinna miklu vanskila, sem fyrr var getið. Í málinu liggur fyrir veðbókarvottorð frá embætti bæjarfógeta í Keflavík um skipið, sem þá bar nafnið Dagur, KE-88. Veðbókar- vottorðið er dagsett 4. október 1990, en nýrra veðbókarvottorð um skipið mun ekki hafa verið til á skrifstofu stefnda. Ekki virðist hafa verið leitað upplýsinga um veðbönd á skipinu hjá yfirborgarfógeta í Reykjavík, þótt í kaupsamningunum sé skipið nefnt Hildur Ara, RFE-880. Ef svo hefði verið gert, myndi væntanlega hafa komið í ljós, að fjárnám var gert 30. nóvember 1989 í Hildi Ara, RE-880. Endurrit af fjárnáminu var móttekið til þinglýsingar 18. janúar 1990. Ekki verður séð, að stefndi eða starfsmaður hans hafi kynnt sér, hvar skipið var, þegar gengið var frá skjölum um kaupin, en á þeim tíma var það til viðgerðar hjá skipasmíðastöð á Ísafirði. Beitti skipasmíðastöðin haldsrétti í skipinu til tryggingar viðgerðarkostn- aði, að fjárhæð 1.373.063 krónur, og hélt því í sínum vörslum, þar til það var selt á nauðungaruppboði 1. mars 1991. Af því, sem nú var rakið, verður að telja, að hegðun stefnda hafi ekki verið í samræmi við þær kröfur, sem gera verður almennt til lögmanna, er annast verkefni í tengslum við sölu skipa. Má hér m. a. líta til ákvæða laga nr. 34/1986 um fasteigna- og skipasölu, einkum 8. gr., 5. tl. 1. mgr. 10. gr., sbr. 2. mgr. 10. gr., svo og 2. mgr. 12. gr. þeirra. Við það bætist sú vanræksla stefnda að kynna sér ekki lagareglur um sölu aflahlutdeildar, en samkvæmt V. lið ákvæðis til bráðabirgða 1695 í lögum nr. 38/1990 er óheimilt að framselja aflahlutdeild skips eftir 6. mgr. 11. gr. laganna, án þess að skip hverfi varanlega úr rekstri og sé afmáð af skipaskrá, nema fyrir liggi samþykki þeirra, sem áttu samningsveð í skipinu 1. janúar 1991. Ef stefndi hefði kynnt sér laga- ákvæði þessi, hefði honum mátt vera ljóst, að vegna vanskila eig- anda skipsins voru miklir annmarkar á, að unnt væri að ná mark- miðum samningsaðila með þeirri aðferð, sem valin var. IV. Samkvæmt þessu þykir stefndi bera skaðabótaábyrgð á því tjóni, sem áfrýjandi varð fyrir vegna framangreindra viðskipta. Ekki verð- ur talið, að áfrýjanda sjálfum verði að einhverju leyti kennt um tjónið. Bótafjárhæð hefur ekki sætt sérstökum andmælum. Ber að taka dómkröfur áfrýjanda til greina að öllu leyti. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað, eins og greinir í dómsorði. Dómsorð: Stefndi, Bergur Guðnason, greiði áfrýjanda, Haraldi hf., 3.536.064 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. febrúar 1991 til greiðsludags. Stefndi greiði áfrýjanda 400.000 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 2. febrúar 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 19. janúar sl., höfðaði Haraldur hf., kt. 481184-1269, Hafnarbraut 7, Dalvík, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 3. mars 1992, gegn Bergi Guðnasyni, kt. 290941-2619, Haða- landi 11, Reykjavík. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða 3.536.064 kr. með dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. laga nr. 25/1987 frá 1. febrúar 1991 til greiðsludags. Hann krefst málskostnaðar |...|. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og sér dæmdur hæfilegur málskostnaður |...|. 1696 Málavextir, málsástæður og lagarök. Stefnandi lýsir málavöxtum svo, að 25. október 1990 hafi hann keypt vél- bátinn Hildi Ara, RE-880, af Gunnlaugi Símonarsyni fyrir 8.865.546 kr., sem hafi átt að greiða þannig, að kaupandi greiddi við undirritun kaup- samnings 3.500.000 kr. og við afhendingu og afsal 31. janúar 1991 2.100.000 kr. Að öðru leyti skyldi greiða kaupverðið með yfirtöku áhvílandi veð- skulda, samtals að fjárhæð 3.265.546 kr. Stefnandi hafi greitt kaupsamn- ingsgreiðsluna, 3.500.000 kr., til Húsafells hf., sem hafi tekið að sér að greiða vanskil og áhvílandi veðskuldir, sem kaupandi (sic) hafi átt að af- létta. Sama dag hafi verið gerður kaupsamningur milli sömu aðila, sem reyndar sé dagsettur 31. janúar 1991, þar sem stefnandi hafi selt Gunnlaugi Símonar- syni bátinn Hildi Ara, RE-880, aftur fyrir 3.265.546 kr. Kaupverðið skyldi Gunnlaugur greiða með því að taka á sig áhvílandi veðskuldir að sömu fjár- hæð. Í viðauka við síðari kaupsamninginn, sem einnig sé dagsettur 31. jan- úar 1991, sé tekið fram, að stefnandi selji Gunnlaugi bátinn í því ástandi, sem tilgreint sé í kaupsamningi, að undanskildum fiskveiðiheimildum, sem hafi samsvarað 40 tonnum af slægðum þorski, sem bátnum yrði úthlutað á árinu 1991. Ætlun stefnanda hafi verið að kaupa kvóta, en ekki bátinn sjálf- an. Starfsmaður stefnda, Þórey Aðalsteinsdóttir, hafi samið báða kaup- samningana. Um málavexti þessa eru aðilar sammála að öðru leyti en því, að stefndi kveður hafa verið um það talað, að skrifstofa sín annaðist aðeins greiðslu veðskuldar á 3. veðrétti, en að öðru leyti hafi stefndi átt að greiða útborg- unargreiðslu til seljanda bátsins. Stefnandi kveður tekið fram í kaupsamningnum, dags. 25. október 1990, að báturinn sé seldur án annarra kvaða eða veðbanda en greini í kaup- samningnum, og tekið sé fram, að seljandi ábyrgist, að öll lán séu í skilum fyrir afsalsdag og ekki hvíli á bátnum sjóveðskröfur. Haft hafi verið sam- band við stefnanda í byrjun janúar 1991 af Skipasmíðastöð Marsellíusar á Ísafirði og hann krafinn um 1.154.042 kr. vegna viðgerðar, sem stöðin taldi sig hafa haldsrétt í bátnum fyrir. Komið hafi í ljós, að vélina, sem seld hafi verið með bátnum, hafi seljandi haft á leigu, svo að hún hafi ekki getað fylgt með í kaupunum. Einnig hafi komið í ljós. að á bátnum hvíldi fjárnám, að fjárhæð 264.747 kr. Í janúar 1991 hafi stefnandi fengið tilkynningu frá borgarfógetaembættinu í Reykjavík um það, að selja ætti Hildi Ara, RE-880, á öðru og síðara nauð- ungaruppboði 1. febrúar 1991. Hafi stefnandi þá farið að kanna, hvaða skuldir hvíldu á bátnum, og komist að því, að vanskil á lánum hafi verið svo mikil, að greiðslur, sem hann hefði átt eftir að greiða, dygðu engan veginn 1697 til að koma lánunum í skil. Hafi svo virst sem báturinn hefði verið veðsett- ur langt umfram raunvirði, þegar kaupsamningurinn var gerður. Þar sem svo mikil vanskil hafi verið á áhvílandi lánum, hafi verið útilokað að flytja veiðiheimildir af bátnum, en til þess hafi þurft samþykki veðhafa. Auk þessa hafi báturinn aðeins fengið úthlutað veiðiheimildum, sem svari til 37 tonna af slægðum þorski. Óskað hafi verið eftir atbeina Gunnlaugs Símonarsonar, til að unnt væri að efna samninginn samkvæmt efni sínu, en ekkert svar borist frá honum. Bú hans muni hafa verið tekið til gjaldþrotaskipta. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að starfsmanni stefnda, Þóreyju Aðal- steinsdóttur lögfræðingi, sem samið hafi báða kaupsamningana, hafi orðið á stórfelld mistök við samningsgerðina. Þórey hafi verið fulltrúi stefnda og starfað á hans ábyrgð. Stefndi hafi verið löggiltur fasteignasali og borið ábyrgð á rekstri fasteignasölunnar Húsafells hf. Mistökin hafi leitt til þess, að stefnandi hafi orðið fyrir verulegu tjóni. Svo virðist sem við gerð kaup- samninganna hafi ekki verið gengið úr skugga um, hver veð væru áhvílandi á bátnum, en ljóst sé, að þau hafi numið rúmlega átta milljónum króna, þegar salan fór fram. Þá hafi vél bátsins ekki verið eign seljanda, og loks virðist ekki hafa verið kannað, hvort kvóti fengist fluttur af bátnum, en til þess hafi þurft leyfi veðhafa, sbr. lög nr. 38/1990, ákvæði til bráðabirgða V. Kaupsamningurinn hafi því verið óframkvæmanlegur, nema til kæmu veru- legir fjármunir frá seljanda, sem hafi mátt telja nánast óhugsandi, þar eð hann hafi verið nánast ógjaldfær. Skaðabótakröfu sína styður stefnandi við reglur skaðabótaréttarins um húsbóndaábyrgð. Þá vísar hann til 3. gr. laga nr. 61/1942, 8. gr., 5. tl. 10. gr. og 2. mgr. 12. gr. laga nr. 34/1986, sbr. 3. mgr. 1. gr. sömu laga og 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 520/1987. Kröfu um málskostnað reisir stefnandi á 1. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1936 (nú 129. gr. laga nr. 91/1991) og kröfu um dráttarvexti á málskostnað á 2. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988, og Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987. Dráttarvaxta á stefnufjárhæð er krafist með vísan til Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 14. og 15. gr. sömu laga. Stefndi kveður óumdeilt, að stefnandi hafi einungis ætlað að kaupa kvóta, og sé því ljóst, að kaupsamningarnir séu málamyndagerningar, sem hafi allan tímann verið hugsaðir sem slíkir af aðilum samninganna. Því hafi ekkert verið lagt upp úr því. hvernig yfirteknar veðskuldir voru tilgreindar, þótt báðum aðilum hafi verið fullkunnugt um, hvernig þeim var háttað. Stefndi hafi greitt þriðjaveðréttarskuldina með 1.221.000 kr., en greitt Gunnlaugi Símonarsyni 2.240.000 kr., sem hafi verið eftirstöðvar útborg- unargreiðslunnar, að frádregnum 39.000 kr. í kostnað. 1698 Stefndi neitar því, að leynt hafi verið haldsréttarkröfu Skipasmíðastöðvar Marsellíusar. Sú krafa hafi ekki orðið til fyrr en eftir, að kaupin voru gerð, en skipasmíðastöðin hafi talið, þar til viðgerðinni var lokið í nóvember 1990. að um tryggingartjón væri að ræða. Þá neitar stefndi, að sér eða skrif- stofu sinni hafi verið kunnugt um, að fjárnám hvíldi á bátnum. Fjárnáminu hafi verið þinglýst í Reykjavík 18. janúar 1990, en báturinn hafi verið skráð- ur í Keflavík á kaupsamningsdegi, og hafi skráningarskjöl fyrir hann ekki verið send til Reykjavíkur fyrr en í desember 1990. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að allur frágangur kaupsamninganna hafi verið unninn í fullu samráði beggja aðila að þeim og endanleg gerð þeirra unnin með vitund og vilja beggja. Útborgunargreiðslu hafi verið ráð- stafað eins og um hafi verið talað, og hafi engu verið leynt við kaupin, sem skrifstofu stefnda hafi mátt vera kunnugt. þegar kaupin fóru fram. Niðurstöður. Í málatilbúnaði sínum hefur stefnandi lýst því, að ætlun sín með viðskipt- um við Gunnlaug Símonarson hafi verið að kaupa fiskveiðikvóta. en ekki bátinn Hildi Ara, RE-880. Hafi stefnandi snúið sér til Gunnlaugs og falast eftir kaupunum, eftir að hann hafði séð auglýsingu hans um kvóta til sölu. Í október 1990, á þeim tíma, sem kaupin voru ráðin, voru í gildi lög nr. 3/ 1988 um stjórn fiskveiða 1988-1990, en samkvæmt þeim var óheimilt að selja hluta af aflakvóta skips. Þá var samkvæmt 4. mgr. 13. gr. sömu laga einnig óheimilt að flytja aflahámark sóknarmarksskipa milli skipa, en í 2. grein kaupsamninganna segir, að báturinn hafi verið á sóknarmarki á árinu 1990. Sala á hluta af aflakvóta var fyrst heimiluð með 11. gr. laga nr. 38/1990, sem komu til framkvæmda Í. janúar 1991. Í frumvarpi því, sem varð að lögum nr. 38/1990, segir svo meðal annars: „Í 4. mgr. 11. gr. frumvarpsins er það nýmæli að heimilt er að framselja hluta varanlegrar aflahlutdeildar skips. Fram til þessa hefur varanlegt fram- sal aflahlutdeildar verið óheimilt nema skipið væri afmáð af skipaskrá ...“ Nefnd 4. mgr. varð síðan að 6. mgr. laganna. Af öllum gögnum máls þessa svo og skýrslum aðila og vitnis fyrir dómin- um er ljóst, að kaupsamningar þeir, sem stefnandi og Gunnlaugur Símonar- son gerðu í októberlok 1990, voru hreinir málamyndagerningar. Verður að ætla, að þeir hafi verið gerðir í þessu formi af þeirri ástæðu einni. að hin fyrirhuguðu viðskipti með kvóta voru á þessum tíma ólögmæt. Ætla verður einnig, að síðari kaupsamningurinn og viðaukinn við hann hafi verið dag- settir rúma þrjá mánuði fram í tímann í þeim tilgangi að láta líta svo út sem viðskiptin með kvótann hafi ekki verið gerð, fyrr en eftir að þau voru orðin heimil að lögum. 1699 Vitnið Gunnlaugur Símonarson hefur borið fyrir réttinum, að kaupsamn- ingarnir um bátinn hafi verið gerðir vegna þess, að ekki hafi mátt á þessum tíma selja neinn kvóta, og hafi það borist í tal milli hans og stjórnenda Har- alds hf., að viðskiptin væru óheimil. Stjórnendur stefnanda gengu að eigin frumkvæði til samninga við Gunn- laug Símonarson um viðskipti, sem þeim var ljóst eða mátti vera ljóst, að voru ólögmæt. Er það álit dómsins, eins og mál þetta er vaxið, að stefnandi eigi sjálfur að bera það fjárhagstjón, er hann varð fyrir vegna viðskipta þessara, enda verður ekki talið, að tjónið verði rakið til afskipta stefnda eða starfsmanns hans af þeim. Samkvæmt framansögðu ber að sýkna stefnda af öllum kröfum stefn- anda, en eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Jónas Gústavsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Bergur Guðnason, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn- anda, Haralds hf., í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1700 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 241/1993. — Hf. Eimskipafélag Íslands (Hákon Árnason hrl.) gegn Sundi hf. (Ásgeir Þór Árnason hrl.) Gjaldþrotaskipti. Skuldajöfnuður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Björn Þ. Guðmundsson prótessor. Áfrýjandi skaut þessu máli til Hæstaréttar með stefnu 10. júní 1993. Hann krefst sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. I. Ágreiningur málsaðila er um það, hvort áfrýjandi eigi rétt til að skuldajafna við þá kröfu, sem stefndi sækir hann til að greiða, með reikningskröfum á hendur Skrifstofuvélum — Gísla J. Johnsen hf. fyrir farmgjöldum, geymslugjöldum og akstri, en reikningarnir eru fyrir tímabilið frá apríl til júní 1990. Bú þess félags var tekið til gjaldþrotaskipta 4. júlí 1990, og keypti stefndi af þrotabúinu rekstur þess og viðskiptakröfur, þar á meðal kröfuna á hendur áfrýjanda, sem stefndi leitar dóms fyrir í málinu. Styðst krafan við reikninga fyrir vörum og þjónustu tímabilið frá 14. mars tl 3. júlí 1990. Nánar tiltekið deila málsaðilar um, hvort það skilyrði fyrir skuldajöfnuði við kröfu þrotabús, sem mælt var fyrir um í 2. málslið 1. mgr. 32. gr. þágildandi gjaldþrotalaga nr. 6/1978, að lánardrottinn þrotamanns þurfi að hafa eignast kröfu sína, áður en þrír mánuðir voru til frestdags við gjaldþrotaskiptin, girði fyrir, að áfrýjandi fái í málinu notið almennu heimildarinnar til skuldajafnaðar samkvæmt 1. málslið sama ákvæðis. Áfrýjandi telur þetta skilyrði ekki standa í vegi rétti sínum til skuldajafnaðar. Fyrir því færir hann aðallega þau 1701 rök, að skilyrðið hafi aðeins gilt um þá, sem eignuðust kröfu á hendur þrotamanni fyrir aðilaskipti, en ekki upphaflegan eiganda kröfu. Þá færir áfrýjandi einnig fram þau rök, að skilyrðið hafi ekki átt við, ef þrotabú framseldi kröfu sína. Í forsendum hins áfrýjaða dóms segir, að ágreiningur sé ekki á milli aðila um það, að vegna ákvæða 1. mgr. 32. gr. laga nr. 6/1978 hafi krafa áfrýjanda ekki verið hæf til skuldajafnaðar við kröfu stefnda, á meðan hún tilheyrði enn þrotabúi Skrifstofuvéla — Gísla J. Johnsen hf. Standi deila þeirra aðeins um, hvort heimild til skuldajafnaðar hafi orðið virk vegna framsals þrotabúsins á kröf- unni til stefnda. Fyrir Hæstarétti eru aðilar sammála um, að þessi afmörkun á ágreiningsefni þeirra í hinum áfrýjaða dómi sé röng. Þeir hafi einnig deilt fyrir héraðsdómi um þá röksemd áfrýjanda fyrir heimild til skuldajafnaðar, sem hann ber aðallega fyrir sig sam- kvæmt framansögðu. Í hinum áfrýjaða dómi er ekki tekin afstaða til þeirrar aðalrök- semdar áfrýjanda fyrir kröfum sínum, sem hér um ræðir. Til þess verður hins vegar að líta, að röksemdin lýtur aðeins að lögskýringu. Girðir 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 17. gr. laga nr. 38/1994, því ekki fyrir það, að röksemdinni mætti fyrst halda fram í máli fyrir Hæstarétti. Málsaðilar eru einnig ein- huga um að óska efnisdóms. Er því ekki alveg næg ástæða til að láta þennan annmarka á hinum áfrýjaða dómi varða ómerkingu hans án kröfu. II. Samkvæmt 2. málslið |. mgr. 32. gr. laga nr. 6/1978 var það skil- yrði fyrir rétti til skuldajafnaðar við kröfu þrotabús, að lánardrott- inn þess hefði eignast kröfu sína á hendur þrotamanni, áður en þrír mánuðir voru til frestdags. Með fortakslausu orðalagi ákvæðisins var í þessum efnum ekki gerður greinarmunur á því, hvort lánar- drottinn eignaðist kröfu sína með aðilaskiptum eða vegna einhverra þeirra atvika, sem leiða til þess, að ný kröfuréttindi verði til. Verður því ekki fallist á aðalröksemdina, sem áfrýjandi heldur fram fyrir rétti sínum til skuldajafnaðar. Eftir orðalagi sínu varðaði 1. mgr. 32. gr. laga nr. 6/1978 aðeins heimildina til skuldajafnaðar við þrotabú, þar á meðal það sérstaka 1702 skilyrði, sem málsaðilar deila um. Í ákvæðinu var hins vegar ekki beinlínis tekin afstaða til þess, hvort réttur lánardrottins til skulda- jafnaðar yrði á annan veg, ef þrotabú framseldi kröfuréttindi sín á hendur honum. Sá kostur um skýringu á þögn ákvæðisins um þetta, að lánardrottinn ætti að öðlast rýmri rétt til skuldajafnaðar vegna framsals á kröfu þrotabús, er hins vegar ekki tækur, þegar litið er til þess, hvernig lánardrottnum gæti þá verið mismunað um aðgang til skuldajafnaðar vegna aðgerða, sem væri að öllu leyti á valdi gagn- aðila þeirra að taka ákvörðun um. Af þessari ástæðu er ekki unnt að taka til greina þá röksemd, sem áfrýjandi ber að þessu leyti fyrir sig. Þar sem málsaðila greinir ekki á um fjárhæðir, verður niðurstaða hins áfrýjaða dóms staðfest um annað en málskostnað. Rétt þykir að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst í einu lagi, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Hf. Eimskipafélag Íslands. greiði stefnda, Sundi hf., 150.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. mars 1993. 1. Mál þetta, sem dómtekið var föstudaginn 5. mars sl.. er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur af Sundi hf., kt. 580483-0549. Vagnhöfða 13, Reykjavík, með stefnu, birtri 24. 7. 1991, á hendur Eimskipafélagi Íslands hf., kt. 510169-1829, Pósthússtræti 2, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða stefnanda 307.545 kr. með dráttarvöxtum skv. 1IL. kafla |. nr. 25/1987 frá 1. 9. 1990 til greiðsludags auk málskostnaðar |...). Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður |...}. IL. Málsástæður stefnanda. Stefnandi kveður skuldina vera samkvæmt reikningsyfirliti vegna við- skiptaskuldar stefnda við þrotabú Skrifstofuvéla — Gísla J. Johnsen hf., en 1703 stefnandi hafi keypt rekstur og viðskiptakröfur þrotabúsins og reki nú starfsemina undir nafninu Skrifstofuvélar - Sund hf. að Nýbýlavegi 16, Kópavogi. Viðskiptaskuld stefnda við stefnanda skv. reikningsyfirlitinu sé að fjárhæð 307.545 kr. Stefnandi vísar til |. nr 39/1922, |. nr. 7/1936 og XX. kafla Í. nr. 85/1936, sbr. 1. nr. 54/1988. Dráttarvaxtakrafa er gerð á grundvelli HI. kafla 1. nr. 25/ 1987, sbr. 1. nr. 67/1989. Krafa um dráttarvexti á málskostnað er reist á 175. gr. 1. nr. 85/1936, sbr. 21. gr. 1. nr. 54/1988. Málsástæður stefnda. Stefndi kveður atvik vera þau, að áður en Skrifstofuvélar — Gísli J. John- sen hf. voru teknar til gjaldþrotaskipta 4. 7. 1990, hafi verið viðhöfð reikn- ingsviðskipti milli félaganna, sem gerð hafi verið upp mánaðarlega. Stefndi hafi keypt ýmis skrifstofutæki og þjónustu af Skrifstofuvélum — Gísla J. Johnsen hf. jafnframt því, sem stefndi hafi séð um flutning á vélum og tækj- um fyrir fyrirtækið og aðra þjónustu í því sambandi. Stefnandi hafi krafið stefnda um greiðslu skulda við þrotabú Skrifstofu- véla — Gísla J. Johnsen hf., að fjárhæð 316.954 kr., með bréfi, dags 20. 8. 1990. Þessari kröfu hafi stefndi hafnað, með því að ógreiddir reikningar frá Skrifstofuvélum — Gísla J. Johnsen hf. hafi verið notaðir til lækkunar á skuld fyrirtækisins við stefnda. Hafi umleitan Skrifstofuvéla — Sunds hf. um frekari greiðslur verið hafnað og jafnframt tilkynnt, að eftirstöðvar skuldar Skrifstofuvéla — Gísla J. Johnsen hf. við stefnda, sem þá hafi numið 134.148,83 krónum, hafi verið sendar lögmönnum félagsins til úrvinnslu, og hafi þeirri skuld loks verið lýst í þb. Skrifstofuvéla — Gísla J. Johnsen hf. Sýknukröfu sína styður stefndi 49. gr. 1. nr. 85/1936 um skuldajöfnuð, en stefndi hafi uppi gagnkröfu til skuldajafnaðar, að fjárhæð 307.545 kr., skv. viðskiptayfirlitum á dskj. nr. 7 og $., sbr. dskj. nr. 2, eftir því sem til þurfi. Allar gagnkröfurnar hafi stofnast, áður en stefnandi eignaðist hina um- stefndu kröfu sína fyrir framsal, og séu öll skilyrði skuldajafnaðar fyrir hendi, enda um að ræða kröfur milli sömu aðila, samkynja, gildar og hæfar til að mætast. Stefnanda hafi verið tilkynnt um skuldajöfnuðinn með bréfi, dags 3. 9. 1990. Við munnlegan málflutning kvaðst lögmaður stefnda enn fremur benda á, að ekki væri verið að skuldajafna við þrotabú, og gæti stefnandi því ekki borið fyrir sig 1. mgr. 32. gr. 1. nr. 6/1978, en stefnandi hefði fyrst vísað til 32. gr. laganna í greinargerð sinni, sem lögð hefði verið fram, eftir að greinar- gerð stefnda var komin fram. Af hálfu stefnanda var málsástæðu þessari mótmælt sem of seint fram kominni. 1704 Greinargerð sefnanda, Stefnandi hafnar kröfu stefnda um skuldajöfnuð. Samkvæmt 1. myr. 32 sr. pjaldþrotaskiptalaga nr. 611978 þurfi lánardrottinn. sem hyggst skulda- jfna við þrotabú. að hafa eignast krölu sína, áður en þrír mánuðir séu til frestdags, Bú Skrifstofnvéla — Gísla 1. Johnsen hl hafi verið tekið til pjald- þrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, upp kveðnum 4, júlí 1990, Allar skuldajafnaðarkrölur steinda, sem fram sét hafi stufnast eftir 4. apríl 1990, Því sé kki um skuldsjafnaðurrótt að ræða Það sé meginregla við gjaldþrotaskipti, að allir kröfuhafar skuli sitja við sama borð. Allar undantekningar frá þeirri reglu beri að skýra þröng. kýra verði því ákvæði 1, mgr. 32, pr. nr. 671978 eltir orðanna hljóðan Þannig, að teglan eigi Jafnt við um kröfur, sem slofnast hafi frá fyrstu hendi. og kröfur, seim lánardrortinn hafi eignast fyrir framsal frá þriðja, Því er mótmælt, að viðskipti milli Skrifscofuvéla — Gísla Johnson hí. og stefndu hafi verið með þeim hætti, að gert hafi verið upp nránaðarlega Fram lögð sögn stefnda beri með sér, að stefndi hali ávalt reit skuldir sínar við Skriistofuvélar — Gísla 1. Johnsen hf. með tékkum og það fyrirtæki sveit skuldir sínar eltir atvikum með samþykkt vísla. Fram lögðum reikningum stenda er ex tuo mólmælt sem röngam. Stefnandi kveðst hafa óðlast kröfu sína á hendur stefnda fyrir Jóglegt framsal þrotabús Skrilstoluvéla - Gisla J. Johnsen hf. frá 5. júlí 1990, Með því að stefndi hafi ekki skuldujafnaðarrétt samkvæmt framansögðu, beri að taka kröfur stefnanda til greina að fllu nn Niðurstaða Með aðilum er ekki ágreiningur um málsarvík. Þá er ápreiningslausi, að krafa stefnda var kki hf lskuldajafvaðar við kröfu stnanda. meðan sí krafa var í eigu þrotabúsins. vegna sérrsglna 1. mp. 32. er. nr. 6/1978. Ágreiningurinn er í raun um það. hvort skuldsjafnaðarheimildin hafi orðið virk að nýju við það. að Krafa þrotabúsins var framseld stefnanda Ekki er fallist á þuð með stefnands að málsástæða, sem bókuð var eftir lögmanni stefnda við munnlogan málllunins. of seint framm Komin, Í 1, mgr 31, pr. L ne. 6/1978 folst það annars vegar, að skuldari þrotahús ti skuldajafnað pagnkrófu á þrotahúið við skuld sína, hverni sem skuld og gapnkröfu er annars Íarið. þ. e., þótt kröfurnar væru ekki að lögum bær ar úl að mætast undir venjula kringum n. Hins vegar gildir sú sér texta ð lánandottinn þarf hafa eignast gugnkröfuna, áður en þrír mán. úðir voru til frestdays, ella er krafan ekki hæf til skuldajafnaðar. enda þótt 1704 Greinargerð stfnanda. Stofnandi hafnar kröfu stefnda um skuldajölnuð. Samkvæmt 1. mgs. 32, sr. gjaldþrotaskiptalaga nr. 611978 þurfi lánarðroltinn. sem hyggst skulda jafna við þrotabú. að bafu eignast kröfu sína, áður en þrír mánuðir séu frestdaps. Bú Skrifstofuvéla - Gísla ). Juhnsen hí hafi verið tekið til gjald- Þrotaskipta með úrskurði skiptaróttur Reykjavíkur, upp kveðnum 4. jú 1990. Allar skuldajafnaðarkrófur steinda. sem fram séu settar hafi stofnast eftir 4. apríl 1990. Því sé ekki um skuldajafnaðarrétt að eða Það sé meginregla við gjaldþrotaskipti, að allir kröfuhafar skuli sitja við sami burð. Allar undantekningar frá þeirri reglu beri að skýra þröngt Skýra verði því ákvæði 1. mpr. 32. gr. l. nr. 61978 eflir orðanna hljóðun þannin, að reglan eigi jafnt við um kröfur, sem stofnast hafi frá fyrstu bendi, ug kröfur. som lánarðrottinn hafi eignast fyrir framsal frá þriðja Því er mótmælt, að viðskipti milli Skrifstofuvéla — Gísla 1. John stefnda hafi verið með þeim hætti, að gert hafi verið upp mánaðarl Fram lögð gögn stefnda beri með sér. að stefndi hafi ávalli greitt skuldir sínar við Skrifstofuvélar - Gísla J. Johnsen hl. með tékkum og það fyri tæki sreitt skuldir sínar eflir atvikum með samþykkt vísla Fram lögðum reikningur stefna er ex tuto mótmæli sem röngum. hl og Stefnandi kveðst hafa öðlast Krölu sína á hendur stefnda fyrir löglegt framsal þrotabús Skeifstofuvóla - Gísla J. Jolmsen hf. frá 5. júlí 1990. Með, því að stefndi hali ekki skuldlajafnaðarrétt samkvæmt framansögðu, heri að, taka kröfur stefnanda til greina að fullu nn Niðurstaða, Moð aðilum er ekki ágreiningur um málsatvik. Þá er áareiningslaust, að krafa stefnda var ekki hæ til skuldajafnaðar við kröfu stefnanda, neðan sú Krafa var í spa þrobósins vegna sércegina 1. mar. 32, pr. Í nr. 671978. einingurinn e ím það. hvort skuldajafnaðarheimildin hafi orðið sirk að ju við það að krafa þrötubóinn var frunmsed stofnanda, Ekki er fallist á það með stefnanda að málsástæeða, sem bókuð var eftir löggan tfnda við mvomlegan tálrrirg sé fan am Komin Á pr Í | mgr. 31. gr. L nr. 6198 felst það annars vegar, að skulir þrótabús svti skukdajafnað sagnkröfu á þrotabúið við skuld sína, hvernig sem skuld og gagnkröfu er annars farið, þ. e. þótt kröfurnar væru ekki að lögum bær ar tl að mætast undir venjulegum kringumstæðum. Hins vegar pildir sú sér regla, að lánardrottinn þarf að bala eignast sagnkráfuna. áður en þrír mán- úðir voru til frestdags. ella er krafan ekki hæf til skuldajafnaðar. enda þótt 1704 Greinargerð sæfnanda, Stefnandi hafnar kröfu stelnda um skuldajöfnuð. Samkvæmt 1, mar. 32. sr. gjaldþrotaskipralaga nr. 611978 þurfi lánardrottinn. sem hvggst skuldar Íafna við þrotubú, að hafa eignast kröfu frestdags. Bú Skrifstofuvéla — Gisla Johnsen hí. hali verið tekið til gjald þrotaskipta með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, upp kveðnum 4. júlí (990, Allar skuldajafnaðarkröfur stelnda, sem ram séu settar í þessu máli, hafi stofnast eltir 4, apríl 1990. Því sé ekki um skuldujalnaðarrétt að ræða, Það sé meginregla við gjaliþroraskipti, að allir kröfuhafar skuli sja við sama borð. Allar undanickningar rá þeirri Skýra verði því ákvæði 1. mer þannig, að reglan eipi jafnt við um kröfur. sem stolnast hafi frá fyrstu hendi, og kröfur. sem lánardrottinn hafi eignast fyrir framsal frá þriðja a, áður en þrír mánuðir séu tl elu beri að skýra þröngt. 2. ar. nr. 1978 eftir orðunna hljóðan Því er mótmælt, að viðskipti milli Skrilstoluvéla — Gísla J. Johnsen hf. og stefndu hali verið með þeim hætti, að gert hafi verið upp mánaðarlega Fram lögð sögn stefndu beri með sér, að stefndi hafi ávallt preitt skuldir sínar við Skrifstofuvólur - Gísla J. Julnsen hf. með tékkum ug það fyrirtæki greitt skuldir sínar eftir atvikum með samþykkt vísla. Fram lögðura reikningum stefnda er cx tuto mólmæli sem röngum Stefnandi kveðst hal öðlast krófu sína á hendur stefnda fyrir Jög framsal þrotabús Skrilstoluvéla — Gísla J. Johnsen hf. júlí 1990, Me, því að slefndi hafi ekki skuldajafnaðarrótt samkvæmt framansögðu, beri að taka kröfur stefnanda til greina að fullu nt Niðurstaða, Með aðilum er ekki ágreiningur vm málsatvik. Þá er ásveini ð krafa stefnd va ki hæf til skuldajafnaðar vð kröfu sefnanda meðan sú krafa var í cisu þrotabúsins. vegna sórreglnu 1 mer ni. 6978. Á ereiningurinn cr í raun um það. hvort skuldajafnaðarlve in hafi orðið virk að nýju við það, að krala þrotahúsins var framseld stefnanda Ekki er fallist á það með stefnanda að málsástæða, sem bókuð var eftir lögmanni stefndu við munnlegan málflutning, sé of seint fram Komin, Í 1. mgr, 31. r. nr. 611978 felst það annars vegar, að skuldari þrolabús seti skuldajafnað gugmkrölu á þrotahúið við skuld sína, hvernig sem skuld op gagnkróliu er annars farið. þ. e. þótt kröfurnar væru ekki að lösum bær ar tilað mætast undir venjulegum kringumstæðum Ilins vegar gildir sú sér. regla. að lánardrottinn þarf að hafa eignast gagnkröfuna, áður en þrír mán úðir voru til frestdags, ella er krafan ekki hæf til skukdsjafnaðar, enda þótt 1705 hún hefði verið það undir venjulegum kringumstæðum. Í fyrra tilviki er ljóst, að það væri andstætt tilgangi laganna, ef þrotabúið gæti framselt kröf- una á hendur skuldara, án þess að skuldajafnaðarheimildin fylgdi með, og þannig komið í veg fyrir, að skuldari fengi kröfu sína á hendur þrotabúinu greidda. Á sama hátt verður krafa samkvæmt síðari lið 1. mgr. 32. gr. 1. nr. 6/1978 einungis framseld til þriðja manns með þeim takmörkunum, sem giltu, meðan hún var í eigu búsins. Önnur niðurstaða væri í andstöðu við tilgang lagagreinarinnar og myndi leiða til óeðlilegrar mismununar skuld- ara/kröfuhafa þrotabúsins. Við framsal á kröfum þessum fær þriðji maður þannig þá kröfu, sem búið átti, og hvorki meira né minna. Samkvæmt framansögðu ber að hafna kröfu stefnda um skuldajöfnuð og taka kröfur stefnanda til greina að öllu leyti, en ágreiningur er hvorki um fjárhæðir né vexti. Þá ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn 84.000 kr. Sigríður Ólafsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Eimskipafélag Íslands hf., Pósthússtræti 2, Reykjavík, greiði stefnanda, Sundi hf., Vagnhöfða 13, Reykjavík, 307.545 kr. með dráttarvöxtum skv. Hl. kafla |. nr. 25/1987 frá 1. 9. 1990 til greiðslu- dags og 84.000 kr. í málskostnað, sem ber dráttarvexti skv. III. kafla |. nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags, og leggjast dráttarvextir við höfuðstól og málskostnað 12 mánuðum eftir upp- hafsdag vaxta skv. 12. gr. 1. nr. 25/1987. 55 Hæstaréttardómar I 1706 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 40/1994. Valdimar Elíasson (Hjalti Steinþórsson hrl.) Einar Magnússon og Þórir Magnússon (Kjartan Reynir Ólafsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Víxilmál. Aðild. Greiðslustaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjandinn Valdimar Elíasson skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. janúar 1994 og krefst sýknu af kröfum stefnda og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Áfrýjendurnir Einar og Þórir Magnússynir skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1994 og krefjast þess, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnda og sér dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Áfrýjandinn Einar Magnússon hefur auk þess uppi þá varakröfu, að hann verði dæmdur tl að greiða 2.701.292,26 kr. með dráttarvöxtum frá 26. október 1993 og að máls- kostnaður falli þá niður. Stefndi gerir þær kröfur, að héraðsdómur verði staðfestur og áfrýjendum gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. I. Allir áfrýjendur krefjast sýknu á grundvelli aðildarskorts með sömu rökum og greind eru í héraðsdómi. Ekki verður talið, að úti- bú Íslandsbanka hf. í Hafnarfirði geti verið aðili dómsmáls í skiln- ingi 16. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Þessi palli á málatilbúnaði varðar þó ekki frávísun málsins eða sýknu vegna að- ildarskorts. Varnaraðili máls þessa telst því Íslandsbanki hí. 1707 II. Aðilar eru sammála um, að víxilskjal það, sem um er deilt í mál- inu, hafi verið afhent útibúi Iðnaðarbanka Íslands hf., Strandgötu 1, Hafnarfirði, til tryggingar greiðslu á yfirdrætti á tékkareikningi áfrýjandans Einars Magnússonar. Aðalefni yfirlýsingar, sem allir áfrýjendur undirrituðu og afhentu bankanum með víxilskjalinu, er rakið í héraðsdómi. Ágreiningur er um, hversu víðtækt umboð bankanum var fengið með fyrrnefndri yfirlýsingu. Áfrýjendur halda því fram, að hana beri að skýra svo, að með henni hafi bankinn einungis fengið um- boð til þess að gera skjalið að sýningarvíxli, og hafi hann því ekki haft heimild gagnvart áfrýjendum til þess að setja ákveðinn gjald- daga á víxilinn. Mótbárur um efni umboðs, sem bankinn fékk með yfirlýsingunni, eru ekki meðal varna þeirra, sem heimilaðar eru í 118. gr. laga nr. 91/1991. Komast mótbárurnar því ekki að í málinu, sem rekið er samkvæmt XVII. kafla þeirra laga. Tryggingarvíxillinn var stimplaður á útgáfudegi eftir reglum um stimpilgjald. Ekkert bendir til annars en gjalddagi og víxilfjárhæð hafi verið skráð á víxilinn, um leið og hann var gefinn út. Eiga ákvæði 10. gr. víxillaga nr. 93/1933 því ekki við í málinu. Samkvæmt meginreglum víxilréttar hafði bankinn umboð til að rita gjalddaga á víxilskjalið og fylla það út að öðru leyti og gera það þannig að full- gildum víxli í merkingu 1. og 2. gr. laga nr. 93/1933. 111. Svo sem rakið er í héraðsdómi, voru fjórir nánar tilgreindir við- skiptabankar, þeirra á meðal Iðnaðarbanki Íslands hf., sameinaðir 2. janúar 1990 í einn banka, Íslandsbanka hf. Þess er og getið í hér- aðsdómi, að eftir sameininguna færðist greiðslustaður eldri skulda- skjala bankanna sjálfkrafa í Íslandsbanka hf. Með afhendingu víxil- eyðublaðs, sem ekki var ritað að fullu, tóku áfrýjendur á sig fjár- skuldbindingu gagnvart Iðnaðarbanka Íslands hf. Við sameiningu bankanna fjögurra tók stefndi við réttindum þeirra og skyldum. Öðlaðist stefndi þar með rétt Iðnaðarbanka Íslands hf. til að ljúka útfyllingu víxileyðublaðsins. Verður sú krafa ekki gerð til stefnda, að hann færi þess á leit, að áfrýjendur endurnýjuðu skuldbindingu sína á eyðublað Íslandsbanka hf. gegn afhendingu eldra skjalsins. 1708 Hinn umdeildi tryggingarvíxill er prentaður á eyðublaðsform Iðn- aðarbankans, og greiðslustaður er tilgreindur Iðnaðarbanki Íslands hí., Hafnarfirði. Hann var til húsa á Strandgötu 1, þar sem útibú stefnda hefur verið, frá því að bankarnir voru sameinaðir. Geta áfrýjendur því ekki haft uppi mótbárur við breyttum greiðslustað. IV. Fallast ber á röksemdir héraðsdómara um, að stefndi hafi ekki glatað víxil- eða fullnusturétti sínum á hendur áfrýjendum vegna at- vika, er varða annars vegar skyldu til að sýna víxilinn samkvæmt 1. mgr. 38. gr., sbr. 2. mgr. 46. gr. laga nr. 93/1933, eða hins vegar til- kynningarskyldu eftir 45. gr. sömu laga. V. Eftir því sem best verður séð, styðst varakrafa áfrýjandans Einars Magnússonar um lækkun höfuðstóls kröfufjárhæðar við þau rök, að starfsmenn stefnda hafi ritað hærri fjárhæð á víxilinn en heimilt var gagnvart áfrýjendum. Vörn þessi varðar gildissvið útfyllingarum- boðs stefnda, og kemst hún því ekki að í víxilmáli af sömu ástæðum og greinir í 11. kafla hér að framan. Ekki eru rök til að taka til greina þá varakröfu áfrýjandans Ein- ars, að dráttarvextir reiknist frá þingfestingu málsins í héraði 26. október 1993. VI. Um fjárhæð dómkröfu má að öðru leyti vísa til forsendna hins áfrýjaða dóms. Héraðsdómi hefur ekki verið gagnáfrýjað, og ber að staðfesta ákvörðun héraðsdómara um upphafstíma dráttarvaxta. Samkvæmt þessu ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Afrýjendur, Valdimar Elíasson, Einar Magnússon og Þórir 1709 Magnússon, greiði stefnda, Íslandsbanka hf., 150.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 19. janúar 1994. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 10. janúar sl., var höfðað með stefnu, út gefinni 28. september sl. Stefnandi er Íslandsbanki hf., útibú í Hafnarfirði, Strandgötu 1. kt. 411289-4179. Stefndu eru Einar Magnússon, kt. 110836-3419, Torfufelli 25, Reykjavík, Valdimar Elíasson, kt. 230249-2109, Starrhólma 18, Kópavogi, og Þórir Magnússon, kt. 200544-4209, Engihjalla 25, Kópavogi. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði in solidum dæmdir til greiðslu skuldar, að fjárhæð 2.869.020 kr., með dráttarvöxtum skv. II. kafla laga nr. 25/1987 frá 30. 4. 1993 til greiðsludags og málskostnaðar að mati réttarins að viðbættum virðisaukaskatti. Dómkröfur stefnda Þóris eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröf- um stefnanda og stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar auk virðisaukaskatts. Dómkröfur stefnda Einars eru aðallega þær, að hann verði sýknaður, en til vara, að hann verði aðeins dæmdur til greiðslu 2.791.292,26 kr. með dráttarvöxtum frá 26. október 1993 skv. ákvæðum Il. kafla laga nr. 25/1987. Í aðalkröfu er krafist málskostnaðar og virðisaukaskatts, en í varakröfu, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu. Dómkröfur stefnda Valdimars eru þær, að hann verði sýknaður af kröf- um stefnanda og sér dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda auk virðis- aukaskatts. 2. Hin umstefnda skuld er samkvæmt víxli, að fjárhæð 2.870.713 kr., út gefnum 22. 3. 1993 af stefnda Valdimar, samþykktum af stefnda Einari, til greiðslu 1. 4. 1993 í Iðnaðarbanka Íslands hf., Hafnarfirði, nú Íslandsbanka hf., og ábektum af útgefanda Valdimar og stefnda Þóri. Víxillinn var áritað- ur við nafn útgefanda: „Án afsagnar“. Stefnandi kveður víxilinn ekki hafa verið greiddan á gjalddaga, en greitt hafi verið inn á hann 39.787.14 kr. 30. 4. 1993. Stefnandi sundurliðar stefnukröfur því þannig: Höfuðstóll kr. 2.870.713,00 Drv. 1/4 '93 - 30/4 '93 = 38.157,00 kr. — 2.908.807,00 Innborgað 30/4 '93 = 39.787,14 Kr. 2.869.020,00 1710 Í þessari sundurliðun hefur stefnanda reyndar orðið á samlagningar- skekkja, og er rétt sundurliðun þannig: Höfuðstóll kr. 2.870.713,00 Dráttarvextir 1/4 '93 - 30/4 '93 - 38.157,00 kr. 2.908.807,00 (?) Innborgað 30/4 '93 - 39.787,00 Kr. 2.869.083,00 Albert Sveinsson, útibússtjóri stefnanda í Hafnarfirði, kom fyrir dóm. Hann kvað „víxilinn“ hafa verið lagðan inn sem tryggingu fyrir vild satt á tékkareikningi nr. 1506 hjá Iðnaðarbanka Íslands hf. í Hafnarfirði. áður en Íslandsbanki ht. tók til starfa. Þá hefur komið fram í málinu, að við afhend- ingu „víxilsins“ til bankans hafi hann verið óútfylltur að öðru leyti en því, að stefndu höfðu ritað nöfn sín á hann. Utgáfudagur, gjalddagi og fjárhæð voru skráð 22. mars 1993. og var það gert í samræmi við eftirfarandi yfirlýs- ingu stefndu: „Víxill þessi er óútfylltur (in blanco) að því er varðar útgáfudag, gjald- daga og fjárhæð. Víxillinn er afhentur bankanum til tryggingar lánavið- skiptum okkar við bankann, sem er yfirdráttarheimild á tékkareikningi nr: (10) 1506 og um er samið sérstaklega hverju sinni og getur bankinn, hvenær sem hann sér ástæðu til, sett útgáfudag og fjárhæð á víxilinn, sýnt hann til greiðslu og innheimt hann á venjulegan hátt, ef greiðslufall verður. Víxil- fjárhæðin, sem færð yrði á víxilinn, má ekki varða önnur viðskipti mín í bankanum en tilgreind eru í yfirlýsingu þessari, auk alls kostnaðar og vaxta af sömu ástæðum.“ Að sögn stefnanda var send greiðslutilkynning í samræmi við reglur bankans. Tilkynnt hafi verið um gjalddaga, greiðslustað og fjárhæð. 3. Stefnandi reisir kröfur sínar á reglum víxillaga nr. 93/1933, og um réttarfar vísar hann til 17. kafla laga nr. 91/1991. Dráttarvaxtakröfuna styður stefnandi við II. kafla laga nr. 25/1987 og málskostnaðarkröfu við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991. Þar sem stefnandi sé ekki virðisaukaskattsskyldur, beri honum nauðsyn að fá dóm fyrir skattinum, og vísar stefnandi il laga nr. 50/1988 í því sambandi. Málsástæður stefnda Þóris eru tvær. Annars vegar heldur hann því fram, að um aðildarskort sóknar megin sé að ræða. Lögpersónan Íslandsbanki hf. er aðeins ein og ber kennitöluna 411289-5069 og hefur aðsetur í Kringlunni 7, Reykjavík. Utibúinu í Hafnarfirði er óheimilt að standa eitt að málsókn- inni, og beri því að sýkna vegna aðildarskorts. Hins vegar er málsástæða stefnda sú. að sýkna beri, þar sem greiðslustað- 1711 ur víxilsins er Iðnaðarbanki Íslands hf.. Hafnarfirði, en ekki Íslandsbanki hf. Er víxileyðublaðið varð víxill að lögum, var Iðnaðarbanki Íslands ekki til. Skv. 5. tl. 1. gr. víxillaga nr. 93/1933 skal greina greiðslustað víxils. Skjalið hefur því ekki víxilgildi, sbr. 1. mgr. 2. gr. s. Í., og þar sem greiðslustaður hins umstefnda víxils var svo óljós, bar skv. 3. mgr. 2. gr. víxillaga að líta svo á, að greiðslustaður hans hafi verið á heimili samþykkjanda. Hefði því átt að sýna hann þar, en ekki í Íslandsbanka hf. Víxillinn var því ekki sýndur til greiðslu á greiðslustað lögum samkvæmt, sbr. 91. gr. víxillaga. Víxilréttur sé því niður fallinn fyrir vangeymslu skv. 1. mgr. 53. gr., sbr. 4. gr. og 1. mgr. 38. gr. víxillaga. Skv. 1. mgr. 45. gr. laganna bar stefnanda að tilkynna stefnda um greiðslufall. Áritunin „Án afsagnar“ breyti engu hér um, sbr. 2. mgr. 46. gr. s. 1. Aðalkrafa stefnda Einars er studd sömu málsástæðu og sýknukrafa stefnda Þóris. Varakrafa Einars er reist á því, að stefnandi hafi fyllt fjárhæð víxilsins ranglega út. Stefnandi hafi keypt víxilinn óumbeðið, sbr. fram lagða kaupnótu, og lagt andvirði hans að frádregnum forvöxtum og kostn- aði inn á tékkareikning stefnda nr. 1506. Reikningi þessum hafi verið lokað 15. mars 1993, en stefnandi hafi þá tekið út af honum 39.787,14 kr. til lækk- unar víxilsins. Varakrafan er reist á því, að kröfugerð stefnanda sé of há um 328.387,90 kr., sem sundurliðast þannig: Mismunur á 2.869.020 kr. og 2.791.292.26 kr. er 77.727,74 kr., dráttarvaxtamunur frá 30/4 1993 til 16/11 1993 250.660,16 kr., þegar annars vegar eru reiknaðir dráttarvextir af 2.869.020 kr. frá 30/4 1993 til 16/11 1993, 282.837,55 kr., og hins vegar, þegar dráttarvextir eru reiknaðir af 2.791.292,26 kr. frá 26/10 1993 til 16/11 1993. 32.177,39 kr. Við útfyllingu víxilfjárhæðar hefði átt að gæta þess, að hún væri rétt og sem virðist hafa átt að vera 2.791.292,26 kr., þ. e. 2.870.713 kr. — 39.633,60 kr., sem eru forvextir og bankakostnaður, er bankanum var óheimilt að taka sér, — 39.787,14 kr., sem var inneign á reikningi stefnda nr. 1506 hjá stefnanda. Vegna meðferðar stefnanda á víxlinum, þ. e., að sýning hans fór ekki fram lögum samkvæmt, ber stefnda aðeins að greiða dráttarvexti frá 26. október 1993, frá þeim tíma að víxillinn var sýndur í rétti við þingfest- ingu málsins. Málsástæður stefnda Valdimars eru hinar sömu og málsástæður Einars. Auk þess byggir stefndi Valdimar sjálfstætt á því, að lagaskilyrðum sé ekki fullnægt, að því er varðar sýningu og tilkynningarskyldu, og beri því að sýkna af þeirri ástæðu. Skv. 3. mgr. 2. gr. laga nr. 93/1933 hefði átt að sýna víxilinn til greiðslu á heimili samþykkjanda, en ekki í svokölluðu útibúi Ís- landsbanka hf. í Hafnarfirði. 1712 4. Stefnandi styður mál sitt víxli, sem hann hefur löglega undir höndum og fullnægir formskilyrðum víxillaga nr. 93/1933. Fram hefur komið í málinu, að víxillinn var til reiðu hjá stefnanda á gjalddaga, og hefur því ekki verið mótmælt at hálfu stefnda. Stefndu reisa málsvörn sína m. a. á því, að víxillinn hafi verið vistaður í Iðnaðarbanka Íslands hf., sem hafi ekki verið til, þegar víxillinn var gefinn út. Er stefnandi fyllt víxileyðublaðið út og víxillinn fullnægði fyrst form- skilyrðum laga. var búið að leggja niður Iðnaðarbanka Íslands hl. Því hafi borið að sýna víxilinn á heimili samþykkjanda. en ekki í Íslandsbanka hf.. Hafnarfirði. Í 50. gr. laga nr. 86/1985 um viðskiptabanka er að finna fyrirmæli um sam- runa hlutafélagabanka og sameiningu bankastarfsemi. Segir svo í 1. mgr., að við gildistöku sameiningar bankastarfsemi taki hinn sameinaði viðskipta- banki við allri starfsemi, réttindum og skyldum þess viðskiptabanka, sem hætti bankastarfsemi. Þá segir í 3. mgr., að auglýsa skuli sameiningu viðskiptabanka í Lögbirt- ingablaði og greina þar ýmis nánar tilgreind atriði, s. s.. hvenær sameining taki gildi. og hugsanlegar breytingar á greiðslustöðum skuldaskjala. Slík auglýsing um starfsleyfi Íslandsbanka hf. birtist í 8. tbl. Lögbirtinga- blaðsins 19. janúar 1990. Var öllum þeim, er töldu til eignar eða skuldar hjá Alþýðubankanum hf., Iðnaðarbankanum hf., Útvegsbanka Íslands hf. og Verslunarbanka Íslands hf., tilkynnt. að viðskiptaráðuneytið hefði með leyfisbréfi, dags. 2. Janúar 1990, heimilað bönkum að sameina rekstur sinn í Íslandsbanka hf., sem tekið hefði við allri bankastarfsemi, réttindum og skyldum þessara banka henni tengdri frá og með 1. janúar 1990. Fjórða málsgrein auglýsingarinnar hljóðar svo: „Greiðslustaður skulda- skjala, áður í þeim bönkum sem nú hafa sameinað bankarekstur sinn, er eftirleiðis í Íslandsbanka hf.“ Gera má ráð fyrir, að mikill fjöldi skuldaskjala hafi verið vistaður hjá bönkunum fjórum, er Íslandsbanki hf. tók til starfa. Skuldaskjölin hafa væntanlega kveðið á um, að greiðslustaður þeirra væri í viðkomandi banka. Því er það tekið fram í auglýsingunni frá 3. janúar 1990, að greiðslustaður þessara skuldaskjala skuli framvegis vera hjá Íslandsbanka hf. Auglýsingin þykir taka af öll tvímæli um. að greiðslustaður allra skulda- skjala, þ. m. t. víxilsins, sem deilt er um í þessu máli, hafi eftir sameiningu bankanna verið hjá Íslandsbanka hf. Enda þótt víxillinn hafi ekki orðið lög- formlegur fyrr en í mars 1993, var þó um skuldaskjal að ræða í merkingu framangreindrar auglýsingar. Víxileyðublaðið var lagt inn hjá Iðnaðar- banka Íslands hf., Hafnarfirði, og hélst starfsemi bankaútibúsins að Strand- 1713 götu 1, Hafnarfirði, í óbreyttri mynd, en undir nýju nafni, þ. €. Íslandsbanka hf. Víxillinn þykir því hafa verið sýndur til greiðslu á réttum greiðslustað á gjalddaga hans. Stefnandi heldur því fram, að hann hafi sent stefndu tilkynningu um greiðslufall víxilsins. Því er mótmælt af stefndu. Það þykir þó ekki skipta máli, því að skv. 6. mgr. 45. gr. laga nr. 93/1933 glatar stefnandi ekki fullnusturétti sínum, þótt tilkynning hafi brugðist. Þá reisa stefndu málsvörn sína á þeirri málsástæðu, að útibú Íslands- banka hf. í Hafnarfirði sé ekki sjálfstæð lögpersóna og skorti því aðildar- hæfi. Lögpersóna Íslandsbanka hf. sé aðeins ein skv. tilkynningu til Hlutafé- lagaskrár, og hafi sú lögpersóna aðeins eina kennitölu skv. vottorði Hag- stofu Íslands. Í málinu hefur verið lagt fram vottorð Hlutafélagaskrár, þar sem fram kemur, að útibú Íslandsbanka hf. eru ekki sérstaklega tilgreind í stofngögn- um, en í 2. gr. samþykkta félagsins er þó gert ráð fyrir tilvist þeirra. Þá hef- ur verið lagt fram vottorð Hagstofu Íslands, þar sem fram kemur, að Ís- landsbanki hf. hafi aðeins eina kennitölu, en að ósk félagsins hafi útibúum þess verið úthlutað sérstökum kennitölum. Jafnframt er tekið fram í vott- orðinu, að útibúin séu ekki launagreiðendur. heldur sé það Íslandsbanki hf. (höfuðstöðvar), sem sé einn launagreiðandi félagsins. Almennt er útibú hlutafélags skilgreint svo, að það teljist ekki sjálfstæð lögpersóna, heldur einungis hluti eða deild af fyrirtæki með sérstakri stjórn, sem geti skuldbundið félagið vegna starfsemi útibúsins. Samkvæmt fram lögðum gögnum hefur annað ekki verið leitt í ljós en að stefnandi, útibú Ís- landsbanka hf., Hafnarfirði, falli undir þessa skilgreiningu. Ekki hefur verið upplýst í málinu, hvert valdsvið útibússtjóra stefnanda er eða í hvaða mæli honum er heimilt að skuldbinda bankann. Ætla verður þó, að þær heimildir taki til allra venjulegra viðskipta, sem í slíku útibúi fara fram. Þótt stefnandi sé í raun aðeins hluti af lögpersónunni Íslandsbanka hf. og ekki sé beinlínis hægt að tala um, að stefnandi eigi réttindi og beri skyldur óháð lögpersónunni, þá ber á hinn bóginn til þess að líta, að stefnandi er í raun sérstök rekstrareining, sem fer í veigamiklum atriðum með eigin mál- efni, lýtur sérstakri stjórn, sem henni er sett af félaginu, og getur bundið fé- lagið gagnvart þriðja manni í málum, sem eðli sínu samkvæmt falla undir verksvið eignarinnar. Þá ber einnig að líta til þess, að hlutafélagið hefur látið skrá útibú sín sér- staklega hjá Hagstofu Íslands, þar sem þeim hefur hverjum um sig verið út- hlutað sérstakri kennitölu. 1714 Samkvæmt framansögðu verður að telja, að stefnandi fullnægi skilyrðum til að geta sótt sem aðili mál, er varða viðskipti, sem falla undir verksvið hans. Ákvæði 1. mgr. 16. gr. og 4. mgr. 17. gr. laga nr. 91/1991 þykja ekki vera þessari niðurstöðu til fyrirstöðu. Stefnandi fyllti út víxilinn með heimild í 10. gr. laga nr. 93/1933 og skv. umboði stefndu. Víxillinn var fylltur út með fjárhæðinni 2.870.713 kr., og á þeirri fjárhæð verða stefndu að standa skil. Varakrafa stefnda Einars verður því ekki tekin til greina. Ekki þykir sannað í málinu, að stefndu hafi borist tilkynning um greiðslu víxilskuldarinnar fyrr en með bréfi stefnanda, dags. 18. maí 1993. Dráttar- vextir verða því ekki dæmdir fyrr en frá og með 18. Júní s. á., sbr. 9. gr. laga nr. 25/1987. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefndu verða in solidum dæmdir til að greiða stefnanda 2.830.926 kr. (2.870.713-39.787) með dráttarvöxtum skv. III. kafla laga nr. 25/1987 með síðari breytingum frá 18. júní 1993 til greiðsludags og 150.000 kr. í málskostnað án virðisaukaskatts. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Einar Magnússon, Valdimar Elíasson og Þórir Magnús- son, greiði stefnanda. Íslandsbanka hf., 2.830.926 kr. með dráttarvöxt- um skv. Hl. kafla laga nr. 25/1987 frá 18. júní 1993 til greiðsludags og 150.000 kr. í málskostnað. 1715 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 368/1993. — Helga Hjördís Sigurðardóttir (Andri Árnason hrl.) gegn Guðmundi Páli Ólafssyni (Sigurmar Albertsson hrl.) Lausafjárkaup. Vanheimild. Tómlæti. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. septem- ber 1993. Endanleg kröfugerð hans er, að stefndi verði dæmdur til að greiða 780.000 krónur ásamt 8,3% ársvöxtum frá 23. febrúar 1990 til 1. mars 1990, 5,9% ársvöxtum frá þeim degi til 23. mars 1990, en með dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádregnum 580.000 krónum. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega sýknu af kröfum áfrýjanda, en til vara, að stefnukröfur verði lækkaðar. Í báðum tilvikum krefst stefndi máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Í héraði voru óskiptar kröfur gerðar á Bílasölunni Starti sf. og eigendum hennar persónulega, þeim Þorvaldi Jenssyni og Einari Bergi Pálmarssyni, auk stefnda hér fyrir dómi. Dómsátt var gerð við Einar Berg í þinghaldi 2. október 1991, og á grundvelli hennar varð það samkomulag 27. febrúar 1995, að hann greiddi áfrýjanda 600.000 krónur sem fullnaðargreiðslu samkvæmt dómsáttinni þann- ig: 100.000 krónur 2. mars og 500.000 krónur 31. mars 1995. Af þeim fjárhæðum gengu 20.000 krónur til greiðslu kostnaðar vegna fjár- námstilrauna hjá Einari Bergi. Málinu var ekki áfrýjað gagnvart Þorvaldi Jenssyni, sem dæmdur var til greiðslu stefnufjárhæðar í héraði. Fyrir Hæstarétt hafa m. a. verið lögð endurrit yfirheyrslna hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins 5. október — 26. október 1989. 1716 Il. Málavextir eru að nokkru raktir í héraðsdómi. Fyrir Hæstarétti er aðeins um það deilt, hvort áfrýjandi hafi glat- að rétti til efndabóta vegna tómlætis, eftir að honum varð kunnugt um, að á Þifreið þeirri, er hann keypti af stefnda, reyndust hvíla veðbönd, enda þótt bifreiðin hafi átt að vera veðbandalaus sam- kvæmt ákvæði í afsali 14. október 1988. Bótakröfuna styður áfrýjandi meðal annars 59. gr. laga nr. 39/ 1922 um lausafjárkaup. Stefndi telur, að hér sé um að ræða máls- ástæðu, sem sé of seint fram komin, þar sem hún hafi fyrst verið höfð uppi við munnlegan málflutning í héraði. Hér er um lagaatriði að ræða, og verða þessi mótmæli stefnda þegar af þeirri ástæðu ekki tekin til greina. Viðurkennt er, að í mars 1989 átti faðir áfrýjanda símtal við stefnda, þar sem hann gerði athugasemd við, að bifreiðin hefði ver- ið veðsett gagnstætt áskilnaði, þá er kaupin gerðust, en um veðsetn- inguna hefði áfrýjanda ekki verið kunnugt fyrr vegna dvalar er- lendis. Viðbrögð stefnda voru þau að hafa samband við bifreiðasal- ann, er annaðist kaupin, áðurnefndan Einar Berg, sem hafi sagst ætla „að kippa þessu í liðinn“. Hinn 5. maí 1989 ritaði lögmaður áfrýjanda stefnda bréf, þar sem m. a. segir: „Hér með er skorað á yður að aflýsa áhvílandi veð- skuldum þegar í stað og eigi síðar en 12. maí nk. svo komast megi hjá frekari aðgerðum, en kaupanda er þá nauðugur sá kostur að rifta kaupunum og krefjast endurgreiðslu kaupverðs að fullu.... Óhjákvæmilegt er að senda kæru til Rannsóknarlögreglu ríkisins vegna þessa máls“. Í yfirheyrslu hjá rannsóknarlögreglunni 5. októ- ber 1989 viðurkenndi stefndi að hafa fengið þetta bréf og í fram- haldi af því haft samband við Einar Berg, sem hafi lofað, „að þetta skyldi lagfært“. Kærubréf lögmanns áfrýjanda til Rannsóknarlögreglu ríkisins er dagsett 14. júní 1989. Í því er áskilnaður um að krefja stefnda síðar um skaðabætur vegna Þifreiðakaupanna. Málið var til meðferðar hjá rannsóknarlögreglunni til 26. október 1989, en með bréfi 5. febrúar 1990 var áfrýjanda tilkynnt, að ríkissaksóknari krefðist ekki frekari aðgerða í málinu. Héraðsstefna var birt 31. janúar 1991. 1717 11. Því er ekki haldið fram af hálfu stefnda, að áfrýjandi hafi vitað um veðsetningu bifreiðarinnar fyrr en í mars 1989. Honum hafi hins vegar borið að setja fram við stefnda formlega kröfugerð án ástæðulauss dráttar, hygðist áfrýjandi bera fyrir sig vanheimild stefnda. Það hafi hann í raun ekki gert fyrr en með stefnu í héraði og með því sýnt slíkt tómlæti, að bótaréttur, sem hann kynni að hafa átt, væri fallinn niður. Á þetta verður ekki fallist. Svo sem rakið hefur verið hér að framan, fékk stefndi viðvaranir og tilkynningar með þeim hætti, að honum gat ekki dulist, að áfrýjandi hygðist bera fyrir sig vanefndir hans, en það er ekki skilyrði bótaréttar vegna vanheimildar eins og þeirrar, er hér um ræðir, að formleg bótakrafa hafi verið sett fram. Þegar allt þetta er virt, verður ekki talið, að áfrýjandi hafi, eins og á stóð, sýnt af sér slíkt tómlæti, að varða eigi hann missi bótaréttar vegna þessara vanefnda stefnda. IV. Höfuðstóll dómkrafna áfrýjanda er kaupverð bílsins samkvæmt samningi aðila. Viðurkennt er, að áfrýjandi hafði umráð bifreiðar- innar frá kaupdegi 14. október 1988 allt til þess, að hún var seld á nauðungaruppboði 23. febrúar 1990. Við ákvörðun bótafjárhæðar er tekið tillit til þessa. Þykja bæturnar hæfilega ákveðnar 700.000 krón- ur. Stefndi hefur mótmælt vaxtakröfu frá fyrri tíma en stefnubirt- ingardegi í héraði. Í samræmi við málsúrslit verður stefndi dæmdur til að greiða vexti, eins og krafist er. Þá ber að dæma hann til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dóms- orði greinir. Í þinghaldi 20. júní 1991 frestaði héraðsdómari málinu til 18. sept- ember 1991 og tók það fyrir 2. október 1991, en hafði þá frestað því utan réttar. Fóru þá fram skýrslutökur. Málinu var síðan frestað til sátta til 20. janúar 1992, en ekki tekið fyrir fyrr en 17. mars 1992 og engra skýringa getið. Þá var því frestað til 12. maí 1992 og aftur til 8. september 1992 án skýringa. Málið var þó ekki tekið fyrir fyrr en 6. október 1992 og þá bókað, að því hefði verið frestað utan réttar. 1718 Málið var þá dómtekið, en síðan endurupptekið án nokkurra skýr- inga 7. júní 1993 og dómur kveðinn upp. Er þessi málsmeðferð aðfinnsluverð. Dómsorð: Stefndi, Guðmundur Páll Ólafsson, greiði áfrýjanda, Helgu Hjördísi Sigurðardóttur, 700.000 krónur með 8,3% ársvöxtum frá 23. febrúar 1990 til 1. mars 1990, með 5,9% ársvöxtum frá þeim degi til 23. mars 1990, en með dráttarvöxtum samkvæmt Hl. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádregnum greiðslum 2. mars 1995, að fjárhæð 80.000 krónur, og 31. mars 1995, 500.000 krónur. Stefndi greiði áfrýjanda 200.000 krónur samtals í málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. júní 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 6. október sl., er höfðað með stefnu, birtri 31. janúar 1991 og 6. febrúar 1991. Stefnandi er Helga H. Sigurðardóttir, kt. 270468-3229, Hegranesi 31, Garðabæ. Stefndu eru Guðmundur Páll Ólafsson, kt. 281252-8019, Miðvangi 16, Hafnarfirði, Start sf., bílasala, kt. 650685-0409, Skeifunni 8, Reykjavík, en fyrir hönd firmans og persónulega er stefnt eigendum þess, Þorvaldi Jens- syni, kt. 271156-3919, Álftamýri 44, Reykjavík, og Einari Bergi Pálmarssyni, kt. 160161-5829, Efstalandi 24, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu Guðmundur og Þorvaldur verði dæmdir in solidum til að greiða henni 780.000 krónur ásamt 8,3% ársvöxtum frá 23. febrúar 1990 til 1. mars 1990, 5.9% ársvöxtum frá þeim degi til 23. mars s. á.. en með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Til vara er krafist annars upp- hafstíma vaxta að mati réttarins. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnda samkvæmt gjaldskrá Lög- mannafélags Íslands og að málskostnaðarfjárhæð beri dráttarvexti skv. II. kafla vaxtalaga frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Dómkröfur stefnda Guðmundar eru þær, að hann verði sýknaður af öll- um kröfum stefnanda og sér dæmdur málskostnaður að skaðlausu úr hendi stefnanda. Í þinghaldi 2. október 1991 varð sátt með stefndu Einari Bergi Pálmarssyni 1719 ersónulega og fyrir einkafirma hans, Start, annars vegar og stefnanda hins sa og 1y 8 vegar. Málavextir. Stefnandi keypti bifreiðina G-12790, sem er BMW-318i, árgerð 1986, af stefnda Guðmundi Páli Ólafssyni 14. október 1988. Kaupverðið, 780.000 krónur, var greitt með skuldabréfi og annarri bifreið, G-24984, sem stefn- andi átti fyrir. Kaup þessi fóru fram fyrir meðalgöngu og á Bílasölunni Starti sf., og sá Einar Bergur um frágang viðskiptanna. Stefnandi kvaðst hafa verið boðuð með skömmum fyrirvara á bílasöluna laust fyrir kl. 19.00 að kvöldi föstudagsins 14. október 1988 til að ganga frá kaupunum. Veð- bókarvottorð lá ekki frammi, en stefnandi kvaðst hafa spurst sérstaklega fyrir um það, hvort einhverjar veðkröfur hvíldu á bifreiðinni, en Einar Bergur og stefndi Guðmundur Páll kveðið svo ekki vera. Hins vegar hafi það komið í ljós, eftir að kaupin voru um garð gengin, að þrjár löghalds- kröfur, dagsettar 6. september 1988, hvíldu á bifreiðinni, samtals að höfuð- stólsfjárhæð 700.000 krónur. Var fjárnám síðan gert í bifreiðinni fyrir lög- haldskröfunum í fógetarétti Reykjavíkur 16. mars 1989. Lögmaður kröfu- hafa vörslusvipti bifreiðina síðan, og var hún seld á nauðungaruppboði 23. febrúar 1990. Stefnandi hafði oftsinnis reynt að fá stefndu til að aflétta veð- unum, áður en til nauðungarsölu kom, en án árangurs. Málsástæður og réttarheimildir, sem aðilar vísa til. Stefnandi reisir kröfu sína á hendur stefnda Guðmundi Páli á því, að stefndi hafi vitað um eða a. m. k. mátt vita um löghaldskröfur þær, er hvíldu á bifreiðinni G-12790. Hann hafi gefið henni rangar upplýsingar við söluna og þannig fengið hana til að kaupa af sér bifreiðina. Bifreiðin hafði því ekki þá eiginleika, sem gert var ráð fyrir við kaupin. Hinar áhvílandi kröfur voru stefnanda allsendis óviðkomandi, og hafi stefnda borið að af- létta þeim, sem hann þó ekki gerði, þrátt fyrir ítrekaðar áskoranir þar um. Vanefndir stefnda hafi valdið því, að bifreiðin var seld á nauðungaruppboði og lögð út kröfuhafa til handa. Stefnandi vísar í greinargerð sinni til kaupalaga nr. 39/1922, einkum 42. gr., 2. mgr. 44. gr. svo og almennra reglna skaðabótaréttar, þ. m. t. almennu skaðabótareglunnar. Við munnlegan flutning málsins bar stefnandi fyrir sig ákvæði 59. gr. kaupalaga um vanheimild seljanda. Kröfu sína á hendur stefnda Þorvaldi sem eiganda Starts sf., bílasölu, styður stefnandi því, að firmað hafi haft meðalgöngu um bifreiðakaupin og því borið að kynna sér, hvort veðbönd hvíldu á bifreiðinni, og upplýsa stefnanda um það. Vanræksla í þessu efni, sem leitt hafi til tjóns stefnanda, hljóti að leiða til þess, að stefndi sé bótaskyldur gagnvart henni. 1720 Sýknukrafa stefnda Guðmundar P. Ólafssonar er reist á reglum um tóm kæli. Viðskiptin hafi farið fram 14. október 1988 og hvorki gengið nó rokið, fyrr en við nauðunsarsólu 26. febrúar 1900, sem stefndi hafi ekki vitað al Ár hafi liðið, þar il stefna var birt. og þá liðið vel á þriðja ár. frá því að við. skiptin voru gerð. Í þessu sambandi er vísað til 52. pr. laga ne. 39/1922., en ksera til Rann- óknarlögreglu ríkisins geti ekki skoðast sem tilkynning samkv tt 5. maí. Reyndar hafi því bréfi aldrci verið fylat eftir, eins og ljóst sí sins op haf þe cnea þýðing skjölum mí Vegna vandktölu sé lín. að jón sefnanda Mjóti að uukmarknst við 470.000 krónur, som eru uppboðsverð bilreiðarinnar 26. febrúar 1990, enda, eðlilegt, að notkun bifreiðarinnar frá pie (il uppbuðsdags hafi rýrt verðgildi hennar, og auk þess liggja ekki fyrir ingar um ástand honn- ur vegna notkunar í máli þes Hljói stetnand: að bera skaðann af því. ljóst, að stelnandi hafi bakað stefnda ljón með ólímakorum o; óþörfum kærum til rannsóknarlögræglu og sinnuleysi um Królur sínar allan Þann tíma, sem málið hafi tekið. m. a. með því að láta bann ckci vita af fyrirhuguðu uppboði. í hálfu stelndu var þeirri málsástæðu stefnanda, að tilvik þetta ætti und Sérstaklega mótmælt sm of seint fram kominni, af hálfu steinda Þorvalds Jenssonar í máli þessu kaupalara Ekki var sótt þin Forsendur og niðurstaða Af hálfu stefnanda var stefnda Guðmundi Páli Ólafssyni tilað bréf. dag. sett 5. maí 1989, þar sem skorað er á hann að aflýsa veðskuldum þessum, en stefndi fékk aldrei bréf þetta, op fram kemur í málinu, að það var sent hon- um í ábyrgðarpósti. en ekki viljað. og að sendanda bréfsins var tilkynnt Þetta af póststofu. Aðrar tilkynningar frá stefnanda bárust ekki stefinda, fyrr en stefnan í máli þessu var birt honum 31. janúar 1991. en þá var á fjórða ár liðið frá sólu hifreiðarinnar. Enda þóti slefnandi hafi sent Rannsóknarlöyreglu ríkisins karu vegna viðskipta þe ekki fram komið, að af hálfu stelnanda hafi verið Bett frum kýrlep. hverjar kröfur hún gerði á hendur stfnða og hvaða rétt. arheimildir hún bæri Íyrir Sig í því efni. Lítur dómurinn svo á. að ekki hafi verið sýnt fram á, uð fullmegjandi tilkynning samkvæmt ákvæðum kaupa laga hafi borist stefnda Guðmundi vegna viðskipta þeirra stefnanda. Verð ur því fallist á það með stefnda. að stefnandi hafi sýnt slíkt tómlæti um Krölu þá. som hún kann að hafa átt á hendur honum ví að hún sé falin niður samkvæmt reglu 52. pr. kaupalap Log verður hann 720 Sýknukrafa stefnda Guðmundar P. Ólafssonar er reist á reglum um tóm- tæti, Viðskiptin hafi farið fram 14 október 1988 og hvorki gengið né rekið fyrr en við nauðungarsölu 26. febrúar 1990, som stefndi bali ekki vitað af Ár haflðið þar il efna var birt, og þá iðið vl á þriðja ár. frá því að við skiptin voru gerð, Í su sambond víð 52. lg 90, on Kr unn sóknarlögreglu ríkisins skoðust sem tilkynnina samikvimt grein. ínni, og auk þes kannast stefndi eki vi að hafa fengið ábyrð rá da. sett 5. mí, Reyndar hafi því bréfi akri serið fy efir, eins og ljóst sé af skjölum málsins. og hafi því enga þýðingu, Vegna varakröfu sé ljós. að tjón stefnanda hljóti uð takmarkast við 4700) krónur, sein eru uppboðsverð ifreiðarinnar 26. febrúar 1900, enda eðlilegt, að nolkun hileiðarinnar frá kaupdegi til uppboðsdags hafi st verðgildi hennar. og auk þess liggja ekki fyrir upplýsingar um ástand henn ar vegna notkunar í máli þessu. Hljóti stefnandi að bora skaðann af því. Þá sé ljóst, að stefnandi hafi bakað stefnda tjón með ólímahærum og óþörfum kærum ti rannsóknarlösreslu og sinnuleysi um kröfur sínar allan Þann tíma. sem málið hafi tekið. m. a. moð því að láta hann ekki vita af fyrirhuguðu uppboði Al hállu stelnda var þeirri málsástæðu stefnanda, að tilvik þetta ætti und- ir 59. pr. kauplaga, sérstaklega mónræll sem af seint framkominni. Ekki var sótt þing af hálfu stefnda Þorvalds Jenssonar í máli þessu. Forsendur og niðuostuðu Al hálíu stefnanda var stefndi Guðmundi Þáli Ólafssyni ritað bréf, dag- sett 5. maí 1989. þar som skorað or á bann að aflýsa veðskuldum þessum, en stefndi fékk aldrei bréf þetta. og fram kemur í málinu. að það var sent hon um í ábyrgðarpósti, en ekki vitjað. og að sendanda bréfsins var tilkynnt Þetta af póststolu. Aðrar tilkynningar frá stefnanda bárust ekki stefndi, fyrr en stefnan í máli þessu var birt honum 31, janúar 1991, en þá var á fjórða ár liðið frá sölu bifreiðarinnar Enda þútt stefnandi hafi sent Rannsóknarlönreglu ríkisins kæru vepna viðskipta þessara. þykir ekki fram Konið, að af hálfu stefnanda hafi verið, a. hverjar kröfur hún gerði á hendur stetnda og hvaða ré atheinnildir hún bæri fyrir sig í því efni. Lítur dómurinn sva á, að ekki hafi verið sýnt Fram á, að fullnægjandi tilkynning samkvæmt ákvæðum kaupa- laga hali borist steinda Guðmundi vegna viðskipta þeirra stefnanda, Verð. | ur því fallist á það með stefnda, að Stefnundi hafi sýnt slíkt tómlæti um | kröfu þá, sem hún kann að hafa átt á hendur honum vegna viðskipta þeirra að hún sé fallin niður samkvæmt reglu 52. gr. kaupalaga, ow verður hann #20 Bra sefnda Guðmundar Þ Ólafssonar or reit á reglunum lón 16. Viðskiptin baf arð fram 14, oktáber 1988 og hvorki gengið né rekið fyrr an við nauðungarsölu 26. febrúar 1990 sem stefndi hafi ekki vitað a, Ár haf liðið. þar tl stefna var birt. og þú liðið vel á þriðiu át. rá því að við. skiptin voru gerð Í þessu sambandi er vísað til 52. pr. laga nt. 391922, en kæra til Rann. sóknarlöareglu ríkisins geti ekki skoðast sem tilkynning samkvæmt grein inni, op auk þess kannast stefndi ckki við að hafa fengið ábyrgðursréf, da. sett 5, maí. Reyndar hafi því bréfi aldrei verið eltir, eins og ljóst sé af skjölum mákins, o hal því enga þýði na varakröfu sé Jjóst, uð tjón stefnanda hljóti að takmarkast við 470.) krónur, sem eru uppboðsverð bifreiðarinnar 26. febrúar 1990 enda eðlilegt, að) notkun bifreiðarinnar frá kaupdegi til uppboðsdass hafi rýrt verðgildi honnar, og auk þess liggja ekki fyrir upplýsingar um ástand henn- ar vegna notkunar í máli þvssv, Hljóti stefnandi að bera skaðann af því, Þá sé ljóst, að stefnandi hafi bakað stefnda tjón með ótímabærum og óþörfum kærum til rannsóknarlögreglu og sinnuleysi um kröfur sínur allan Þann tíma, sem málið hafi tekið, m. a. með því að láta hann ekki vita al fyrirhuguðu uppboði Af hálfu stefnda var þeirri málsástæðu stofnanda. að tilvik þetta ætti und. ir 50, pr. kaupalaga, sérstaklega mótmælt sem of seint fram kominni. Ekki var sótt þing af hillu stefnda Þorvalds Jenssonar í máli þessu Forsendur og niðurstaða. Af hálfu stefnanda var stefnda Guðmundi Páli Ólafssyni ritið bréf. dag- sett 5, maí 1980, þar sem skorað er á hann að aflýsa veðskuldum þessum, inu, að það var sent hon stefndi fékk aldrei brél þetta, og frum kemur í má um í ábyrgðarpósti, on ekki vitjað. og að sendanda bréfsins var tilkynnt Þetta af póstslofu. Aðrar tilkynningar frá stefnanda bárust ekki stofnda fyrr cn stefnan í máli þessu var birt honum 31. janúar 1991, en fjórða ár liðið frá sölu bilreiðrinnar Enda þótt stefnandi hafi sent Rannsóknarlögreglu ríkisins kæru vegna viðskipta þessara, þykir ekki fram komið. að af hálfu stefnanda hali verið, sett fram skýrlega, hverjar kröfur hún gerði á hendur stefnda og hvaða rétt- arheimildir hún bæri fyrir sig í því efni. Lílur dómurinn svo á. að ekki hafi verið sýnt fram á, að fullnægjandi tilkynning samkvæmt ákvæðum kaupa laga hali borist stefnda Guðmundi vegna viðskipta þeirra stefnanda, Vörð- úr því fallist á það með stefnda, að stefnandi hafi sýnt slíkt tómlæti um kröfu þá, sem hún kann að hafa átt á hendur honum vegna viðskipta þeirra að hún sé fallin niður samkvæmt reglu 52. pr. kaupalasa, op verður hana 1721 því sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en rétt þykir, að málskostnaður milli þeirra falli niður. Svo sem að framan greinir, var ekki sótt þing af hálfu stefnda Þorvalds Jenssonar, og var honum þó löglega stefnt. Verður málið á hendur honum því dæmt eftir fram lögðum skjölum og skilríkjum, og með því að þau eru í samræmi við stefnukröfur, verða þær teknar til greina, enda verður að fall- ast á þá meginmálsástæðu stefnanda, að Bílasalan Start sf. beri á því ábyrgð, að vanrækt var að afla gagna og upplýsa stefnanda um veðbönd þau, er hvíldu á bifreiðinni, er bílasalan annaðist sölu á. Eftir úrslitum málsins ber að dæma Þorvald til að greiða stefnanda 100.000 krónur í málskostnað. Allan Vagn Magnússon héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Steindi Guðmundur Páll Ólafsson skal sýkn af öllum kröfum stefn- anda, Helgu Hjördísar Sigurðardóttur. Málskostnaður milli stefnda Guðmundar og stefnanda fellur niður. Stefndi Þorvaldur Jensson persónulega og f. h. Bílasölunnar Starts sf. greiði stefnanda, Helgu Hjördísi Sigurðardóttur, 780.000 krónur ásamt 8,3% ársvöxtum frá 23. febrúar 1990 til 1. mars 1990, 5,9% árs- vöxtum frá þeim degi til 23. mars s. á., en með dráttarvöxtum sam- kvæmt II. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Stefndi Þorvaldur greiði stefnanda 100.000 krónur í málskostnað, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti samkvæmt 111. kafla vaxta- laga, frá því að liðnir eru 15 dagar frá dómsuppsögu til greiðsludags. 1722 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 50/1995. —— Ákæruvaldið (Sigríður Jósefsdóttir saksóknari) gegn Gunnari Gunnarssyni (Jón Magnússon hrl.) Skjalafals. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen. Ákærði áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með vísan til a-, b- og c- liðar 147. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 7. pr. laga nr. 37/1994. Krefst hann sýknu af öllum kröfum ákæruvalds, en til vara vægustu refsingar, sem lög leyfa, og verði hún að öllu leyti skilorðsbundin. Ákæruvaldið áfrýjaði með stefnu 14. febrúar 1995 og krefst þyng- ingar refsingar. Í hinum áfrýjaða dómi er vísað til álitsgerðar Maríu Bergmann skjalarannsóknara. Álitsgerð þessi hefur ekki verið lögð fram í mál- inu, og verður því ekki til hennar litið. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfest- ur. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Gunnar Gunnarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krón- ur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Jóns Magnússonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 16. janúar 1995. Ár 1995, mánudaginn 16. janúar, er lagður svohljóðandi dómur á málið nr. S 638/1994: Ákæruvaldið gegn Gunnari Gunnarssyni í Héraðsdómi Reykjavíkur. 1723 Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kveður upp dóminn. Mál þetta, sem var dómtekið 8. desember sl., endurupptekið að frum- kvæði dómarans og dómtekið að nýju í dag, hefur ríkissaksóknari höfðað fyrir dóminum með ákæruskjali, út gefnu 4. október sl. og birtu 4. þ. m., á hendur Gunnari Gunnarssyni, Barmahlíð 26, Reykjavík, f. 24. janúar 1953, fæðingarnúmer 548, fyrir skjalabrot með því að hafa í september 1989 selt í Verslunarbankanum, Þarabakka 3, Reykjavík, veðskuldabréf, að fjárhæð 1.000.000 kr., út gefið af ákærða og Kristjáni Kristjánssyni vegna hljóm- tækjaverslunarinnar Opus hf., kt. 460988-1019, með veði í þriggja herbergja íbúð á 3. hæð hússins nr. 18 A við Laufásveg í Reykjavík, sem ákærði blekkti Jón Benediktsson, kt. 100816-3779, þinglýstan eiganda íbúðarinnar, til að rita nafn sitt á undir texta neðst á bréfinu um samþykki þinglýsts eig- anda á veðsetningunni með því að brjóta saman veðskuldabréfið ofan text- ans um samþykki þinglýsts eiganda og leyna Jón þannig efni bréfsins og sýna Jóni jafnframt afrit veðskuldabréfs vegna láns, sem dóttir Jóns hafði áður tekið, einnig með veði í íbúðinni að Laufásvegi 18 A, og telja Jóni þannig trú um, að hann væri að undirrita skuldbreytingu vegna eldra lánsins. Telst þetta varða við 156. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar. Ákærði hefur ekki gengist við sakargiftum, og hefur málið verið rekið samkvæmt ákvæðum 129. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Ákærði átti dóttur Jóns Benediktssonar og var hluthafi í Opus hf., sat í stjórn þess og var prókúruhafi. Hann virðist hafa annast rekstur fyrirtækis- ins ásamt tveimur öðrum aðaleigendum þess. Félagið hafði bankaviðskipti við Verslunarbankann. Árið 1989 keypti bankinn ofangreint skuldabréf af hlutafélaginu til að hindra, að bankinn gerði virka ábyrgð, sem hann hafði fengið til tryggingar skuldbindingum félagsins við bankann. Bréfið fór í vanskil 5. desember 1989, og varð félagið gjaldþrota skömmu síðar svo og ákærði. Bankinn krafðist uppboðs á hinni veðsettu eign 19. ágúst 1991. Upp- boðsmálinu var frestað um tíma, á meðan Rannsóknarlögregla ríkisins rannsakaði, hvort undirskrift Jóns væri fölsuð. Síðar var ákveðið af hálfu bankans að halda fast við uppboðskröfuna. Jón Benediktsson mótmælti því, að uppboðið færi fram á þeim forsendum, að uppboðsheimild Íslandsbanka hf. væri fölsuð, en sýslumaður tók mótmælin ekki til greina, og fór uppboð fram 29. nóvember 1993. Jón leitaði úrlausnar Héraðsdóms Reykjavíkur og krafðist þess. að uppboðið yrði úrskurðað ógilt og fellt úr gildi, þar sem undirritun sín væri fölsuð og/eða röng, annaðhvort algerlega fölsuð, þ. e. dregin upp af öðrum eftir ljósaborði og jafnvel með aðstoð tölvu, eða blað með undirritun hans á annars auðu og óútfylltu blaði tekið ófrjálsri hendi 1724 og texti skuldabréfsins færður yfir á það með prentun eða ljósritun. Kann- aðist hann ekki við að hafa ritað nafn sitt sjálfur á skuldabréfið og taldi sig aldrei hafa samþykkt, að Opus hf. eða fyrrverandi tengdasonur sinn veð- setti fasteign sína. Jafnframt hélt hann því fram, að ef því væri játað, að hann hefði ritað nafn sitt eigin hendi á skuldabréfið, væri ljóst, að hann hefði verið beittur blekkingum. Lyktir málsins urðu þær í héraði, að kröfu sóknaraðila var hafnað. Málið er nú undir áfrýjun. Í málinu hafa verið lagðar fram þrjár skýrslur Haralds Árnasonar rann- sóknarlögreglumanns, sem hefur sérmenntað sig Í skjalarannsóknum. Í fyrstu skýrslu, sem er dagsett 19. júlí 1993, kemur fram, að yfirgnæfandi lík- ur séu á, að Jón Benediktsson hafi skrifað nafn sitt á skuldabréfið. Lög- reglumaðurinn kom fyrir dóm í uppboðsmálinu, staðfesti skýrslu sína og sagðist sannfærður um, að Jón hefði skrifað nafn sitt á bréfið og aðrir kæmu ekki til greina. Dómarinn áleit fullgilda sönnun fram komna fyrir því, að nafnritun Jóns á skuldabréfinu væri rituð eigin hendi. Í skýrslu, dags. 19. mars 1994, er lýst því áliti, að skjalið sé frumrit, þ. e. prentað skjal, en ekki ljósrit af slíku, og að undirskrift Jóns Benediktssonar hafi verið handskrifuð með skriffæri á skjalið, en ekki yfirfærð á það með tölvu- og/eða tæknibún- aði. Það er einnig niðurstaða lögreglumannsins, að á skjalinu séu ummerki, sem túlka megi sem vísbendingar blekkingargjörnings í tengslum við undir- skrift Jóns, en á grundvelli fyrirliggjandi gagna taldi hann ekki verða tekna afstöðu til þess, hvort svo væri eða ekki. Í þriðja álitinu, sem sett var fram 19. maí 1994, eftir úrskurð héraðsdóms, greinir frá því, að skjalið hafi verið meðhöndlað með svokölluðu ESDA-tæki með það í huga, að leidd yrðu í ljós þrýstiför á bréfinu, sem sýndu, að skjalið hefði verið brotið saman. Rannsóknin leiddi ekki í ljós slík för, en sú niðurstaða var ekki talin girða fyrir, að skjalið hefði verið undirritað samanbrotið. Í uppboðsmálinu var lögð fram álitsgerð Maríu Bergmann skjalarannsóknara, þar sem fram kemur það álit hennar, að brot í bréfinu „gæti hugsanlega gefið vísbend- ingu um, að ritari orðanna Jón Benediktsson hafi ekki vitað, á hvaða pappír hann var að rita nafn sitt.“ Í skýrslu sinni hér fyrir dómi hefur ákærði ekki neitað því að hafa lagt bréfið fyrir Jón til undirritunar. Jón kannast við, að nafnið á bréfinu sé ritað eins og hann skrifaði nafn sitt á þeim tíma, sem gengið var frá bréfinu. Hann segist ekki muna eftir að hafa skrifað á bréfið, en hafi ákærði gert það, sem hann er sakaður um, segir hann, að hann hafi getað skrifað þetta. Samkvæmt þessum skýrslum verður að telja fullsannað, að Jón hafi ritað nafn sitt á bréfið og ákærði lagt það fyrir hann til undirskriftar. Afstaða ákærða fyrir dóminum er sú, að hann hafi gert þetta í ógáti og 1725 misgripum, hann hafi ætlað að fá tengdaföður sinn til að rita á annað skuldabréf, að fjárhæð 100-200.000 kónur, vegna skuldbreytingar á lífeyris- sjóðsláni eiginkonu sinnar. Hann kveðst hafa uppgötvað mistökin einum til tveimur dögum eftir undirskrift Jóns, en segir bréfið ekki hafa komist til bankans með sínum vilja og vitund; hann hafi ekki látið útbúa bréfið. Rannsóknarlögreglan tók skýrslu af ákærða 24. september 1993, lögregl- unni barst yfirlýsing hans um málið 16. maí 1994, og hann var yfirheyrður að nýju 19. september 1994. Loks gaf hann skýrslu við aðalflutning málsins 8. desember sl. Mikið ósamræmi er í þessum skýrslum, sem ákærði skýrir að hluta með því. að hann hafi verið miður sín og kærulaus um hagsmuni sína vegna óreglu og andlegrar vanheilsu, auk þess sem sér hafi verið ofar- lega í huga að afstýra því, að Jón yrði fyrir tjóni vegna mistaka sinna, og lát- ið sér í léttu rúmi liggja, þótt það kostaði sig refsingu. Þá hefur hann haldið því fram, að lögreglan hafi sagt, að hann yrði að segja það, sem haft er eftir sér í síðari lögregluskýrslu. Engin ástæða er til að álíta, að ákærði hafi verið knúinn til þess að játa á sig sakir með ólögmætum þrýstingi, og fráhvarf hans frá viðurkenningum, sem fram koma í rannsóknargögnum, er ótrú- verðugt. Í skýrslu 16. september sl. viðurkenndi ákærði að hafa brotið skuldabréfið saman og látið Jón rita nafn sitt á það, án þess að hann hefði hugmynd um annað en hann væri að samþykkja skuldbreytingu: Jón hafi ekki vitað neitt um skuldabréfið. Ákærði kvað ásetning sinn hafa vaknað, meðan hann var að ræða við Jón um skuldbreytinguna. Verður að telja, að þessi skýrsla, sem studd er öðrum gögnum málsins, feli í sér fulla sönnun um. að ákærði hafi blekkt Jón til að rita nafn sitt á skuldabréfið í þeim til- gangi, að bankinn fengist til að taka við bréfinu. Hinn 24. september 1993 viðurkenndi ákærði, að hann hefði látið útbúa skuldabréfið í Verslunarbankanum með veði í íbúð tengdaföður síns til að greiða með því erlenda bankaábyrgð. Þá viðurkenndi hann jafnframt að hafa farið með bréfið í bankann eða látið Kristján gera það. Í yfirlýsingu, dags. 13. maí 1994, kveðst ákærði hafa farið með brétið í bankann til að kanna, hvort bankinn tæki við því, fengið jákvæðar undirtektir, en verið bent á, að samþykki þinglýsts eiganda skorti. Hann hafi því tekið við því aftur, farið með það heim og síðan til Jóns, sem bjó í sama húsi, og látið hann rita undir af misgáningi. Daginn eftir kveðst hann hafa áttað sig á mis- tökunum, en hvorki látið Jón né félaga sína vita, heldur skilið bréfið eftir á lögmannsstofu á Seltjarnarnesi, þar sem félagar hans höfðu starfsstöð og bréfið hafði verið undirritað og vottað. Hélt hann því fram, að bréfið hefði síðan komist til bankans. án þess að stjórn félagsins vissi af því. Hér fyrir dómi hefur ákærði ítrekað þessa frásögn með því tilbrigði, að hann hafi 1726 annaðhvort skilið brétið ettir á Seltjarnarnesi eða á skrifstofu hlutafélagsins í Reykjavík. Utibússtjóri bankans hefur vottað, að ákærði hafi jafnan kom- ið fram fyrir hönd félagsins í fjármálum þess. Eftir endurupptöku komu þrjú vitni fyrir dóminn og voru innt eftir því, hvort þau gætu upplýst um, hvernig skjalið komst úr vörslum ákærða í bankann. Ekkert. sem máli skipti, upplýstist við þessar yfirheyrslur. Þegar virtar eru þær skýrslur, sem raktar hafa verið, þykir verða að leggja til grundvallar, að ákærði hafi annað tveggja sjálfur farið með bréfið í bankann, eftir að ritað hafði verið á það samþykki þinglýsts eiganda veðs- ins, eða skilið það eftir, þar sem hann mátti treysta því, að því yrði komið til bankans án frekari aðgerða af hans hendi. Verður því að leggja til grund- vallar, að ákærði hafi haft fullan vilja til að ráðstafa bréfinu til bankans. Samkvæmt þessu þykir ákærði hafa gabbað Jón Benediktsson til að undir- rita skjalið í þeirri trú, að það væri annað skjal með öðru efni, og notað skjalið þannig til að blekkja með því í lögskiptum og brotið með þessu gegn fyrirmælum 156. gr. alm. hegningarlaga. Þykir þá verða að fallast á kröfur ákæruvaldsins í málinu. Ákærði hefur ekki sætt refsingu fyrr, svo að kunnugt sé. Ákvæði 8. tl.1. mgr. 70. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 7.. 8. og 9. tl. 1. mgr. 74. gr. sömu laga, eiga ekki við um ákærða. Þykir þá refsing hæfilega ákveðin ettir málavöxtum sex mánaða fangelsi, en rétt þykir að fresta fullnustu fjögurra mánaða refs- ingarinnar, og skal sá hluti hennar falla niður að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda haldi dómfelldi almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Þá greiði ákærði sakarkostnað og skaðabætur, eins og nánar greinir í dómsorði (sic). Dómsorð: Ákærði, Gunnar Gunnarsson, sæti fangelsi í sex mánuði og greiði allan kostnað sakarinnar. þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Gísla Gíslasonar hdl., 45.000 kr., en fullnustu fjögurra mánaða af refsivistinni skal frestað og hún falla niður að tveimur ár- um liðnum, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. alm. hgl. 1727 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 11/1993. Sjóvá-Almennar tryggingar hf. (Guðmundur Pétursson hrl.) gegn Guðfinni Einarssyni (Hafsteinn Hafsteinsson hrl.) og gagnsök Bifreiðar. Vátrygging. Örorka. Gjafsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 8. janúar 1993. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann þess, að kröfur verði lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 26. febrúar 1993. Hann krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 8.206.034 krónur með 7% ársvöxtum frá 10. febrúar 1990 til 1. mars sama ár, 5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. apríl sama ár, 3% árs- vöxtum frá þeim degi til 1. október sama ár, 2,5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. janúar 1991, 3,5% ársvöxtum frá þeim degi til 21. sama mánaðar, 5% ársvöxtum frá þeim degi til 1. júní sama ár, 6% ársvöxtum frá þeim degi til til 1. ágúst sama ár, 7% ársvöxtum frá þeim degi til 21. nóvember sama ár, en með dráttarvöxtum sam- kvæmt IH. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en hann fékk gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins 22. desem- ber 1993. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður nýr útreikningur Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings á örorkutjóni pagnáfrýjanda, dags. 26. maí 1995, en þar er reiknað með 4,5% framtíðarávöxtun bóta vegna varanlegrar örorku. 728 I Gagnáfrýjandi byggir kröfur sínar á hlutlægri fébótareglu 92. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Hún kom að sínu leyti í stað 71. gr. eldri umferðarlaga nr. 40/1968, en fól í sér nýmæli, þar sem vátrygging samkvæmt henni er ekki hefðbundin slysatrygging. heldur skaða- trygging með hámarksfjárhæð vegna hvers einstaks tjónsatburðar á sama hátt og ábyrgðartrygging samkvæmt 91. gr. laganna. Með lög- um nr. 104/1992 um breyting á lögum um almannatryggingar nr. 67/ 1971 voru ákvæði þeirra um tryggingu ökumanna felld úr gildi frá 1. janúar 1994, án þess að það raskaði 92. gr. umferðarlaga, og eru ökumenn ekki lengur sérstaklega slysatryggðir innan almannatrygp- ingakerfisins. 92. gr. tekur samkvæmt orðalagi sínu og stöðu innan umferðarlaga til þess starfa ökumanns að stjórna Þifreið í notkun, sbr. og 1. mgr. 88. gr. laganna. Á það verður fallist með héraðsdómi. að merking ákvæðisins verði ekki þrengd með orðalagsskýringu vá- tryggingarskilmála. 11. Atvikum málsins og orsök slyssins er lýst í héraðsdómi. Gagn- áfrýjandi var að flytja jarðveg á vörubifreiðinni umrætt sinn og hugðist afferma bifreiðina. Þar sem sjálfvirkur losunarbúnaður í ARI bifreiðarinnar stóð á sér, varð g A að lat allur sem atvinnubifreiðarstjóra að reyna slíkt, og. hafði hann. áður gert hið sama. Losun og lestun vörubifreiðar er þát notum hennar. Eins og hér háttaði til, verður að telja, að bifreiðin hali verið í venjulegri og eðlilegri notkun sem vörubifreið, þegar slysið bar að höndum, og gagnáfrýjandi að störfum við stjórn hennar í skilningi 92. gr. umferðarlaga. Ósannað er, að hann hafi staðið ranglega að þessu einfalda verki eða sýnt af sér ógætni. Ber aðaláfrýjandi því fé- bótaábyrgð á tjóni gagnáfrýjanda. II. Samkvæmt hinum nýja örorkutjónsútreikningi nemur höfuðstóls- verðmæti vinnutekjutaps gagnáfrýjanda vegna tímabundinnar ör- orku 1.284.600 krónum á slysdegi. Fram er komið, að hann naut launa frá vinnuveitanda sínum, að fjárhæð 1.027.600 krónur, á þeim tíma, sem hér um ræðir. Á það verður fallist með héraðsdómi, að 1729 gagnáfrýjandi hafi ekki sannað tímabundið atvinnutjón sitt, og verða honum ekki dæmdar bætur vegna þess. Höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps gagnáfrýjanda vegna varan- legrar örorku er reiknað 8.476.900 krónur og verðmæti tapaðra líl- eyrisréttinda 508.600 krónur. Höfuðstólsverðmæti bóta frá Trypg- ingastofnun ríkisins reiknast 580.900 krónur. Með skírskotun til for- sendna héraðsdóms og með hliðsjón af nýjum tjónsútreikningi og bótum frá Tryggingastofnun ríkisins þykir tjón gagnáfrýjanda vegna varanlegrar örorku hæfilega metið 5.200.000 krónur. Þegar virt eru meiðsli gagnáfrýjanda og afleiðingar þeirra, verða miskabætur ákveðnar 200.000 krónur. Er þá litið til þess, að vaxta- tímabil er rúm fimm ár. Samkvæmt framansögðu nemur bótaskylt tjón gagnáfrýjanda 5.400.000 krónum. Ber aðaláfrýjanda að gjalda honum þá fjárhæð með vöxtum, eins og nánar greinir í dómsorði. Eftir þessum málalokum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 723.370 krónur, er renni í ríkissjóð. Gjafsóknarkostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, eins og segir í dómsorði. Fram er komið, að út- lagður kostnaður gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti er 14.940 krónur. Við ákvörðun málskostnaðar hefur ekki verið tekið tillit til virðis- aukaskatts. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði gagn- áfrýjanda, Guðfinni Einarssyni, 5.400.000 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. febrúar 1990 til uppsögu þessa dóms, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laganna frá þeim degi til greiðsludags. Aðaláfrýjandi skal greiða í ríkissjóð samtals 723.370 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður stefnanda í héraði, gagnáfrýjanda hér fyrir dómi, 458.430 krónur, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun talsmanns hans í héraði, Hrundar Haf- steinsdóttur héraðsdómslögmanns, 400.000 krónur. Gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti, 264.940 krónur, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutn- ingsþóknun talsmanns hans fyrir réttinum, Hafsteins Hal- steinssonar hæstaréttarlögmanns, 250.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 30. desember 1992. Mál þetta, sem dómtekið var 3. desember 1992, var höfðað fyrir bæjar- þingi Reykjavíkur með stefnu, þingfestri 21. nóvember 1991, af Guðfinni Einarssyni, kt. 140653-4709. Löngumýri 18, 210 Garðabæ. gegn Sjóvá-Al- mennum tryggingum hf., kt. 701288-1739, Kringlunni 5. 103 Reykjavík, til greiðslu skuldar, að fjárhæð 8.206.034 kr., með {nánar tilgreindum vöxtum svo og málskostnað). Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að skaðlausu að teknu tilliti til virðisaukaskatts, og beri máls- kostnaðarkrafa dráttarvexti samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá IS. degi eftir dómsuppsögu. 1. Stefnandi kveður málavexti vera þá, að 10. febrúar 1990 hafi hann unnið við að aka uppgrefti úr lóð á sorphaugana í Gufunesi á vörubifreiðinni G-9573, sem var eign vinnuveitanda hans, Háfells hf. Í eitt sinn, þegar hann hafi ætlað að losa afturgafl bifreiðarinnar fyrir affermingu með þar til gerðu handfangi. sem sé inni í bifreiðinni, hafi gaflinn ekki opnast. Stefnandi kveðst þá hafa farið aftur fyrir bifreiðina og opnað gaflinn með því að slá á lofttjakk (loftstrokk), sem tengdur sé við gafllokuna. Þegar gaflinn opnað- ist, hafi hluti farmsins, sem var mikið frosinn og með frostklumpum í, hrun- ið á stefnanda. Pallinum hafði þá ekki verið lyft. Stefnandi kveðst hafa slasast mjög alvarlega á vinstra fæti. Hafi hann strax eftir slysið verið fluttur á slysadeild Borgarspítalans í Reykjavík, en síðan sendur til aðgerðar á Landspítalann. Þar hafi hann dvalist næstum þrjá mánuði og gengist undir margar aðgerðir vegna afleiðinga slyssins. Af slysinu hafi stefnandi hlotið tímabundna og varanlega örorku og mikinn miska, þ. á m. veruleg lýti, og orðið fyrir margháttaðri röskun. Samkvæmt mati Björns Önundarsonar tryggingayfirlæknis sé Örorka stefnanda vegna slyssins metin 100% í tíu mánuði, 65% í tvo mánuði og síðan varanleg ör- orka 30%. Af hálfu stefnda er ofangreindri málavaxtalýsingu ekki mót- mælt. 1731 I. Stefnandi skírskotar til þess. að eigandi bifreiðarinnar G-9573 hafi keypt lögboðnar vátryggingar samkvæmt umferðarlögum hjá hinu stefnda vá- tryggingafélagi, þar á meðal slysatryggingu fyrir ökumann bifreiðarinnar skv. 92. er. laganna. Stefnandi hafi slasast við starfa sinn sem ökumaður greindrar bifreiðar. Stefndi hafi hafnað bótaskyldu. Stefnandi kveður kröfugerð sína sundurliðast þannig, og sé þá stuðst við útreikning Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingastærðfræðings á örorkutjóni stefnanda, dags. 6. ágúst 1991, að viðbættu 50% álagi á verðmæti varanlegs örorkutjóns og tapaðra lífeyrisréttinda vegna væntanlegra launahækkana í landinu: 1. Bætur fyrir tímabundna örorku kr. 1.293.600 — Laun frá vinnuveitanda ................. kr. 1.027.600 — 266.000 2. Bætur fyrir varanlega örorku samkvæmt útreikningi 50% álag — - 8.667.900 — 25% vegna skattfr€lsis ................... — 2.166.975 — 6.500.925 — Örorkubætur frá Trygginga- stofnun ríkisins, slysd. verðm. ........ - 580.891 — 5.920.034 3. Töpuð lífeyrisréttindi vegna örorkutjóns ................ - 520.000 4, Miskabætur act 2it tenra — „1.500.000 Samtals kr. 8.206.034(?) Stefnandi kveður 50% hækkun kröfugerðar vera gerða í ljósi þess, að ef málinu verði áfrýjað til Hæstaréttar Íslands, sé ekki hægt að hækka kröfur á grundvelli nýs útreiknings. Vísist í þessum efnum til Hrd. 1977, bls. 516. Verði að líta á stefnufjárhæð með þessi réttarfarssjónarmið í huga. Krafa um bætur fyrir tímabundna og varanlega örorku grundvallist á ör- orkutjónsútreikningi Jóns E. Þorlákssonar tryggingastærðfræðings. sem miðist við örorkumat Björns Önundarsonar tryggingayfirlæknis. Samkvæmt örorkumatinu sé örorka stefnanda af völdum slyssins metin 100% í 10 mán- uði. 65% í tvo mánuði og síðan 30% varanleg örorka. Af slysinu hafi stefnandi hlotið auk tímabundinnar og varanlegrar örorku stórfelldan miska, bæði tímabundinn og varanlegan, svo sem fram komi í fram lögðu læknisvottorði og örorkumati. Vegna slyssins hafi hann dvalist á sjúkrahúsi nærri þrjá mánuði og gengist þar undir margar aðgerðir. Hann hafi liðið þjáningar og röskun orðið á lífi hans, bæði hvað varði starfsmögu- leika og frístundir. Þá sé fótur hans bólginn og mikið lýttur af stórum örum. Stefnandi kveðst hafa slasast alvarlega á vinstra fæti við starfa sinn sem 1732 ur, a naar sé sé 6 við safllukn bifreiðarinnar og opnaður með handfangi ið á sér. Losunarbúnaður þessi tengist loftkerfi bif- inni í bifreiðinni, reiðarinnar, sem aftur sé knúið af vélarafli hennar. og hafi vélin verið í gangi, þegar slysið varð. Þar sem tjakkurinn hafi staðið á sér, hafi stefnandi orðið að fara aftur fyrir bifreiðina og slá á tjakkinn með handafli. Hafi þá gaflinn opnast skyndilega og hluti farmsins hrunið yfir stefnanda með greindum afleiðingum. Eigandi bifreiðarinnar, Háfell hf., vinnuveitandi stefnanda, hafi keypt lögboðna vátryggingu á ökumann bifreiðarinnar samkvæmt 92. gr. um- ferðarlaga nr. 50/1987 hjá stefnda. Í 92. gr. sé kveðið á um skyldu eiganda ökutækis auk slysatryggingar samkvæmt lögum um almannatryggingar að tryggja ökumann þess. Vátryggingin skuli gilda fyrir hvern þann ökumann, sem ökutækinu stjórni. og skuli tryggja bætur fyrir slys, sem ökumaður kunni að verða fyrir við starfa sinn. — . Byggt sé á því. að slys stefnanda falli undir gildissvið lögboðinnar slysa- tryggingar ökumanns, sem sé hið sama og gildissvið slysatryggingar öku- nnatryggingar. N: | at lögum 1 um Bifreiðin hafi verið í notkun og stefnandi við stjórn hennar, þegar slysið varð, en afferming vörubifreiðar sé eðlilegur þáttur í notkun og stjórnun hennar, sbr. Hrd. 1962, bls. 907. Slysið hafi hlotist af eðlilegum búnaði hennar. Opnun og lokun g gaflsins sé stjórnað af loftkerfi bifreiðarinnar, en loftpressa bifreiðarinnar sé knúin af vélarafli hennar, enda hafi vélin verið höfð í gangi, þegar stefnandi opnaði gaflinn með því að slá á tjakkinn. Þá jafngildi það slysi við stjórnun ökutækis, sbr. 27. gr. laga um almanna- tryggingar, ef stjórnandi verði fyrir slysi í beinu sambandi við viðhald eða aðra meðhöndlun tækisins. Gildissvið slysatryggingar ökumanns ákvarðist af 92. gr. umferðarlaga. Í vátryggingarskilmálum stefnda fyrir slysatryggingu ökumanns sepi, að fé- lagið greiði bætur fyrir tjón vegna umferðarslyss. sem ökumaður verði fyrir við stjórn ökutækis, sbr. 92. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Í 92. gr. komi hug- takið umferðarslys ekki fyrir. Af hálfu stefnanda sé því haldið fram, að jafnvel þótt í vátryggingarskilmálum væri talin felast takmörkun frá 92. gr., væri slík takmörkun ógild. Þá hafi stefnandi notið vátryggingarverndar sem þriðji maður. Hann hafi enga aðild átt að vátryggingarsamningi milli stefnda og eiganda bifreiðarinnar. ens amkvæmt meginreglu 6. ÆE.. reglu- gerðar nr. 307/1988 megi vátryggingafélag ekki takmarka ábyrgð sína gagn- vart þriðja manni. 1733 Stefnandi kveðst reisa kröfur sínar á vátryggingarsamningi milli stefnda og eiganda bifreiðarinnar G-9573 um lögboðna slysatryggingu á ökumanni bifreiðarinnar. Því er varði gildissvið vátryggingarinnar, vísist til 92. gr. um- ferðarlaga nr. 50/1978, sbr. 27. gr. laga um almannatryggingar nr. 67/1971 og 6. gr. reglugerðar nr. 307/1988. Til stuðnings kröfufjárhæðum vísist til vátryggingarskilmála stefnda, al- mennra reglna skaðabótaréttar um ákvörðun bóta fyrir líkamstjón og 264. gr. laga nr. 19/1940. Ekki sé kveðið á um reglur um ákvörðun bótafjárhæða í 92. gr. umferðarlaga, en í vátryggingarskilmálum sé kveðið á um, að „ákvörðun bóta fari eftir almennum reglum skaðabótaréttar. Samkvæmt því eigi stefnandi rétt til bóta, sem samsvari tjóni hans. Um tjón stefnanda af völdum slyssins vísist til fram lagðs læknisvottorðs, örorkumats og örorku- tjónsútreiknings, sbr. einnig rökstuðning við kröfugerð hér að framan. Um vaxtakröfu vísist til dómvenju um vexti af kröfum um skaðabætur fyrir líkamstjón, vaxtalaga nr. 25/1987 og auglýsinga Seðlabanka Íslands hverju sinni. Krafa um málskostnað og vexti á málskostnað sé studd 177. gr., 184. gr. og 2. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988 og HI. kafla laga nr. 25/1987. Hinn 10. september 1991 hafi dómsmálaráðherra veitt stefnanda gjafsókn í fyrirhuguðu bótamáli gegn stefnda. Í gjafsóknarleyfi segi, að við rekstur málsins beri að gera þá réttarkröfu, að málskostnaður verði tildæmdur gjafsóknarhafa, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Krafa um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun sé reist á lögum nr. 50/ 1988, þar sem lögmönnum sé gert að innheimta virðisaukaskatt af þjónustu sinni. Stefnandi sé ekki virðisaukaskattsskyldur. Því beri honum nauðsyn til að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefnda. III. Af hálfu stefnda er ekki gerður ágreiningur um aðdraganda slyssins, en ágreiningur er um lagalegar forsendur bótakröfu. Stefndi telur, að í 1. gr. vátryggingarskilmála, sem lagðir séu fram í mál- inu, sé tekið fram, að félagið greiði bætur fyrir tjón vegna umferðarslyss, sem ökumaður verði fyrir við stjórn ökutækis, samanber 92. gr. umferðar- laga nr. 50/1987. Ákvæði 92. gr. umferðarlaga lúti að því, að trygging taki til hvers þess ökumanns, sem tækinu stjórni, og skuli tryggingin tryggja bætur vegna slyss, sem ökumaður kunni að verða fyrir við starfa sinn, og virðist undanskilið „við þann starfa sinn að stjórna ökutækinu“. Slys stefnanda falli því ekki undir slysatryggingu ökumanns samkvæmt 92. gr. umferðar- laga. Hann hafi ekki verið við stjórn ökutækisins, og slysið hafi ekki verið 1734 ið í upphaflegu frumvarpi, og sé augljóslega ætlað að veita stjórnendum skráningarskyldra ökutækja rétt, sem væri nokkurn veginn sambærilegur bótarétti farþega, sem slasist í ökutæki: bótaréttur ökumanns virðist þó vera þrengri. Því sé enn fremur mótmælt, að aðgerðir stefnanda rétt á und- an hafi verið þáttur í notkun bifreiðarinnar í skilningi umferðarlaga. Stefndi telur tilvísanir stefnanda til 27. gr. laga nr. 67/1971 um almanna- tryggingar vera lögfræðilega rangar. Bótareglan í 27. gr. laga um almanna- tryggingar sé sérregla, sem almenn regla verði ekki leidd af. Því er eindregið mótmælt af hálfu stefnda, að sá verknaður stefnanda að fara aftur fyrir vörubifreið, sem hann stjórnaði, og slá þar á tjakk, tengdan lokubúnaði, sem ekki verkaði, falli undir stjórn ökutækis eða notkunar- hugtak umferðarlaga nr. 50/1987. Eins og að ofan sé sagt, verði við það að miða, að ætlunin hafi verið sú að gera bótastöðu ökumanns svipaða og far- þega, samanber 91. gr. sömu laga. Þótt bifreiðin hafi, skömmu áður en slys- ið varð, verið í eðlilegri notkun sem vörubifreið, samanber Hrd. 1962, bls. 907 (sjá héraðsdóm), hafi slysið ekki orðið af völdum þess eðlis bifreiðar- innar, sem sé orsök hlutlægrar ábyrgðar, heldur af ógætilegri hegðun stefn- anda sjálfs. Því sé mótmælt, að í tryggingarskilmálum felist takmörkun, sem óheimil sé gagnvart þriðja manni samkvæmt lögum um vátryggingarsamninga nr. 20/1954. Ef til ákvörðunar bóta komi, verði að líta til þess, að því er varði kröfu- fjárhæð, hvernig höfuðstóll kröfu sé fundinn. Ekki sé efast um, að örorka stefnanda sé rétt metin eftir tíðkanlegum að- ferðum. Því sé hins vegar mótmælt, að hin læknisfræðilega örorka hafi skert aflahæfi stefnanda í þeim mæli, er hlutfallstala örorkumatsins beri með sér. Verði bætur dæmdar, sé rétt að taka tillit til skattfrelsis af bótafjárhæð með því sjónarmiði, að bótaþegi verði jafnsettur og væru bætur skattskyld- ar, það er að taka tillit til 39,79% staðgreiðsluskatts. Einnig beri að taka til- lit til þess hagræðis, sem af því hljótist að fá bætur í einni greiðslu, og virðist það ekki vera minna virði en 10%. Því sé ekki sérstaklega andmælt, að maður, sem orðið hefur fyrir jafn- alvarlegu slysi og stefnandi, hafi einnig orðið fyrir miska. Miskabótakrafan sé hins vegar ekki í samræmi við sjúkrasögu stefnanda og dómvenju. Þrátt fyrir allt hafi sár stefnanda hafst vel við, og því fari fjarri, að sjúkrasaga hans réttlæti óvenjulega háar miskabætur. Verði bótaskylda lögð á stefnda, hljóti miskabætur að verða lækkaðar mjög verulega, og vísist um það til dómvenju. 1735 Dráttarvöxtum sé mótmælt frá fyrra degi en dómsuppsögu. Stefndi áréttar sérstaklega ákvæði 1. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1936, að „sá, er tapar máli í öllu verulegu. skal dæmdur til að greiða gagnaðila sínum málskostnað“. Líti dómstólar í vaxandi mæli fram hjá þessu ákvæði í máls- kostnaðarákvörðunum sínum, sé hætt við, að það leiði til óhóflegrar mál- sóknargleði. sem sé þjóðfélagslega óhagkvæm. IV. Aðila greinir á um, hvort tjónsatburðurinn sé bótaskyldur samkvæmt 92. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Samkvæmt orðalagi 92. gr., 1. mgr. „(Auk) slysatryggingar ökumanns samkvæmt lögum um almannatryggingar ...“, og af meðferð frumvarpsins hjá löggjafanum þykir ljóst, að ökumanni er með ákvæðinu tryggður bóta- réttur umfram það, sem hann á rétt á samkvæmt 27. gr. laga nr. 67/1971 um almannatryggingar. Samkvæmt 92. gr. umferðarlaga skal tryggja ökumann vegna slyss, „sem ökumaður kann að verða fyrir við starfa sinn“, þ. e. þann starfa að stjórna ökutækinu. Þar sem um lögboðna tryggingu er að ræða, verður merking ákvæðisins ekki þrengd með orðalagsskýringu vátryggingarskilmála. Stefnandi var í vinnu við að flytja jarðveg á vörubifreiðinni G-9573. Slys- ið varð, þegar losunarbúnaður, nánar tiltekið lofttjakkur á gaflloku bif- reiðarinnar, stóð á sér og stefnandi fór þess vegna út úr bifreiðinni og aftur fyrir hana og sló á lofttjakkinn í þeim tilgangi, að gafllokan opnaðist. Um leið og lokan opnaðist, hrundi hluti farmsins hins vegar á stefnanda, og er ekki ágreiningur um, að þetta hafi verið orsök slyssins. Lokubúnaðurinn er knúinn af loftpressu, sem er knúin af aflvél bifreiðar- innar. Lokubúnaðurinn er hluti losunarbúnaðar og verður að teljast eðlileg- ur hluti vörubifreiðar, sem notuð er til flutninga á farmi. Stjórn gafllokunn- ar fellur því undir stjórn bifreiðar og notkun í skilningi umferðarlaga. Það kann hins vegar að vera álitamál. hvort sú aðgerð stefnanda að fara út úr bifreiðinni og slá á gafllokuna falli undir hugtakið „stjórn bifreiðar“. Það er álit dómsins, að það hafi verið hlutverk stefnanda sem stjórnanda vörubifreiðarinnar í umrætt sinn að opna, „gafllokuna. Þar sem hinn sjálf- virki búnaður stóð á sér, kveðst hann ekki hafa getað opnað lokuna með öðrum hætti en berja á hana. Ekki hefur verið sýnt fram á það af hálfu stefnda, að stefnandi hefði getað farið öðruvísi að við það en hann gerði. Stefnandi þykir því hafa verið að sinna eðlilegri og tilætlaðri stjórn vöru- bifreiðarinnar. er slysið varð, og verður ekki til dæmis talinn hafa verið að gera við bilun í þessum búnaði hennar. Með vísan til þessara raka þykir slys 1736 stefnanda falla undir ákvæði 92. gr. umferðarlaga, og á hann því bótarétt úr hendistefnda Stefnandi bar fyrir dóminum, að hann starfaði hjá sama fyrirtæki og áður og væri Í sams konar starfi. Þrátt fyrir áskoranir stefnda hefur hann ekki lagt fram skattframtal ársins 1991. Hins vegar þykir sannað með gögnum málsins, að hann hafi orðið fyrir miska og örorkutjóni, sem hefur skert starfshæfni hans. Örorkumat er gert af Birni Önundarsyni lækni 12. apríl 1991, og segir svo í niðurstöðu þess: „Það er um að ræða tæplega þrjátíu og átta ára gamlan vörubílstjóra, sem hinn 10. febrúar 1990 brotnaði illa á vinstri fótlegg, er hann varð undir þungu hlassi af vörubíl. Gera hefur orðið margar aðgerðir vegna afleiðinga slyssins, en engu að síður ber slasaði um- talsvert heilsufarslegt tjón af afleiðingum þess. Slasaði haltrar nú á vinstri fót. Dofi er á ákveðnu svæði, sem að framan er frá greint, og hreyfiferill bæði í vinstri ökkla og vinstra hné er skertur, einnig eins og að framan er lýst. Húðskyn er óeðlilegt (hyperesthesia) á vinstri kálfa og slasaði ber nokkurt kuldaóþol. Hætt er við, að slasaði muni fá ótímabærar slitgigtarbreytingar bæði um vinstra hné og vinstri ökkla vegna afleiðinga slyss þessa. Hvenær til slíkra slitbreytinga kann að koma, verður nú ekki sagt og verður tíminn að leiða í ljós hvað úr því verður. Með tilliti til þess, sem að framan greinir, þykir því eðlilegt að meta nú þá tímabundnu og varanlegu örorku, sem slasaði telst hafa hlotið af völdum þessa slyss, og þykir sú örorka hæfilega metin, sem hér segir: Í tíu Mánuði ser 100% Í tvo mánuði .... 65% Varanleg örorka 30%. Örorkutjón var reiknað af Jóni E. Þorlákssyni tryggingastærðfræðingi 6. ágúst 1991. Grundvöllur þess er vinnutekjur stefnanda samkvæmt skatt- framtölum árin 1987—1989 og miðað við, að tap vegna slyssins sé á hverjum tíma sami hundraðshluti tekna og metin Örorka. Notaðir eru einfaldir vextir af almennum sparisjóðsbókum í Landsbanka Íslands frá slysdegi til útreikn- ingsdags. en frá þeim degi 6% vextir og vaxtavextir. Niðurstaða örorku- tjóns útreiknings er, að höfuðstólsverðmæti vinnutekjutaps reiknist nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar Örorku ...................0. kr. 1.293.600 Vegna varanlegrar Örorku ................. —- „5.778.600 Samtals kr. 7.072.200 Verðmæti tapaðra lífeyrisréttinda vegna slyssins er áætlað 6% af höf- uðstólsverðmæti taps vegna varanlegrar örorku, eða 346.700 kr. Stefnandi 1737 fékk frá Tryggingastofnun ríkisins örorkubætur, 607.090 kr., og reiknast höfuðstólsverðmæti þeirra á slysdegi 580.900 kr. Ekki var tekið tillit til launa í veikindum eða skatta. Stefnanda var veitt gjafsókn í máli þessu. Stefnandi krefst 266.000 kr. vegna tímabundinnar örorku, og hafa þá ver- ið dregnar frá 1.028.600 kr., sem eru laun frá vinnuveitanda. Atvinnutjóni er mótmælt af hálfu stefnda. Stefnandi hefur ekki orðið við áskorun um að gera grein fyrir tekjum sínum árið 1991. Þykir stefnandi ekki hafa sannað tímabundið atvinnutjón sitt, og er þessi kröfuliður því ekki tekinn til greina. Að því er varðar bætur vegna varanlegrar örorku, er sýnt, að meiðslin eru til þess fallin að skerða starfsorku hans til frambúðar. Þykir því rétt og í samræmi við dómvenju að leggja til grundvallar örorkumat það, sem liggur frammi í málinu, enda hefur það ekki verið vefengt, og hafa hliðsjón af greindum örorkutjónsútreikningi. Fram kom hjá stefnanda við aðalflutning málsins, að hann er enn í vinnu hjá sama vinnuveitanda í sambærilegu starfi og áður, og er því litið til þess, að vinnutekjutaps virðist ekki vera farið. að gæta. Enn fremur er tekið tillit til þess, að örorkubætur eru undanþegnar tekjuskatti og útsvari, og, litið til hagræðis af eingreiðslu bóta. Samkvæmt þessu þykja bætur til handa stefnda vegna varanlegrar örorku hæfilega ákveðnar 3.500.000 kr. Frá dragast greiddar örorkubætur frá Trygginga- stofnun ríkisins, 580.891 króna. Við mat á miskabótakröfu er litið til lýta stefnanda, sjúkrasögu og þess, að litið hefur verið svo á, að í læknisfræðilegu örorkumati gæti miskasjónar- miða sérstaklega, þegar um lágt örorkustig er að ræða. Miskabætur þykja hæfilega ákveðnar 200.000 kr. — Stefndi greiði stefnanda samkvæmt ofansögðu samtals 3.119.109 kr. með vöxtum, svo sem nánar greinir í dómsorði. Örorkutjónsútreikningur er dag- settur 6. ágúst 1991, en dráttarvaxta er krafist frá þingfestingardegi. Ekki þykja rök fyrir því að taka mótmæli stefnda við upphafsdegi dráttarvaxta til greina. Stefnandi hefur hlotið gjafsókn í undirrétti í máli þessu. Útlagður kostn- aður stefnanda vegna málsins, 58.430 (sic) kr., greiðist því úr ríkissjóði sem og málsóknarlaun skipaðs talsmanns stefnanda, Hrundar Hafsteinsdóttur hdl., 530.000 kr., og hefur þá verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Dóminn kvað upp Hjördís Hákonardóttir héraðsdómari. Dómsorð: Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði stefnanda, Guðfinni Einarssyni, 3.119.109 kr. með 7% ársvöxtum frá 10. febrúar 1990 til 1. 56 Hæstaréttardómar HI 1/38 mars 1990. með 5% frá þeim degi til 1. apríl 1990, með 3% frá þeim degi til 1. október 1990, með 2.5% frá þeim degi til 1. janúar 1991, með 3,5% frá þeim degi til 21. janúar 1991, með 5% frá þeim degi til 1. júní 1991, með 6% frá þeim degi til 1. ágúst 1991, með 7% frá þeim degi til 21. nóvember 1991, en með dráttarvöxtum frá þeim degi samkvæmt III. kafla vaxtalaga til greiðsludags. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, 588.430 kr., greiðist úr ríkissjóði, þar af málsóknarlaun skipaðs talsmanns stefnanda, Hrundar Haf- steinsdóttur hdl., 530.000 kr. 1739 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 265/1993. — Húseigendaþjónustan S. Sigurðsson hf. (Einar Gautur Steingrímsson hdl.) gegn Elíasi R. Sveinssyni (Arnmundur Backman hrl.) Skaðabætur. Verksamningur. Vinnusamningur. Skipting sakarefnis. Skriflega flutt mál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. júní 1993. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmdur bótaskyldur vegna kostnaðar, sem á áfrýjanda hafi fallið vegna tjóns, sem varð vegna leka á þaki hússins nr. 84 við Kleppsveg í Reykjavík aðfaranótt 1. september 1990. Til vara er þess krafist, að stefndi verði dæmdur til að bera nokkurn hluta tjónsins, telji dómurinn, „að beita eigi regl- um um sakarskiptingu eða öðrum reglum, sem heimila niðurfærslu á fjárhæð bóta“. Hann krefst enn fremur málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Samkvæmt heimild í 24. gr. laga nr. 38/1994 um breyting á lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála var málið skriflega flutt fyrir Hæstarétti. I. Í þinghaldi 18. janúar 1993 ákvað héraðsdómari að ósk aðila og með heimild í 1. mgr. 31. gr. laga nr. 91/1991 að skipta sakarefni málsins. Samkvæmt bókun í þingbók skyldi fyrst dæmt um bóta- skyldu í málinu, eins og það var reifað, áður en til gagnstefnu kom. Í sama þinghaldi féll stefndi frá kröfu um frávísun málsins. Í héraði reisti áfrýjandi kröfur sínar í aðalsök einvörðungu á því, að stefndi hefði verið undirverktaki hjá áfrýjanda og bæri sem slíkur 1740 ábyrgð á tjóni, sem varð við það, að ekki var gengið frá þaki hússins nr. 84 við Kleppsveg í lok vinnudags 31. ágúst 1990 með þeim hætti, að það héldi regnvatni. Í skriflegri sókn sinni fyrir Hæstarétti hefur áfrýjandi hins vegar haldið því fram, að hvort sem stefndi hafi verið undirverktaki eða launþegi í starfi hjá áfrýjanda, leiði það til sömu niðurstöðu. Stefndi mótmælir því, að þessi málsástæða komist að fyrir Hæsta- rétti. Grundvelli málsins yrði raskað verulega með því, en málatil- búnaður áfrýjanda í héraði hafi ekki gefið neitt tilefni til málsvarnar með hliðsjón af þeim lagasjónarmiðum, sem við eigi um hugsanlega bótaskyldu stefnda sem launþega í starfi hjá áfrýjanda. Með vísan til 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 17. gr. laga nr. 38/1994, getur sú málsástæða ekki komið tl úrlausnar, að stefndi hafi verið launþegi í starfi hjá áfrýjanda og beri með þeim hætti ábyrgð á umræddu tjóni. Breytir engu í því sambandi, þótt þetta hafi komið fram í greinargerð áfrýjanda í gagnsök í héraði, en í henni var skorið úr um launakröfu stefnda á hendur áfrýjanda. Samkvæmt gögnum, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, er dómur í gagnsök, sem gekk stefnda í vil, ekki til endurskoðunar. Il. Stefndi réðst í vinnu hjá áfrýjanda í byrjun júní 1990. Er ágrein- ingslaust, að hann hafi þá verið ráðinn starfsmaður áfrýjanda. Tals- maður áfrýjanda hefur hins vegar borið fyrir dómi, að á þessu hafi orðið breyting frá og með 1. ágúst sama ár samkvæmt munnlegu samkomulagi aðila. Hafi stefndi frá þeim tíma tekið að sér einstök verkefni fyrir áfrýjanda sem undirverktaki hans. Þessu hefur stefndi mótmælt. Hann telur sig frá upphafi hafa verið launþega hjá áfrýj- anda. Á því hafi engin breyting orðið til 21. september 1990, er hann hætti störfum hjá áfrýjanda. Í málinu liggur fyrir launamiði, út gefinn af áfrýjanda, og skatt- framtal stefnda 1991. Samkvæmt launamiðanum telur áfrýjandi fram vinnulaunagreiðslur til stefnda, að fjárhæð 63.800 krónur, en frá þeirri fjárhæð er dregin staðgreiðsla skatta og greiðsla í lífeyrissjóð. Um önnur fram talin vinnulaun eða verktakagreiðslur áfrýjanda til stefnda er ekki að ræða. Að þessu virtu og að öðru leyti með skír- skotun til forsendna hins áfrýjaða dóms hefur áfrýjandi á engan hátt 1741 rennt stoðum undir þá staðhæfingu, að stefndi hafi starfað að við- gerð á þaki umrædds húss við Kleppsveg sem undirverktaki áfrýj- anda og beri á grundvelli réttarreglna um verksamninga ábyrgð á því, sem þar fór úrskeiðis. Samkvæmt því verður ekki fallist á þau sjónarmið, er áfrýjandi hefur fært fram til stuðnings kröfum sínum. Eftir þessum úrslitum verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur og áfrýjandi dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Það athugast, að málið er verulega vanreifað af hálfu áfrýjanda, svo sem málatilbúnaður hans var úr garði gerður við þingfestingu. Þykir þrátt fyrir það ekki alveg næg ástæða að vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Áfrýjandi, Húseigendaþjónustan S. Sigurðsson hf., greiði stefnda, Elíasi R. Sveinssyni, 100.000 krónur í málskostnað fyr- ir Hæstarétt. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 23. mars 1993. 1. Stefnandi er Húseigendaþjónustan S. Sigurðsson hf., kt. 461189-1139, Skemmuvegi 34, Kópavogi, en stefndi Elías R. Sveinsson, kt. 100152-7468, Langholtsvegi 90, Reykjavík. Upphaflegar dómkröfur stefnanda voru sem hér segir: „Þess er krafist, að stefnda verði gert að greiða stefnanda 254.792 kr. auk eftirfarandi vanskilavaxta p. a. skv. 10. gr., sbr. 12. gr. vaxtalaga: Af 254.792 kr. frá 10. 11. 1990 til greiðsludags. Krafist er málskostnaðar |...|. Upphaflegar dómkröfur stefnda voru: Aðallega, að málinu yrði vísað frá dómi og stefnda dæmdur málskostn- aður |... Til vara gerði stefndi þá dómkröfu að verða alsýknaður af öllum kröfum stefnanda og stefnda dæmdur málskostnaður eins og í aðalkröfu. Með gagnstefnu 28. september 1992 gerði aðalstefndi þær dómkröfur, að gagnstefndi yrði dæmdur til að greiða 93.903 kr. með dráttarvöxtum (og málskostnaðil|. Af hálfu gagnstefnda var krafist sýknu af kröfum aðalstefnda í gagnsök og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ úr hendi gagn- stefnanda. 1742 Málið var þingfest á bæjarþingi Reykjavíkur 21. maí 1992, en 24. septem- ber s. á. var málið tekið fyrir í Héraðsdómi Reykjavíkur skv. 164. gr. laga nr. 91/1991. Á dómþingi 10. desember sl. var eftir árangurslausar sáttatil- raunir ákveðinn málflutningur um frávísunarkröfu aðalstefnda 18. janúar sl., en við upphaf þinghalds þann dag féll aðalstefndi frá kröfu sinni um frá- vísun, og var þá ákveðið að ósk aðila að skipta sakarefni þannig, að fyrst yrði dæmt um bótaskyldu aðalstefnda í málinu, eins og málið hafði verið reifað fyrir gagnstefnu. Þá lýstu lögmenn aðila öflun sýnilegra sönnunar- gagna lokið í aðalsök. Þannig búið var málið flutt |. þessa mánaðar og dóm- tekið að þessu leyti. Dómkröfur stefnanda eru á þessu stigi máls, að stefndi verði dæmdur bótaskyldur vegna kostnaðar stefnanda af tjóni, sem varð vegna leka á þaki Kleppsvegar 84 hér í borg aðfaranótt |. september 1990. Þá er krafist máls- kostnaðar |...|. Dómkröfur stefnda eru, að hann verði alsýknaður af öllum kröfum stefn- anda og stefnda dæmdur málskostnaður |...|. I. Málsatvik: Að Kleppsvegi 84 í Reykjavík varð tjón af völdum leka aðfara- nótt laugardags 1. september 1990. Þak hússins hafði verið rofið vegna við- gerða föstudaginn 31. ágúst 1990, en ekki gengið þannig frá því, er vinnu við- gerðarmanna lauk þann dag, að það héldi vatni, þá er rigndi næstu nótt. Hús- eigendaþjónustan S. Sigurðsson hf. hafði tekið að sér að gera við þakið. Þennan dag vann aðalstefndi að þessari viðgerð ásamt öðrum á vegum félagsins. ll. Því er haldið fram af hálfu aðalstefnanda, að aðalstefndi beri ábyrgð á því, að ekki var gengið frá þakinu sem skyldi, áður en vinnu lauk umrædd- an dag. Reisir aðalstefnandi kröfu á hendur aðalstefnda á reikningum fyrir efni og vinnu, sem til þess hafi farið að bæta húseigandanum tjón, sem varð af völdum lekans. Af hálfu aðalstefnanda er staðhæft, að aðalstefndi hafi unnið sem undir- verktaki hjá aðalstefnanda við viðgerðarverkelnið að Kleppsvegi 84, þegar umrætt tjón varð, og hafi hann brugðist trúnaði með því að ganga frá verki á þann hátt, að þakið hélt ekki vatni, og tjónið, sem þarna varð, megi rekja til vítaverðrar vanrækslu aðalstefnda, sem sé smiður að mennt. Orsök lek- ans kveður aðalstefnandi hafa stafað af því, að aðalstefndi hafi ekki fyllt upp í plötusamskeyti á þakinu með til þess ætluðu efni, sem honum hafi verið fengið af aðalstefnanda, en verk aðalstefnda hafi falist í því að losa kítti á plötusamskeytum og hreinsa þakið, áður en ákveðin klæðning yrði lögð yfir. Mistök aðalstefnda hafi verið að losa kíttið án þess að ljúka við að fylla aftur upp í samskeytin, áður en hann gekk frá verki þennan dag. 1743 Af hálfu aðalstefnda er haldið fram, að hann hafi starfað sem launþegi hjá aðalstefnanda við verkefnið að Kleppsvegi 84, en Sigurður Sigurgeirs- son, sem er faðir Sigurgeirs Sigurðssonar, framkvæmdastjóra og stjórnar- manns aðalstefnanda, hafi stjórnað verkinu. Aðalstefndi segir, að hann, Sigurður og Guðni Hannesson, sem með þeim starfaði, hafi allir hætt störf- um um svipað leyti, um það bil klukkan hálfþrjú síðdegis. en þá hafi Sig- urður litið yfir verkið og talið, að þeir gætu hætt störfum þann dag. Guðni hafi orðið samferða Sigurði í burtu, en sjálfur hafi hann orðið eftir skamma stund til að taka til kringum húsið. Sigurður Sigurgeirsson, kt. 310331-2959, Hverfisgötu 42, Hafnarfirði, kom fyrir rétt sem vitni. Hann bar fyrir réttinum. að hann hefði haft með hönd- um umsjón með verkinu að Kleppsvegi 84 umrætt sinn. Hefði hann falið aðalstefnda að ganga þannig frá verki umræddan dag, að ekki væri rofið meira af þakinu en gengið væri frá að loka með efni, sem til þess var ætlað og hann hefði afhent honum. Hann kveðst hafa horfið af staðnum einsam- all klukkan um það bil tvö síðdegis, en þá hefði aðalstefndi og Guðni enn verið að verki í samræmi við það, sem ákveðið hefði verið. Af hálfu aðalstefnda er haldið fram, að ekki komi fram í málinu, að hús- eigandi, þ. e. tjónþoli, hafi framselt stefnanda bótakröfu sína. Þá liggi ekki fyrir hlutlaust mat á umfangi hins ætlaða tjóns, og ekki hafi verið sannað, að hann beri ábyrgð á þeim atvikum, sem urðu til þess. IV. Aðalstefnandi, sem er bókhaldsskyldur, hefur ekki sýnt fram á, að aðal- stefndi hafi starfað hjá sér sem undirverktaki við viðgerðarvinnuna að Kleppsvegi 84. Því verður að telja staðhæfingu aðalstefnda rétta að svo komnu, að hann hafi starfað sem launþegi hjá aðalstefnanda, þá er tjónið varð. Telja verður, að betur hefði mátt upplýsa en gert er, hvernig að verklok- um var staðið 31. ágúst 1990, og verður aðalstefnandi að bera hallann af því. Ekki verður því gegn andstæðum framburði aðalstefnda talið sannað, að aðalstefndi hafi gengið frá verki án þessa að ljúka störfum á þann hátt, sem fyrir hann hafði verið lagt af tilsjónarmanni aðalstefnanda með verkinu. Þá verður að fallast á það með aðalstefnda, að aðalstefnandi hafi að öðru leyti ekki sýnt með tryggum hætti samhengið milli ætlaðra mistaka eða van- rækslu aðalstefnda og tjónsins. Samkvæmt framangreindu er aðalstefndi sýknaður af kröfum aðalstefn- anda. Eftir þessum málalokum ber aðalstefnanda að greiða aðalstefnda 70.000 kr. í málskostnað, þar með talinn virðisaukaskattur. 144 Páll Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp dóminn, Dómsorð. Aðalstefndi, Elías R. Sveinsson, er sýknaður af krölum a anda, Húscigendaþjónustunnar 8. Sinurðsson hf. Aðulstelnandi preiði aðakstefnda 70.000 krónur í málskostnað með 1987. drállarvóstum samkvæmt TIL kafla vaxtúlaga nr. 2 1 Þáll Þorsteinsson hóraðsdómuri kvað upp dóminn. Dómsorð Aðalstefndi, Elíus R. Sveinsson, er sýknaður af kröfum aðalstefn- anda, Hseigendaþjónustunnar $. Sigurðsson hf. Aðalstefnandi greiði aðalstolnda 70.000 krónur í málskostnað með dráttarvöxtum samkvæmi Hl, kafla vaxtalaga nr. 25/1987. 194 Þáll Þorsteinsson héraðskómari kvað upp dóminn, Dómsorð Aðilslefndi, Flfas R. Sveinsson. er sýknaður af kröfum aðalstefn- anda, Húseigendaþjónustunnar $, Siuurðsson hí Aðalstefnandi greiði aðalstefnda TDAKIÐ krónur í málskostnað með) dráttarvöxtum samkvæmi HL kafla vastalaga nr. 25/1987. 1745 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 42/1993. Birgir Guðjónsson (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Samherja hf. (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) Skipakaup. Samningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1993 að fengnu áfrýjunarleyfi 5. sama mánaðar samkvæmt heimild í þágildandi 2. mgr. 153. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hann gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 4.340.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt HH. kafla vaxta- laga nr. 25/1987 frá 20. desember 1990 til greiðsludags auk máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Gegn andmælum stefnda hefur áfrýjanda ekki tekist að sanna, að samkomulag það, sem gert var milli Sæfinns hf. og stefnda 30. ágúst 1989, hafi verið víðtækara en orðalag þess benti til. Ber því með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann um annað en málskostnað. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 500.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Birgir Guðjónsson, greiði stefnda, Samherja hf., 500.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. 1746 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. apríl 1992. I. Mál þetta, sem dómtekið var 25. mars sl., hefur Birgir Guðjónsson, kt. 270740-2869, Hrísholti 9, Garðabæ, höfðað með stefnu, þingfestri 5. nóv- ember 1991, á hendur Þorsteini Vilhelmssyni, kt. 030552-3509, Kotárgerði 17. Akureyri, stjórnarformanni Samherja hf., kt. 671272-2859, Glerárgötu 30, Akureyri, fyrir hönd félagsins til greiðslu skuldar, að fjárhæð 4.340.000 kr., með |dráttarvöxtum svo og málskostnaðil. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans |...1. ll. Stefnandi kveður hina umstefndu skuld upphaflega hafa verið skuld Sæ- finns hf. við Eimskipafélag Íslands hf., en stefnandi hafi leyst hana til sín sem ábyrgðarmaður. Stefnandi reisir kröfu sína á því. að 30. ágúst 1989 hafi stefndi. Samherji hf., keypt togarann Arinbjörn, RE-34, af hlutafélaginu Sæfinni hf. í Reykja- vík. Kaupverðið samkvæmt afsalinu hafi verið 300.903.735 kr., og hafi það verið greitt með yfirtöku á skuldum. Þá hafi verið gert samkomulag, dag- sett sama dag, þar sem meðal annars sé það loforð gefið af hálfu Samherja hf., að hluthafar í Sæfinni hf. verði leystir úr persónulegum ábyrgðum við Landsbanka Íslands vegna Sæfinns hf. Hinn 1. febrúar 1990 hafi verið undir- rituð yfirlýsing af Ólafi G. Sigurðssyni, löggiltum endurskoðanda, Sigurði G. Guðjónssyni hrl. og hluthöfum í Sæfinni hf.. þ. e. stefnanda, Birgi Guð- jónssyni, Magnúsi Gestssyni, Sesselju Gunnarsdóttur og Guðmundi Heiðari Guðjónssyni um, að forsendur sölunnar hafi verið þær, að hluthafar Sæ- finns hf. yrðu leystir undan persónulegum ábyrgðum, er þeir voru í vegna skulda Sæfinns hf., bæði við Landsbanka Íslands hf. og aðra kröfuhafa. Stefnandi kveður forsendur fyrir sölu á togaranum hafa verið þær, að hann og aðrir hluthafar Sæfinns hf. yrðu leystir undan persónulegum ábyrgðum. Sæfinnur hf. hafi verið skuldum vafinn, og hafi það hlutafélag verið gert gjaldþrota. Hafi því raunveruleg ástæða þess, að skipið var selt, verið sú að losa hluthafa úr persónulegum ábyrgðum. Um lagarök vísar stefnandi til samningalaga, en um vaxtakröfu til laga nr. 25/1987. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að talsmenn stefnda hafi ekki fallist á að taka á sig aðrar skuldir en þær, er greini í kaupsamningi og samnings- viðauka. Samið hafi verið um að taka við skuldum við Landsbankann, er hvíldu með veðum á húseignum þeirra. Þessar skuldir hafi verið sýndar á uppgjöri, er fyrir lá. Enn fremur hafi verið fallist á að taka við víxilskuldum við Landsbanka. sem þá hafi ekki verið vitað, hverjar endanlega væru. Af 1747 þeim sökum hafi verið gengið frá samningsviðaukanum með því orðalagi, sem hann ber. Hafi fulltrúar kaupanda verið fullvissaðir um það af Sigurði G. Guðjónssyni hrl., sem annast hafi skjalagerð, að orðalagið næði ekki til annarra skulda en þeirra, sem samið hefði verið um að yfirtaka, þ. e. veð- skuldanna og víxlanna. Sú skuld, sem krafa sé gerð um greiðslu á í máli þessu, hafi verið skýrt greind í uppgjöri því, sem fyrir lá við samningsgerð- ina. Ef ætlunin hefði verið, að kaupendur tækju á sig þessa skuld, og kaup- verðið hækkaði sem henni næmi, hefði orðið að færa hana inn á kaupsamn- inginn eða samningsviðaukann eins og aðrar yfirteknar skuldir. Sú rúma túlkun 2. gr. samkomulagsins Í samningsviðaukanum, er virðist koma fram hjá stefnanda og styðst við yfirlýsingu hluthafa og starfsmanna félagsins, þ. e. lögmanns og endurskoðanda, fái ekki staðist gegn mótmælum kaup- anda. Ákvæðið sé skýrt og beri að gagnálykta frá því. Um lagarök vísar stefndi til samningalaga nr. 7/1936. Kröfu um vexti og vaxtavexti styður stefndi lögum nr. 25 frá 1987. Kröfu um málskostnað reis- ir stefndi á 177. gr. |. nr. 85/1936, sbr. 1. nr. 54/1988. II. Kröfur sínar í máli þessu miðar stefnandi, Birgir Guðjónsson, við það, að við sölu skuttogarans Arinbjarnar, RE-54, til Samherja hf. hafi kaupandi tekið að sér að greiða allar þær skuldir seljanda, Sæfinns hf., sem hluthafar Sæfinns voru í persónulegum ábyrgðum fyrir. Um var að ræða sölu á skipi og mikla fjárhagslega hagsmuni henni tengda, enda naut seljandi aðstoðar endurskoðanda og lögmanns við samn- ingsgerðina. Við söluna var gerður kaupsamningur, nefndur afsal. dagsettur 30. ágúst 1989, og samningsviðauki, dagsettur sama dag, sem lagðir hafa verið fram sem dómskjöl nr. 3 og 4. Í samningum þessum er skýrt kveðið á um kaup- verð skipsins og hvernig það skuli greitt. Samkvæmt fram lögðu afsali var kaupverð skipsins greitt með yfirtöku á þar tilgreindum skuldum. Í sam- komulagi, gerðu í tengslum við söluna sama dag, lofar kaupandi, að hlut- hafar í Sæfinni hf. verði leystir úr persónulegum ábyrgðum við Landsbanka Íslands vegna Sæfinns hf. Um aðrar ábyrgðir er ekki getið í samningsvið- aukanum, og í samningnum sjálfum er ekkert kveðið á um skyldu kaup- anda til að aflétta ábyrgðum af hluthöfum í Sæfinni hf. Stefnandi heldur því fram í málinu, að forsendur sölunnar hafi verið þær að losa hluthafana undan persónulegum ábyrgðum. Til að sanna þá fullyrð- ingu sína hefur stefnandi lagt fram yfirlýsingu, dagsetta 1. febrúar 1990, undirritaða af hluthöfum í Sæfinni hf., seljanda, endurskoðanda hlutafélags- ins Sæfinns hf. og lögmanni þeim, er aðstoðaði seljanda við söluna og ann- Tag fin út löngu eftir nningsgerðina og hef aðist skjalagerð. Yfirlýsingin er úr ekki sönnunarpildi. Fyrir dóminn hal komið og gefið skýrslu þeir aðilar. er viðstaddir voru samningsgerðina. auk þess Þorsteinn Már Bldvinsson, framkvæmdastjóri Samherja hí. Ævar Guðmundsson, framkvæmdastjóri Seifs hí. og Kristinn Hallgrímsson hal Framburður þessara aðila hefur ekki leitt Í ljós. að munnleg! semkomu lag hafi tekist um það með aðilum. að stefndi tæki að s skulda en þeirra, er tilpreindar eru í fram lögðum samningum. Það er enn sreiðslu annarra fremur ljóst, að ef ætlunin hefði verið að semja um annað en skýr ákvæði afsals og samninusvíðauka bera með sér, hefði seljanda verið í Jóla lagið að hlutast til um skýrara orðalag samningsins. Þegar allt er virt. verður ekki talið, að stefnanda hafi tekist að sanna, segn andmælum stelnda, að stefndi hafi lofað greiðslu á umstefndri skuld. Ber því að sýkna stefndu af krölum stelnandu í máli þ Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda 500.(KK) kr. í málskostnað. Málskostnaður ákveðst án virðisnul sem stefndi hefur enga grein gert Fyrir virðisaukaskattsskyldiu sinni í máli þessu. Dóm þennan kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, settur borgardómari skatts, þar Dómsorð Steíndi, Samherji hl. Glorárgölu 30, Akureyri, skal vera sýkn af öllum krölum stefnanda, Birgis Guðjónssonar, Hrísholti 9, Garðabæ Stefnandi, Birgir Guðjónsson. greiði stefnda, Samherja hl, 500.000) kr. í málskostnað. som beri dráttarvexti skv. 10. gr. lnga nr. 2511987 Frá, 15, degi Dómi þessum ber að fullnægja in frá uppsögu dóms þessa tl greiðsludaus. an 15 daga frá löpbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 148 aðist skjalagerð. Yfirlýsingin er gefin tl löngu eltir samningsgerðina og hef. ildi Fyrir dóminn hafa komið og gefið skýrslu þeir aðilar, er viðstaddir voru sumningsserðina. auk þess Þorsteinn Már Baldvinsson, Framkvæmdastjóri Samherja hí. Ævar Guðmundsson, lrumkvæmdsstjóri Sciís hí. os Kristinn Hallsrímsson hdl. Framburður þessara aðila hefur ekki leitt í ljós, að munnlegt samkomu ug hali ickist um það með aðilum, að stefndi tæki að sér greiðslu annarra skulda en þeirra, or tilgreindur eru í ram lögðum sumningum. Það c fremur ljóst, að of ætlunin hefði verið að semja um annað en skýr ákvæði alsals og samningsviðauka bera með sér, heiði seljanda verið í lófa lagið að) hlutast tl um skýrara vrðalagg samningsins. Þegar allt or virt, verður ekki talið. að stefnanda hafi tekist að sann sepn andmælum stefnda, að stefndi hafi lofað greiðslu á umstefndri skuld. Ber því að sýkna stefnda af kröfum stefnanda í máli þessu: Samkvæmi þessum úrslilum ber að dæma stefnanda til að greiða stofnda SUN) kr. í málskostnað. Málskostnaður ákveðst án virðisaukaskatis, þar sem stefndi heftur en. ' fyrir virðisaukaskattsskyldu sinni í máli, Þessu, Dóm þennan kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, settur borgardómari Dómsorð Stefndi, Samherji ÞE, Glerárpölu 30, Akureyri, skal vera sýkn af öllum krótum stefnanda, Birgis Guðjónssonar, Hrísholti 9, Garðabæ Stefnandi. Birgir Guðjónsson amberja ht, 500.000) kr. í málskostnað, sem beri drállarvexti skv: 10. gr. laga nt. 2S11987 frá 15. degi frá uppsögu dóms þessa til greiðsludags. sreiði stefnda. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá löpbirtingu bans, að viðlagðri aðför að lögum. 1748 aðistskjalagerð. Yfirlýsingin er gefin út löngu eftir ir ckki sönnunareildi. Fyrir dóminn hafa komið og gefið skýrslu þeir aðilar. er viðstaddir voru samningsgerðina, auk þess Þorsteinn Már Baldvinsson, framkvæmdasljóri Samberja hl, Ævar Guðmundsson, framkvæmdastjóri Scils ÞE, og Kristinn Hallgrímsson hál nhurður þessara aðila hefur ekki leit í ljós. að munnlegt samkomu- lag hali tekist um það með aðilum, að stefndi tæki að sér preiðslu annarra skulda þes ér linda rt í an ögðamusamsingu Þið or sin fremur ljóst, að ef ætlunin hefði verið að semja um annað ú kv afsal og saningsíðuuka bora mað st hefði seljanda veið í lófa lagið að hlutast til um skýrara orðalag samningsins. í lið, að stofnanda hali tekist að sanna amningsgerðina og hví. Þegar allt er virt, verður ekki seun andmælum stefnda, að stefndi hali lofað ureiðslu á umstefndri skuld Ber því að sýkna stefnda af kröfum stefnanda í máli þessu. Samkvæmt þessum úrslitum Þer að dæma stefnanda til að greiða stefnda 500,000 kr. í málskostnað. Málskostnaður ákveðst án virðisaukaskatís. þar sem stefndi hefur enga grein gert fyrir virðisaukaskattsskyldu sinni í máli þessu, Dúm þennan kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, settur borgardómari, Dúmsorð Stefndi, Samherji hé.. Glerárgötu 30. Akureyri, skal vera sýkn af öli 9. Garðabæ. öllum kröfum stefnanda, Birgis Guðjónssonar, Hrís Stefnandi, Birgir Guðjónsson, greiði stefinda. Samherja hí. 500,000 álskostnað. sem beri dráttar vexti skv. 10. pr. laga ae. 2SJ9ST frá Dómi þessum bor að fullnigja innan 15 duga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum 1749 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 43/1993. Guðmundur Heiðar Guðjónsson (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Samherja hf. (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) Skipakaup. Samningar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1993 að fengnu áfrýjunarleyfi 5. sama mánaðar samkvæmt heimild í þágildandi 2. mgr. 153. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hann gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 1.860.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxta- laga nr. 25/1987 frá 20. desember 1990 til greiðsludags auk máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Gegn andmælum stefnda hefur áfrýjanda ekki tekist að sanna, að samkomulag það, sem gert var milli Sæfinns hf. og stefnda 30. ágúst 1989, hafi verið víðtækara en orðalag þess leiðir í ljós. Ber því með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms að staðfesta hann um annað en málskostnað. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 300.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, Guðmundur Heiðar Guðjónsson, greiði stefnda, Samherja hf., 300.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1750 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. apríl 1992. I. Mál þetta, sem dómtekið var 25. mars sl., hefur Guðmundur Heiðar Guðjónsson, kt. 290545-3829, Ystaseli 21, Reykjavík, höfðað með stefnu, þingfestri 5. nóvember 1991, á hendur Þorsteini Vilhelmssyni, kt. 030552- 3509, Kotárgerði 17, Akureyri, stjórnarformanni Samherja hf., kt. 671272- 2859, Glerárgötu 30, Akureyri, fyrir hönd félagsins til greiðslu skuldar, að fjárhæð 1.860.000 kr., með |dráttarvöxtum svo og málskostnaðil|. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans {...}. I. |Sbr. TI. kafla í dómi bæjarþings Reykjavíkur í málinu: Birgir Guðjónsson gegn Samherja hf., bls. 1745-1748 hér að framan.) lll. Kröfur sínar í máli þessu reisir stefnandi, Guðmundur Heiðar Guðjóns- son, á því, að við sölu skuttogarans Arinbjarnar, RE-54, til Samherja hf. hafi kaupandi tekið að sér að greiða allar þær skuldir seljanda, Sæfinns hf., sem hluthafar Sæfinns voru í persónulegum ábyrgðum fyrir. Um var að ræða sölu á skipi og mikla fjárhagslega hagsmuni henni tengda, enda naut seljandi aðstoðar endurskoðanda og lögmanns við samn- ingsgerðina. Við söluna var gerður kaupsamningur, nefndur afsal, dagsettur 30. ágúst 1989, og samningsviðauki, dagsettur sama dag, sem lagðir hafa verið fram sem dómskjöl nr. 3 og 4. Í samningum þessum er skýrt kveðið á um kaup- verð skipsins og hvernig það skuli greitt. Samkvæmt fram lögðu afsali var kaupverð skipsins greitt með yfirtöku á þar tilgreindum skuldum. Í sam- komulagi, gerðu í tengslum við söluna sama dag, lofar kaupandi, að hlut- hafar í Sæfinni hf. verði leystir úr persónulegum ábyrgðum við Landsbanka Íslands vegna Sæfinns hf. Um aðrar ábyrgðir er ekki getið í samningsvið- aukanum, og í samningnum sjálfum er ekkert kveðið á um skyldu kaup- anda til að aflétta ábyrgðum af hluthöfum í Sæfinni hf. Stefnandi heldur því fram í málinu, að forsendur sölunnar hafi verið þær að losa hluthafana undan persónulegum ábyrgðum. Til að sanna þá fullyrð- ingu sína hefur stefnandi lagt fram yfirlýsingu, dagsetta 1. febrúar 1990, undirritaða af hluthöfum í Sæfinni hf., seljanda, endurskoðanda hlutafélags- ins Sæfinns hf. og lögmanni þeim, er annaðist skjalagerð. Yfirlýsingin er gefin út löngu eftir samningsgerðina og hefur ekki sönnunargildi. Fyrir dóminn hafa komið og gefið skýrslu þeir aðilar, er viðstaddir voru 1751 samningsgerðina, auk þess Þorsteinn Már Baldvinsson framkvæmdastjóri Samherja hf., Ævar Guðmundsson, framkvæmdastjóri Seifs hf., og Kristinn Hallgrímsson hdl. Framburður þessara aðila hefur ekki leitt í ljós, að munnlegt samkomu- lag hafi tekist um það með aðilum, að stefndi tæki að sér greiðslu annarra skulda en þeirra, er tilgreindar eru í fram lögðum samningum. Það er enn fremur ljóst, að ef ætlunin hefði verið að semja um annað en skýr ákvæði afsals og samningsviðauka bera með sér, hefði seljanda verið í lófa lagið að hlutast til um skýrara orðalag samningsins. Þegar allt er virt, verður ekki talið, að stefnanda hafi tekist að sanna gegn andmælum stefnda, að stefndi hafi lofað greiðslu á umstefndri skuld. Ber því að sýkna stefnda af kröfum stefnanda í máli þessu. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda 317.000 kr. í málskostnað. Málskostnaður ákveðst án virðisaukaskatts, þar sem stefndi hefur enga grein gert fyrir virðisaukaskattsskyldu sinni í máli þessu. Dóm þennan kvað upp Hervör Þorvaldsdóttir, settur borgardómari. Dómsorð: Stefndi, Samherji hf., Glerárgötu 30, Akureyri, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Guðmundar Heiðars Guðjónssonar, Ysta- seli 21, Reykjavík. Stefnandi, Guðmundur Heiðar Guðjónsson, greiði stefnda, Sam- herja hf., 317.000 kr. í málskostnað, sem beri dráttarvexti skv. 10. gr. Í. nr. 25/1987 frá 15. degi frá uppsögu dóms þessa til greiðsludags. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1752 Fimmtudaginn 15. Júní 1995. Nr. 162/1993. — Kristján Pálsson (Sigurmar K. Albertsson hrl.) 8c8n Snæfellsbæ (Jónatan Sveinsson hrl.) og gagnsök Málsástæður. Ómerking. Máli vísað frá héraðsdómi. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Garðar Gíslason hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. apríl 1993. Hann krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim til nýrrar dómsálagningar, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum gagnáfrýjanda, og til þrautavara, að kröfur verði stórlega lækkaðar. Þá krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði með stefnu 30. apríl 1993. Hann krefst þess, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða sér 772.450 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 19. maí 1991 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, til vara, að aðaláfrýjandi greiði 450.810 krónur auk dráttarvaxta og málskostnaðar, en til þrautavara, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og aðaláfrýjandi greiði málskostnað fyrir Hæstarétti. Með auglýsingu nr. 301/1994, birtri 10. júní 1994, um nafn á sveitar- félagi því, sem til varð við sameiningu gagnáfrýjanda og þriggja annarra sveitarfélaga, varð nafn hins nýja sveitarfélags Snæfellsbær. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Kröfu sína um ómerkingu héraðsdóms reisir aðaláfrýjandi eink- um á því, að í niðurstöðu sé miðað við sjónarmið og rök, sem hvergi hafi komið fram í kröfum og málsástæðum stefnanda í héraði, þvert gegn ákvæðum 1ll. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Héraðsdómari hafi lagt til grundvallar atriði, sem ekki hafi verið til 1753 athugunar við flutning málsins, og í forsendum komi fram atriði, sem tilefni hefði verið til að spyrja um við skýrslugjöf aðila og vitna, en slíkt hafi af eðlilegum ástæðum ekki verið gert. Héraðsdómari hafi meðal annars reist niðurstöðu sína á því, að aðaláfrýjanda hafi borið tímakaup fyrir vinnu sína, sem ekki hafi verið haldið fram, og einnig byggt á óeðlilegu tímakaupi og tímafjölda. Héraðsdómari hafi og gert ráð fyrir færri orlofsdögum en byggt hafi verið á, en í héraði hafi fjöldi ótekinna orlofsdaga verið óumdeildur. Gagnáfrýjandi krefst þess, að kröfu um ómerkingu og heimvísun verði hafnað. Bendir hann á, að héraðsdómari hafi fallist á þá meginmálsástæðu gagnáfrýjanda, að aðaláfrýjandi hafi ofreiknað sér laun fyrir ótekið orlof á starfstíma sínum. Héraðsdómari leggi tímaútreikning til grundvallar. Það sé þekkt aðferð í þessum efnum og talin nákvæm, en jafnframt flókin. Aðaláfrýjandi hafi reiknað rétt sinn í mánaðarlaunum. Gagnáfrýjandi hafi mótmælt þeirri út- reikningsaðferð sem rangri á sama útreikningsgrunni, bæði hvað varði fjölda mánaða, sem meðal annars hafi verið byggður á 20 virkum vinnudögum í mánuði í stað 22, og einnig, að mánaðarlaun í orlofi væru ofreiknuð, auk mótmæla við reikning orlofslauna í stað orlofsauka og bílastyrks í mánuðum. Héraðsdómari hafi reiknað út ótekið orlof aðaláfrýjanda með öðrum hætti en aðilar málsins, en hann hafi ekki farið út fyrir kröfur eða málsástæður þeirra. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, snýst ágreiningur málsað- ila mestmegnis um endurgreiðslukröfu gagnáfrýjanda vegna upp- gjörs í lok starfs aðaláfrýjanda sem bæjarstjóra í Ólafsvík, vegna ótekinna sumarleyfa hans árin 1987, 1988 og 1989 svo og vegna sum- arleyfis árið 1990. Ágreiningslaust er með aðilum, að um launakjör aðaláfrýjanda hafi farið eftir ráðningarsamningi hans 1. ágúst 1986, en þar er kveðið á um, að orlof skyldi vera í samræmi við kjara- samninga opinberra starfsmanna á hverjum tíma. Koma kjarasamn- ingarnir því til fyllingar ráðningarsamningi. Í stað þess að taka af- stöðu til kröfugerðar á grundvelli þessa leitast héraðsdómari við að meta með eigin reikningsaðferðum, hvaða endurgreiðsla gagnáfrýj- anda hefði borið úr hendi aðaláfrýjanda. Fallast ber á með aðalátfrýjanda, að leið sú til úrlausnar ágreiningi aðila, sem valin var af héraðsdómara, hafi að nokkru verið reist á 1754 málsástæðum, sem ekki hafi komið fram við meðferð málsins. Hér- aðsdómi er áfátt í ýmsum öðrum atriðum. Framsetning dómsins er óskipuleg, og er afstaða dómara til krafna málsaðila eigi nægilega skýr. Í dóminum er ekki heldur leyst úr öllum málsástæðum, og um sum ágreiningsefni er fjallað á ógreinilegan hátt. Dómurinn er því í verulegum atriðum andstæður grundvallarreglum 111. gr. og 114. gr. laga nr. 91/1991. I. Í niðurlagi hins áfrýjaða dóms segir réttilega, að greinargerð gagnáfrýjanda sé að mestu leyti endurtekning á stefnu. Við það bætist, að uppbygging aðalkröfu hans er ruglingsleg, varakrafa ekki dómhæf og málsástæður ekki hnitmiðaðar og lögfræðilega reifaðar. Þá er skriflegur málflutningur fólginn í framlagningu sérstakrar álitsgerðar af hálfu gagnáfrýjanda, sem hafði í för með sér skrifleg andsvör aðaláfrýjanda. Framlagning skjala er og að öðru leyti tilvilj- anakennd. Tekur héraðsdómari því réttilega fram, að torvelt hafi verið að ná tökum á málinu á grundvelli málflutningsskjala, og bæt- ir við, að munnleg málsreifun umboðsmanns stefnanda í héraði hafi ekki varpað nægilega skýru ljósi á málið. Er og annars staðar tekið fram í hinum áfrýjaða dómi, að ágreiningur aðila lúti að flóknum álitaefnum, en í málflutningi aðila hafi megináhersla verið lögð á að sýna fram á, að reikningsaðferðir þeirra væru réttar, en minna hirt um að leiða rök að niðurstöðu út frá reglum um endurgreiðslu fjár. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, brýtur málsmeðferð í hér- aði svo mjög í bága við grundvallarreglur laga nr. 91/1991, að ekki verður hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Rétt þykir eftir atvikum, að hvor aðila beri sinn málskostnað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er máli þessu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður fellur niður. 1755 Sératkvæði Arnljóts Björnssonar Ég er samþykkur úrlausn meiri hluta dómenda aftur að II. kafla dómsins. Hins vegar tel ég ekki vera rök til þess að vísa málinu frá héraðsdómi. Með vísun til þess tel ég, að vegna þeirra galla á máls- meðferð, sem lýst er í 1. kafla dómsins, verði ekki komist hjá því að ómerkja héraðsdóm og meðferð málsins í héraði frá og með aðal- meðferð þess og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Eftir þessum úrslitum þykir mér rétt, að hvor aðili beri kostnað sinn af málinu. 1796 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 218/1994. — Zophonías Antonsson (Gunnar Sólnes hrl.) gegn Halli Steingrímssyni (Hreinn Pálsson hrl.) Verksamningur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir og Gunnlaugur Claessen og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 11. maí 1994. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann þess, að kröfur stefnda verði lækkaðar verulega og málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti felldur niður. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Svo sem fram kemur í hinum áfrýjaða dómi, gerðu aðilar munn- legan samning sín á milli um, að stefndi tæki að sér framkvæmdir í þágu áfrýjanda, sem þá hafði á grundvelli tilboðs gengist undir samning við Vegagerð ríkisins um gerð vegarkafla í Svarfaðardal. Þáttur stefnda fólst einkum í því að ýta út fyllingarefni, sem ekið var í veginn, en stefndi lagði sjálfur jarðýtu til verksins. Í munnlegri skýrslu fyrir dómi taldi áfrýjandi þann þátt nema nálægt 10% heildarverksins. Einnig vann stefndi með ýtunni við skeringu og snyrtingu vegkanta. Þá vann stefndi nokkuð við verkið með veg- hefli, sem áfrýjandi tók á leigu frá öðrum vegna framkvæmdanna. Telur stefndi, að samtals hafi hann varið 525 klukkustundum til verksins. Hefur sú tímatalning ekki sætt andmælum áfrýjanda. Aðilar málsins bera hins vegar hvor á sinn veg um, hvaða endur- gjald skyldi koma fyrir framlag stefnda til verksins samkvæmt hin- um munnlega samningi þeirra. Miðar stefndi kröfur sínar við tíma- gjald samkvæmt sérstökum töxtum, sem Vegagerð ríkisins hefur út- búið og notar í vissum tilvikum. Áfrýjandi hafnar greiðslu samkvæmt þessum töxtum og telur, að til grundvallar uppgjöri aðila 1757 beri að leggja greiðslur samkvæmt magntölum, og sé það í samræmi við samning þeirra. Í skriflegu svari við kröfubréfi stefnda, áður en til málshöfðunar kom, hefur áfrýjandi engu að síður boðið fram greiðslu samkvæmt tímagjaldstaxta Vegagerðar ríkisins til uppgjörs á 184 klst., sem stefndi hafi varið í skeringu og snyrtingu vegkanta. Frá því skyldi hins vegar draga 30%, sem ekki hefur verið skýrt sér- staklega. Svo sem málið liggur fyrir, verður fallist á þá niðurstöðu héraðs- dóms, að dæma beri um ágreining aðila svo sem eigi hafi fyrir fram verið samið um verð fyrir verk stefnda. Að því virtu, sem að framan greinir, og að öðru leyti með vísan til forsendna héraðsdóms verður hann staðfestur. Dæma ber áfrýjanda til greiðslu málskostnaðar fyr- ir Hæstarétti, svo sem greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera Óraskaður. Áfrýjandi, Zophonías Antonsson, greiði stefnda, Halli Steingrímssyni, 80.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 15. febrúar 1994. Mál þetta, sem dómtekið var 2. febrúar sl., hefur Hallur Steingrímsson kt. 290348-2939, Skáldalæk, Svarfaðardalshreppi, höfðað hér fyrir Héraðs- dómi Norðurlands eystra með stefnu, birtri 24. mars 1993, á hendur Zoph- oníasi Antonssyni, kt. 220546-2769, Goðabraut 17, Dalvík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 971.738 kr. með dráttarvöxtum |svo og málskostnað. Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og að sér verði dæmdur málskostnaður úr hans hendi. Til vara gerir stefndi þá kröfu, að stefnukröfur verði lækkaðar verulega og málskostnaður þá felldur niður. Málsatvik eru þau, að vorið 1992 bauð Vegagerð ríkisins út verk við veg milli Holts og Húsabakka í Svarfaðardal. Nam kostnaðaráætlun vega- gerðarinnar 12.891.213 kr. Lægsta tilboð í verkið barst frá stefnda, 6.424.050 kr., tæp 50% af kostnaðaráætlun vegagerðarinnar. Samdi vegagerðin við stefnda um verkið á grundvelli tilboðs þessa. Stefndi samdi síðan munnlega við stefnanda um, að stefnandi legði fram menn og vélar til vinnu við tiltek- inn þátt verksins. Samkvæmt tímaskýrslum, sem fram eru lagðar í málinu, innti stefnandi verkið af hendi í mánuðunum júlí, ágúst, september og októ- ber 1992. 1758 Stefnandi kveður samið hafa verið um, að verð fyrir verkið skyldi miða við taxta vegagerðarinnar, þ. e. svonefnt mánaðargjald. Samkvæmt því gjaldi nemi heildargreiðsla fyrir verkið 1.661.738 krónum. Inn á þessa fjár- hæð hafi stefndi greitt 690.000 kr., og séu eftirstöðvar því 971.738 kr., sem eru stefnufjárhæðin. Kveðst stefnandi reisa kröfu sína um greiðslu á fjár- hæð þessari á almennum reglum samningaréttar. Stefndi kveðst hafa gert tilboð í verkið hjá Vegagerð ríkisins, svo sem að framan er rakið. Til þess að vinna verkið hafi hann fengið nokkra aðila til liðs við sig, þ. á m. stefnanda. Öllum þessum aðilum og stefnanda einnig hafi verið kunnugt um, að tilboð í verkið var langt undir kostnaðaráætlun og greiðslur til þeirra yrðu að nokkru leyti í samræmi við það. Allir aðrir en stefnandi hafi sætt sig við það. Stefndi hafi samið við stefnanda um, að svo- nefndur tonnataxti yrði hafður til viðmiðunar við greiðslur fyrir verkið, og samkvæmt þeim útreikningi hafi stefnandi fengið að fullu greitt fyrir sinn þátt í verkinu. Þar sé með talinn hlutur stefnanda í snyrtingu í köntum og skering, en þar hafi verið gert ráð fyrir, að stefnandi ynni á grundvelli til- boðsins, sem hann hafi í raun orðið aðili að. Styður stefndi sýknukröfu sína með framangreindu. Varakröfu sína styður stefndi því, að hann hafi boðist til að greiða stefn- anda 129.144 kr. til samkomulags, og verði ekki á sýknukröfuna fallist, sé sú viðbótargreiðsla fullnægjandi. Auk aðila málsins hafa vitnin Birkir Bragason, Sverrir Björgvinsson, Hallgrímur Hreinsson og Sigurður Oddsson, deildarstjóri framkvæmda- deildar vegagerðarinnar á Norðurlandi eystra, gefið skýrslur hér fyrir dóm- inum. Ekki er ágreiningur um vinnutímafjölda manna og véla, er stefnandi lagði til verksins og hann miðar kröfu sína við. Aðila greinir hins vegar á um, hvort miða eigi greiðslur við tímagjald eða magngjald. Hér fyrir dómin- um hefur hvorugur aðila fært fram fullnægjandi sönnur á staðhæfingar sínar um þetta atriði. Gegn andmælum stefnanda er einnig Ósannað, að hann hafi á einhvern hátt gerst aðili að samningi stefnda við vegagerðina. Verður að dæma mál þetta svo sem eigi hafi verið fyrir fram samið um verð fyrir verk stefnanda. Stefnandi miðar verðlagningu verksins við svonefnda viðmiðunargjald- skrá vegagerðarinnar, sem samkvæmt framburði vitnisins Sigurðar Odds- sonar er til afnota fyrir vegagerðina, en ekki út gefin til almennra afnota. Vitnið Sigurður Oddsson ber, að í einstaka tilvikum sé viðmiðunarverð- skrá þessi notuð í samningum vegagerðarinnar, einkum ef um minni háttar verk er að ræða. Stefnandi hefur sýnt fram á, að hann hafi gjarnan stuðst við viðmiðunargjaldskrá þessa við verðlagningu á verkum sínum. 1759 Hlutfall greiðslu þeirrar, er stefnandi áskilur sér, og kostnaðaráætlunar Vegagerðar ríkisins er svipað hlutfalli tilboðs stefnda og þeirrar greiðslu, er hann telur sig eiga að greiða stefnanda. Með vísan til framangreinds verður verðlagning stefnanda á verki sínu eigi talin ósanngjörn. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, og með hliðsjón af 5. gr. kaupa- laga nr. 39/1922 ber að taka kröfur stefnanda til greina að fullu. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 100.000 kr. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson dómstjóri. Dómsorð: Stefndi, Zophonías Antonsson, greiði stefnanda, Halli Steingríms- syni, 971.738 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987 frá 5. nóvember 1992 til greiðsludags, er leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti frá upphafsdegi vaxtanna, og 100.000 kr. í máls- kostnað. Dómurinn er aðfararhæfur. Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 416/1992. — Trygging hf. (Stefán Pálsson hrl.) gegn Landsbanka Íslands (Stefán Pétursson hrl.) Skuldabréf. Veðsetning. Greiðslusamningur. Skaðabætur. Sér- atkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason. Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. nóvem- ber 1992. Hann krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér „skuld samkvæmt dómi, upp kveðnum á bæjarþingi Kópavogs 16. mars 1989“, í málinu nr. 158/1989: Trygging hf. gegn Hafeldi hf., Finnboga Kjeld og Skipafélaginu Víkum ht., eins og til- tekið sé í dómsorði hans, sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Auk þess krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Við munnlegan málflutning fyrir Hæstarétti hefur áfrýjandi skýrt þetta svo, að krafist sé greiðslu úr hendi stefnda á 17.132.273 krónum með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 25. október 1988 til greiðsludags, og sé það fjárhæð þeirrar skuldar, sem fyrrnefndum aðilum hafi verið gert að greiða honum með umrædd- um bæjarþingsdómi. Jafnframt sé krafist greiðslu á fjárhæð þess málskostnaðar, er dæmdur var á hendur aðilunum, 784.906 krónum, með sömu dráttarvöxtum frá 31. mars 1989 til greiðsludags. Við málflutninginn hefur áfrýjandi enn fremur krafist þess til vara, að stefnda verði gert að greiða sér 638.798 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxtalaga frá 6. mars 1989 til greiðsludags ásamt málskostnaði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krafðist þess í greinargerð, að hinn áfrýjaði dómur yrði staðfestur. Hann krefst þess nú aðallega, að dómurinn verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, en til vara sýknu af öll- 1761 um kröfum áfrýjanda. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Stefndi hefur ekki gagnáfrýjað málinu. Krafa hans um ómerkingu og frávísun er á því reist, að héraðsdómara hefði borið að vísa mál- inu frá dómi ex officio, og eigi ástæður þess enn við. Kröfur áfrýj- anda varði sakarefni, sem þegar hafi sætt bindandi dómsúrlausn á bæjarþingi Kópavogs, sbr. þá 1. mgr. 195. gr. og 2. mgr. 196. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði og nú 1. og 2. mgr. 116. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Jafnframt sé kröfugerð áfrýjanda óljós, þar sem krafa hans hljóði um greiðslu á tiltekinni skuld, er búið hafi verið að dæma aðra aðila til að greiða, en skýr- ingar á kröfunni leiði í ljós, að hún sé byggð á veðrétti í eldisfiski eins aðilans og skaðabótaskyldu stefnda vegna tjóns á veðinu. Sé kröfugerðin þá einnig reist á röngum forsendum, þar sem ljóst megi vera, að gildur veðréttur hafi ekki komið til greina. Sýknukrafa stefnda er í samræmi við niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. en stefndi telur kröfu um beina staðfestingu dómsins ekki eiga við, þar sem tilteknar forsendur hans varði álitaefni, er komið hafi til umfjöllunar í dómi Hæstaréttar 6. október 1994 í máli nr. 175/1991: Sölusamtök lagmetisiðnaðarins gegn Landsbanka Íslands. og hafi Hæstiréttur þar metið þau að nokkru á annan veg en héraðsdómari gerði í máli þessu. Í kröfugerð áfrýjanda er skírskotað til dóms í máli á bæjarþingi Kópavogs, er hann höfðaði þar til greiðslu skuldar samkvæmt skuldabréfi á grundvelli XVII. kafla laga nr. 85/1936 gegn þremur aðilum, sem sóttu ekki þing í málinu. Orðar áfrýjandi kröfur sínar á þá leið í stefnu í héraði og greinargerð fyrir Hæstarétti, að stefndi verði dæmdur til að greiða skuld samkvæmt þessum dómi, og er skuldinni lýst með beinni tilvitnun í dómsorð hans, sem tekið er upp í heild. Þessi kröfugerðarháttur er óviðeigandi þegar af þeirri ástæðu, að stefndi var ekki aðili að málinu og því ekki bundinn af umræddum dómi, sbr. áður 1. mgr. 195. gr. laga nr. 85/1936 og nú 1. mgr. 116. gr. laga nr. 91/1991. Um grundvöll kröfugerðarinnar hefur það á hinn bóginn legið fyrir frá öndverðu, að áfrýjandi telur stefnda hafa bakað sér ábyrgð 1762 á greiðslu þeirrar ljárkröfu. sem áfrýjandi hafi átt á hendur aðilum dómsmálsins on skiptingu á söluandvirði eldisíisks í eigu Hafeldis hl. og hins veg- ar fyrir annars vegar vegna vanelndar á samningum um skil sök, að seldur eldisfiskur hafi tapast Óvátryngður. eflir að vörslur á honum hafi verið komnar í hendur stefnda. Geti áfrýj- andi krafið stoinda um greiðslu, er svari allri fjárhæð skuklarinnar. Gins og hún var viðurkennd í umræddum dómi, Jafnframt hafi dóm- urinn þau áhrif, að stefndi geti hvorki borið brigður þann veðrétt, sem áfrýjandi hali átt yfir eldisfiskinum samkvæmt áskilnaði í skuklabréfi og ákvæðum dómsins. Þóli reifun málsins á þessum grundvelli sé ekki hnökralaus, er hún eftir atvikum nægi lega skýr til þess. að dómur verði í talinn hafa átt kost á að halda uppi vörnum. Þykir það einnig eiga nda, þótt hún sé seint fram komin, en mó un hennar nú sem aðgreindrar kröfu er byggð á málsástæðum, sem lýst var þegar við málshöfðun í héraði. og má telja hana rúmast inn an aðalkröfunnar. Samkvæmt þessu verður ekki fallist á það með steinda, að efni séu til frávísunar málsins ex officio frá héraðsdómi. kuldina né það lagður, og verður stefndi við um varakröfu áfrýi u Kröfur áfrýjanda eru að undirstöðu reistar á skuldabréfi, að fjá hæð 15.448.398 krónur, sem Hafeldi hl. í Kópavori gaf út 13. júlí 1988 til handa Skipafólaginu Víkum hf. með slálfskuldurábyrgð, Finnboga Kjeld, er var fyrirsvarsmaður beggja hlutaféaganna. il tryggingar greiðslu var skuldareiganda einnig áskilinn veðréttur í stofni eldislaxa í svonelndri Bridgestonc-flolkví Hafeldis hl. í Straumsvíkurhöfn, er næmi um 80.) fiskum að heildarþyngd um 84 tonn. og átti það 20 vera sjállsvörsluveð. Bréfið var framselt áfrýjanda þerar við útgáfu með sjálfskuldarábyreð skipafélagsins. Jafnbliða ramsalinu af Hafeldi hf. út yfirlýsingu um skuldbindinzu í þágu áfrýjanda. þar sem félagið heimilaði orr skuldbatl sig til hlíta, að 40% af heildargreiðslum fyrir eldislax. sem Sölustofnun metis í Reykjavík myndi kaupa af félaginu samkvæmt kaup- samningi, gerðum sama dag. yrðu greidd beint ll áfrýjanda úr hendi stofnunarinnar og vora til innborgunar á umrætt skuldabréf, sem hann hefði eignast. Með áritun af hálfu stofnunarinnar var staðfest. að hún féllst á þessa greiðslutilhögun 162 á greiðslu þeirrar fjárkrölu, som áfrýjandi hafi átt á hendur aðilum dómsmálsins. annars vegar vegna vanefndar á samningum um skil kiplinyu á söluandvirði eldislisks í eigu Haleldis hí. ar fyrir þá sök að óseldur eldisliskur hafi tapast óvátryggð að vörslur á honum hafi verið komnar í hendur stefnda. Geti áfrý andi krafið stefnda um greiðslu, er svari allri fjárhæð skuldarinnr, eins og hún var viðurkennd í umræddum dómi. Jafnframt hafi dóm urinn þau áhrif, að stefndi geti hvorki borið brigður á skuldina né þann veðrétt, sem áfrýjandi hafi átt yfir eldisfiskinum samkvæmt áskilnaði í skuldabréfi og ákvæðum dómsins. Þótt reifun málsins á þessum í grundvelli sé ekki hnökralnus. er hún eftir atvikum nægi a skýr til þess. að dómur verði á það lagður. og verður stefndi falinn hafa út kost á að halda uppi vörnum. Þykir það einnig eiga við um varakröfu áfrýjanda. þótt hún sé seint fram komin, cn mót- un hennar nú sem aðsreindrar krölu er byggð á málsástæðum. sem Wý an aðalkröfunnar. Samkvæmt þessu verður ekki fallist á það með stefndu, að efni séu til frávísunar málsins ex ollicio frá héraðsdómi vi g hins veg var þegar við málshöfðun í héraði, og má telja hana rúmast inn- " Kröfur átréjanda eru að undirstöðu reistar á skuklabréfi, að fjár- hæð 15.448.308 krónur, sem Haleldi hí. í Kópavogi sal út 13. júlí 1988 til handa Skipafélaginu Víkum hí, með sjálfskuldarábyrgð Finnboga Kjeld, er var lyrirsvarsmaður begsja hlutafélaganna. Til tryggingar yreiðslu var skuldareiganda einnig áskilinn veðréttur í stofni eldislaxa í svonefndri Bridvestone-flotkví Hafoldis hí Straumsvíkurhöfn, er næmi um #0.000 fiskum að heildarþyngd um, Sd tonn. og átti það að vera sjálfsvörsluveð. Bréfið var framselt átrýjanda þegar við útgáfu með sjállskuldarábyrgð skipaélagsins Tafnhliða framsalinu gaf Hafeldi hl. út yfirlýsingu um skuldbindingu í þógu áfrjanda, þar sem flaið heimilaði og skuldbatt sig til að) hlíta, að 40" af heildargrciðslum fyrir eldislax, sem Sölustofnun, lagmetis í Reykjavík myndi kaupa af félaginu samkvæmi kaup serðum sama dag, yrðu greidd beint til áfrýjanda úr hendi stofnunarinnar og vera til innborgunar á umrætt skuldabréf. sem, hann hefði cimast, Með áritun af hálfu stofnunarinnar var staðfest, að hún féllist á þessa greiðslutilhönun samnin 1762 á preiðslu þeirrar fjárkrölu. sem álrýjandi hafi átt á hendur aðilum dómsmálsins. annars vegar vegna vanefndar á samningum um skil og skiptingu á söluandvirði eldislisks í eigu Hafeldis hf. og hins veg- ar fyrir þá sök, að óseldur sldisfiskur hafi tapast óvátryggður, eftir að vörslur á honum hafi verið komnar í hendur stefnda. Geti álrýj- andi krafið stefnda um greiðslu, er svari allri fjárhæð skuldarinnar. eins og hún var viðurkennd í umræddum dómi. Jafnframt hafi dóm urinn þau áhril, að stefndi veti hvorki horið brigður á skuldina n þann veðrétt. sem álrgjandi hafi áti yfir eldis! áskilnaði í skuldabréli og ákvæðum dómsins. Þótt reifun málsins á þessum grundvelli sé ekki hnökralaus, a skýr til þess, að dómur verði í það lagður. or verður stefndi talinn hafa átt kost á að halda uppi vörnum, Þykir það einnig ei við um varakrölu áfrýjanda. þótt hún sé seint fram komin. en mót- un hennar nú som aðgreindrar kröfu er byggð á málsástæðum. sem lýst var þegar við málshöfðun í héraði. og má telja hana rúmast inn- an aðalkröfunnar. Samkvæmt þessu verður ekki fallist á það með stefnda, að efni séu til frávísunar málsins ex officio frá héraðsdá kinum samkvæmi er hún eltir atvikum nægi- " Kröfur áfrýjanda eru að undirstöðu reistar á skuldabréfi, að fj hæð 15.448.398 krónur, sem Hafeldi hf. í Kópavogi gaf út 13. júlí 1988 til handa Skipafélaginu Víkum ht. með sjállskuldarábyrgð Finnboga Kjeld. er var fyrirsvarsmaður beggja Hlutafélaganna. Til tryggingar greiðslu var skukdareivanda einnir áskilinn veðróttur í stofni eldislasa í svonefndri Bridgestone-flotkví Hafeldis hf. í Siraumsvíkurhöln. er næmi um 80.00) fiskum að heikdarþyngd um Sá tonn, og átti það að vera sjállsvörsluveð. Brélið var framselt áfrýjunda þegar við útgáfu með sjálfskuldurábyrgð skipafélagsins. Jafnbliða framsalinu gaf Hleldi hf. út yfirlýsingu um skuldbindingu í þágu álrýjanda, þar sem félagið heimilaði og skulbatt sig til að hlíta. að 40% af heiklargreiðslum fyrir eldislax. sem Sölustofnun lgmetis í Reykjavík myndi kaupa af fékrinu samkvæmt kaup. samningi. gerðum sama dag, yrðu greidd beint til áfrýjanda úr hendi stofnunarinnar og vera til innborgunar á umrætt skuldabréf. sem hann hefði eignast. Með áritun al hálfu stofnunarinnar var staðlest, að hún féllist á þessa reiðslutilhögun. 1763 Með kaupsamningi var hér átt við samkomulag, sem gert var til bráðabirgða þennan dag milli Sölustofnunar lagmetis og Hafeldis hf., en síðan leyst af hólmi með ýtarlegum umsýslusamningi, sem gerður var 17. ágúst 1988 milli sömu aðila. Samkvæmt honum tók stofnunin að sér með einkarétti að selja alla framleiðslu Hafeldis hf. af íslenskum eldislaxi á tímabilinu ágúst-desember 1988 í umsýslu- sölu til Norway Foods Inc., sem myndi selja hann á markaði í Bandaríkjunum. Yrði skilaverð hverrar vörusendingar gert upp við Hafeldi hf. af hálfu stofnunarinnar á tilteknum fresti. Um leið var svo um samið, að Hafeldi hf. fengi fyrirframgreiðslu upp í viðskipt- in, að fjárhæð 250.000 bandaríkjadali, sem lán frá stofnuninni. Skyldi því varið með umsömdum hætti til greiðslu skulda og áfall- andi kostnaðar við rekstur fiskeldisins, sem var í stórfelldri fjár- þröng. Til tryggingar láninu skyldi stofnunin fá veð í öllum eldistiski félagsins. Með yfirlýsingu, sem Hafeldi hf., Sölustofnun lagmetis, stefndi og áfrýjandi undirrituðu 17. ágúst 1988 og taldist hluti af umsýslusamn- ingnum, var það staðfest af hálfu stefnda og áfrýjanda, að þeir hefðu kynnt sér samninginn og væru samþykkir því, að Hafeldi hf. veitti fyrirframgreiðslunni viðtöku án frádráttar. Jafnframt var svo um samið, að skilaverði hverrar vörusendingar samkvæmt samn- ingnum skyldi skipt milli aðilanna fjögurra í tilteknum hlutföllum. Átti áfrýjandi í fyrstu að fá 15% til greiðslu upp í kröfu sína sam- kvæmt fyrrnefndu skuldabréfi, en síðar 40%. Um framkvæmd skipt- ingarinnar var svo á kveðið, að hluti Sölustofnunar lagmetis skyldi dreginn frá greiðslum Norway Foods Inc., en að öðru leyti yrði féð lagt inn á bankareikning hjá stefnda, sem skyldi skipta fénu, þar til hann sjálfur og áfrýjandi hefðu fengið umræddar kröfur sínar að fullu greiddar. Með samkomulagi, sem stefndi og Sölustofnun lagmetis gerðu sín í milli 25. ágúst 1988, var kveðið á um breytta tilhögun umræddrar fyrirframgreiðslu og frá því horfið, að stofnunin léti hana sjálf af hendi gegn eigin veði. Í þess stað skyldi greiðslan lögð inn á lokað- an gjaldeyrisreikning hjá stefnda, sem hefði einn ráðstöfunarrétt á innstæðunni, en stefndi myndi veita Hafeldi hf. afurðalán sömu fjár- hæðar gegn veði í eldisfiski og öðrum afurðum félagsins. Afurða- lánasamningur milli stefnda og Hafeldis hf. á þessum grundvelli var 1764 gerður sama dag, og innborgun 250.000 bandaríkjadala á banka- reikning og útborgun láns fór fram daginn eftir. 111. Framvinda mála hjá Hafeldi hf. og umsýsluaðilanum varð síðan með öðrum hætti en áætlað var. Slátrun í eldisstöðinni seinkaði. og engar greiðslur komu fram til stefnda fyrir útfluttan lax. Í byrjun nóvember 1988 fékk stefndi þá tilkynningu frá þáverandi fram- kvæmdastjóra Hafeldis hf., að félagið væri þess ekki lengur umkom- ið að greiða laun eða fóðra eldislaxinn. Eftir viðræður þessa vegna lagði stefndi fram beiðni um gjaldþrotaskipti á búi félagsins, þar sem krafa var gerð um afhendingu til bankans á rekstrarvöru- birgðum og framleiðslu samkvæmt 7. gr. afurðalánasamnings aðil- anna. Þegar beiðnin var tekin fyrir í skiptarétti Kópavogs 11. nóv- ember 1988, varð samkomulag með aðilum um, að Hafeldi hf. fram- seldi stefnda fiskeldisafurðir með vísan til afurðalánasamningsins. Stefndi féll þar með frá beiðni um gjaldþrotaskipti. Síðari atvik leiddu til þess, eins og í héraðsdómi segir, að eldisfiskur félagsins glataðist í ofviðri, áður en frekari útflutningur varð og án þess að bætur kæmu fyrir tjónið. Áfrýjandi telur, að stefndi hafi ekki efnt skyldur sínar samkvæmt samningi um skil og skiptingu á andvirði eldislax Hafeldis hf., sem staðfestur var með yfirlýsingu 17. ágúst 1988. Jafnframt hafi hann vanefnt skyldu til að halda laxinum vátryggðum, sem á hann hafi fallið gagnvart öðrum veðhöfum, eftir að hann hafi tekið við fram- sali á laxinum með samkomulagi 11. nóvember 1988 á grundvelli af- urðalánasamnings síns við Hafeldi hf. Er aðalkrafa áfrýjanda við það miðuð, að verðmæti hins framselda hefði átt að nægja til að tryggja greiðslu á allri skuld við hann og aðra, er aðild áttu að um- ræddri yfirlýsingu, og sé það fyrir gáleysi stefnda, að greiðsla brást. IV. Ósannað er, að stefndi hafi með samkomulaginu 17. ágúst 1988 skuldbundið sig til annars gagnvart áfrýjanda en milligöngu um greiðslur til hans. Ekki er fram komið, að þessar greiðslur hafi bor- ist stefnda, og á áfrýjandi því ekki kröfu á hendur honum þeirra vegna. 1765 Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. veðlaga nr. 18/1887 er óheimilt að setja að sjálfsvörsluveði safn af munum, sem eru samkynja eða ætlaðir til samkynja notkunar og einkenndir eru einu almennu nafni. Í 4. mgr. sömu greinar er sú undanþága meðal annars veitt frá þessu ákvæði, að framleiðanda er heimilað með ákveðnum takmörkunum að setja ríkissjóði, bönkum eða öðrum lánastofnunum eldisfisk að sjálfs- vörsluveði. Sem fyrr segir, hafði áfrýjandi keypti skuldabréf af Skipafélaginu Víkum hf., sem Hafeldi hf. hafði gefið út og var með veði í eldislaxi félagsins. Skipafélagið var ekki lánastofnun í skilningi veðlaga, og var því veðsetningin ólögmæt. Stefndi mátti því ekki gera ráð fyrir veðsetningu til handa áfrýjanda fyrir skuldinni. Áfrýjandi getur þannig ekki reist skaðabótakröfu á hendur stefnda á því, að trygg- ingum eldislaxins var ekki haldið við. Af þessu leiðir, að staðfesta ber niðurstöðu hins áfrýjaða dóms og sýkna stefnda bæði af aðal- kröfu og varakröfu. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Trygging hf., greiði stefnda, Landsbanka Íslands, 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar I. Ég er samþykkur efni I. - III. kafla í atkvæði annarra dómenda. Eins og fram kemur í 11. kafla, eru kröfur áfrýjanda risnar af skuldabréfi Hafeldis hf. 13. júlí 1988, sem honum var framselt við út- gáfu, og skuldbindingu sama dag um framsal á 40% hlutdeild í and- virði seldra afurða félagsins. Var skuldbindingin tengd samningi fé- lagsins þennan dag við Sölustofnun lagmetis, sem síðan var leystur af hólmi með umsýslusamningi 17. ágúst 1988. Í honum voru nánari ákvæði um fyrirframgreiðslu til félagsins, sem endurgreiða átti með svipaðri hlutdeild í söluandvirði afurða og áfrýjanda hafði verið áskilin, ásamt loforði um veð handa stofnuninni í eldislaxi félagsins 1766 til tryggingar greiðslunni. Við þessa samningsgerð kom stefndi til skjalanna, enda þurftu hinir aðilarnir á samþykki hans og atbeina að halda til að koma fram ráðagerðum um bindingu afurðanna og skiptingu útflutningsandvirðis, þar sem bankinn átti veð í öllum birgðum og afurðum félagsins vegna eldri afurðalána samkvæmt 4. og 5. mgr. veðlaga. Varð stefndi aðili að sameiginlegri yfirlýsingu, þar sem kveðið var á um skiptingu skilaverðs milli hans, stofnunar- innar og áfrýjanda auk ráðstöfunar á afgangi til Hafeldis hf. Á tilhögun mála samkvæmt umsýslusamningnum var gerð breyt- ing 25. sama mánaðar, þegar stefndi gerði nýjan afurðalánasamning við Hafeldi hf. að beiðni Sölustofnunar lagmetis og umrædd fyrir- framgreiðsla var lögð á bankareikning hjá honum. Af gögnum máls- ins verður ekki séð, hvort þessi frekari samningsgerð fór fram í samráði við áfrýjanda að svo stöddu, og hagsmuna hans er þar ekki sérstaklega getið. Liggur það eitt fyrir, að afurðalánasamningnum var þinglýst 5. september 1988, en áfrýjandi þinglýsti fyrrnefndu skuldabréfi sínu degi síðar, án þess að séð verði, hvort stefnda eða stofnuninni var gert viðvart um þá ráðstöfun. Í viðskiptum aðila urðu síðan þáttaskil 11. nóvember 1988 við samkomulag milli stefnda og Hafeldis hf. á grundvelli afurðalána- samningsins. Í kjölfar þess höfðu stefndi og Sölustofnun lagmetis uppi nýjar ráðagerðir um skiptingu söluandvirðis, þar sem hlutdeild áfrýjanda virðist hafa átt að falla niður. Áfrýjanda sýnist ekki hafa verið tilkynnt um samkomulagið þegar í stað, en stefndi segir hon- um hafa verið gerð grein fyrir stöðu mála í símtölum og á fundi um áramótin 1988-1989. Engin skrifleg erindaskipti höfðu þá farið fram milli stefnda og áfrýjanda, en með bréfi 8. febrúar 1989 benti áfrýj- andi á það, að engar greiðslur hefðu enn borist sér á grundvelli yfirlýsingarinnar frá 17. júlí 1988, og óskaði greinargerðar um skil á afurðaverði. Þessu erindi svaraði stefndi þannig í bréfi, rituðu 10. sama mánaðar, áður en kunnugt varð um tjónið á laxi Hateldis hf.: „Tilvitnuð yfirlýsing okkar vegna sölu á eldislaxi á vegum Sölu- stofnunar lagmetis er niður fallin vegna gagnkvæmra vanefnda Haf- eldis og Sölustofnunar lagmetis. Á þeim tíma, sem samningurinn var í gildi, það er frá 17. ágúst til byrjunar nóvember 1988, mun sölustofnunin hafa selt lax til USA fyrir um $ 92.000,- brúttó. Þrátt fyrir ítrekanir hefur sölustofnunin ekki skilað bankanum uppgjöri fyrir þessa sölu. Um leið og það hefur verið gert mun yður verða 1767 sendur sá hluti skilaverðsins sem um var samið. Um frekari greiðsl- ur verður ekki að ræða frá Landsbankanum. Hluti yðar er tryggður í gjaldeyrisinnstæðu hér í bankanum.“ Hinn 4. mars 1989 höfðaði áfrýjandi mál á bæjarþingi Kópavogs gegn útgefanda og ábyrgðarmönnum að skuldabréfi sínu, og gekk dómur 16. sama mánaðar. Með bréfi 22. maí 1989 til stefnda kynnti áfrýjandi honum dóminn og gerði kröfu til þess, að stefndi stæði sér full skil á hlutdeild sinni í andvirði laxa úr flotkví Hafeldis hf. Erindi þessu var ekki svarað skriflega, og höfðaði áfrýjandi síðan mál þetta í febrúar 1990. Áður höfðu bú beggja ábyrgðarmanna að skulda- bréfi hans verið tekin til gjaldþrotaskipta, en Hafeldi hf. var úr- skurðað gjaldþrota í júlí 1990. ll. Um viðskipti þau, er mál þetta varða, hefur einnig verið fjallað í dómsmáli, sem Sölusamtök lagmetisiðnaðarins, er tóku við réttind- um og skyldum Sölustofnunar lagmetis í nóvember 1988, höfðuðu á bæjarþingi Reykjavíkur í janúar 1990 á hendur stefnda til endur- heimtu á fyrrnefndri innstæðu, að fjárhæð 250.000 bandaríkjadalir, sem lögð var á innlendan gjaldeyrisreikning í bankanum 26. ágúst 1988 vegna fyrirframgreiðslu til Hafeldis ht. Staðfest var í því máli, að stofnunin og samtökin hefðu fram til 6. mars 1989 fengið greidda samtals 81.740 bandaríkjadali sem skilaverð á laxi frá Hafeldi hf. án þess að láta það fé renna til stefnda, og var sú fjárhæð dregin frá endurheimtukröfunni. Málinu lauk með dómi Hæstaréttar 6. októ- ber 1994, þar sem stefnda var gert að afhenda samtökunum inn- stæðuna með áföllnum vöxtum og vaxtavöxtum að frádregnum 81.740 bandaríkjadölum með sömu vöxtum og vaxtavöxtum frá 6. mars 1989 til greiðsludags. HI. Sem fyrr segir, átti stefndi hagsmuna að gæta við samningsgerð- ina 17. ágúst 1988 vegna áhvílandi afurðalána og nokkurra annarra skulda Hafeldis hf. Hann samþykkti fyrir sitt leyti, að félagið tæki við óskertri fyrirframgreiðslu frá Sölustofnun lagmetis vegna væntan- legs útflutnings til að létta á greiðslubyrði í rekstrinum, en sam- kvæmt samningi um afurðalánin hefði verulegur hluti hennar átt að 1768 ganga upp í þau. Jafnframt samþykkti hann að hliðra til fyrir stofn- uninni og áfrýjanda við skil á andvirði seldra afurða, þannig, að hlutdeild handa þeim í væntanlegu útflutningsandvirði gæti komið til greiðslu samtímis niðurgreiðslu hinna eldri skulda til hans, sem áttu að njóta nokkurs forgangs. Umfram þetta tók stefndi að sér að sjá um skiptingu milli aðila á greiðslum fyrir útfluttan lax, sem skil- að yrði til hans, eftir umsömdum hlutföllum. Að svo stöddu voru það skipti milli hans, áfrýjanda og Hafeldis hf., þar sem Sölustofnun lagmetis hugðist láta hlut sinn ganga beint til Norway Foods Inc., sem hafði útvegað fé til umræddrar fyrirframgreiðslu. Fyrir lá þó, að sem handhafi afurðaveðs hafði stefndi aðstöðu til að tryggja eðli- leg greiðsluskil frá hendi stofnunarinnar. Verður að ætla, að aðilar hafi litið til þessa, þegar stefnda var falið þetta hlutverk, þótt að því væri ekki sérstaklega vikið. Með afurðalánasamningnum 25. ágúst 1988 og því samkomulagi við Sölustofnun lagmetis, sem honum lá til grundvallar, tók stefndi að sér það frekara hlutverk að klæða umrædda fyrirframgreiðslu í búning sérstaks afurðaláns, sem yrði á hendi hans. Var tilgangurinn greinilega sá að leysa úr þörf stofnunarinnar fyrir tryggingu greiðsl- unnar með veði í eldisfiskinum, sem lýst hafði verið í umsýslusamn- ingnum, og virðast þessir aðilar hafa verið sammála um, að ákvæði hans um veð handa stofnuninni væru óraunhæf, þar sem hún ætti ekki kost á að neyta heimildar 4. og 5. mgr. 4. gr. veðlaga til töku af- urðaveðs. Engin breyting á umsaminni skiptingu útflutningsverðs fylgdi þessari tilhögun, en hins vegar aukin áhersla á aðstöðu stefnda til eftirlits með greiðsluskilum. Engin sönnunarfærsla hefur farið fram um viðhorf aðilanna á þessu stigi, en stefndi og stofnunin virðast að minnsta kosti hafa litið svo á, að nýja afurðalánið ætti ekki að raska stöðu hans að öðru jöfnu. Telja verður, að stefnda hafi verið eða mátt vera kunnugt um meginefni þeirrar kröfu, sem réð aðild áfrýjanda að samningsgerð- inni 17. ágúst 1988, þ. e. skuldabréfsins frá 13. fyrra mánaðar og skuldbindingarinnar um framsal á hlutdeild í andvirði seldra afurða. Á hinn bóginn hefur áfrýjandi ekki sýnt fram á, að stefndi hafi mið- að við, að krafan nyti veðréttar í eldislaxinum sjálfum, þótt svo væri um mælt í skuldabréfinu. Gögn málsins benda mjög til, að hug- myndir um þennan veðrétt áfrýjanda hafi verið óljósar, svipað og 1769 raun reyndist um áformað veð Sölustofnunar lagmetis, og hans er hvergi getið í öðrum samningsskjölum. Meðal annars verður ekki séð, að athugasemd í umsýslusamningnum um eldri veð hafi náð til hans, og í afurðalánasamningnum er ekki á hann minnst. Bendir það til þess, að Sölustofnun lagmetis hafi ekki talið stöðu áfrýjanda hliðsetta sinni að þessu leyti, en áfrýjandi hefur ekki fært fram nein gögn um afstöðu stofnunarinnar til dómkrafna sinna. Loks er þess að gæta, að áfrýjandi sjálfur þinglýsti ekki skuldabréfinu á lögmælt- um fresti, sbr. 48. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978, og hann hefur ekki sannað, að þinglýsingin hafi verið studd samráði við aðra hags- munaaðila. Við flutning málsins hefur stefndi lýst þeirri skoðun, að veð- ákvæði skuldabréfsins hafi verið gildislaus, þar sem hið umgetna veð hafi farið í bág við heimildir veðlaga. Verður að efast um, að stefndi hafi verið annarrar skoðunar á þeim tíma, hafi honum í raun verið kunnugt um ákvæðin. Á grundvelli þess, sem hér var rakið, verður við það að miða, að stefndi hafi ekki litið svo á, að áfrýjandi ætti veðrétt í hinum um- deilda eldisfiski, og haft til þess réttmætar ástæður. Hafi hann með samningsgerðinni í ágúst 1988 ekki skuldbundið sig gagnvart áfrýj- anda til annars en þess að virða rétt hans til hlutdeildar í útflutn- ingsverðmæti fisksins og sjá til þess fyrir sitt leyti, að hún kæmist til skila. Telja verður með skírskotun til forsendna í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar 6. október 1994, að við samkomulag milli stefnda og Hafeldis hf. í skiptarétti Kópavogs 11. nóvember hafi farið fram af- hending til stefnda á afurðabirgðum félagsins, svo að þau mál, er vörðuðu vörslur eldislaxins, hafi færst undir stjórn og ábyrgð stefnda, eins og áfrýjandi heldur fram. Samkomulagið var gert á grundvelli afurðalánasamningsins 25. ágúst 1988, þar sem áfrýjandi átti ekki sannaða aðild. Virðist stefndi hafa litið svo á, að forsendur væru brostnar fyrir óbreyttri framkvæmd upphaflegra samninga, og bæri honum að stefna að því að tryggja þá hagsmuni, sem tengdir væru afurðaláninu, ásamt greiðslu hinna eldri afurðalána. Umdeilt er, hvenær áfrýjanda var kynnt þessi afstaða, en ekki eru efni til að hafna þeirri staðhæfingu stefnda, að það hafi gerst fljótlega. Um það má deila, hvort hinar breyttu forsendur nægðu til að hafna hlut- 57 Hæstaréttardómar II deild áfrýjanda í andvirði síðari útflutnings, en á það reyndi ekki, þar sem fiskurinn glataðist, áður en sala færi fram. Á hinn bóginn hefur áfrýjandi ekki sýnt fram á, að samningar aðila hafi veitt hon- um rétt til hlutdeildar í bótum fyrir tjón á fiski í eldisstöðinni. Jafn- framt verður að fallast á það með stefnda, að umráð hans yfir fisk- inum hafi ekki leitt til þess, að hann yrði bótaskyldur gagnvart áfrýjanda eftir almennum lagareglum, þótt vátrygging á stöðinni færist fyrir. Hefur dómur á bæjarþingi Kópavogs ekki áhrif á þá niðurstöðu. Á þessum forsendum er ég samþykkur því, að hafna beri aðal- kröfu áfrýjanda í málinu. IV. Varakrafa áfrýjanda varðar skil á greiðslum fyrir lax úr eldisstöð Hafeldis hf., sem fluttur var út mánuðina ágúst-nóvember 1988 á grundvelli umsýslusamningsins við Sölustofnun lagmetis. Vísar hann til þess, að samkvæmt óumdeildum gögnum úr fyrrgreindu hæstaréttarmáli hafi Sölusamtök lagmetisiðnaðarins og forveri þeirra tekið við greiðslum á nettóverði fyrir þennan lax, sem numið hafi samtals 81.740 bandaríkjadölum miðað við 6. mars 1989 eða 4.258.654 íslenskum krónum miðað við gengi á þeim degi (1:52,100). Lýtur krafan að því, að stefndi geri skil á umsaminni hlutdeild hans í þessu söluandvirði samkvæmt samningi aðila frá 17. ágúst 1988 með því að greiða honum 15% síðarnefndu fjárhæðarinnar, 638.798 krónur, ásamt vöxtum frá fyrrnefndum viðmiðunardegi. Jafnframt samningnum er krafan á því byggð, að stefndi beri bótaábyrgð vegna vanhalda á heimtu fjárins jafnóðum úr hendi umsýsluaðil- ans. Óumdeilt er, að þessar greiðslur runnu ekki inn á bankareikning hjá stefnda, eins og samningar stóðu til. Hins vegar hefur stefndi ekki skýrt, hvers vegna það gerðist eða var látið líðast af hans hálfu án annarra aðgerða en áskorana til umsýsluaðilans. Verður að ætla, að trygging sú, sem sett hafði verið með gjaldeyrisinnstæðu hjá stefnda, hafi ráðið nokkru í því efni. Sem áður segir, var innstæðan ígildi fyrirframgreiðslu upp í afurðir frá Hafeldi hf. Um hana liggur það einnig fyrir samkvæmt yfirlýsingu í fyrrgreindu bréfi til áfrýj- 1771 anda 10. febrúar 1989, að stefndi hafi litið svo á, að hlutdeild áfrýj- anda í skilaverði afurða væri eftir atvikum tryggð með henni. Fallast verður á það með áfrýjanda, að eftir stöðu sinni í samning- um aðila hafi hann átt tilkall til þess, að heimtu og skilum á um- ræddu söluandvirði yrði fylgt eftir af hálfu stefnda, og geti stefndi ekki byggt á því einu, að vanhöld á greiðslum verði rakin til annars samningsaðila. Aðstaðan er nú sú, að stefndi hefur í raun tekið við skilagrein um þetta andvirði og greiðslu á því úr hendi Sölusamtaka lagmetisiðnaðarins, sem afsalaði tilkalli til 81.740 bandaríkjadala af fyrrnefndri gjaldeyrisinnstæðu í dómsmáli samtakanna gegn stefnda. Þegar litið er til þessa ásamt því, sem fyrr var rakið, þykir stefndi eiga að bæta áfrýjanda hlutdeild hans í þessu söluandvirði, eins og hann hefur krafist, án þess að úr því þurfi að leysa jafn- framt, hvernig rétti málsaðila gagnvart umsýsluaðilanum kunni að vera háttað. Samkvæmt því ber að taka varakröfu áfrýjanda til greina þannig. að stefndi greiði honum 638.798 krónur með vöxtum og vaxtavöxt- um af almennum sparisjóðsreikningum frá 6. mars 1989 til upp- sögudags dóms þessa, en síðan með dráttarvöxtum samkvæmt Hl. kafla laganna til greiðsludags ásamt hæfilegum málskostnaði í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 10. nóvember 1992. Mál þetta, sem dómtekið var 22. október sl. að loknum munnlegum mál- flutningi. er höfðað af Tryggingu hf., Laugavegi 178, Reykjavík, gegn Landsbanka Íslands, Austurstræti 11, Reykjavík, með stefnu, birtri 21. febrúar 1990. Kröfur aðila. Kröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefn- anda skuld skv. dómi, upp kveðnum í bæjarþingi Kópavogs 16. mars 1989 í bæjarþingsmálinu nr. 158/1989: Trygging hf. gegn Hafeldi hf., Finnboga Kjeld og Skipafélaginu Víkum hf., en dómsorðið hljóðar svo: „Stefndu, Hafeldi hf., kt. 571085-0549, Kársnesbraut 106, Kópavogi, Finn- bogi Kjeld. Hjarðarhaga 17. Reykjavík, kt. 251038-2529, og Skipafélagið Víkur hf.. Kársnesbraut 124, Kópavogi, kt. 530570-0299, greiði stefnanda, Tryggingu hf., kt. 660269-3399, Laugavegi 178, Reykjavík, in solidum 17.132.273 kr. ásamt 33.5% drv. á ári af þeirri fjárhæð frá 25. 10. '88 til 1. 11. 1772 21,6% drv. á ári frá þ. d. til1.3.'89, 24% drv. á ári frá þ. d. til þingfestingar- dags, en með hæstu lögleyfðu dráttarvöxtum skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 frá þ. d. til greiðsludags. Dráttarvextir leggist við höfuðstól skuldar á 12 mánaða fresti, í fyrsta skipti 25. 10. '89, sbr. 12. gr. vaxtalaga nr. 25/1987. Staðfestur er veðréttur í stofni eldislax í Bridgestone-flotkví Hafeldis hf. í Straumsvíkurhöfn, sem í eru um 80.000 fiskar, að heildarþyngd um 84 tonn, og 784.906 kr. í málskostnað, sem beri dráttarvexti skv. vaxtalögum nr. 25/ 1987 frá 15. degi frá dómsuppsögu til greiðsludags, sbr. lög nr. 54/1988, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum.“ Þá krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér máls- kostnað |...|. Kröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefn- anda og að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar samkvæmt fram lögðum málskostnaðarreikningi. Þá krefst hann þess, að stefnandi verði dæmdur til greiðslu fjárhæðar, sem svari til virðisaukaskatts á máls- kostnað, sbr. lög nr. 50/1988. Loks krefst stefndi þess, að dæmt verði, að málskostnaður beri dráttarvexti samkvæmt lögum nr. 25/1987 frá og með 15. degi eftir dómsuppsögu. Málsatvik og ágreiningsefni. Helstu atvik, sem liggja að baki máli þessu, eru þau, að stefnandi heldur því fram, að hann hafi átt veð í stofni eldislax í eigu Hafeldis hf., sem voru í Bridgestone-flotkví í Straumsvíkurhöfn, samtals 80.000 laxar, heildarþyngd 8.4 tonn. Veð þetta hafi stofnast með skuldabréfi, út gefnu 13. júlí 1988 af Hafeldi hf. til Skipafélagsins Víka hf., en var framselt stefnanda sama dag. Veðréttur stefnanda var staðfestur með dómi bæjarþings Kópavogs, sem kveðinn var upp 16. mars 1989, en það er sá dómur, sem stefnandi reisir fjárkröfur sínar á í máli þessu. Sama dag og ofangreint skuldabréf var gefið út gerði Sölustofnun lag- metis og Hafeldi hf. samkomulag um, að Sölustofnunin annaðist sölu á eldislaxi fyrir hlutafélagið til Bandaríkjanna. Hinn 17. ágúst 1988 var gerður umsýslusamningur um nánari skilmála varðandi söluna, greiðsluhætti o. fl. Í samningnum er gert ráð fyrir því, að Sölustofnunin lánaði Hafeldi hf. jafn- virði 250.000 $ sem fyrirframgreiðslu. Endurgreiðsla skyldi fara fram þann- ig, að dregið væri frá skilaverði vegna fisksölunnar. Jafnframt var gert sér- stakt samkomulag milli Hafeldis hf., Sölustofnunar lagmetis og aðila máls þessa um, að söluverð hverrar sendingar af eldislaxi skiptist í tilteknum hlutföllum milli þeirra. Greiðsla til stefnanda væri vegna skuldar Hafeldis hf. við hann samkvæmt skuldabréfi, að fjárhæð 15.448.398 kr., auk vaxta frá 1773 1. júlí 1988. Greiðslur til stefnda voru tilgreindar vegna afurðalánaskulda Hafeldis hf. við stefnda, að fjárhæð 8.108.940 kr., og vegna skuldar að hluta samkvæmt skuldabréti, út gefnu 31. maí 1988, að fjárhæð $ 81.967,22. Hluti Sölustofnunar skyldi dreginn frá greiðslum kaupandans í New York, en hinn hlutinn yrði lagður inn á reikning hjá stefnda, sem átti að skipta fénu í samræmi við samkomulagið. Hinn 25. ágúst 1988 var gerður afurðalánssamningur vegna 250.000 kr. láns stefnda til Hafeldis hf. Hinn 11. nóvember 1988 lagði stefndi fram beiðni um gjaldþrotaskipti á búi Hafeldis hf. í skiptarétti Kópavogs. Sam- komulag varð í réttinum milli stefnda og fyrirsvarsmanna Hafeldis hf. „um að Hafeldi hf. framseldi Landsbanka Íslands fiskeldisafurðir“, og var vísað í því sambandi til afurðalánssamningsins frá 25. ágúst 1988. Með þessu féll stefndi frá kröfunni um gjaldþrotaskipti. Stefnandi heldur því fram, að hann hafi engar greiðslur fengið vegna skuldarinnar samkvæmt skuldabréfinu, sem hann fékk framselt 13. júlí 1988, og er því ekki mótmælt af hálfu stefnda. Við athugun á flotkvínni í febrúar 1989 kom í ljós. að eldislaxinn hafði sloppið út. Stefnandi telur stefnda eiga að bæta tjónið. þar sem hann hafi ekki hirt um að endurnýja tryggingar, eft- ir að hann tók við veðinu samkvæmt yfirlýsingunni í skiptarétti Kópavogs 11. nóvember 1988. Stefnandi hefur krafið stefnda um skilagreinar vegna sölunnar til Bandaríkjanna, en stefndi hafi engum greiðslum skilað stefn- anda, eins og samkomulagið frá 17. ágúst 1988 geri ráð fyrir. Stefndi hefur upplýst, að engar greiðslur hafi borist frá Sölustofnun lagmetis, og því hafi hann ekki skilað stefnanda neinum greiðslum. Þá hefur stefndi mótmælt því, að hann beri nokkra bótaábyrgð gagnvart stefnanda vegna tjónsins, er eldislaxinn slapp úr kvínni. Stefndi telur, að sér hafi ekki borið skylda til að tryggja veðið, eins og stefnandi haldi fram, heldur hafi það með öllu verið á ábyrgð skuldarans, Hafeldis hf., að hafa veðið tryggt. Málsástæður aðila og helstu réttarheimildir. Málsókn stefnanda er reist á því, að veðréttur hans í eldislaxinum hafi verið staðfestur með dómi bæjarþings Kópavogs fyrir skuldinni, sem hann telur stefnda eiga að greiða. Stefnda hafi borið að skila hluta af skilaverð- inu samkvæmt samkomulaginu, sem gert var þar um. Stefndi verði að bera hallann af því að hafa ekki veitt upplýsingar um þær greiðslur, sem hafi fengist vegna sölu á eldislaxinum, en samkvæmt gögnum málsins liggi fyrir, að Sölustofnun hafi selt eldislax fyrir 92.000 $. Stefnanda hafi verið nauðug- ur einn kostur að höfða málið til að fá gögn, sem stefndi hafi ekki fengist til að láta af hendi. Þá hafi stefnda sem vörslumanni eldislaxins borið skylda til að sjá svo 1774 um. að tryggingar væru keyptar eða þeim tryggingum. sem fyrir voru, yrði haldið í gildi. Samkomulagið í skiptaréttinum verði ekki skilið öðruvísi en svo, þegar litið er til 7. gr. í afurðalánssamningnum, að Hafeldi hf. hafi framselt stefnda hið veðsetta til eignar. Með því að taka á sig veðið hafi stefndi tekið á sig ákveðna ábyrgð gagnvart öðrum veðhöfum. Stefnda hafi verið kunnugt um hagsmuni annarra veðhafa af forsvaranlegri varðveislu veðsins. Stefndi geti ekki borið fyrir sig að hafa ekki vitað af skuldinni. en hennar sé getið á yfirlýsingunni frá 17. ágúst 1988 á dskj. nr. 6. Tryggingin hafi runnið út 31. janúar 1989, þ. e., eftir að stefndi tók við umráðum eldis- laxins, og hafi stefndi vitað um það. Stefnandi hafi fengið dóm fyrir skuld- inni og staðfestingu á veðinu. Hann hafi sannað tjónið, þar sem hann hafi lýst kröfunni í þrotabú allra dómþola. en skiptum hafi lokið, án þess að hann fengi greitt. Hann telur, að fiskurinn, sem var í kvínni. þegar trygging- in rann út, hafi verið nægjanlega mikill til að greiða skuldina. Aðrar veð- skuldir, þ. e. skuldir vegna afurðalánasamninga Hafeldis hf. og stefnda, væru þegar greiddar með öðrum hætti, og er ekki um það deilt í málinu. Tjón stefnanda liggi því nægjanlega ljóst fyrir. Stefndi reisir sýknukröfuna á því, að ekkert réttarsamband hafi stofnast milli sín og stefnanda. Stefndi telur sig ekki hafa átt nokkra aðild að sam- komulaginu um hlutfallslega skiptingu á skilaverði eldislaxins aðra en þá. að hann hafi tekið að sér að deila út þeim peningum, sem inn kæmu. Hann hafi ekki tekið neina ábyrgð á greiðslum. Stefndi hafi ekki hatt af þessu nokkra hagsmuni, en hann hafi fyrir beiðni þeirra, sem hlut áttu að máli, fallið frá víðtækum veðrétti með því að leyfa, að aðrir fengju greitt af skila- verðinu. Stefndi fullyrðir, að engar greiðslur hafi komið til bankans vegna sölu á umræddum fiski. Þá hefur stefndi mótmælt því, að hann hafi haft vörslur eldislaxins. Ekk- ert skjal hafi verið lagt fram í málinu, sem staðfesti það, að stefndi hafi ver- ið rekstraraðili Hafeldis hf. Samkomulagið í skiptaréttinum hafi verið á þá leið, að stefndi hefði eftirlit með rekstrinum og annað ekki. Framkvæmda- stjóri Hafeldis hf. hafi haft með höndum rekstur fyrirtækisins allan þann tíma, sem hér skiptir máli. Stefndi heldur því fram, að hann hafi átt sjálfs- vörsluveð í eldislaxinum, en ekki handveð, eins og stefnandi virðist halda fram, en stefndi bendir á, að banki geti ekki haft fisk að handveði. Stefndi (sic) heldur því fram, að sér hafi verið ókunnugt um, að stefndi ætti veð í eldislaxinum, enda væri með öllu óheimilt að veðsetja hann sam- kvæmt 2. mgr. 4. gr. veðlaga nr. 18/1887. Í yfirlýsingunni á dskj. nr. 6 sé ein- ungis talað um skuld eða skuldabréf, en ekki veðskuld. Stefndi hefur mótmælt því. að stefnandi hafi ekki fengið fullnægjandi 1//9 upplýsingar frá sér. Stefndi hafi strax svarað fyrirspurn stefnanda frá 8. febrúar 1989 með bréfi, dags. 10. s. m., þar sem fram komi, að samkomu- lagið um skiptingu á skilaverðinu hafi fallið niður í byrjun nóvember 1988 „vegna gagnkvæmra vanefnda Hafeldis og Sölustofnunar lagmetis“. Þar komi einnig fram, að Sölustofnunin hafi engu uppgjöri skilað vegna sölu á umræddum eldislaxi, en að svo komnu máli muni bankinn ekki skila nein- um greiðslum. Stefndi hefur ekki andmælt því, að sala hafi farið fram á eldislaxi fyrir 92.000 $, en þrátt fyrir það hafi Sölustofnun lagmetis engum greiðslum skilað stefnda, eins og samkomulagið geri ráð fyrir. Stefndi hefur bent á, að kröfugerð stefnanda væri óskýr. Dómur í öðru máli milli annarra aðila verði ekki lagður til grundvallar hér. Hann mót- mælir sérstaklega dráttarvaxta- og málskostnaðarkröfu í því sambandi. Þá heldur stefndi því fram, að stefnandi hafi ekki sannað, að hann hafi orðið fyrir tjóni. Ósannað væri, að trygging hefði fallið niður. Veðréttur stefnanda hafi verið marklaus, enda veðsetningin óheimil, og þar að auki hafi henni ekki verið þinglýst innan þriggja vikna, eins og skylt sé samkv. þinglýsinga- lögum. Niðurstöður. Ekki þykir ástæða til að vísa máli þessu frá dómi ex officio vegna óljósrar kröfugerðar stefnanda. Eins og að framan er rakið, er kröfugerð stefnanda reist á því, að á stefnda hafi fallið sú skylda gagnvart öðrum veðhöfum að sjá um, að trygg- ingar væru í gildi, er hann fékk framseldar fiskeldisafurðir Hateldis hf. 11. nóvember 1988. Í gögnum málsins kemur fram, að stefndi hirti ekki um að láta stefnanda vita fyrr en í febrúar 1989, að samkomulagið frá 17. ágúst 1988 um skiptingu á greiðslum hafði fallið úr gildi í byrjun nóvember 1988. en málsaðilar voru báðir aðilar að samkomulaginu. Einnig hefur komið fram í málinu. að einhver óvissa var um það, hvað samkomulagið í skipta- réttinum 11. nóvember 1988 fól nákvæmlega í sér. Þó virðist vera ljóst af því. sem fram hefur komið. að ekki var um að ræða, að stefndi tæki alger- lega að sér þau verðmæti, sem stefnandi telur sig hafa átt veð í, eða að stefndi bæri einn alla ábyrgð á rekstri Hafeldis hf. Þegar litið er jafnframt til þess. að ósannað er, að stefnda hafi verið kunnugt um svokallað veð, sem stefnandi telur sig hafa átt í umræddum eldislaxi, sem var óheimilt að veð- setja samkvæmt 2. mgr. 4. gr. veðlaga nr. 18/1887, verður ekki unnt að líta svo á. að stefndi hafi með samkomulaginu í skiptarétti bakað sér sérstaka ábyrgð gagnvart stefnanda í máli þessu vegna tjóns. sem hann telur sig hafa orðið fyrir, vegna þess að vátryggingum á umræddum eldislaxi var ekki 1776 haldið við. Þá hefur stefnandi ekki fært fram sönnun fyrir því, að stefndi hafi vanefnt samkomulagið frá 17. ágúst 1988 um að skipta greiðslum þann- ig. að stefnandi fengi sinn hluta samkvæmt samkomulaginu. Verður því samkvæmt þessu að sýkna stefnda af kröfum stefnanda í málinu. Rétt þykir með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, að stefnandi greiði stefnda hluta málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn 200.000 kr., auk virðis- aukaskatts og dráttarvaxta frá 15. degi eftir dómsuppkvaðningu til greiðslu- dags. Dóm þennan kvað upp Sigríður Ingvarsdóttir héraðsdómari. Dómsorð: Stefndi. Landsbanki Íslands, skal sýkn af kröfum stefnanda, Trygg- ingar hf., í málinu. Stefnandi greiði stefnda 200.000 kr. í málskostnað auk virðisauka- skatts og dráttarvaxta frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. 1777 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 384/1993. Þorláksvör hf. (Ólafur Axelsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Umboð. Prókúra. Hlutafélög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson prófessor. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. september 1993 og krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða 2.139.315 krónur, en til vara 1.139.315 krónur ásamt dráttarvöxtum frá 16. febrúar 1991. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi gerir þær kröfur, að héraðsdómur verði staðfestur og áfrýjanda dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. I. Stefndi tók við réttindum og skyldum Iðnaðarbanka Íslands hf. í ársbyrjun 1990. Í héraðsdómi er rakið efni yfirlýsingar, sem Karl Karlsson, þáver- andi stjórnarformaður og framkvæmdastjóri áfrýjanda, undirritaði 10. nóvember 1986 „pr. pr. Þorláksvör hf.“. Meginefni yfirlýsingar þessarar er að tryggja greiðslu, eftir því sem til hrekkur, á skuldum Hafnarbergs hf. við Iðnaðarbanka Íslands hf. Óumdeilt er, að Karl Karlsson hafði prókúruumboð fyrir áfrýjanda, er hann skrifaði und- ir yfirlýsinguna, sbr. 25. gr. laga nr. 42/1903 um verslanaskrár, firmu og prókúruumboð. Ekki verður talið, að með því að gangast undir skuldbindingu, sem fólst í yfirlýsingunni, hafi Karl Karlsson farið út fyrir heimild þá, er hann hafði gagnvart þriðja manni samkvæmt Í. málslið 25. gr. nefndra laga, til að annast allt það, sem snertir rekst- ur atvinnu áfrýjanda. Er hér einnig á það að líta, að ákvæði 2. máls- liðar fyrrnefndrar lagagreinar um takmörkun á prókúruumboði get- 1778 ur ekki átt við um hina umdeildu skuldbindingu, hvorki eftir orð- anna hljóðan né með lögjöfnun. Samkvæmt þessu er áfrýjandi bundinn gagnvart stefnda af yfirlýs- ingunni frá 10. nóvember 1986. Skiptir ekki máli um réttarstöðu að- ila í dómsmáli milli þeirra, hvort hún verður talin jafngilda veðsetn- Ingu. Að fenginni þessari niðurstöðu er ekki þörf á að fjalla um ákvæði 2. mgr. 52. gr. eða 6l. gr. þágildandi laga nr. 32/1978 um hlutafélög. Il. Svo sem fram kemur í héraðsdómi, segir í margnefndri yfirlýs- ingu, að til tryggingar greiðslu skuldar Hafnarbergs hf. við Iðnaðar- banka Íslands hf. afhendi áfrýjandi bankanum fullan aðgang að nánar tilgreindum sparireikningi „með innstæðu kr. 1.000.000,00 ...“. Af orðalagi yfirlýsingarinnar verður ekki ráðið, að útgefanda hennar sé skylt að ábyrgjast vanskil félagsins umfram þessa fjárhæð, þótt heildarskuld Hafnarbergs ht. við bankann kynni að nema hærri fjárhæð, sökum þess að vextir, verðbætur eða kostn- aður legðust við höfuðstól. Eru ekki rök til þess að leggja rýmri skilning í yfirlýsinguna, enda þykir eðlilegt, eins og atvikum er hér háttað, að bankinn beri halla af því, að ekki var tekið fram, að skuldbindingin gæti orðið hærri en 1.000.000 krónur, ef svo bæri undir. Af hálfu áfrýjanda er ekki vefengt, að bankinn hafi varið um- deildri fjárhæð til greiðslu vanskilaskulda Hafnarbergs hf. Il. Samkvæmt því, sem nú er rakið, ber að dæma stefnda til að endurgreiða áfrýjanda 1.139.315 krónur ásamt dráttarvöxtum, eins og krafist er. Jafnframt þykir rétt að dæma stefndu úl greiðslu á samtals 250.000 krónum í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Stefndi, Íslandsbanki hf., greiði áfrýjanda, Þorláksvör hf. 1.139.315 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 16. febrúar 1991. 1779 Stefndi greiði áfrýjanda alls 250.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 25. júní 1993. Ár 1993, föstudaginn 25. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Guðjóni St. Marteinssyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. E-7838/1992: Þorláksvör ht. segn Íslandsbanka hf., en málið var dómtekið 21. þ. m. Málið er höfðað með stefnu, birtri 9. júlí 1992. Dómkröfur stefnanda eru þær, að Íslandsbanka hf.. kt. 421289-5069, Kringlunni 7, 103 Reykjavík, verði gert að greiða aðallega 2.139.315 kr., en til vara 1.139.315 kr. ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 10. gr. vaxtalaga nr. 25/ 1987 frá 16. febrúar 1991 til greiðsludags. Jafnframt er þess krafist, að dráttarvextir leggist við höfuðstól skuldarinnar á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn 16. febrúar 1992. Þá er krafist málskostnaðar að mati réttarins. Dómkröfur stefnda eru þær, að stefndi verði sýknaður af stefnukröfum. Jafnframt er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda að skaðlausu auk virðisaukaskatts á málskostnaðarfjárhæð. Málavextir. Málavextir eru í stuttu máli þeir, að fyrirtækið Hafnarberg hf. var í bankaviðskiptum við útibú Iðnaðarbanka Íslands á Selfossi haustið 1986. Til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu skuldar Hafnarbergs hf. við Iðnaðarbankann á Selfossi undirritaði Karl Karlsson, stjórnarformaður, framkvæmdastjóri og prókúruhafi Þorláksvarar hf., yfirlýsingu 10. nóvem- ber 1986, en yfirlýsingin er svohljóðandi: „Undirritað firma, ÞORLÁKSVÖR hf., nnr. 9668-8806, Þorlákshöfn, gjörir kunnugt: Til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á skuld. sem Hafnarberg hf., nnr. 3503-3076. kemur til með að skulda Iðnaðarbanka Íslands hf., Selfossi, í hvaða formi sem er, hvort sem það er höfuðstóll, vextir eða kostnaður, þar með talinn innheimtukostnaður, réttargjöld, málskostnaður. vátrygg- ingargjöld, er bankinn greiðir, eða annað, að engu undanskildu eftir reikn- ingi bankans, hef ég afhent bankanum fullan aðgang að sparireikningi mín- um númer 50596 hér við útibúið að innstæðu kr. 1.000.000,00 — ein milljón 00/100-. Innstæða þessi skal standa óhreyfð þar til allar skuldir fyrirtækisins hafa verið uppgreiddar. Bankinn má. ef vanskil verða, nota innstæðu þessa til að koma láni eða lánum í skil eða á hvern þann hátt, sem honum sýnist henta. Meðan bank- 1780 inn hefur fullan yfirráðarétt yfir innstæðu á sparireikningi nr. 50596, er fyr- irtækinu skylt að greiða það, sem greiða ber, til þess að rétturinn. sem fylgir yfirráðaréttinum yfir innstæðunni, falli ekki niður eða rýrni. Selfossi, 10. 11. '86, pr. pr. Þorláksvör hf., Karl Karlsson (sign)“. Hinn 15. febrúar 1991 voru teknar út 2.139.315,59 kr. af sparireikningi þeim, sem getið er um í yfirlýsingunni hér að framan, og er það stefnukrafa máls þessa, en stefnandi reisir málsókn sína á því, að yfirlýsing Karls Karls- sonar í. h. Þorláksvarar hf. sé ekki skuldbindandi fyrir félagið. Stefndi held- ur hinu gagnstæða fram. Óumdeilt er, að fjármunirnir, sem teknir voru út af reikningnum 15. febrúar 1991, voru notaðir til að greiða skuldir Hafnar- bergs hf. Málsástæður og lagarök aðila. Stefnandi heldur því fram, að ráðstöfun Karls Karlssonar, sem um getur að framan, sé ekki skuldbindandi fyrir Þorláksvör hf., þar sem ráðstöfun Karls hafi verið utan heimilda, sem framkvæmdastjórar hlutafélaga hafa skv. hlutafélagalögum, svo og andstæð reglum laga um prókúruumboð. Stefnandi telur, að ekki hafi stofnast gild handveðssetning, þar sem veð- setning á stofnskírteini bankabókarinnar hafi verið andstæð reglum bank- ans, sem fram kom á stofnskírteini reikningsins, og þá uppfylli veðsetningin ekki almennar reglur um handveðssetningu. Þá telur stefnandi, að yfirlýsingin hafi verið samin af starfsmönnum Iðn- aðarbankans og við henni tekið gegn betri vitund, þar sem eignir Þorláks- varar hf. hafi verið veðsettar fyrir skuldum alls óskylds aðila, sem engin við- skiptatengsl hafi haft við Þorláksvör hf. Stefndi telur, að um fullgildan veðsamning hafi verið að ræða með yfirlýsingunni frá 10. nóvember 1986, enda hafi verið veðsett innstæða til- greinds bankareiknings, en ekki stofnskírteini hans, sem sjálft ber ekki með sér, hver innstæðan sé á hverjum tíma. Reglur bankans hafi verið þannig, að ekki hafi verið unnt að taka út af reikningnum öðruvísi en skilja eftir innstæðu, sem væri í samræmi við yfirlýsinguna frá 10. nóvember 1986. Verði ekki á það fallist, að um gildan handveðssamning hafi verið að ræða, taldi stefndi, að um fullgildan samning milli aðila hefði verið að ræða. Stefndi mótmælti því þannig, að yfirlýsingin hefði ekki verið skuldbind- andi fyrir Þorláksvör hf., þar sem Karl Karlsson hefði sem framkvæmda- stjóri og prókúruhafi haft fullt umboð til að skuldbinda félagið með þessum hætti. Stefndi telur, að ekki hafi verið í verkahring stefnda að grafast fyrir um 1761 tengsl milli Þorláksvarar hf. og Hafnarbergs hf., og telur stefndi, að slík tengsl skipti ekki máli, eins og hér stendur á, enda alþekkt í bankaviðskipt- um, að ábyrgð sé fengin hjá þriðja manni eins og í máli þessu. Niðurstöður. Samkvæmt gögnum málsins var Karl Karlsson, Heinabergi 24, Þorláks- höfn, stjórnarformaður, framkvæmdastjóri og prókúruhafi Þorláksvarar hf., er hann undirritaði framangreinda yfirlýsingu. Samkvæmt efnahagsreikningi Þorláksvarar hf. fyrir árið 1986 var mestur hluti eigna félagsins innstæða á reikningi nr. 50596, en það er sami reikn- ingur og um getur í yfirlýsingunni hér að ofan. Karl Karlsson undirritaði yfirlýsinguna sem prókúruhafi. Prókúruumboð nær til allra ráðstafana, sem snerta þá starfsemi, er félagið rekur, og lúta að daglegum rekstri. Með því að Karl Karlsson var með ráðstöfun innstæðu á framangreindum reikningi að ráðstafa mestum hluta af eignum Þorláksvarar ht. í þágu Hafnarbergs hf., telur dómurinn, að sú ráðstöfun hafi fallið utan prókúruumboðs hans, enda tilgangur Þorláksvarar hf. skv. Hlutafélagaskrá rekstur fasteigna, fisk- verkun, útgerð og annar skyldur atvinnurekstur. Hið sama á við, ef litið er til 2. mgr. 52. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög, að þessi ráðstöfun Karls Karlssonar var fyrir utan heimild hans til að skuldbinda félagið sem fram- kvæmdastjóri. Ráðstöfunin var mikils háttar og óvenjuleg í skilningi ofan- greinds lagaákvæðis og fyrir utan tilgang félagsins og hefði því þurft að vera samkvæmt sérstakri heimild félagsstjórnar. Dómurinn telur, að Iðnaðar- bankinn hafi verið í góðri trú, er hann tók við yfirlýsingunni, undirritaðri af Karli Karlssyni, sem var stjórnarformaður, framkvæmdastjóri og prókúru- hafi Þorláksvarar hf. Vegna þessa verður ekki virt sú málsástæða stefnanda, að yfirlýsingin sé ekki skuldbindandi fyrir Þorláksvör hf. vegna grandsemi bankans, sbr. 61. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög. Þrátt fyrir það að fallist sé á þá málsástæðu stefnanda, að Karl Karlsson hafi farið út fyrir prókúruumboð sitt og út fyrir heimild þá, sem hann hafði til að skuldbinda félagið sem framkvæmdastjóri, telur dómurinn, að ekki séu efni til að telja yfirlýsinguna óskuldbindandi fyrir Þorláksvör hf. Helg- ast það einkum af þeirri málsástæðu stefnda, sem fram kom við munnlegan flutning málsins og leiða má af gögnum málsins, að tæplega fimm ár liðu frá undirritun yfirlýsingarinnar, þar til gerð var athugasemd við ráðstöfun bankans, sem styðst við yfirlýsinguna. Allan tímann, allt frá því í nóvember 1986 og fram í október 1991, gegndi Karl Karlsson þeim störfum fyrir Þor- láksvör hf., sem getið var um að framan, og sat í stjórn með sama fólki. All- an tímann var hugsanlegt. að bankinn gengi að tryggingunni, sem studdist við yfirlýsinguna. Hluthafar og stjórnarmenn Þorláksvarar hf. höfðu allan 1782 þennan tíma tækifæri til að gera athugasemd við ráðstöfun Karls Karlsson- ar í þágu Hafnarbergs hf. á aðalfundum Þorláksvarar hf., sem skylt var að halda eigi sjaldnar en einu sinni á ári, sbr. 67. gr. laga nr. 32/1978 um hluta- félög, eða á stjórnarfundum félagsins. Þar sem ekki kom fram athugasemd við ráðstöfun Karls Karlssonar fyrr en rúmum fimm árum eftir undirritun yfirlýsingarinnar og eftir að Karl og aðrir stjórnarmenn höfðu sagt sig úr stjórn félagsins, telur dómurinn, að líta beri á þögnina sem samþykki stjórnarmanna fyrir ráðstöfuninni og hún hafi þar með verið skuldbindandi fyrir Þorláksvör hf. Samkvæmt þessu ber að sýkna Íslandsbanka hf. af kröfum stefnanda og gera stefnanda að greiða 200.000 kr. í málskostnað, þ. m. t. virðisaukaskatt. Dómsorð: Stefndi, Íslandsbanki hf., er sýknaður af kröfum stefnanda, Þor- láksvarar hf. Stefnandi, Þorláksvör hf., greiði stefnda, Íslandsbanka hf. 200.000 kr. í málskostnað, þ. m. t. virðisaukaskatt. 1783 Fimmtudaginn 15. júní 1995. Nr. 400/1993. — Örn Úlfar Andrésson (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) gegn Einari S. Svavarssyni (Páll Arnór Pálsson hrl.) Verksamningur. Omerking. Heimvísun. Meðdómendur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Björn Þ. Guðmundsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 30. septem- ber 1993. Hann krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Fyrsta varakrafa er um sýknu af kröfum stefnda, en önnur varakrafa, að honum verði aðeins gert að greiða 706.790 krónur. Í þessum tilvikum krefst áfrýjandi þess, að stefndi greiði sér málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þrautavarakrafa er, að kröfur stefnda verði stórlega lækkaðar og málskostnaður þá látinn niður falla. Loks krefst áfrýjandi þess, að viðurkennd verði skuldajafnaðarkrafa sín, að fjárhæð 840.000 krónur. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, krefst stefndi greiðslu úr hendi áfrýjanda samkvæmt reikningi, er hann samdi að loknu verki við jarðvinnu í húsgrunni við Stuðlaháls hér í borg. Í héraði bar áfrýjandi meðal annars fram þá málsástæðu, að magntölur frá stefnda væru ekki réttar. Lagði áfrýjandi sjálfur fram uppgjörsblað frá verkfræðistofu, sem hann kveður sýna réttar magntölur. Héraðs- dómari tók ekki afstöðu til þessarar málsástæðu. Telja verður, að við úrlausn þessa ágreiningsefnis sé þörf á sérkunnáttu. Héraðs- dómari nýtti sér ekki heimild 2. mgr. 2. gr. laga nr. 91/1991 um með- ferð einkamála til að kveðja til setu í dóminum meðdómsmenn, svo sem rétt hefði verið. Ber því, eins og máli þessu er háttað, að ómerkja héraðsdóm og málsmeðferð frá og með aðalmeðterð í þinghaldi 14. júní 1993 og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms að nýju. 1784 Rétt þykir. að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður Dómsorð Hlinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð frá og með þinghaldi, 14. júní 1993 eiga að vera ómerk, og er má heim í nu ví hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms að nýju Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1784 Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétli falli niður Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð frá ox með þinghaldi að vera ómerk, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms að. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. TA Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð frá og með þinghaldi 14. júní 1993 ei hérað til lögle að vera ómerk, og er málinu vísað heim í rar meðlerður og uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hi karétti fellur niður. 1785 Þriðjudaginn 20. júní 1995. Nr. 177/1995. — Þingeyrarkirkjusókn (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Arnóri H. Hannessyni Múrklæðningu hf. (Þorsteinn Einarsson hdl.) og Vélsmiðjunni Þristi hf. Kærumál. Samlagsaðild. Frávísunarúrskurður felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 12. maí 1995, er barst réttinum 26. maí sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vest- fjarða 2. maí 1995. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði frávísunar- úrskurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar og dómsálagningar. Hann krefst jafn- framt kærumálskostnaðar. Varnaraðilar krefjast allir staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Sóknaraðili höfðaði mál þetta vegna viðgerða, sem fram fóru á Þingeyrarkirkju sumarið 1988 og fram á haustið. Við þær fram- kvæmdir tóku varnaraðilarnir Múrklæðning hf. og Vélsmiðjan Þrist- ur hf. að sér ákveðin verk, svo sem lýst er í hinum kærða úrskurði. Í málatilbúnaði sóknaraðila felst, að varnaraðilum verði gert að greiða óskipt skaðabætur vegna galla, sem í ljós hafi komið á kirkj- unni eftir nefndar framkvæmdir varnaraðila. Vísar hann til heimild- ar í 1. mgr. 19. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála til að sækja alla varnaraðila til greiðslu bóta í einu dómsmáli. Fallast ber á með sóknaraðila, að það sé ekki skilyrði samlagsaðildar samkvæmt nefndri lagagrein, að um óskipta sakarábyrgð varnaraðila þurfi að vera að ræða. Þá verður að telja, að kröfur sóknaraðila á hendur varnaraðilum tengist með þeim hætti, að fullnægt sé að öðru leyti skilyrðum 1. mgr. 19. gr. laga nr. 91/1991. Sætir málið því ekki frávís- un frá héraðsdómi af þessum sökum. 1786 Fallast má á það með héraðsdómara, að málatilbúnaði sóknar- aðila sé áfátt og að á skorti, að hann hafi gert svo skýra grein sem skyldi fyrir málsástæðum sínum og kröfum á hendur einstökum varnaraðilum. Á þessu stigi er þó ekki loku fyrir það skotið, að sóknaraðila takist að bæta úr þessu við efnismeðferð málsins. Verð- ur málinu því ekki vísað frá dómi af þessum sökum. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur og lagt fyrir héraðs- dómara að taka mál þetta til efnismeðferðar. Úrskurður Héraðsdóms Vestfjarða 2. maí 1995. Ár 1995, þriðjudaginn 2. maí, er á dómþingi Héraðsdóms Vestfjarða, sem háð er í dómsal embættisins að Hafnarstræti 1, Ísafirði, af Jónasi Jóhanns- syni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. E-16/1995: Sóknar- nefnd Þingeyrarsóknar gegn Arnóri H. Hannessyni persónulega og fyrir hönd Múrklæðningar hf. og gegn Vélsmiðjunni Þristi hf., sem tekið var til úrskurðar 21. f. m. að loknum munnlegum málflutningi um frávísunarkröf- ur stefndu. Málið höfðaði sóknarnefnd Þingeyrarsóknar, kt. 710269-1309, Þingeyri. Dýrafirði, óskipt til heimtu skaðabóta á hendur Arnóri H. Hannessyni, kt. 210140-2639, Móaflöt 41, Garðabæ, bæði persónulega og sem stjórnarfor- manni f. h. stefnda Múrklæðningar hf., kt. 701282-1169, Smiðsbúð 3, Garða- bæ. og gegn Jóni Páli Halldórssyni, kt. 021029-4759, sem stjórnarformanni f. h. stefnda Vélsmiðjunnar Þrists hf., kt. 510386-1249, Sindragötu 8, Ísafirði, með stefnu, út gefinni 4. janúar 1995, sem birt var stefndu Arnóri og Múr- klæðningu hf. 30. s. m., en stefnda Vélsmiðjunni Þristi hf. 2. febrúar s. á., en málið var síðan þingfest hér fyrir dómi 8. s. m. Stefndu gera þær kröfur um formhlið málsins, að því verði vísað frá dómi og þeim verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt fram lögðum reikningum að viðbættum 24,5% virðisaukaskatti, að því er varðar stefnda Arnór. Af hálfu stefnanda er þess krafist, að frávísunarkröfum stefndu verði hrundið og þeir dæmdir sérstaklega til að greiða stefnanda málskostnað í þessum þætti málsins samkvæmt fram lögðum reikningi. 1787 Forsendur og niðurstaða. Samkvæmt 95. gr. einkamálalaga ber stefnanda við þingfestingu máls að leggja fram stefnu og þau skjöl. sem varða málatilbúnað hans eða hann reisir annars kröfur sínar á. Er þannig lagður grunnur að meðferð máls fyr- ir dómi. Sæki stefndi þá þing, á hann rétt á hæfilegum fresti til að taka af- stöðu til krafna stefnanda og kanna fram komin gögn, sbr. 1. mgr. 99. gr. sömu laga. Haldi stefndi uppi vörnum í máli, skal hann leggja fram skrif- lega greinargerð og önnur þau gögn, er hann styður við málsvörn sína, inn- an þess frests, er dómari hefur ákveðið, sbr. 2. mgr. Ber dómara síðan að fylgjast með rekstri máls í öllum atriðum og spyrja aðila um hvert það at- riði, sem óljóst kann að þykja og þýðingu að hafa við síðari úrlausn málsins, sbr. 3. mgr. 101. gr. einkamálalaga. Dómara ber þó einatt að gæta þess að móta ekki málatilbúnað annars eða beggja aðila, áður en dómur er lagður á mál. Stefnandi styður óskipta kröfugerð í máli þessu við 1. mgr. 19. gr. einka- málalaga, en þar segir, að heimilt sé að sækja fleiri en einn til ábyrgðar í sama máli, ef dómkröfur eiga rætur að rekja til sama atviks, aðstöðu eða löggernings. Tilgangur þessa ákvæðis er að veita ákveðið réttarfarshagræði, sem fæst af því að þurfa ekki að reka mörg mál og endurtaka í lítt breyttri mynd lýsingu málsatvika og málsástæðna, sem reist eru á sömu eða líkum sönnunargögnum. Lagaákvæðið tryggir hins vegar ekki eitt sér, að ábyrgð hinna stefndu verði einatt óskipt. Henni getur verið hagað með ýmsum hætti, þannig, að ýmist eigi við að gera eina kröfu á hendur stefndu öllum eða að gera sjálfstæðar kröfur á hendur hverjum þeirra fyrir sig. Er lagt á herðar stefnanda að sýna fram á grundvöll krafna sinna og hvernig þær tengist. ef slíku er að skipta. Þykir stefnandi máls þessa ekki hafa fært fram rök fyrir óskiptri ábyrgð stefndu í málinu, en það eitt, að þeir áttu allir hlut að máli við framkvæmdir á Þingeyrarkirkju, getur ekki orðið grundvöllur óskiptrar bótaábyrgðar. Verður því fallist á sjónarmið stefndu í málinu. Þegar litið er til málsatvíka. eins og þeim er að framan lýst, og virt eru fram lögð gögn, telur dómurinn einnig mega fallast á það með stefndu, að málatilbúnaði stefnanda sé áfátt. Kemur þá til álita, hvort annmarkarnir séu slíkir, að ekki verði úr bætt í rekstri málsins. Við mat á því er til eftir- farandi atriða að líta: Óljóst er, hvern þátt Steinverk hf. átti að viðgerð Þingeyrarkirkju jafnt sem samningsaðili gagnvart stefnanda beint og sem undirverktaki á vegum stefnda Múrklæðningar hf. Verulega þykir skorta á upplýsingar um efni og atvik að baki verksamninga, annars vegar milli stefnanda og stefnda Múrklæðningar hf. og hins vegar milli stefnanda og stefnda Múrklæðningar hf. og hins vegar milli stefnanda og stefnda Þrists hf. Eins þykir skorta mjög upplýsingar um, hvaða viðgerðir voru gerðar 1788 á Þingeyrarkirkju árið 1992 og hver tildrög voru að þeim framkvæmdum. Af gögnum málsins verður ráðið, að stefnandi hafi ákveðið að mála kirkj- una þegar árið 1988 og að stefndi Arnór H. Hannesson hafi lagt ríka áherslu á, að slíkt væri gert án tafar og til þess notuð sérstök gerð málning- ar. Hvort svo hafi verið gert og þá hvenær, liggur hins vegar ekki fyrir um í málinu. Um framangreind atriði mátti stefnanda vera kunnugt, er hann óskaði eftir dómkvaðningu matsmanna 25. maí 1993. Þrátt fyrir þetta hefur lítið verið bætt úr þeim annmörkum í matsgerð. Hvergi er þar reynt að leggja mat á aðskilda verkþætti stefndu Múrklæðningar hf. og Þrists hf. og því engin tilraun gerð til að sundurgreina tjón stefnanda með tilliti til fleiri en eins tjónvalds. Þá þykir skorta rökstuðning fyrir þeim tillögum, sem gerðar eru til úrbóta í niðurstöðukafla matsgerðar og rakin hafa verið hér að fram- an undir töluliðum 1-6 í málavaxtalýsingu. Kostnaður af viðgerð á grund- velli nefndrar matsgerðar er áætlaður 1.130.000 krónur. Hefur stefnandi gert þá fjárhæð að höfuðstólskröfu í máli þessu án þess þó að rökstyðja, með hvaða hætti stefndu skuli greiða in solidum fyrir málun kirkjunnar, sem þó virðist frá upphafi hafa verið verksamningum þeirra með öllu óvið- komandi. Að öllu þessu virtu þykja kröfugerð stefnanda og málsástæður svo óljós- ar og vanreifaðar, að ekki verði úr bætt í framhaldi rekstrar málsins. Ber því að vísa málinu frá dómi. Samkvæmt framangreindum úrslitum málsins og með vísan til 129., 130. og, 132. gr. einkamálalaga ber að dæma stefnanda til að greiða stefndu hverjum fyrir sig málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 150.000 krónur til stefnda Þrists hf. og 100.000 krónur til stefndu Múrklæðningar hf. og Arnórs hvors fyrir sig. Hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts á þóknun hins síðastnefnda. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, sóknarnefnd Þingeyrarsóknar, greiði stefnda Vélsmiðj- unni Þristi hf. 150.000 krónur í málskostnað og stefndu Múrklæðningu hf. og Arnóri H. Hannessyni hvorum fyrir sig 100.000 krónur. 1789 Þriðjudaginn 20. júní 1995. Nr. 205/1995. — Kaupþing hf. (Sigurður Georgsson hrl.) gegn Guðrúnu Sigþórsdóttur og Guðmundi Inga Jónssyni (Þorsteinn Júlíusson hrl.) Kærumál. Nauðungarsala. Veðleyfi. Frávísun frá héraðsdómi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein, Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 14. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 30. maí sl., þar sem ómerkt var ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík 9. mars 1995 um, að nauðungarsala næði fram að ganga eftir kröfu sóknaraðila á eignarhluta varnaraðila í fasteigninni Grenimel 14 í Reykjavík. Kæruheimild er í 1. mgr. 79. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Sóknaraðili krefst þess, að ákvörðun sýslumanns verði staðfest og varnaraðilum gert að greiða kærumálskostnað. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. I. Í málinu er deilt um það, hvort nauðungarsala eigi að ná fram að ganga á eignarhluta varnaraðila í Grenimel 14 til fullnustu á kröfu samkvæmt tveimur veðskuldabréfum, sem nam samtals 3.926.866 krónum við ritun beiðni um nauðungarsölu 28. október 1994. Um heimild til að krefjast nauðungarsölu í þessu tilviki án undangeng- innar dómsúrlausnar eða fjárnáms vísar sóknaraðili til ákvæða í skuldabréfunum svo og 2. töluliðar 1. mgr. 6. gr. laga nr. 90/1991. Umrædd skuldabréf voru gefin út til handhafa af Skúla Sigurðs- syni 13. nóvember 1990, og var upphafleg fjárhæð þeirra samtals 1.850.000 krónur. Til tryggingar var fasteignin Selbraut 70 á Sel- tjarnarnesi sett að veði með 8. og 9. veðrétti. Fasteignin var þá í eigu varnaraðila, en með tveimur yfirlýsingum frá 5. nóvember 1990 1790 höfðu þau veitt Skúla Sigurðssyni leyfi til að veðsetja hana til trygg- ingar lánum að framangreindri fjárhæð. Yfirlýsingar þessar eru rit- aðar á prentuð eyðublöð. Eins og þær liggja fyrir í málinu, hefur verið strikað yfir þann skilmála í prentuðum texta, að veðleyfi sé veitt til að tryggja lán, sem leyfishafinn „ætlar að fá úr veðdeild Landsbanka Íslands í Reykjavík eða bankanum sjálfum“. Þá hefur verið vélritað inn á eyðublöðin, að veðleyfi nái og til undirritunar lánsskjala. Varnaraðilar halda því fram, að Skúli Sigurðsson hafi í heimildarleysi breytt yfirlýsingunum að þessu tvennu leyti eftir undirritun þeirra og misnotað þær til að setja fasteignina að veði með þeim skuldabréfum, sem sóknaraðili eignaðist síðan og leitar nú fullnustu á. Þessu til stuðnings vísa varnaraðilar til þess, að Skúli var með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 11. október 1993 sakfelldur fyrir að hafa brotið gegn 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með þessu athæfi sínu. Varnaraðilar seldu fasteignina Selbraut 70 árið 1992, en keyptu um sömu mundir efri hæð og ris að Grenimel 14 í Reykjavík. Með samkomulagi málsaðila var veðtrygging fyrir umræddum skulda- bréfum flutt af fyrrnefndu eigninni á hina síðarnefndu, og voru bréfin árituð af hálfu sóknaraðila 1. október 1992 um veðbands- lausn. Ágreiningur var þá þegar kominn upp á milli málsaðila um gildi veðleyfanna, sem veðsetning fasteignarinnar að Selbraut 70 var reist á. Fram er komið, að sóknaraðili hafi vegna ágreiningsins samþykkt, að veðtrygging sín yrði flutt á aðra fasteign í stað þess. að krafa samkvæmt skuldabréfunum yrði greidd upp. Fyrir Hæsta- rétt hefur verið lögð yfirlýsing sóknaraðila 20. júní 1995 þess efnis, að við veðflutninginn hafi orðið samkomulag þess efnis, að hann „taskaði ekki mótmælarétti Guðmundar Inga Jónssonar og Guð- rúnar Sigurðardóttur (svo), að því er varðaði upphaflega veðsetn- ingu skuldabréfanna í eigninni að Selbraut 70“. 1l. Varnaraðilar reisa andmæli sín gegn framgangi nauðungarsölu á því, að Skúli Sigurðsson hafi falsað veðleyfi, sem þau veittu honum í því skyni, að hann hefði meðalgöngu um að útvega þeim lánafyrir- greiðslu við veðdeild Landsbanka Íslands. Skúli hafi hagnýtt veð- leyfin til að setja fasteignina Selbraut 70 að veði fyrir skuldabréfum, 1791 sem hann seldi sóknaraðila í eigin þágu. Verður málatilbúnaður varnaraðila skilinn svo, að þau telji ákvæði um veðtryggingu í skuldabréfum sóknaraðila ógild sökum þess, að veðsetningin eigi stoð í fölsuðu veðleyfi, og standi það heimild sóknaraðila til nauð- ungarsölu í vegi. Andmeæli varnaraðila beinast samkvæmt þessu að annmörkum á veðsetningu fasteignarinnar Selbrautar 70. Beiðni sóknaraðila um nauðungarsölu, sem mál þetta er sprottið al, beinist hins vegar að allt annarri fasteign, sem honum var síðar veitt veðtrygging í með atbeina varnaraðila sjálfra. Annmarkar á heimild Skúla Sigurðs- sonar til að veðsetja fyrri fasteign varnaraðila hafa ekki áhrif að lögum á gildi hinnar síðari veðsetningar. Máli þessu beindu varnaraðilar til héraðsdóms til að fá úrlausn eftir sérreglum 4. þáttar laga nr. 90/1991 um það, hvort sóknaraðila sé heimilt að koma fram nauðungarsölu á eignarhluta þeirra í fast- eigninni Grenimel 14. Málatilbúnaður varnaraðila hefur samkvæmt framansögðu að engu leyti beinst að gildi veðréttinda sóknaraðila í þeirri eign, heldur að eldri veðsetningu, sem er ekki lengur fyrir hendi. Úr þeim lögskiptum að baki núverandi réttarsambandi aðil- anna verður ekki leyst í dómsmáli, sem er rekið eftir fyrrnefndri lagaheimild, enda breyta þau engu um formlega heimild sóknar- aðila til að krefjast þeirrar nauðungarsölu, sem hér um ræðir. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, eru kröfur varnaraðila aðeins studdar við málsástæður, sem efnisleg afstaða verður ekki tekin til í máli samkvæmt 4. þætti laga nr. 90/1991. Að þeim máls- ástæðum frágengnum eru kröfur varnaraðila svo órökstuddar, að dómur verður ekki felldur á þær. Verður af þessum sökum ekki hjá því komist að vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Rétt þykir, að hver aðila beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 1792 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 345/1994. Steinunn B. Garðarsdóttir (Skúli Pálsson hrl.) gegn Páli Egilssyni (Jóhannes Sigurðsson hrl.) Skuldamál. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari, Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson prófessor. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. ágúst 1994. Hún krefst þess, að stefnda verði gert að greiða sér 500.000 krónur með dráttarvöxtum frá 20. nóvember 1990 til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. I. Áfrýjandi heldur því fram, að hún hafi átt kröfu á hendur stefnda vegna alls starfstíma síns sem ráðskona á heimili hans, þegar hún lét af þeim störfum árið 1989, auk kröfu vegna tveggja lána, sem hún hafi veitt honum, annars vegar að fjárhæð 400.000 krónur og hins vegar 335.673 krónur. Einnig hafi stefndi átt að greiða henni fyrir tiltekin tæki, sem hún hafi skilið eftir á heimilinu þegar hún fór það- an. Eru aðilar sammála um að telja andvirði tækjanna vera 263.560 krónur. Um fjárhæð launakröfu hefur ekkert komið fram af hálfu áfrýjanda. Stefndi heldur því fram, að áfrýjandi hafi fengið ýmsar greiðslur fyrir ráðskonustörf sín, og styður hann þá staðhæfingu meðal ann- ars við fram lögð gögn um skattskil aðila. Stefndi neitar þó ekki, að eitthvað hafi skort á, að áfrýjandi hafi fengið laun greidd að fullu, þegar hún lét af störfum. Í skýrslu fyrir dómi vefengdi stefndi ekki. að áfrýjandi hefði veitt sér lán, að fjárhæð 335.673 krónur, en hann hefur mótmælt því að hafa fengið fyrrnefndar 400.000 krónur að láni hjá henni. Þá hefur stefndi viðurkennt. að áfrýjandi hafi átt til- 1793 kall til greiðslu fyrir áðurnefnd tæki, sem hafi orðið eftir hjá sér. þegar hún lét af störfum. Il. Óumdeilt er, að stefndi greiddi áfrýjanda 1.263.560 krónur 5. júlí 1990. Stefndi heldur því fram, að þessi greiðsla hafi verið fullnaðar- uppgjör á öllu því, sem hafi staðið ógreitt á milli aðilanna, og hafi áfrýjandi ákveðið fjárhæðina. Í skýrslugjöf fyrir héraðsdómi var áfrýjandi spurð að því, fyrir hvað stefndi innti þessa greiðslu af hendi. Svaraði hún á þann veg, að hún héldi, að hann hefði verið að endurgreiða áðurgreind tvö lán, samtals að fjárhæð 735.673 krónur, og andvirði fyrrnefndra tækja. Il. Stefndi gaf út 6. og 14. júní 1990 tvær skuldaviðurkenningar til áfrýjanda, hvora fyrir 500.000 krónum, með gjalddaga 20. júní og 20. nóvember 1990. Áfrýjandi rekur þetta mál til greiðslu samkvæmt síðari skuldaviðurkenningunni, en um skuld samkvæmt hinni fyrri höfðaði hún mál á hendur stefnda 27. september 1991, og voru kröf- ur hennar teknar til greina í óáfrýjuðum dómi aukadómþings Árnessýslu 22. maí 1992. Stefndi hefur gefið þá skýringu á skuldaviðurkenningunum, að um þær mundir, sem þær voru gerðar, hafi hann og áfrýjandi ákveð- ið að ljúka uppgjöri sín á milli, en hann hafi ekki haft fé undir hönd- um til greiðslu þá þegar. Áfrýjandi hafi um líkt leyti haft hug á fast- eignakaupum og ætlað að afla sér greiðslumats fyrir húsbréfaláni. Í því skyni hafi hún beðið stefnda um staðfestingu á inneign hennar, og hafi skuldaviðurkenningarnar verið gerðar til þeirra þarfa. Í framburði fyrir dómi hefur stefndi ekki hvikað frá því, að tilgangur viðurkenninganna hafi eingöngu verið þessi og að skuld samkvæmt þeim hafi að fullu verið gerð upp með fyrrnefndri greiðslu $. júlí 1990. Stefndi kvaðst hafa leitað eftir því, að áfrýjandi afhenti sér þær að lokinni greiðslu, en því hafi hún neitað. Áfrýjandi gaf aðilaskýrslu fyrir héraðsdómi í fyrra máli aðila. Í upphafi skýrslunnar svaraði áfrýjandi játandi spurningu um, hvort skuldaviðurkenning stefnda, sem fjallað var um í því máli, hefði verið vegna lána, sem hún veitti honum. Um það spurð, hvort viður- 1794 kenningin væri vegna ógreiddra launa, kvaðst áfrýjandi halda, að svo væri ekki, en annars vissi hún það ekki. Síðar í skýrslunni sagði áfrýjandi, að stefndi hefði afhent sér skuldaviðurkenningarnar tvær, til þess að hún fengi lán, sem hún hefði sótt um. Spurð í framhaldi af því, hvers vegna stefndi hafi skuldað henni fjárhæðirnar, sem greindar eru í skuldaviðurkenningunum, sagðist hún ekki geta svar- að því, en hann hafi þó aldrei greitt sér nein laun. Áfrýjandi neitaði því, að stefndi hefði óskað eftir að fá skuldaviðurkenningarnar í hendur í kjölfar greiðslunnar $. júlí 1990, en hins vegar kvaðst hún myndu hafa orðið við þeirri ósk, ef stefndi hefði borið hana upp. Í aðilaskýrslu, sem áfrýjandi gaf í héraði undir rekstri þessa máls, endurtók hún fyrri frásögn sína um, að stefndi hefði gefið út skulda- viðurkenningarnar í tengslum við lánsumsókn hennar. Hún kvað skuld samkvæmt viðurkenningunum vera vegna Ógreiddra launa og neitaði, að skuldin hefði verið gerð upp með greiðslu stefnda 5. júlí 1990. IV. Átrýjandi reisir kröfur sínar í máli þessu að öllu leyti á áður- nefndri skuldaviðurkenningu, sem stefndi gaf út til hennar 14. júní 1990. Stefndi heldur því hins vegar fram, að viðurkenningin hafi aðeins verið gerð til að staðfesta inneign áfrýjanda hjá sér vegna umsóknar hennar um húsbréfalán, og hafi sú inneign verið greidd henni að fullu í uppgjöri á milli þeirra 5. júlí 1990. Frásögn áfrýjanda um aðdragandann að gerð skuldaviðurkenn- ingar stefnda er ekki ljós. Hún hefur þó staðfest, að viðurkenningin hafi verið gerð í tengslum við umrædda lánsumsókn sína. Af því, sem að framan greinir um framburð áfrýjanda fyrir dómi, er að sjá. að af hennar hálfu hefur verið mjög á reiki og óákveðið, hvort viðurkenningin hafi verið gerð fyrir einhverjum tilteknum hluta skulda stefnda við hana og þá hverjum. Greiðsla stefnda S. júlí 1990 var innt af hendi eftir útgáfudag skuldaviðurkenningarinnar. Fjár- hæð greiðslunnar samræmist ekki skýringum, sem áfrýjandi hefur gefið á því, sem að baki henni bjó. Þegar þessa er gætt, verður að leggja á áfrýjanda sönnunarbyrði fyrir því, að greiðslan á 1.263.560 krónum 5. júlí 1990 hafi ekki falið í sér fullnaðaruppgjör á milli að- ila. Slík sönnun er ekki komin fram í málinu. Samkvæmt þessu verður að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyr- ir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Steinunn B. Garðarsdóttir, greiði stefnda, Páli Egilssyni, 125.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 11. maí 1994. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 14. f. m., er höfðað með stefnu, birtri 10. júní 1993, af Steinunni Björk Garðarsdóttur, kt. 090136- 2019, Heimahaga 11, Selfossi, á hendur Páli Egilssyni, kt. 200344-7319, Múla, Biskupstungna- hreppi, Árnessýslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 500.000 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxta- laga nr. 25/1987 frá 20. nóvember 1990 til greiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hennar að skaðlausu. Il. Hinn 14. júní 1990 undirritaði stefndi í máli þessu svohljóðandi skulda- viðurkenningu: „Ég undirritaður Páll Egilsson, Múla, 200344-7319, geri hér með kunnugt að ég skuldi (svo) Steinunni Garðarsdóttur 500.000 — fimm hundruð þúsund — sem ég greiði henni 20. 11. 90.* Kröfugerð stefnanda hér fyrir dómi styðst algerlega við framanritaða skuldaviðurkenningu. en stefnandi er kröfuhafi samkvæmt henni. Af hálfu stefnda hefur verið staðfest, að hann hafi undirritað skulda- viðurkenningu þá. sem hér um ræðir. Hún sé hins vegar að fullu greidd. Vísar stefndi til þess í því sambandi, að 5. júlí 1990 hafi hann greitt stefn- anda 1.263.560 krónur. Greiðsla á umræddri kröfu stefnanda hafi verið hluti af fjármálalegu heildaruppgjöri. sem fram hafi farið á milli aðila málsins hinn tilgreinda dag. Stefnandi hefur eindregið mótmælt fullyrðingu stefnda um greiðslu hinn- ar umstefndu skuldar og haldið því fram, að greiðsla stefnda til stefnanda $. júlí 1990 hafi verið skuldaviðurkenningunni algerlega óviðkomandi. 1796 II. Eftir því sem næst verður komist, gerðist stefnandi máls þessa ráðskona á heimili stefnda að Múla í Biskupstungum í maí árið 1986. Hvorki þá né síð- ar á starfstíma stefnanda hjá stefnda sömdu málsaðilar um það, hver laun stefnanda og önnur kjör skyldu vera. Er ekki um það deilt, að þá er stefn- andi hætti störfum hjá stefnda, en það mun hafa verið í september 1989, stóð stefndi í skuld við hana vegna ráðskonustarfans. Þá er ljóst, að fjár- málaleg samskipti málsaðila voru nokkur, er þau bjuggu að Múla, en um samskipti þessi og inntak þeirra deila aðilar í öllum meginatriðum. Fyrir liggur, að 6. og 14. júní 1990 undirritaði stefndi tvær skuldaviður- kenningar, báðar að fjárhæð 500.000 krónur. Gjalddagi hinnar fyrri var 20. júní 1990, en hina síðari og þá, sem hér er til umfjöllunar, skyldi hann greiða 20. nóvember sama ár. Í greinargerð stefnda er því haldið fram, að tilgangurinn með útgáfu skuldaviðurkenninganna hafi verið tvíþættur. Annars vegar hafi í útgáfu þeirra verið fólgið uppgjör á skuld stefnda við stefnanda vegna ráðskonustarfa hennar, en um fjárhæð þeirrar skuldar hafi verið samkomulag á milli aðila. Hins vegar megi rekja útgáfu skuldaviður- kenninganna til fyrirhugaðra húsnæðiskaupa stefnanda. Hafi stefnandi á þessum tíma verið að leitast við að fá greiðslumat vegna húsbréfaláns til íbúðarkaupa, og hafi hún framvísað skuldaviðurkenningunum í tengslum við það. Hefur stefnandi í öllum meginatriðum staðfest þennan skilning stefnda. Óumdeilt er, að 5. júlí 1990 greiddi stefndi 1.263.560 krónur inn á banka- reikning í eigu stefnanda. Heldur stefndi því fram, að þar með hafi hann greitt umræddar skuldaviðurkenningar að fullu svo og 263.560 krónur vegna tækja, er stefnandi hafi keypt fyrir eigið fé, en skilið eftir að Múla. Með þessu hafi endi verið bundinn á skuldaskipti málsaðila. Þessari fullyrð- ingu stefnda hefur stefnandi með öllu mótmælt og haldið því fram, að framangreind greiðsla stefnda til sín hafi verið skuldaviðurkenningunum al- gerlega óviðkomandi. Hefur stefnandi í þessu sambandi tilgreint ákveðnar kröfur, er hún kveðst hafa átt á hendur stefnda, og með greindri innborgun hafi stefnandi verið að ljúka efndum á þeim. Með dómi aukadómþings Árnessýslu, upp kveðnum 22. maí 1992, var stefndi á grundvelli skuldaviðurkenningarinnar frá 6. júní 1990 dæmdur til að greiða stefnanda 500.000 krónur auk vaxta og málskostnaðar. Taldi dómurinn ósannað, að framangreindri innborgun á reikning stefnanda hefði að einhverju leyti verið ætlað að ganga til efnda á þeirri skuldaviður- kenningu, sem málsókn stefnanda byggðist á. 1797 IV. Stefndi hefur ekki mótmælt því, að stefnandi hafi á sínum tíma átt rétt til launa úr sinni hendi vegna starfa hennar í sína þágu. Þar sem ekki hafi ver- ið samið um launakjör stefnanda, beri að leggja viðmiðunartaxta um laun ráðskvenna á sveitaheimilum til grundvallar við ákvörðun launa hennar. Það leiði til þess, að heildarlaun stefnanda fyrir tímabilið 15. maí 1986 til 15. september 1989 skuli nema 1.392.865 krónum. Beinar launagreiðslur til stefnanda árin 1986, 1987 og 1988 nemi 765.505 krónum. Vísar stefndi hér að lútandi til launamiða, sem hann hefur lagt fram í málinu. Þá hafi stefndi greitt ýmsar skuldir fyrir stefnanda, samtals að fjárhæð 211.874 krónur, þar með talinn lögfræðikostnaður. Að auki hafi hann lagt 125.000 krónur inn á bankareikning hennar. Enn fremur hafi stefnandi nokkrum sinnum tekið út af bankareikningi stefnda og notað þá fjármuni, 71.820 krónur, til eigin þarfa. Loks hafi stefnandi haft tekjur vegna fæðis mjólkurbílstjóra, 251.900 krónur, og vegna sumardvalar barna, 481.314 krónur. Greiðslur, sem stefndi telur samkvæmt framansögðu, að runnið hafi frá sér til stefnanda, nemi að beinum launagreiðslum meðtöldum 1.909.413 krónum. Auk launa sam- kvæmt framansögðu hafi stefnandi átt kröfu á stefnda vegna eldavélar, ís- skáps og háþrýstidælu, er hún hafi keypt, en skilið eftir í Múla. Andvirði þessara tækja hafi samkvæmt mati numið 263.000 krónum. Heildarkrafa stefnanda á hendur stefnda hafi því numið 1.655.865 krónum. Samkvæmt þessu hafi stefndi í raun greitt stefnanda 253.548 krónur umfram skyldu. Engu að síður hafi stefndi viljað gera enn betur við stefnanda, og því hafi hann. eftir að stefnandi lét af störfum hjá sér, gefið út umræddar skulda- viðurkenningar. Tilgangur með útgáfu þeirra hafi verið tvíþættur, eins og áður er rakið. Með greiðslu, sem áður er tilfærð og óumdeilt er, að stefndi innti af hendi til stefnanda 5. júlí 1990, hafi hann efnt greiðsluskyldu sína samkvæmt skuldaviðurkenningunum og að auki greitt fyrir tæki þau, sem áður eru nefnd. Þar með hafi endi verið bundinn á skuldaskipti málsaðila, og frekari kröfur geti stefnandi ekki haft uppi gagnvart sér. Er það sérstak- lega tekið fram af hálfu stefnda, að seinni skuldaviðurkenninguna hafi hann greitt löngu fyrir gjalddaga hennar, þar sem hann hafi viljað losna undan frekari samskiptum við stefnanda og gera algerlega hreint fyrir sínum dyr- um að þessu leyti án frekari tafar. Í skýrslu stefnanda fyrir dómi var því haldið fram, að við starfslok sín hjá stefnda hefði hún átt kröfu á hendur honum vegna launa fyrir allt það tíma- bil, er hún starfaði að Múla sem ráðskona. Þá hafi hún einhverju sinni lán- að stefnda 400.000 krónur og að auki greitt af eigin fé skattakröfu á hendur honum, að fjárhæð 335.000 krónur. Þessu til viðbótar tiltók stefnandi, að hún hefði átt kröfu á hendur stefnda vegna tækja, er hún hefði keypt, en 1798 skilið eftir að Múla. Verður af framburði stefnanda ráðið, að skuldaviður- kenningar stefnda 6. og 14. júní 1990 hafi verið gefnar út vegna launaskuld- ar hans. Greiðsla stefnda til stefnanda 5. júlí 1990 hafi verið skuldaviður- kenningunum óviðkomandi, en með henni hafi stefndi verið að ljúka efnd- um á öðrum kröfum stefnanda á hendur sér. v. Af því, sem fram hefur komið við meðferð máls þessa hér fyrir dómi, verður ráðið, að viss fjárhagsleg samstaða hafi myndast með málsaðilum þann tíma. er stefnandi gegndi ráðskonustarfi hjá stefnda. Ekkert bendir hins vegar til þess, að stefnandi hafi í lok starfstíma síns hjá stefnda í sept- ember 1989 átt fjárkröfu á hendur honum vegna þessa. Réttur stefnanda til launa vegna starfa hennar í þágu stefnda tímabilið 15. maí 1986 til 15. september 1989 er óumdeildur. Samkvæmt útreikningi, sem stefndi hefur lagt fram í málinu, skyldu laun stefnanda fyrir greint tímabil nema 1.392.865 krónum. Þessu hefur stefnandi ekki mótmælt. Þá hefur stefndi tekið undir kröfu stefnanda vegna kaupa hans á tækjum af stefnanda. Óumdeilt er, að 5. Júlí 1990, þremur vikum eftir undirritun þeirrar skuldaviðurkenningar sem hér er um fjallað, greiddi stefndi stefnanda 1.263.560 krónur. Þá benda málsgögn mjög eindregið til þess, að stefndi hafi árin 1986 til 1988 greitt stefnanda laun vegna ráðskonustarfa hennar, sem hafi í öllu falli numið 328.945 krónum. Þegar framanskráð er virt og litið til þeirra gagna í heild sinni, sem lögð hafa verið fram í málinu og varða fjármálalega samstöðu málsaðila, allt þar til samskiptum þeirra endanlega lauk, þykir stefndi hafa sýnt nægilega fram á það. að fjárkrafa sú, sem höfð er uppi gagnvart honum af hálfu stefnanda málsins og grundvölluð er á skuldaviðurkenningu frá 14. júní 1990, sé þegar að fullu greidd. Fær gjalddagi kröfunnar ekki breytt þessu mati dómsins. svo sem hér hagar til. Verður stefndi því sýknaður af dómkröfum stefnanda og stefnandi dæmdur til greiða honum 120.000 krónur í málskostnað. Þorgeir Ingi Njálsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Páll Egilsson, er sýknaður af dómkröfum stefnanda, Stein- unnar Bjarkar Garðarsdóttur, í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda 120.000 krónur í málskostnað. 1799 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 142/1993. — Margrét Steinunn Bárðardóttir (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Goða hf. (Gísli Baldur Garðarsson hrl.) Verslunarskuld. Umboð. Aðild. Útgerð skips. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. apríl 1993 og krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi gerir þær kröfur, að áfrýjandi verði dæmd til að greiða 153.026 krónur ásamt dráttarvöxtum frá 15. október 1991 og máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi gerir ekki athugasemdir við breytingu á kröfugerð stefnda hér fyrir dómi. Eigi er ágreiningur um, að vörukaup, sem stefndi krefst greiðslu fyrir, voru vegna útgerðar fiskiskipsins Freys, ÓF-36. Áfrýjandi heldur því fram, að skipið hafi á þeim tíma, sem hér um ræðir, verið gert út af eiganda þess, Sigvalda Þorleifssyni hl. Áfrýjandi og eiginmaður hennar, Helgi Friðgeirsson, skýra bæði svo frá fyrir dómi, að þau hafi þá verið í starfi hjá eiganda skipsins. hún sem gjaldkeri, en hann sem háseti á skipinu. Í greinargerð áfrýjanda í héraði segir hins vegar, að eiginmaður áfrýjanda, Helgi Friðgeirs- son, hafi verið „með bátinn á tímabilinu september 1991-febrúar 1992 á vegum útgerðaraðilans. ..“. Áfrýjandi hefur ekki skýrt þessi ummæli frekar. Hins vegar ber hún, að þau Helgi hafi ætlað að kaupa bátinn, og hafi þau lagt til beitingarvél í hann á umræddu tímabili. Rúnar Sigvaldason, framkvæmdastjóri Sigvalda Þorleifssonar ht., segir fyrir dómi, að með sér, Helga Friðgeirssyni og öðrum nafn- greindum manni hafi tekist munnlegt samkomulag um, að hinir 1800 síðarnefndu tækju skipið á leigu. Upplýsingar liggja ekki fyrir um, hvort hinn nafnreindi þriðji maður hali tekið þátt í úrgerðinni, þetar til átti að taka. Rúnar Sigvaldason skýrir einnig svo frá, að, Helgi hafi verið útgerðarmaður skipsins á fyrrnefndu tímabili og selt afla þess Sigvalda Þorleifssyni hf. Gögn málsins styðja sindregið þessa frásögn Rúnars, m. a. framburður áfrýjanda fyrir héraðsdómi þess oínis, að Sigvaldi Þorleifsson hí. hafi preitt fé á bankareikning hennar vegna kaupa hlutafólagsins á fiski. Sagði híín ásteðu þess hafa verið þá. að „maðurinn minn er gjallþrola og hafði ekki ávís unarhefti. Ég var með launareikning, ávísunarreikninp cg það lá beinast við að leggja það inn á hann“ rfjandi og eiginmaður hennar hafa ekki lagt fram nein gögn til stuðnings þeirri staðhæfingu, að þau hafi verið starfsmenn Sigvalda Þorleifssonar hf., þegar umdeild vörukaup fóru fram hjá verslun stefnda, þótt tilefni hafi gefist til þess undir rekstri mábins. Eru yfirlýsingar og frumburður þeirra í málinu yfirleitt mótsaynakennd og ekki trúverðug. Samkvæmt því, sem nú var rakið, má lexgja til grundvallar. að Freyr, ÓF-36, hali á áðurgreindum tíma í reynd verið rekinn á kostnað og ábyrgð áfrýjanda og eiginmanns hennar. AÐ þessu athuguðu og að öðru leyti með) hliðsjón af forsendum héraðsdóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um ábyrgð álrýja á hinni umdeildu vöruúttekt í verslun stefnda. Ber því að taka dóm, kröfur stefnda til greina. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað, eins og greinir í dómsorði. Dómsorð Áfeýjandi, Margrét Steinunn Bárðardóttir. greiði steinda, Goða hf.. 153.026 krónur ásamt dráttarvöstum samkvæmi IL Kalla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. október 1991 til greiðsludags. Átrýjandi greiði steinda 200,000 krónur samtals í máls kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. j 1903. Mál þetta. sem dómtekið var 7. þm. er höfðað með stefnu, birtri 17. mars sl. 1800 síðarnefndu tækju skipið á leigu. Upplýsingar liggja ekki fyrir um, hvori hinn nafnereindi þriðji maður hafi tekið þátt í úgerðinni. Þegar til átti að taka. Rúnar Sipvaldason skýrir einnig svo frá, að Helei hafi verið útgerðarmaður skipsins á fyrrnefndu tímabili og selt alla þess Sigvalda Þorleifssyni hf. Gögn málsins styðja eindregið Þessa frásögn Rúnars, m. a. framburður áfrýjanda fyrir hóraðsómi Þess efnis. að Sigvaldi Þorleifsson hl. hafi greitt fé á Þankareikni hennar vegna kaupa hlutafélagsins á fiski. Sagði hún ástæðu þes hafa verið þá, að „maðurinn minn er gjaldþrota og hafði ekki áví unarhefti. Ég var með launareikning, ávísunarreikning og það beinast við að leggja það inn á hann“ Á frýjandi og eiginmaður hennar hafa ekki lagt fram nein gögn til stuðnings þeirri staðhæfingu, að þau hafi verið starfsmenn Sigvalda Þorleifssonar hl, þegar umdeild vörukaup fóru fram hjá verslun stefnda, þótt tilefni hafi gefist til þess undir rekstri málins. Eru ar og framburður þeirra í málinu yfirleitt mótsagnakennd og ekki trúverðug. því. sem nú var rakið. má leggja til grundvallar, að Freyr. ÓF-36, hali á áðurgreindum tíma í reynd verið rekinn á kostnað og ábyrgð áfrýjanda og eiginmanns hennar. Að þessu alhuguðu og að öðru leyti með hliðsjón af forsendum héraðsdóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um ábyrgð áfrýjanda á hinni umdeildu vöruúttekt í verslun stefnda. Ber því að taka dóm- Kröfur stefnda til greina. Eftir þessum úrslitum ber að dæma álrýjanda til að málskostnað, eins og greinir í dómsorði eiða stefnda Dómsorð Árýjandi, Margrét Steinunn Bárðardóttir. greiði slefnda, Goða hf., 153,026 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmi 11 Kafla vastalaga nr. 2571987 frá 15. október 1991 til greiðsludags. Áfrýjandi yreiði steinda 200.000 krónur s kostnað í héraði og fyrir H starétti Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. janúar 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ.m.. er höfðað með stefnu, birtri 17. mars 5 1800 síðarneIndu tækju skipið á leigu. Upplýsingar Hggja ekki fyrir um, hvort hinn nafngreindi þríðji maður hali tekið þútt í Þegar til átti að taka, Rúnar Sigvaldason skýrir einnig svo Írá, að Heli hafi verið útgerðarmaður skipsins á fyrrnefndu tímabili og selt afla þess Sigvalda Þorleifssyni hl, Gögn málsins styðja sindregið Þessa frásögn Rúnars, m. a. framburður áfrýjanda fyrir héraðsdómi þess efnis, að Sigvaldi Þorleifsson hf. hafi preilt 1é á bankareikning honnar vegna kaupa hlutafélagsins á fiski. Sagði hún ástæðu þess ið „maðurinn minn er gildþrota og hafð ki ávís. unarhefti. Ég var með launareikning, ávísunarreikning og það lá beinast við að leggja það inn á hann Átrýjandi og eiginmaður hennar hafa ekki lagt fram nein göun til stuðnings þeirri staðhæfingu, að þau hali verið starfsmenn Sigvalda Þorleifssonar hf., þegar umdeild vöruknup fóru fram hjá verslun stefnda, þótt tilefni hafi gefist til þess undir rekstri málsins. Eru yfirlýsingar og framburður þeirra í málinu yfirleitt mót og ekki trúverður. Samkvæmt því, sem nú va gerðinn rakið, má leggja til grundvallar, að y indum tíma í reynd Verið rekinn kostnað or ábyrgð áfrýjanda og eiginmanns hennar Að þessu athuguðu og að öðru leyti með hliðsjón af forsendum hæraðsdóms ber að staðfesta niðurstöðu hans um ábyrgð álrýjanda á hinni umdeildu vöruútteki í verslun stefnda. Ber því að taka dóm- kröfur steinda til greina. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða steinda málskostnað, eins og greinir í dómsorði Dómsorð Árýjandi, Margrét Sleinunn Bárðardónir. greiði stefnda, Goða hl., 153,026 krónur ásamt dráltarvöxtum samkvæmt 111 kafla vastalaga nr. 2511987 frá 15. október 1991 til proiðsludags. Áfrýjandi greiði steinda 200,000 krónur samtals í má kostnað í héraði og fyrir Ikæstarétti, Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 14. janúar 1993, Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., er höfðað með stefnu, birtri 17. 1801 Stefnandi er Goði hf., kt. 650987-2689, Laugalæk 2 A, Reykjavík. Stefnda er Margrét Steinunn Bárðardóttir, kt. 070248-4259, Flúðaseli 63, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði dæmd til að greiða stefn- anda 161.692,75 kr. ásamt dráttarvöxtum |og málskostnaðil|. Af hálfu stefndu er þess krafist, að hún verði sýknuð af kröfum stefn- anda í máli þessu. Þá er krafist málskostnaðar |...|. Málavextir, málsástæður og lagarök. Stefnandi heldur því fram, að rétt fyrir kl. 17.00 24. september 1991 hafi maður að nafni Helgi Friðgeirsson, eiginmaður stefndu í máli þessu, komið í skipaverslun stefnanda og opnað reikning í nafni stefndu vegna útgerðar bátsins Freys, ÓF-36. Hafi hann sagt, að úttektin yrði greidd, um leið og næsta úttekt yrði gerð. Helgi hafi gefið þá skýringu á því, að reikningurinn yrði á nafni stefndu, en ekki sínu eigin, að útgerðin væri skráð á nafn stefndu, og yrði hún með öll fjármál vegna útgerðarinnar á sinni könnu. Helgi hafi verið með miða með nafni og kennitölu stefndu ásamt heimilis- fangi hennar og símanúmeri. Starfsmaður í skipaversluninni, Páll Rafnsson, hafi haft samband við fjármálastjóra stefnanda, Jón Axel Pétursson, til að fá heimild til að opna reikninginn á nafni stefndu. Jón Axel hafi ekki fundið nafn stefndu á skuldalista Reiknistofunnar hf. og samþykkt, að reikningur- inn yrði opnaður. Páll hafi síðan að morgni næsta dags hringt í stefndu til að fá staðfestingu á því, að reikningurinn yrði opnaður í hennar nafni og hún bæri ábyrgð á því. Hafi stefnda veitt vilyrði sitt fyrir því og vitni að því samtali verið starfsmaður skipaverslunarinnar, Stella Björk Halldórsdóttir. Hafi Helgi komið snemma sama morgun ásamt matsveini Freys, ÓF-36, og tekið vörurnar og matsveinninn kvittað fyrir móttöku á reikningana. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að hún hafi aldrei verið í neinu sam- bandi við stefnanda og aldrei skuldbundið sig með einum eða öðrum hætti vegna vörukaupanna. Þá hafi hún aldrei fengið senda neina reikninga vegna úttektar. Eiginmaður stefndu, nefndur Helgi Friðgeirsson, hafi verið með Frey, ÓF-36, á tímabilinu frá september 1991 fram í febrúar 1992 á veg- um útgerðaraðilans, Sigvalda Þorleifssonar hf., Ólafsfirði, og honum vísað af hálfu forsvarsmanns útgerðaraðilans, Rúnars Sigvaldasonar, á stefnanda sem viðskiptaaðila útgerðarinnar um þau vörukaup, sem hinir umstefndu reikningar taki til. Hafi um það verið talað að sögn eiginmanns stefndu, þegar hann setti sig í samband við stefnanda í september 1991 og fékk það staðfest, að útgerðarfélagið væri viðskiptaaðili þar, að reikningar fyrir út- tekt yrðu sendir útgerðarfélaginu. Stefnandi hefur lagt fram í málinu yfirlýsingu Rúnars Sigvaldasonar, 58 Hæstaréttardómar HI 1802 framkvæmdastjóra Sigvalda Þorleifssonar hf. (SÞ hf.). Þar kemur fram, að eiginmaður stefndu, umræddur Helgi Friðgeirsson, hati tekið bátinn Frey, ÓF:36, á leigu af SÞ hf. tímabilið 1. september 1991 til 28. febrúar 1992. Hafi Helgi gert bátinn út á eigin ábyrgð, og séu það þess vegna ósannindi, að hann hafi rekið bátinn á vegum SÞ hf. Einnig sé það alrangt, að framan- greindur framkvæmdastjóri hafi nokkurn tíma bent Helga á að hafa sam- band við skipaverslun stefnanda og opna reikning Í nafni SÞ hf. og láta senda reikninga vegna vörukaupa á fyrirtækið. Þvert á móti hafi fram- kvæmdastjórinn haft samband við skipaverslun stefnanda um miðjan ágúst 1991 og tilkynnt, að ekki væri heimilt að taka frá þeim tíma meira af vörum út á reikning fyrirtækisins, og jafnframt farið fram á, að reikningnum yrði lokað. Hefði átt að taka eitthvað út á reikning fyrirtækisins í september 1991, hefði þurft að hafa samband við framkvæmdastjórann til að fá leyfi fyrir því. Það hafi ekki verið gert vegna Helga Friðgeirssonar, enda hefði slíkri málaleitan verið hafnað. Þá kemur fram í yfirlýsingu þessari, að á því tímabili, sem Helgi Friðgeirsson hafi haft nefndan bát á leigu, hafi hann landað afla hjá SÞ hf. og verðmæti aflans verið greitt eiginkonu hans, stefndu í máli þessu, þar sem hún hafi haft fjármál þeirra hjóna á sinni hendi. Yfirlýsingu þessa hefur Rúnar staðfest fyrir dómi. Þá liggur fyrir í málinu útskrift af skuldalista Reiknistofunnar hí., þar sem m. a. kemur fram, að 6. september 1990 hafi verið gert árangurslaust fjárnám hjá Helga Friðgeirssyni. Er því haldið fram af hálfu stefnanda, að þetta sé skýringin á því, að Helgi hafi látið opna reikning á nafni stefndu, en ekki sínu eigin. þar sem eigi séu opnaðir reikningar hjá stefnanda, ef svo er ástatt um hjá aðilum sem rakið er hér að ofan, að var hjá Helga Frið- geirssyni. Hann hafi að auki verið úrskurðaður gjaldþrota 2. janúar 1992 og skiptum lokið á búi hans sem eignalausu 15. júní sl. Stefnda og Helgi hafi því beitt blekkingum og því með ólíkindum, að vörnum sé haldið uppi í málinu með slíkum ósannindum sem fram komi hjá stefndu, enda fráleitt að halda því fram, að stefnandi hafi tekið það upp hjá sjálfum sér að opna reikning á nafni stefndu. Stefnandi reisir kröfu sína á almennum reglum samninga- og kröfuréttar. Komist hafi á samningur milli stefnanda og stefndu, sem stefnandi hafi að fullu efnt fyrir sitt leyti. en stefnda ekki, og beri stefndu að efna samninginn fyrir sitt leyti. Stefnda sé réttur aðili að máli þessu og því ekki grundvöllur sýknu skv. 2. mpr. 45. gr. laga nr. 85/1936, sbr. nú 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/ 1991. Stefnda krefst sýknu á grundvelli aðildarskorts. sbr. 2. mgr. 45. gr. laga nr. 85/1936. sbr. 2. mgr. 16. gr. núgildandi laga um meðferð einkamála nr. 91/ 1991. 1803 Fyrir dóminn komu og gáfu skýrslu af hálfu stefnanda Páll Rafnsson, yfirmaður skipaverslunar steinda, Stella Björk Halldórsdóttir, ritari í skipa- versluninni, og Jón Axel Pétursson, fjármálastjóri stefnanda. Voru skýrslur þeirra að öllu leyti í samræmi við málatilbúnað stefnanda. Páll kvað hafa verið hringt í sig af hálfu Sigvalda Þorleifssonar hf. í lok ágúst 1991 og þess farið á leit, að reikningi fyrirtækisins hjá stefnanda vegna Freys, ÓF-36, yrði lokað, og hefði það verið gert. Kvaðst Páll hafa hringt í stefndu, eftir að eiginmaður hennar, Helgi Friðgeirsson, hafði komið að máli við sig. og hún samþykkt, að hún yrði greiðandi á reikningum stefnanda vegna úttekta fyrir Frey, ÓF-36. Stella Björk kvaðst hafa verið vitni að því, að þetta símtal hefði farið fram. Kvað hún Pál þá hafa haft fyrir framan sig miða með nafni stefndu, kennitölu, símanúmeri og nafni bátsins. Kvaðst Stella Björk muna sérstak- lega eftir þessu tilviki, þar sem afar sjaldgæft sé, að kvenmaður sé skráður fyrir útgerð skips, heldur nánast alltaf hlutafélag eða karlmaður. Jón Axel staðfesti, að Páll hefði haft samband við sig til að fá leyfi fyrir því, að opnaður yrði reikningur í nafni stefndu hjá stefnanda, og eftir at- hugun á vanskilaskrá hefði hann gefið samþykki sitt við því. Hann kvað, að sökum þess hraða, sem er á viðskiptum eins og þeim, sem hér um ræðir, en oft þyrfti að afgreiða skip samdægurs, væri nánast óframkvæmanlegt að ganga skriflega frá samþykki útgerðaraðila, sem oft væru úti á landi, og því hefði sú venja komist á hjá stefnanda að haga viðskiptum á þann veg, er greinir í máli því, sem hér er til meðferðar. Hann kvað frumrit reikninga vera send til þess, sem pantar „kost“, skömmu eftir að varan hefur verið af- greidd, og síðan væru keyrðir út gíróseðlar mánaðarlega og sendir við- skiptamanni. Fram kom bæði hjá Jóni Axel og Páli, að stefnda hefði aldrei haft samband við þá út af sendingum frumrita reikninganna og gíróseðl- anna til hennar. Þá gaf stefnda skýrslu í dóminum svo og vitnin Magnús Helgi Friðgeirs- son, Matthías Andrésson, lögskráningarstjóri í Hafnarfirði, og Þorleifur Rúnar Sigvaldason, framkvæmdastjóri Sigvalda Þorleifssonar hf. Stefnda kannaðist ekki við, að hringt hefði verið í sig af hálfu stefnanda vegna opnunar reiknings hjá honum, hvað þá heldur að hafa í símtali við starfsmann stefnanda eða á annan hátt samþykkt að vera greiðandi reikn- inga vegna úttekta fyrir Frey, ÓF-36. Kvaðst stefnda hafa verið gjaldkeri Sigvalda Þorleifssonar hf. og greitt reikninga fyrirtækisins svo og laun skip- verja. Kvaðst stefnda sjálf hafa þegið laun frá Sigvalda Þorleifssyni hf. Hún kvað staðið hafa til, að hún og Helgi, eiginmaður sinn, keyptu Frey. ÓF-36. af Sigvalda Þorleifssyni hf. Kvað hún Helga hafa verið gjaldþrota og hann 1804 því ekki haft tékkareikning. Af þeim sökum hefðu greiðslur vegna kaupa Sigvalda Þorleifssonar hf. á fiski úr nefndum bát verið lagðar inn á tékka- reikning stefndu, sem hefði síðan séð um að greiða áhöfn skipsins laun o. fl. sem gjaldkeri Sigvalda Þorleifssonar hf. Hún kannaðist ekki við að hafa fengið reikninga eða gíróseðla vegna úttekta þeirra, sem stefnt er út af í málinu. Hins vegar kvaðst hún hafa fengið í hendur framangreint inn- heimtubréf stefnanda frá 10. febrúar 1992, en ekkert samband haft við stefnanda af því tilefni. Vitnið Magnús Helgi Friðgeirsson kannaðist ekki við að hafa opnað reikning hjá Goða hf. 25. september 1991 og alls ekki á nafni stefndu. Þá kvaðst vitnið ekki hafa haft bátinn Frey, ÓF-36, á leigu hjá Sigvalda Þor- leifssyni hf. og einungis verið háseti á bátnum, sem gerður hefði verið út af Sigvalda Þorleifssyni hf. Vitnið Matthías Andrésson kvaðst hafa farið tvisvar um borð í Frey, ÓF-36, hið fyrra sinn í október 1991 og hið síðara í janúar 1992. Í bæði skiptin hefði hann hitt fyrir stefndu og Helga Friðgeirsson. Hefði Helgi í báðum tilvikum verið kynntur fyrir sér sem útgerðarmaður bátsins og verð- andi eigandi og stefnda sem framkvæmdastjóri útgerðarinnar. Hefði Helgi sagt vitninu, að stefnda ætti að sjá um öll mál útgerðarinnar. Vitnið Rúnar Sigvaldason hefur, eins og að framan greinir, staðfest fyrir dóminum nefnda yfirlýsingu sína frá 16. september sl. Vitnið staðhæfði í skýrslu sinni hér fyrir dómi, að Helgi Friðgeirsson hefði verið útgerðaraðili Freys, ÓF-36, frá því í september 1991 fram til loka febrúar 1992. Hefði fyrirtæki vitnisins keypt fisk af Helga og greitt andvirði hans inn á reikning stefndu. Kvað vitnið, að af hálfu Sigvalda Þorleifssonar hf. hefðu aldrei ver- ið greidd nein laun til Helga og stefndu í máli þessu. Þá fullyrti vitnið, að það hefði hringt í stefnanda í lok ágúst sl. og tilkynnt lokun reiknings fyrir- tækisins þar vegna útgerðar Freys, OF-36. Hefði þetta verið gert vegna yfir- töku Helga á rekstri bátsins. Forsendur og niðurstaða. Fyrir liggur í málinu, að opnaður var reikningur hjá stefnanda 25. sept- ember 1991 í nafni stefndu vegna útgerðar bátsins Freys, OF-36. Voru tekn- ar út vörur vegna bátsins sama dag og nokkur skipti síðar, en kröfugerð stefnanda sætir ekki tölulegum andmælum af hálfu stefndu. Svo sem að framan greinir, kannast vitnið Magnús Helgi Friðgeirsson alls ekki við að hafa opnað neinn reikning greint sinn, hvað þá heldur að hafa gert það á nafni eiginkonu sinnar, stefndu í máli þessu, svo sem eindregið er haldið fram af hálfu stefnanda með ofangreindum framburði starfsmanna hans. Þá 1805 hefur stefnda mótmælt því, að hringt hafi verið í sig af hálfu stefnanda vegna opnunar reikningsins. Vitnið Þorleifur Rúnar Sigvaldason fullyrðir, að vitnið hafi látið loka reikningi Sigvalda Þorleifssonar hf. hjá stefnanda vegna Freys, ÓF-36, í lok ágúst 1991 og vegna viðtöku fyrrgreinds Helga Friðgeirssonar á rekstri báts- ins. Er þetta í samræmi við framburð Páls Rafnssonar, sem staðfestir að hafa látið loka reikningnum greint sinn að beiðni Rúnars. Þá fullyrðir Rún- ar, að Helgi hafi haft umræddan bát á leigu og rekið á eigin ábyrgð frá því í september 1991 til loka febrúar 1992. Skýrsla vitnisins Matthíasar Andrés- sonar lögskráningarstjóra um afskipti vitnisins af bátnum er að þessu leyti í samræmi við skýrslu Rúnars, en Matthías segir, að Helgi hafi bæði í októ- ber 1991 og janúar 1992 verið kynntur fyrir sér sem útgerðarmaður bátsins og stefnda sem framkvæmdastjóri útgerðarinnar. Hafi Helgi sagt vitninu, að stefnda ætti að sjá um öll mál útgerðarinnar. Í málinu liggur fyrir, að á tímabilinu frá 15. október 1991 til 15. janúar 1992 sendi stefnandi stefndu fjóra gíróseðla um úttektir á nafni stefndu vegna Freys, ÓF-36. Stefnda neitar að hafa fengið gíróseðlana í hendur. Á hinn bóginn viðurkennir hún að hafa fengið innheimtubréf stefnanda, dag- sett 10. febrúar 1992, en kveðst samt ekkert samband hafa haft við stefn- anda til að mótmæla réttmæti þess. Svo sem áður greinir, hefur af hálfu stefnanda verið lögð fram útskrift af skuldalista Reiknistofunnar hf., þar sem m. a. er að finna nafn umrædds eiginmanns stefndu. Kemur þar m. a. fram, að 6. september 1990 hafi verið gert árangurslaust fjárnám hjá honum. Þá er því ómótmælt, að bú hans hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta 2. janúar 1992 og skiptum lokið í því sem eignalausu 15. júní sl. Þegar virt er vætti Rúnars Sigvaldasonar um lok viðskipta Sigvalda Þor- leifssonar hf. við stefnanda vegna bátsins Freys, ÓF-36, í ágústlok 1991, framburður vitnisins að öðru leyti, sem að mati dómsins er trúverðugur, staðfesting starfsmanns stefnanda á þessum reikningslokum, samhljóða framburður starfsmanna stefnanda um aðdraganda að opnun reiknings á nafni stefndu hjá stefnanda greint sinn, skýrsla vitnisins Matthíasar Andrés- sonar um það, með hverjum hætti Helgi Friðgeirsson og stefnda voru kynnt fyrir honum sem lögskráningarstjóra bæði í október 1991 og janúar 1992, og aðgerðaleysi stefndu í tilefni innheimtubréfs stefnanda, þykir stefnanda hafa tekist sönnun um það, að nefndur Helgi hafi umrætt sinn opnað fyrr- greindan reikning hjá stefnanda í nafni stefndu og með hennar samþykki, staðfestu með símtali við stefnanda, þannig, að samningur hafi komist á milli aðila málsins um viðskipti þau, sem mál þetta er sprottið af. Að áliti dómsins þykir mál þetta þannig vaxið, að langlíklegast sé, að Helgi, sem að sögn stefndu var „gjaldþrota“ og hafði ekki tékkareikning á umræddum tíma, hafi opnað reikninginn á nafni stefndu í samráði við hana, þar eð þau hafi bæði gert sér grein fyrir því, að nafn hans var á vanskilaskrá og því myndi ekki verða samþykkt af hálfu stefnanda, að reikningur yrði opnaður á nafni Helga. Til stuðnings þessu þykir vera, að fram er komið í málinu, að stefnda fór með öll fjármál útgerðar Freys, ÓF-36, á umræddu tímabili og að allar greiðslur frá Sigvalda Þorleifssyni hf. vegna kaupa á fiski úr Frey, ÓF-36, voru lagðar inn á persónulegan reikning stefndu. Samkvæmt framansögðu ber að taka kröfur stefnanda til greina og dæma stefndu til að greiða honum 161.692,75 kr. með vöxtum, eins og krafist er og nánar greinir í dómsorði. Þá ber að dæma stefndu til greiðslu málskostn- aðar, sem telst hæfilega ákveðinn 90.000 kr., og hefur þá verið tekið tillit til reglna um virðisaukaskatt. Helgi I. Jónsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefnda, Margrét Steinunn Bárðardóttir, greiði stefnanda, Goða hf., 161.692,75 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. IH. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989, af 153.026 kr. frá 15. 10. 1991 til 15. 11. 1991, af 154.938,80 kr. frá þeim degi til 15. 12. 1991, af 158.788.40 kr. frá þeim degi til 15. janúar 1992 og af 161.692.75 kr. frá þeim degi úl greiðsludags og 90.000 kr. í málskostnað, þar með talinn virðisauka- skattur. 1807 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 170/1993. Gunnlaugur Atli Sigfússon og Heiðdís Sigursteinsdóttir (Haraldur Blöndal hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Skaðabætur. Fasteignakaup. Skuldabrét. Veðleyfi. Bankar. Gjaf- sókn. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Gunnlaugur Claessen, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 28. apríl 1993 og krefjast þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 2.694.986 krónur með dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 10. janúar 1991 til greiðsludags. Þá krefjast þau málskostnaðar í hér- aði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál fyrir Hæstarétti, en dóms- og kirkjumálaráðuneytið veitti áfrýjendum gjafsókn hér fyrir dómi 15. þessa mánaðar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Málavextir eru raktir í héraðsdómi. Þar er greint frá veðleyfi því, er stefndi gaf út vegna lántöku áfrýjenda hjá Byggingarsjóði ríkisins í tengslum við kaup þeirra á húseigninni Bakkasíðu 12 á Akureyri af Málfríði Hannesdóttur. Er veðleyfið ódagsett í skjölum málsins. Með því heimilaði stefndi áfrýjendum sem veðhafi samkvæmt fjór- um veðskuldabréfum, samtals að fjárhæð upphaflega 5.800.000 krónur, hvílandi á 1.-3. veðrétti, að veðsetja fasteignina með 1. veð- rétti til tryggingar láni samkvæmt fasteignaveðsbréfi frá húsbréfa- deild Byggingarsjóðs ríkisins, sem gengi á undan veðrétti stefnda. Í síðari hluta veðleyfisins segir, að það sé bundið þeim skilyrðum, að „framangreind lán undirritaðs veðhafa á 2.-4. veðrétti verði að fullu 1808 ureidd og einnie verði að fullu greidd krala skv. víxli með gjalddaga 7.3, 790, upphaflega að fóru kr. 700.000.- en með vanskilum nú að fjárhæð kr. 784.390,31 Jafnframt er samþykkt hér með að sreiðsla verði innt af hendið húsbrélum, út gelnum af húsbróla- deild Bygginsarsjóðs ríkisins, þó þannig að miðað verði við mark- aðsverð bréfanna og tekið tillit til affalla og alls kostnaðar“, Fram er komið í málinu, að jafnhliða útgáfu áfrýjonda á skuldubréli, að fjárhæð 7.150,00) krónur, til seljanda húseisnarinnar sat seljandi út ýsingu þess efnis, að húsbrél þau. er hann fengi skukdabréfið, yrðu framseld steind: og vísaði í því sambandi til hins skilyrta veðlcvfis. Einnig liggur fyrir í málinu. að útgáfa veðleyfisins lengdist að nokkru skuldaskilum milli seljanda ciunarinnar. Má fríðar Hannesdóttur, og fyrri eiganda, Aðalgirs Finnssonar hf.. sem var í viðskiptum við stefnda. Halði Málfríður ckki fengið afsal fyrir eigninni, þegar leylið var veitt. Af hálfu stefnda er viðurkennt. að mistök hafi orðið við úlpálu veðleyfisins, þar sem hann var ekki eigandi sins þeirra fjögurra veð, skuldabréfa, sem talin voru upp í því, en það hvíldi á 2. veðrétti húseignarinnar og var að fjárhæð 1.9140.000 krónur. Við uppgjör á andvirði húsbréfanna 16. janúar 1991 var ekki litið til skuldabré þessa, en eltir að hin brélin og umræddur vísill höfðu verið gerð Upp. stóðu eltir af andvirðinu 516.403,50 krónur, sem stefndi greiddi Málfríði Hannesdóttur, fyrst að hluta, en síðar að öllu leyti. Fór uppgjör þetta fram án samráðs við áfrýjendur. Álrgjendur reisa Krölur sínar á því. að ráðstöfun stefnda á and virðinu hafi verið saknæm og ólögmæt. enda hafi það verið frum skilyrði við útálu veðleyfisins og samnings þeirra við seljanda, að öll fjögur skuldabrélin yrðu gerð upp al andvirði húsbréfanna. Stefndi hafnar því, að hann hafi tekið á sie nokkra ábyrgð gagnvart áfrýjendum með veðleyfinu, end: hafi ekkert réttarsamband stofn, ast milli þeirra. Krölum áfrýjenda vegna vanefnda á samningum beri þeim að beina að seljanda fasteignarinnar. " Framangreini veðleyfi var. sem fyrr segir, gelið út til álrýjenda vegna lántöku þeirra hjá Byggingarsjóði ríkisins og tengdist kaup- um þeirra á Bakkasíðu 12. Þegar litið er til efnis þess og orðalags 1808 sreidkl og einnig verði að fullu preidd krafa skv. víxli með gjalddaga 1.3.90, upphaflega að árla kr. 700.000.- en með vanskilum nú að fjárhæð kr. 78 Jafnframi er samþykkt hór með að greiðsla verði innt al hendi með húsbréfum, út gefnum af húsbréli deild Byggingarsjóðs tíkisins, þó þannig að miðað verði við mark- aðsverð bréfanna og tekið tillit til alfalla og alls kostnaðar“. Fram er komið í málinu, að jafnhliða útgáfu ilrýjenda á skuldabréfi, að fjárhæð 7.150,000 krónur, tl seljanda húseiymarinnar gaf söljandi út yfirlýsingu þess efnis, að húsbréf þau, er hann fengi í skiplum fyrir skuldabréfið. yrðu framseld stefnda, og vísaði í því sambandi tl hins skilyrta veðleyfis. Hinnia liggur fyrir í málinu, að útgáfa veðloyfisins físt að nokkru skuldaskilum milli seljanda eignarinnar, Mál fríðar Hannesdóttur, og fyrri eiganda, Aðalseirs Finnssonar hí., sem var í viðskiptum við stefnda. Hafði Mállríður ekki fe eigninni, þegar leyfið var veitt. AT hálfu stefnda er viðurkenni, að mistök hafi orðið við útgáfu veðleyfisins, þar sem hann var ekki eigandi eins þeirra fjögurra veð- skuldabréfa, sem talin voru upp í því, en það hvíldi á 2. veðrétti húseignarinnar og var að fjárhæð 1.900.000 krónur. Við unpgjör á andvirði húsbréfanna 16. janúar 1991 var ekki litið til skuldabréfs Þessa, en eflir að hin bréfin og umræddur vísill höfðu verið gerð upp. stóðu eftir af andvirðinu 516.403,50 krónur. sem stelndi „reiddi Málfríði Hannesdóttur, fyrst að hluta, en síðar að öllu leyti. Fór uppsjör þetta fram án samráðs við áfrýjendur. Áteýjondur reisa kröfur sínar á því. að ráðstöfun stefnda á and- virðinu hafi verið saknæm og ólögmcl, enda hafi það verið frum skilyrði við útgáfu veðleyfisins og samninss þeirra við seljanda, að öll fjörur skuldabréfin yrðu gerð upp af andvirði húsbréfanna Stefndi hafnar því. að hann hafi tekið á sig nokkra ábyrð gagnvart álrýjendum með veðleyfinu, enda hali ekkert róttarsambund stoln- ast milli þeirra. Kröfum áfrýjenda veyna vanefnda á samningum beri þeim að beina að seljanda fasteignarinnar sið afsal fyrir 1 Framangreint veðloyfi var, sem fyrr segir, gefið út til álrýjonda vegna lántöku þeirra hjá Bygsingarsjóði ríkisins og tengdist Kaup um þeirra á Bakkasíðu 12. Þegar litið er til efnis þess og orðalags. 1808 sreidd og einnig verði að fullu greidd krafa skv. víxli mæð gjaldklaga 7.3. 90, upphaflega að, irh kr. 700.004).- en með vanskilum nú ð) járhæð kr. 784.309. Jafnframt er samþykkt hér með að greiðsla verði innt af hendi með húsbréfum, út gefnum af húsbrá deild Byggingarsjóðs ríkisins. þó þanniz að miðað verði við mark- aðsverð bréfanna og tekið tillit til affalla og alls kostnaðar“ er komið í málinu, að jafnhliða útgáfu átrfjonda á skuldabréf, að fjárhæð 7.150,000 krónur. til seljanda húse seljandi út yfirlýsingu þoss efnis, að húsbréf þau, er hann fengi í skiptum fyrir skuldabréfið. yrðu Iramseld stefnda. og vísaði í því sambandi til hins skilyrta veðleyfis. Einnig liggur fyrir í málinu, að útgáfa veðleyfisins tengdist að nokkru skuldaskilum milli seljanda eignarinnar, Mál- fríðar Hannesdóttur, og fyrri eiganda, Aðalreirs Finnssonar hl.. sem var í viðskiptum við steinda. Hafði Málfríður ekki fengið afsal fyrir eigninni, þegar leyfið var veitt líu stefnda er viðurkennt, að mistök hali orðið við útgáfu veðleyfisins, þar sem hann var ekki eigandi eins þeirra ljöpurra veð- skuldabréfa, sem talin voru upp í því, cn það hvíldi á 2. veðrétti húscipnarinnar og var að járhæð 1900.008) krónur. Við uopgjör á andvirði húsbréfanna 16. janúar 1991 var ekki litið til skuldabréfs Þessa, en eftir að hin bréfin og umræddur víxill höfðu verið gerð upp. stóðu eftir af andvirðinu 516,403,50 krónur. sem stefndi greiddi Málfríði Hunnesdóttur, fyrst að hluta, en síðar að öllu leyti. Fór uppejör þelta frum án samráðs við álrýjendur fjendur reisa kröfur sínar á því, að ráðstölun stelnda á and- virðinu hafi verið sakmæm og ólögmæt. enda hafi það verð frum- skilyrði við útgáfu veðleyfisins og samnings þeirra við seljanda, að öll fjögur skullabréfin yrðu gerð upp af andvirði húsbréfanna. Stelndi hafnar því, að hann hafi tekið á sig nokkra ábyrgð gagnvart áfrýjendum með veðleyfinu, enda hafi ekkeri réttarsamband stofn- ast milli þeirra. Kröfum álrýjenda vegna vaneinda á sanningum beri þeim að beina að seljanda lasteienarinnar. n, hangreint veðleyfi var, sem Íyrr segir. volið út til áfrýjenda vegna lántöku þeirra hjá Byeeingarsjóði ríkisins ou tengdist kaup- um þeirra á Bakkasíðu 12. Þegar litið er til efnis þess os orðulags, 1809 sem samið var af hálfu stefnda, verður að telja, að áfrýjendur hafi haft ástæðu til að ætla, annars vegar, að stefndi ætti öll skuldabréfin, og hins vegar, að stefndi gerði ráð fyrir því, að andvirði hins nýja láns hjá byggingarsjóði, sem átti að ráðstafa beint til hans, hrykki að öllu leyti til greiðslu þeirra veðskulda, sem upp voru taldar í veð- leyfinu, enda var til viðbótar gert ráð fyrir greiðslu víxilskuldar, sem var óviðkomandi húseigninni og seljandanum, Málfríði Hannesdótt- ur. Hlaut þetta að hafa áhrif á afstöðu þeirra við samningsgerð við seljanda og útgáfu skuldabréfs til hans vegna húsbréfaláns þeirra. Þá kröfu varð að gera til stefnda, þegar til uppgjörs kom á andvirði húsbréfanna 16. Janúar 1991 og mistök við útgáfu veðleyfisins komu í ljós, að áfrýjendum yrði gerð grein fyrir því, hvernig málum væri háttað, enda máttu starfsmenn hans vita, að þau treystu á, að veð- leyfið stæðist. Uppgjör fór hins vegar fram, án þess að áfrýjendum væri gerð grein fyrir því, að ekkert kæmi til greiðslu upp í eitt þeirra veðskuldabréfa, sem veðleyfið tók til, en allar aðrar skuldir, sem þar voru tilgreindar, gerðar upp að fullu. Sýndi stefndi ekki þá vandvirkni og aðgæslu í þessum viðskiptum, sem ætlast verður til af bankastofnun. Verður talið, að með þessu hafi hann átt beinan hlut að því, hvernig fór, og bakað sér skaðabótaábyrgð gagnvart áfrýj- endum. Il. Eins og fram kemur í héraðsdómi, keypti stefndi Bakkasíðu 12 á nauðungaruppboði 10. júní 1992 fyrir 10 milljónir króna. Tók hann við veðskuldum samkvæmt framangreindum húsbréfum, að fjárhæð upphaflega 7.150.000 krónur, og samkvæmt bréfi því, sem eftir stóð á 2. veðrétti, upphaflega að fjárhæð 1.900.000 krónur. Aðilar máls- ins eru sammála um, að beint tap áfrýjenda vegna viðskipta þessara nemi 3.850.000 krónum, sem þeir inntu af hendi sem útborgun sam- kvæmt kaupsamningi. Við uppgjör á andvirði húsbréfanna 16. jan- úar 1991 greiddi stefndi seljanda húseignarinnar 35.486,70 krónur, og síðar var hann með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur dæmdur til að greiða seljanda 480.916,80 krónur af andvirðinu. Þá ber til þess að líta, að áfrýjendur greiddu til seljanda 850.000 krónur 15. febrúar 1991, eins og mælt var fyrir um í kaupsamningi, enda þótt þeim hefði þá átt að vera ljóst, að loforð seljanda um að aflétta fyrr- 1810 greindri veðskuld af eigninni hefði ekki verið efnt og þau haft heim- ild samkvæmt samningnum til að halda greiðslu eftir. Þykir eiga að draga ofangreindar greiðslur frá tjóni áfrýjenda, og standa þá eftir 2.483.596,50 krónur, sem telja verður, að stefndi verði samkvæmt framansögðu gerður ábyrgur fyrir, enda rúmast sú fjárhæð innan stefnukröfu málsins. Verður hann því dæmdur til að greiða áfrýj- endum þessa fjárhæð með vöxtum, eins og Í dómsorði greinir. Rétt þykir, að stefndi greiði áfrýjendum málskostnað í héraði og málskostnað fyrir Hæstarétti, sem renni í ríkissjóð, eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Stefndi, Íslandsbanki hf., greiði áfrýjendum, Gunnlaugi Atla Sigfússyni og Heiðdísi Sigursteinsdóttur, 2.483.596,50 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 16. jan- úar 1991 til 18. júní 1992, en dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. 2 Stefndi greiði áfrýjendum 150.000 krónur í málskostnað í héraði. Þá greiði hann 200.000 krónur í ríkissjóð í málskostnað fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður málsins fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun lögmanns áfrýj- enda, Haralds Blöndals hæstaréttarlögmanns., 150.000 krónur. Sératkvæði Gunnlaugs Claessen og Péturs Kr. Hafstein Milli aðila málsins var ekki samningssamband um þau viðskipti, er fram fóru um fasteignina Bakkasíðu 12 á Akureyri. Samkvæmt kaupsamningi um eignina hvíldi sú skylda á seljanda hennar, Mál- fríði Hannesdóttur, að aflétta öllum áhvílandi veðskuldum. Um það var samið, að sá hluti kaupverðsins, er áfrýjendur inntu af hendi með fasteignaveðsbréfi, yrði notaður til þess að greiða upp veð- skuldir. Seljandi framseldi Byggingarsjóði ríkisins fasteignaveðs- bréfið, er þess í stað gaf út húsbréf, sem seljandi framseldi síðan stefnda. Til þess að þetta væri unnt, þurftu veðhafar í eigninni að 1811 veita heimild til þess, að veðréttur byggingarsjóðs gengi framar áhvílandi veðskuldum. Stefndi veitti veðleyfi vegna fjögurra veð- skuldabréfa á 1.-3. veðrétti, en síðar kom í ljós, að hann var ekki eigandi eins bréfanna. Veðleyfi stefnda var bundið því skilyrði, að umræddar veðskuldir yrðu að fullu greiddar og að auki víxilkrafa óviðkomandi áfrýjendum. Í veðleyfinu var ekki tilgreind fjárhæð veðskuldanna, og það fól samkvæmt orðalagi sínu ekki í sér fyrir- heit um það, að húsbréfin dygðu til greiðslu þeirra. Í gögnum málsins kemur ekki fram, að við útgáfu veðleyfisins hafi það legið fyrir hjá fasteignasalanum eða aðilum fasteignakaup- anna, hver staða áhvílandi veðskulda var. Það var þó nauðsynlegt til þess að meta, hvort unnt yrði að verða við framangreindu skilyrði stefnda með húsbréfunum einum saman. Er þess þá að gæta, að samkvæmt 8. gr. laga nr. 34/1986 um fasteigna- og skipasölu skal fasteignasali liðsinna báðum aðilum í fasteignakaupum og gæta rétt- mætra hagsmuna þeirra. Verður að telja, að áfrýjendum og seljanda fasteignarinnar hafi með eðlilegri aðgæslu mátt vera ljóst, að hús- bréfin hrykkju ekki til greiðslu allra veðskulda. Skiptir þá ekki máli við mat á hinu skilyrta veðleyfi, þótt stefndi hafi ekki verið eigandi allra veðskuldanna. Á það verður því ekki fallist, að með útgáfu veðleyfisins hafi stefndi vakið tálvonir með áfrýjendum, sem þau hafi ekki getað séð við, og hann eigi af þeim sökum að bera fébóta- ábyrgð gagnvart þeim. Samkvæmt framansögðu og þar sem áfrýjendur hafa ekki fært haldbær rök að því, að framkoma stefnda hafi farið í bága við við- skiptavenjur eða lög, ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms. Eftir atvikum þykir rétt, að hver aðila beri sinn kostnað málsins fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 16. apríl 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 24. mars sl., hafa Gunnlaugur Atli Sigfús- son, kt. 220765-3699, og Heiðdís Sigursteinsdóttir kt. 180266-3059, Bakka- síðu 12, Akureyri, höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu, birtri 2. júní 1992, á hendur Íslandsbanka htf., kt. 421289-5069, Kringlunni 7, Reykja- vík. Eru dómkröfur stefnenda þær, að stefndi greiði þeim 2.694.986 kr. með dráttarvöxtum (og málskostnaðil|. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnenda og að stefnendur verði dæmdir til að greiða stefnda málskostnað |...|. 1812 Málsatvik eru þau, að með kaupsamningi, dagsettum 20. desember 1990, keyptu stefnendur fasteignina Bakkasíðu 12, Akureyri, af Málfríði Hannes- dóttur fyrir 11.000.000 kr. Kaupverð áttu stefnendur að greiða þannig: við undirskrift kaupsamnings 2.000.000 kr., 15. 11. '90 1.000.000 kr., 15. 2, "91 850.000 kr., með fasteignaveðsbréfi 7.150.000 kr. Við kaupin hvíldu á eigninni fjögur veðbréf, á |. veðrétti tvö veðbréf, hvort að fjárhæð 1.000.000 kr., á 2. veðrétti 1.900.000 kr. og á 3. veðrétti 1.900.000 kr. Samkvæmt kaupsamningnum skyldu veðskuldir þessar vera kaupendum óviðkomandi, og skuldbatt seljandi sig til að aflétta þeim eigi síðar en 15. janúar 1991. Með ódagsettu veðleyfi heimilaði Íslandsbanki sem eigandi framan- greindra veðskulda stefnendum að veðsetja eignina með 1. veðrétti, er gengi fyrir framangreindum veðum, til tryggingar skuldabréfi því, er stefn- endur skyldu gefa út skv. kaupsamningnum. Var veðleyfið bundið því skilyrði, að framangreindar veðskuldir yrðu að fullu greiddar ásamt víxli, upphaflega að fjárhæð 700.000 kr., en með vanskilavöxtum að fjárhæð 784.399.30 kr. Seljandi fasteignarinnar, Málfríður Hannesdóttir, seldi skuldabréfið Byggingarsjóði ríkisins í skiptum fyrir húsbréf, sem hún síðan framseldi Ís- landsbanka til greiðslu skuldanna þar. Voru húsbréfin notuð til greiðslu framangreindra veðskulda annarra en þeirrar, er upphaflega hvíldi á 2. veð- rétti, 1.900.000 kr., svo og framangreinda víxilskuld. Stefnendur greiddu kaupverðið samkv. kaupsamningnum, en seljandi, Málfríður, leysti eigi framangreint veð af eigninni, svo sem henni bar skv. kaupsamningnum. Vegna þeirrar veðskuldar var beðið um uppboð á fast- eigninni, og fór þriðja og síðasta uppboð fram 10. júní 1992. Hæstbjóðandi varð Íslandsbanki hf., stefndi í máli þessu, og fékk hann út gefið afsal fyrir eigninni 1. febrúar 1993. Vegna framangreinds nauðungaruppboðs telja stefnendur sig hafa orðið fyrir tjóni því, er þeir í máli þessu krefja um greiðslu á. Með útgáfu framangreinds veðleyfis hafi starfsmönnum stefnda orðið á þau mistök að gefa veðleyfi vegna veðskuldar, er hvíldi á 2. veðrétti, þrátt fyrir það að stefndi væri ekki eigandi þess veðs. Hafi þessi mistök starfs- manna stefnda orðið til þess, að af kaupunum varð skv. kaupsamningi þeim, er að framan getur, og enn fremur leitt til þess, að vanefndir urðu af hálfu seljanda, svo að fasteignin fór á nauðungaruppboðið. Telja stefnend- ur, að vegna þessara mistaka starfsmanna stefnda beri stefndi fébótaábyrgð gagnvart þeim. Þá styðja stefnendur kröfu sína því, að með útgáfu veðleyfisins hafi 1813 stefndi tekið á sig ábyrgð gagnvart þeim um, að skilyrðum veðleyfisins yrði fullnægt. Af hálfu stefnda er því mótmælt, að réttarsamband hafi stofnast milli stefnda og stefnenda máls þessa við kaup á framangreindri fasteign, og verði stefnendur að beina kröfum sínum vegna vanefnda á samningnum að seljanda fasteignarinnar. Þá er því mótmælt af hálfu stefnda, að stefndi hafi tekið á sig ábyrgð á, að skilyrðum veðleyfisins yrði fullnægt. Stefnendur og Guðjón Steindórsson, útibússtjóri stefnda á Akureyri, hafa gefið skýrslur hér fyrir dómi. Þá hafa vitnin Sigursteinn Kristinsson og Björn Karl Kristjánsson gefið skýrslur. Fram er komið í málinu, að stefndi var ekki eigandi veðskuldabréfs þess, er hér um ræðir, er hann gaf út umrætt veðleyfi, og var þar um að ræða mis- tök af hálfu starfsmanna stefnda. Ekki verður á það fallist, að tjón það, er stefnendur telja sig hafa orðið fyrir, verði rakið til mistaka þessara með þeim hætti, að um beina skaðabótaskyldu stefnda gagnvart stefnendum sé að ræða. Þá verður ekki heldur á það fallist, að stefndi hafi með útgáfu veð- leyfisins skuldbundið sig gagnvart stefnendum til að leysa framangreindar veðskuldir af eigninni. Verður niðurstaðan þá sú, að sýkna beri stefnda af kröfum stefnenda í máli þessu. Rétt er, að málskostnaður falli niður. Dóm þennan kvað upp Freyr Ófeigsson dómstjóri. Dómsorð: Stefndi, Íslandsbanki hf., á að vera sýkn af kröfum stefnenda, Gunnlaugs Atla Sigfússonar og Heiðdísar Sigursteinsdóttur, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1814 Fimmtudaginn 22. Júní 1995. Nr. 428/1992. — Erna Árnadóttir Anton Bjarnason og Pétur Bjarnason (Valgarð Briem hrl.) gegn dánarbúi Karls Harrýs Sveinssonar (Árni Grétar Finnsson hrl.) og gagnsök Ómerking. Heimvísun. Dómkröfur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Tortason og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar með stefnu 2. des- ember 1992. Kröfugerð þeirra er svotelld: „1. Kröfugerð, er lýtur að fjárframlögum Maríu Bjarnadóttur til sagnáfrýjanda: 11. Aðaláfrýjendur gera aðallega þá kröfu, að viðurkennd verði með dómi 70,92% sameiginleg eignarhlutdeild þeirra í 4-5 her bergja íbúð, merktri 301, í fjölbýlishúsinu Lækjargötu 34 A, Hafnar- firði, ásamt öllu, sem íbúðinni fylgir og fylgja ber, þ. m. t. sérstæð bílgeymsla í bílskýli og tilheyrandi hlutdeild í sameign. I.2. Aðaláfrýjendur gera til vara þá kröfu, að gagnáfrýjanda verði gert að greiða þeim skuld, að fjárhæð 6.129.545,60 kr., auk dráttar- vaxta skv. IH. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. síðari breytingar frá 16. 1. '92 til greiðsludags. I.3. Aðaláfrýjendur gera til þrautavara þá kröfu, að viðurkennd verði með dómi lægri en 70,92% sameiginleg eignarhlutdeild þeirra að mati dómsins í 4-5 herbergja íbúð, merktri 301, í fjölbýlishúsinu Lækjargötu 34 A, Hafnarfirði, ásamt öllu, sem íbúðinni fylgir og fylgja ber, þ. m. t. sérstæð bílgeymsla í bílskýli og tilheyrandi hlut- deild í sameign. 1815 Il. Kröfugerð, er lýtur að bifreiðinni Ford Club Wagon skrnr. KS-839. HH.1. Aðaláfrýjendur gera aðallega þá kröfu, að staðfest verði með dómi ógildi afsalsgernings, sem gerður var 11. 6. 1990, þar sem María Bjarnadóttir afsalaði gagnáfrýjanda bifreiðinni KS-839 af Ford Club Wagon-gerð, og að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að fá aðaláfrýjendum umráð bifreiðarinnar að viðlögðum dagsektum, 10.982 kr. pr. dag, frá 27. nóvember 1992 til afhendingardags. Il.2. Aðaláfrýjendur gera til vara þá kröfu, að kaupsamningi um bifreiðina KS-839 af Ford Club Wagon-gerð verði rift með dómi og gagnáfrýjandi dæmdur til að fá þeim umráð bifreiðarinnar að við- lögðum dagsektum, 10.892 kr. pr. dag, frá 27. nóvember 1992 til af- hendingardags. II.3. Aðaláfrýjendur gera til þrautavara þá kröfu, að gagnáfrýj- andi verði dæmdur til að greiða þeim 1.780.000 kr. auk dráttarvaxta skv. Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 11. júní 1990 til greiðsludags. II. Kröfugerð, er lýtur að afhendingu lausafjármuna í eigu aðal- áfrýjenda, sem eru í vörslum gagnáfrýjanda. IH.1. Aðaláfrýjendur gera þá kröfu, að gagnáfrýjanda verði gert með dómi að afhenda þeim eftirtalda muni, sem eru í eigu þeirra og gagnáfrýjandi hefur í vörslum sínum: a. silfurhálsmen smíðað af Baldvini Björnssyni, b. sófa með leðuráklæði, c. hægindastól með leðuráklæði ásamt skemli, d. sófasett með rauðu plussáklæði, . 6 long-drink-glös og 4 sérríglös, að viðlögðum dagsektum, 5.000 kr. pr. dag, frá dómsuppsögu til greiðsludags. IV. Málskostnaður. Í öllum tilvikum gera aðaláfrýjendur þá kröfu, að gagnáfrýjanda verði gert að greiða þeim málskostnað að skaðlausu, vegna með- ferðar málsins á báðum dómstigum skv. mati Hæstaréttar“. Gagnáfrýjandi, Karl Harrý Sveinsson, áfrýjaði málinu með stefnu 30. desember 1992. Hann lést 27. febrúar 1995, og hefur dánarbú hans, er sætir opinberum skiptum, tekið við aðild málsins. Af hálfu gagnáfrýjanda er aðallega krafist sýknu, en tl vara staðfestingar héraðsdóms um annað en málskostnað. Til þrautavara er þess kraf- ist, að kröfur aðaláfrýjenda verði stórlega lækkaðar og „allir vextir o 1816 af kröfum aðaláfrýjenda, þar með taldir vextir, sem innreiknaðir eru í stefnufjárhæðina, verði felldir niður svo og innreiknaðar hækkanir, vegna vísitölu. Verði vaxtakröfur aðaláfrýjenda að ein- hverju leyti teknar til greina, er þess krafist til vara, að vextir verði lækkaðir í venjulega vexti af innlánsbókum banka og sparisjóða“. Í öllum tilvikum krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi gerir þá gagnkröfu til skuldajafnaðar, verði kröfur aðaláfrýjenda að einhverju leyti teknar til greina, að viðurkenndur verði réttur sinn til að skuldajafna þar á móti kröfu á hendur dánar- búi Maríu Bjarnadóttur, að fjárhæð 2.430.000 krónur, auk vaxta samkvæmt MI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 20. janúar 1991 til greiðsludags. Þá krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar í pagnsök. Ekki er krafist sjálfstæðs dóms í gagnsök, verði gagnáfrýjandi sýkn- aður af öllum kröfum aðaláfrýjenda. Fyrir héraðsdómi hafði gagnáfrýjandi uppi sams konar gagnkröfu til skuldajafnaðar og hér fyrir dómi. Héraðsdómara hefur láðst að taka afstöðu til þessarar gagnkröfu í dómi sínum. Verður af þeim sökum ekki hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1817 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 407/1994. G. P. verktakar hf. (Páll Arnór Pálsson hrl.) segn Reykjavíkurborg (Hjörleifur Kvaran hrl.) Ómerking. Heimvísun. Vanhæfi. Meðdómendur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 23. september 1994. Hann krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju, en til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 4.840.238 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. september 1992 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málið var flutt hér fyrir dómi um formhlið þess 21. júní 1995. Áfrýjandi reisir ómerkingarkröfu sína á því, að annar meðdóm- enda í héraði, Gunnar Torfason verkfræðingur, hafi verið vanhæfur til dómstarfa í málinu á grundvelli g-liðar $. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Ekki kemur fram í endurriti úr þingbók, að bókað hafi verið sérstaklega um kvaðningu meðdómsmanna, er þeir tóku fyrst sæti í héraðsdómi 13. apríl 1994, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 91/1991. Þá liggur ekki heldur fyrir, hvort dómsformaður hafi greint aðilum málsins frá því með fyrirvara, hverja hann hygðist kveðja til setu í dóminum, sbr. 1. mgr. sömu greinar. Fyrir Hæstarétti hefur komið fram, að Gunnar Torfason verk- fræðingur rekur verkfræðistofu í sama húsnæði og Línuhönnun hf., en það er verkfræðistofa sú, er annaðist hönnun og gerð útboðs- gagna fyrir Reykjavíkurborg og eftirlit með verki því, sem deilt er um í málinu. Þá virðast einhver tengsl vera milli verkfræðistofanna, 1818 en símbréfanúmer beggja er hið sama. Við svo búið verður að telja, að fyrir hendi hafi verið aðstæður, sem voru til þess fallnar að veita áfrýjanda ástæðu til að draga óhlutdrægni meðdómarans í efa, sbr. g-lið 5. gr. laga nr. 91/1991. Þegar af þeirri ástæðu verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað tl löglegrar með- ferðar og dómsálagningar að nýju frá og með því þinghaldi, er með- dómendur tóku sæti í dómi. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi, og meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur frá og með þinghaldi 13. apríl 1994 er ómerkt. Er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1819 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 432/1993. — Guttormur Rafnkelsson (Tryggvi Gunnarsson hrl.) gegn dánarbúi Rafnkels Jónssonar (Magnús Thoroddsen hrl.) Eignarréttur. Landamerki. Frávísun frá héraðsdómi að hluta. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 26. október 1993. Krefst hann þess aðallega, að hafnað verði kröfu stefnda um viðurkenningu á eignarrétti yfir landspildu norðaustur af eldra landi jarðarinnar Dýhóls í Nesjahreppi, sem greind er í eignardómsstefnu 30. apríl 1992 og afmörkuð á uppdrætti, er fylgdi með stefnunni. Til vara krefst hann þess, ef fallist yrði á kröfu stefnda, að mörk landspildunnar að norðaustan verði miðuð við fjallsrætur undir Arnarhömrum, þ. e. við línu dregna úr punkti 10 metra ofan við enda skurðar á línunni C-B í punkt 80 metra ofan við enda efri skurðar á línunni R-A á uppdrættinum, í stað línunnar A-B, sem talin er fylgja efstu brún á skriðum við neðstu klettabelti Arnarhamra. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. I. Mál þetta varðar eignarrétt yfir um 62 ha landspildu ofan við upphaflegt land jarðarinnar Dýhóls í Nesjahreppi í Austur-Skafta- fellssýslu, er til varð sem nýbýli úr landi jarðarinnar Árnaness (Austurbæjar) árið 1939. Liggur spildan til norðausturs frá Dýhóli upp að Arnarhömrum, þar sem sameiginlegt fjalllendi Árnaness- jarða tekur við. Er hún austasti hlutinn af svonefndu Efralandi jarð- anna, sem er allfjarri bæjunum í Árnanesi og var einkum nýtt til beitar. Næst spildunni að norðvestan er samsíða spilda, sem tilheyr- ir Árnanesi II (Austurbæ efri). Sú jörð var áður eign Vilmundar Jónssonar, bónda þar, en er nú í eigu dóttursonar hans, Vilmundar Hansen. Suðaustan spildunnar liggur land Hóla í Nesjahreppi og jarðarinnar Ártúns, sem er nýbýli þaðan. Eru mörk spildunnar á þessar hliðar óumdeild. Um mörk hennar til norðausturs er það óumdeilt, að þau nemi við Arnarhamra, en aðila greinir á um, hvort miða beri markalínu við fjallsrætur eða neðstu klettabelti. Um mörkin til suðvesturs hefur áfrýjandi gert þá athugasemd, að hið eldra land Dýhóls nái ekki alla leið að hinni tilgreindu markalínu, eins og stefndi haldi fram, og eigi Árnanes 1 (Austurbær neðri) þá land þar á milli. Spildan er annars aðskilin frá landi þeirrar jarðar, sem nú er í eigu áfrýjanda. Málið er höfðað sem eignardómsmál á grundvelli 220. gr. þágild- andi laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, sbr. nú 122. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Eftir þingfestingu í héraði var því markaður farvegur sem máli milli stefnda og áfrýjanda, án þess að hreyft væri athugasemd við stefnuforminu af hálfu hins síðarnefnda, en fyrir liggur, að eigandi Árnaness II, sem hagsmuni gat átt að verja, styður í raun málstað stefnda. Við þingfestinguna var þingsókn af hálfu ýmissa eigenda og leigutaka að fjalllendi Árnanessjarða, eins og frá greinir í hinum áfrýjaða dómi, og gerðu þeir áskilnað um rétt til síðari málshöfðunar vegna landamerkja milli þess og hinnar umdeildu landspildu. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð bréf um fjallskil í Nesjahreppi ár- in 1971 og 1973 og hvert áranna 1979-1986 og 1991-1992. Bera þau með sér, að ábúanda á Dýhóli hafi ekki verið gert að taka þátt í smölun afréttarlanda þessi ár. Frá Árnanessbæjum var áskilin þátt- taka árin 1971 og 1973, en ekki síðarnefndu árin. Il. Eins og fram kemur í héraðsdómi, er sakarefni málsins að veru- legu leyti fólgið í ágreiningi um það, hverjar ráðstafanir Guðrún Árnadóttir, sem var móðir bræðranna Páls og Guðjóns Jónssona í Árnanesi og Rafnkels Jónssonar á Dýhóli, hafi gert um jörðina Árnanes í lifanda lífi. Hún bjó þar frá 1929 eftir föður þeirra og Vil- mundar Jónssonar, sem fyrr var nefndur, en andaðist í júlí 1953. Var 1821 búi hennar þá lýst sem eignalausu, án þess að nokkru hefði verið þinglýst um arftöku eða framsal á eignarráðum yfir jörðinni, öðru en því afsali til Rafnkels árið 1939, sem lá til grundvallar að stofnun nýbýlis á Dýhóli. Reisir stefndi dómkröfu sína á því, að móðir Rafnkels hafi afhent sér þrætulandið árið 1942 sem viðbótarland við Dýhól í samræmi við búskaparþarfir sínar með samþykki hinna bræðranna. Styðst það við framburð Arnbjargar Sveinsdóttur, eiginkonu Rafnkels, og skriflega yfirlýsingu hans sjálfs, sem fyrir lá við gerð dómsáttar í landamerkjamáli árið 1991. Áfrýjandi rekur hins vegar rétt sinn til bræðranna Páls og Guðjóns, sem tóku við búi í Árnanesi Í án þinglýstrar heimildar að jörðinni frá foreldrum sín- um. Telur hann þrætulandið hafa fylgt þar með, þar sem það hafi aldrei verið skilið frá jörðinni. Um þetta nýtur hvorki beinna frá- sagna né skriflegra gagna. Af gögnum málsins verður ráðið, að Rafnkell Jónsson hafi ekki gert tilkall til annars lands eða mannvirkja í Árnanesi eftir lát móð- ur sinnar og ekki tekið þátt í ráðstöfunum á landi til þriðja aðila, er fram fóru síðar. Var svo meðal annars, þegar landi neðan þjóðvegar var afsalað Flugmálastjórn árið 1964. 111. Í hinum áfrýjaða dómi er ýtarlega lýst helstu málavöxtum og meginefni framburðar aðila og vitna, sem einkum varðar nýtingu Efralandsins og framkvæmdir þar á liðnum áratugum. Á það verður að fallast með héraðsdómara, að frásagnir af nýtingu landspildunn- ar veiti ekki eindregna vísbendingu um eignarráð yfir henni. Ágreiningslaust er þó í málinu, að nýbýlið á Dýhóli hafi í önd- verðu verið ætlað til garðyrkju og bóndanum verið nauðsyn á að- gangi að frekara landrými, þegar hann hóf þar búfjárrækt. Jafnframt liggur fyrir, að þrætulandið var nýtt samfellt frá jörðinni eftir það til beitar fyrir kýr og annan búpening. Landið var þá ekki afgirt frá næstu hlutum Efralandsins, svo að beitarnýting á svæðinu var gagn- kvæm. Hélst svo fram undir árið 1970, er Vilmundur Jónsson lauk við gerð veituskurðar og girðingar, er skildu milli spildu hans og þrætulandsins. Var aðgangur að landinu frá Árnanesi 1 ekki óhindr- aður eftir það. Frásögnum ber ekki saman um, hvort hross frá þeirri jörð hafi verið höfð á landinu eftir þetta, en þau afnot virðast þá hafa verið lítilvæg. Er framburður vitnisins Þorleifs Hjaltasonar í Hólum meðal annars á þá leið. Krafa stefnda fær enn fremur stoð í framburði Vilmundar Han- sen, sem var langdvölum í Árnanesi á æskuárum og styður vottorð sitt um landamerki við frásögn afa síns. Eins og þar er að vikið, gerðist það einnig við framkvæmdir Vilmundar Jónssonar um árið 1970, að hann jók nokkru við land Rafnkels Jónssonar með stað- setningu veituskurðarins í beitilandinu og við svonefndan Götuhól í nánd við bæinn á Dýhóli. Þá er og staðlest með gögnum, að Rafn- kell hafi kostað til kílræsa á þrætulandinu í tengslum við þessar framkvæmdir. Þegar þetta er virt ásamt því, sem fyrr var rakið, og litið er til legu landspildunnar og afstöðu hennar til annarra eignarhluta úr landi Árnaness, verður fallist á það með héraðsdómara og þá með skírskotun til forsendna hans að öðru leyti, að taka beri til greina kröfu stefnda um viðurkenningu á eignarrétti yfir spildunni. IV. Varakrafa áfrýjanda varðar norðausturmörk landspildunnar, en óumdeilt er, sem fyrr segir, að þau beri að setja, þar sem fjalllendi tekur við. Ástæðna til hennar var getið þegar í greinargerð í héraði, en krafan ekki mótuð fyrr en við munnlegan málflutning, og reifun hennar í málinu er fábrotin. Að auki er áfrýjandi ekki einn aðili að þeim hagsmunum, sem varða þessi landamerki eða umferð á mót- um heimalands og fjalllendis. Ber að fallast á það með héraðsdóm- ara, að leggja eigi dóm á málið án tillits til þessarar kröfu, og er rétt, að henni verði vísað frá héraðsdómi. Hinn áfrýjaði dómur verður þannig staðfestur með ákvæði þessa efnis. Rétt þykir, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæsta- rétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Varakröfu áfrýjanda, Guttorms Rafnkelssonar, er vísað frá héraðsdómi. Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 1823 Áfrýjandi greiði stefnda, dánarbúi Rafnkels Jónssonar, 150.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Austurlands 30. september 1993. Ár 1993, fimmtudaginn 30. september, er á dómþingi Héraðsdóms Austurlands, sem háð er í dómsalnum að Lyngási 15, Egilsstöðum, kveðinn upp dómur í málinu nr. E-10/1992: Dánarbú Rafnkels Jónssonar gegn Gutt- ormi Rafnkelssyni. I. Mál þetta, sem þingfest var á aukadómþingi Austur-Skaftafellssýslu 24. júní 1992 og tekið til dóms eftir endurflutning í Héraðsdómi Austurlands 23. september sl., er höfðað með réttarstefnu, út gefinni 20. mars 1992, en birtri í Lögbirtingablaðinu 30. apríl 1992, þar sem Arnbjörg Sveinsdóttir, kt. 061211-5949, til heimilis að Dýhóli, Nesjahreppi, Austur-Skaftafellssýslu, er situr í Óskiptu búi eftir mann sinn, Rafnkel Jónsson, gerir eftirfarandi dóm- kröfur: „að fá viðurkenndan með dómi eignarrétt dánarbús Rafnkels Jóns- sonar, síðast til heimilis að Dýhóli, Nesjahreppi, yfir landspildu, sem liggur til norðausturs frá eldra landi Dýhóls til fjalls (upp í skriður við neðstu klettabelti í Arnarhömrum). Land þetta er 62 ha að stærð og afmarkast nánar af eftirfarandi markalínum á meðfylgjandi uppdrætti, dags. 27. 2. 1992, sem gerður er af Þorgrími Eiríkssyni verkfræðingi. en skoða ber upp- drátt þennan sem hluta af dómkröfum í máli þessu. Markalínurnar eru eftirfarandi: „að suðaustan (gagnvart löndum jarðanna Hóla og Ártúns, Nesjahreppi) af 1298,71 m langri línu, sem dregin er til norðausturs frá punkti, merktum P á uppdrættinum, um punkt C upp í Arnarhamar austast í punkt B á uppdrættinum: að norðaustan fylgir línan efstu brún á skriðum við neðstu klettabelti Arnarhamra frá punkti B í punkt Á á uppdrættinum, að norðvestan (gagnvart landi jarðarinnar Árnaness, Austurbæjar efri, Nesjahreppi) af beinni 1455,10 m langri línu úr punkti A til suðvesturs í punkt R og að sunnan af beinni 469,85 m langri línu, sem dregin er milli punktanna R og P. á mörkum eldra lands Dýhóls og þess lands, sem hér er krafist eignardóms yfir.“ Við flutning málsins krafðist stefnandi einnig málskostnaðar úr hendi stefnda auk virðisaukaskatts. Guttormur Rafnkelsson, kt. 110147-7519, Árnanesi III, Nesjahreppi, Austur-Skaftafellssýslu, var við þingfestingu eignardómsmálsins og tók til varna. Endanlegar dómkröfur hans eru þær aðallega, að hafnað verði öllum kröfum stefnanda í málinu: til vara, ef krafa stefnanda verði tekin til greina, að mörk landspildunnar að norðaustan verði miðuð við fjallsrætur, þ. e. 1824 línu, sem dregin er úr punkti 10 metra ofan við skurðsenda á línunni C til B í punkt, sem er $0 metra frá efri skurðsenda á línunni R til A, en ekki lín- una A til B, sbr. uppdrátt, er fylgir stefnu. Þá hefur stefndi krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda auk virðis- aukaskatts. Við þingfestingu málsins á aukadómþingi Austur-Skaftafellssýslu 24. júní 1992, var þingsókn af hálfu ýmissa eigenda og leigutaka að fjalllendi Árna- nessjarða, en bókun var lögð fram af þeirra hálfu á dómþingi 23. febrúar 1993, þar sem fram kemur, að þeir hafi: „„... ákveðið að mæta ekki frekar í máli þessu, en nái kröfur stefnanda í málinu fram að ganga, áskilja þessir aðilar sér og meðeigendum sínum allan rétt til að reka sérstakt mál um merki milli landspildunnar og hins sameiginlega óskipta fjalllendis Árna- nessjarða, sem þeir telja, að liggi við fjallsrætur, til samræmis við girðingar annarra spildna úr Árnanessjörðum, en ekki við neðstu klettabelti í Arnar- hömrum, eins og stefnandi heldur fram“. Sáttatilraunir hafa reynst árangurslausar. Il. Málavextir. Aðilar að dánarbúi Rafnkels Jónssonar eru Arnbjörg Sveinsdóttir, ekkja hins látna, stefndi sjálfur, Guðrún, Jón Benedikt, Sveinn, Rafn Arnar og Birna. Með samningi, gerðum að Hólum 14. nóvember 1939, afhenti Guðrún Árnadóttir syni sínum, Rafnkeli Jónssyni, hinum látna eiginmanni Arn- bjargar Sveinsdóttur, til fullra umráða land til nýbýlis úr landi Guðrúnar, Árnanesi, Austurbæ neðri, og náðu mörk þess lands norðaustur að landi því, sem nú er krafist eignardóms yfir. Í samningnum, sem þinglýst var 11. júlí 1940, segir um mörk landsins: „Á austursíðuna ræður mörkum landa- merkjagirðing milli Hóla og Árnaness, að sunnan ræður landamerkjalínan, er liggur frá Hólum til Bjarnaness, að vestan, milli þjóðvegarins og símalín- unnar, ræður girðing, er liggur um miðjan eystri Strýtuklett. Vesturmörk landsins fyrir ofan veg liggja frá veginum 700 metra í norðaustur. og liggur sú markalína í austurhorn Götuhólagirðingar. Að norðaustanverðu er markalína frá áður nefndum punkti (700 m na. frá veginum) austur í fremri brún í Klettinum næst fyrir neðan Árnanesshelli, og er sú lína 350 m að lengd.“ Stefnandi kveður mörkin ná norðaustur að línu R til P, eins og þær eru teiknaðar á uppdrætti, er fylgir stefnu. Stefndi hefur hins vegar gert þá at- hugasemd við kröfulínur stefnanda, að línan P tl R sé ekki rétt dregin mið- 1825 að við þinglýst landamerki Dýhóls frá 1939 og land sitt, Árnanes I. nái því lengra til suðvesturs en línan P til R segi til um. Hefur stefndi skorað á stefnanda að leggja fram uppdrátt, sem sýni mælingar á landi Dýhóls í sam- ræmi við landamerkjalýsinguna frá 14. nóvember 1939, en stefnandi hefur haldið sig við uppdráttinn, sem fylgir stefnu. Árnanes hefur jafnan verið talið ein af bestu jörðum í Nesjahreppi, og var hún fyrrum mikil hlunnindajörð, auk þess sem tún í Árnanesi munu hafa verið með stærra móti í Nesjahreppi, en í Árnanesi hafa jafnan verið mörg býli, og er Dýhóll og hið umdeilda land ekki stór hluti af Árnaness- landi. Upplýst er í málinu, að ekki fóru fram formleg búskipti á Árnanesi eftir hjónin Jón Benediktsson, sem lést 30. desember 1929, og Guðrúnu Árnadóttur, síðari konu hans, sem lést 12. júlí 1953. Var bú Guðrúnar gefið upp eignalaust við andlát hennar skv. vottorði sýslumannsins í Vík, dags. 26. október 1992. Hið eina, sem hefur verið formlega skipt úr Árnanesi til erfingja Guðrúnar, virðist skv. gögnum málsins vera þinglýsta afsalið til Rafnkels Jónssonar frá 14. desember 1939. Þeir bræður voru samfeðra, Vilmundur, sem var fyrra hjónabandsbarn, Páll, Guðjón og Rafnkell. Virðist sem svonefndur Austurbær efri, land norðvestan við þrætulandið, hafi komið í hlut Vilmundar, sem hóf sjálf- stæðan búskap árið 1921, en Árnanes | í hlut Páls og Guðjóns, og kveður stefndi þrætulandið fylgja Árnanesi |. Landið ofan þjóðvegar, a. m. k. vestan Ártúns, virðist í daglegu tali hafa verið kallað Efraland, þ. m. t. þrætulandið, en stykkið í Austurbæ efra fyrir vestan þrætulandið Villaland, þ. e. land Vilmundar Jónssonar og síðar Huldu Mogensen. Mörk nýbýlisins lágu árið 1939 að Árnanesi að norðan og vestan, en að landi Hóla að austan. Árið 1950 er stofnað býlið Ártún úr landi Hóla. Lágu mörk Ártúns að hluta að landi Dýhóls og að þrætulandinu, en Hólar voru enn með mörk að hluta til við land Dýhóls. Var Ártún í eigu Sigurðar Hjaltasonar til ársins 1960, er það komst í eigu Gísla Eymundar Hermanns- sonar, en það, sem eftir var af Hólum, er í eigu Þorleifs, bróður Sigurðar. Girðing á mörkum Árnaness og Hóla, eins og jarðirnar voru þá. var reist um 1913, en hún var síðan endurreist árið 1958 og aftur árið 1987, en skurð- ur á þeim sama stað. þá milli þrætulandsins og Ártúns, á árunum milli 1950 og '60. Girðing sú, sem liggur á milli Austurbæjar efra og þrætulandsins, var reist um 1970 og skurður grafinn um svipað leyti, og var girðingin end- urnýjuð um 1980. Þegar Rafnkell Jónsson fékk landspildu þessa árið 1939, hafði hann fyrir- hugað að stunda þar garðrækt, en þegar til kom, reyndist land þetta lítt not- 1826 hæft til garðræktar, sökum þess að stór hluti þess var mosa vaxið hraun og klappir með mýrasundum á milli. Stefnandi kveður, að á þessum tíma hafi ekki verið komin tæki til að ræsa fram landið, og því hafi verið tekið til við að ala upp bústofn, kýr og kindur. Til þess að reka slíkt bú hafi þurft viðbótarland, og árið 1942 hafi Rafnkell fengið land til eignar frá móður sinni til viðbótar og í framhaldi til norðausturs af því landi, er honum var afhent 14. nóvember 1939. Ekki hafi þó verið gengið formlega frá þessari afhendingu á viðbótarlandinu, en syst- kinum Rafnkels hafi verið kunnugt um þessa ákvörðun móður þeirra og látið það óátalið. Síðan þá hafi Rafnkell litið á þetta viðbótarland sem sína eign og nytjað sem slíkt tæplega hálfa öld, en Rafnkell andaðist 23. febrúar 1991. Stefndi er þinglýstur eigandi að jörðinni Árnanesi | frá árinu 1983, er hann eignaðist jörðina að hálfu sem arf við skipti á dánarbúi Páls Jónssonar og að hálfu skv. afsali frá Guðjóni Jónssyni. Hann kveður landspildu þá, sem stefnandi gerir kröfu til. vera innan landamerkja Árnaness I. en mörk spildunnar gagnvart svonefndu fjalllendi Árnanessjarða, sem sé sameigin- leg eign stefnda og fleiri aðila, séu ekki að öllu leyti ljós skv. gögnum. Í framkvæmd hafi verið miðað við, að þau mörk væru við fjallsrætur, en ekki við neðstu klettabelti í Arnarhömrum. Stefndi kveður ekki hafa verið girt sérstaklega eða grafið á merkjum landspildunnar gagnvart landi Vilmundar Jónssonar fyrr en um árið 1970. er þeir bræður, Páll. Guðjón og Vilmundur Jónssynir, hafi látið grafa skurð á merkjunum og girt að auki. Milli landspildunnar og lands Ártúns hafi hins vegar verið gömul landamerkjagirðing, sem hafi ekki verið sauðheld frá því um miðja öldina og til ársins 1987, er eigandi Ártúns og stefndi hafi endurreist girðinguna. Meðan landspildan hafi verið illa girt, hafi hún verið nýtt sameiginlega til beitar af þeim bræðrum, Páli, Guðjóni og Vilmundi, einkum fyrir stórgripi, en vegna lélegra girðinga hafi búfé af öðrum bæjum einnig verið þar á beit. Þannig hafi eitthvað verið um, að búfé frá Dýhóli, Hólum og Ártúni og fleiri bæjum hafi farið á landspilduna, án þess að sér- staklega hafi verið við því amast, enda óhægt um vik, vegna þess að girð- ingar hafi verið engar eða lélegar. Eftir að þeir bræður hafi látið grafa og girða á milli sín um 1970, hafi Páll og Guðjón notað landspilduna öðru hverju fyrir hross, meðan þeir lifðu. Sennilega um árið 1970 hafi Rafnkell fengið leyfi bræðra sinna, Páls og Guðjóns, til að rækta viðbótarland ofan við land Dýhóls, og kveðst stefndi muna vel. þegar það leyfi hafi verið veitt, og hafi þeir eingöngu verið að lána landið og heimila afnot af því, meðan eigandi Árnaness | þyrfti ekki á 1827 því að halda, og aldrei hafi verið gengið frá formlegri heimild Rafnkels. Þetta land sé að mestu eða öllu leyti suðvestan línu P til R á uppdrætti. Um 1970, eftir að landspilda sú, sem stefnandi gerir kröfur til, hafi verið afgirt að öðru leyti en því, að hún hafi enn verið opin til fjalls, hafi þeir bræður, Páll og Guðjón, tímabundið heimilað Rafnkeli afnot af landspild- unni til beitar gegn því, að hann sæi um að halda girðingum þar við. Hins vegar hafi þessi afnot sjálfkrafa lagst af, þar sem verulega hafi dregið úr bú- skap Rafnkels og konu hans, Arnbjargar, síðustu árin, sem Rafnkell lifði. Frá árinu 1983, eftir að stefndi hafi tekið við Árnanesi I, hafi Jón, sonur nefndra Rafnkels og Arnbjargar, haft hross á landspildunni með leyfi stefnda. Þá hafi viðhald girðinga á milli þrætulandsins og Ártúns annars vegar og milli spildunnar og lands Vilmundar Jónssonar hins vegar verið í höndum Gísla Hermannssonar í Ártúni frá árinu 1987 til 1991, þ. e., meðan hann hafi haft afnot af landi Vilmundar til 1991. Árið 1991 urðu framkvæmdir á vegum dánarbúsins við girðinguna, er lá þvert yfir þrætulandið meðfram fjallinu, en stefndi mótmælti þessum fram- kvæmdum. TI. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að Rafnkell Jónsson hafi fengið þrætu- landið til fullrar eignar og umráða frá löglegum eiganda þess, Guðrúnu Árnadóttur, móður sinni. Hins vegar bresti bréflega heimild til landsins, og því sé dánarbúinu nauðsynlegt að fá eignarrétt yfir landinu viðurkenndan með dómi, sbr. 220. gr. laga nr. 85/1936, sbr. nú 122. gr. laga nr. 91/1991. Stefnandi reisir einnig kröfur sínar á því, að Rafnkell Jónsson hafi nytjað landið átölu- og leigulaust á 5. tug ára. Hann hafi því haft óslitið eignarhald á landinu í hefðartíma fullan samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga um hefð nr. 46/ 1905. Stefnandi bendir og á, að Rafmagnsveitur ríkisins hafi lagt svokallaða suðurlínu á öndverðum 9. áratugnum yfir land það, sem stefnandi krefst eignardóms yfir, og hafi Rafnkell Jónsson veitt leyfi til línulagnarinnar og fengið greiddar skaðabætur fyrir staurastæði og jarðrask vegna hennar. Árin milli 1960 og 1970 hafi Vilmundur Jónsson látið grafa skurð á milli lands Árnaness. Austurbæjar efri, og þess lands, sem krafist er eignardóms yfir (sbr. línu A-R á nefndum uppdrætti). Hafi Rafnkell fengið leyfi Vil- mundar til að kílræsa viðbótarlandið út í skurðinn 1970. Um málskostnað vísar stefnandi til 129. gr. og 130. gr. laga nr. 19/1991, en um virðisaukaskatt til laga nr. 50/1988, sbr. lög nr. 110/1988 og lög nr. 119/ 1989. 1828 Stefnandi hefur mótmælt varakröfu stefnda sérstaklega sem of seint fram kominni, en hún var sett fram við munnlegan flutning málsins 2. júlí sl. Stefndi reisir kröfur sínar á því, að stefnandi hafi með sátt, gerðri á auka- dómþingi Austur-Skaftafellssýslu 20. febrúar 1991, lýst yfir því, að enginn ágreiningur væri um mörk spildna á Árnanessjörðum. Tilefni þess máls. sem sáttin hafi verið gerð í, hafi verið beiðni stefnda um fyrirtöku landa- merkjamáls til ákvörðunar á landamerkjum Árnanessjarða 1, 11 og HI. Hafi sýslumaður við meðferð málsins m. a. skorað á Rafnkel Jónsson að lýsa kröfum sínum af þessu tilefni. Það hafi verið gert af hans hálfu með fram- lagningu greinargerðar Arnbjargar Sveinsdóttur á dómþingi 14. janúar 1991. Þar hafi verið gerðar sömu kröfur og stefnandi hafi nú uppi í þessu máli. Landamerkjamálinu hafi hins vegar lokið með nefndri sátt, sem m. a. hafi verið undirrituð af Arnbjörgu Sveinsdóttur, en í sáttinni hafi ekki verið vik- ið að kröfu Arnbjargar f. h. Rafnkels, heldur segi, að enginn ágreiningur sé uppi um mörk spildna í Árnanessjörðum. Sátt þessa verði því að leggja til grundvallar sem samkomulag um, að land stefnanda takmarkist við það land, sem Rafnkell hafi fengið útskipt árið 1939. Stefndi kveður stefnanda ekki hafa lagt fram nein gögn sem sanni, að Rafnkell Jónsson hafi árið 1942 fengið viðbótarland frá móður sinni. Í ritinu Byggðasögu Austur-Skaftafellssýslu, útg. 1971, sé jörðin Dýhóll sögð vera 30 hektarar. Stefndi mótmælir því, að stefnandi hafi unnið hefð á landspildunni sam- kvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Þau beitarafnot, sem stefnandi kunni að hafa haft af landspildunni, hafi ekki verið með þeim hætti, að fullnægt sé skilyrðum hefðarlaga um óslitið eignarhald, sbr. 3. mgr. 2. gr. sömu laga. Beit búfjár á landspildunni frá Dýhóli hafi ekki verið með öðrum hætti en frá nálægum bæjum. Þau afnot, sem Rafnkell og Arnbjörg kunni að hafa fengið af landspildunni, eftir að henni hafi verið lokað um 1970, hafi verið háð því skilyrði, að landinu yrði skilað aftur, þegar landeigandi óskaði. Þá segir stefndi gögn málsins sýna, að sama ár og ræsi voru plægð í landi því, er Rafnkell Jónsson hafi fengið árið 1939. hafi einnig verið unnið að ræktun og framræslu á jörðinni Árnanesi 1, m. a. á landspildunni, sem fjall- að er um í málinu, og liggi ræsin annars vegar út í skurð milli Ártúns og Árnaness 1 og í skurð milli landspildunnar og lands Vilmundar Jónssonar. Stefndi mótmælir því sérstaklega, að reikningar, sem stefnandi hefur lagt fram um plægð lokræsi, sýni, hvar umrædd ræsi hafi verið plægð, og sanni því ekki not stefnanda af landinu. Þá kveður stefndi það rangt, að af hálfu stefnanda hafi verið veitt leyfi til lagningar suðausturlínu um hina umdeildu landspildu og stefnandi fengið 1829 greiddar skaðabætur fyrir staurastæður og jarðrask vegna hennar. Páll Jóns- son og Vilmundur Jónsson hafi veitt leyfi til lagningar línunnar um land sitt, og hafi hin umdeilda spilda verið eini staðurinn í landareign þeirra, sem suðausturlínan liggur um. Stefndi kveðst hafa farið með þetta land sem eigandi og m. a. veitt leyfi til umferðar um það og komið fram gagnvart ná- grönnum vegna girðinga um landið, en að jarðrask og girðingarfram- kvæmdir stefnanda árið 1991 hafi verið heimildarlausar og stefndi sérstak- lega mótmælt þeim. Eins og fram lögð landbúnaðarframtöl Rafnkels Jóns- sonar beri með sér, hafi verulega dregið úr kúabúskap hans um 1970, en sauðfé fjölgað. Umfang kúabúskapar ráðist ekki af beitilandi, heldur af möguleikum til að afla heyja. Til stuðnings kröfum sínum vísar stefndi til reglna eignarréttar um stofn- un og varanleika eignarréttinda, þ. m. t. ákvæða laga nr. 46/1905. Um máls- kostnaðarkröfu vísar stefndi til 129. gr., sbr. 130. gr. laga nr. 91/1991, og virðisaukaskatt til laga nr. 50/1988, sbr. lög nr. 110/1988 og lög nr. 119/1989, sbr. c-lið 129. gr. laga nr. 91/1991. Stefndi mótmælir sérstaklega málskostnaðarkröfu stefnanda sem of seint fram kominni. IV. Rétt þykir að rekja nokkuð framburð aðila og vitna í málinu. Arnbjörg Sveinsdóttir, ekkja Rafnkels Jónssonar, hefur fyrir dómi borið, að hún hafi verið viðstödd og heyrt á tal þeirra mæðgina, er Guðrún Árna- dóttir hafi gefið Rafnkeli, syni sínum, þrætulandið árið 1942. Hafi bræður Rafnkels, Páll og Guðjón, einnig verið viðstaddir. Sagði Arnbjörg: „Þetta var bara heima hjá þeim, og mér fannst þessu tekið eins og sjálfsögðum hlut, að hann fengi þetta til viðbótar, svo að hann gæti lifað á þessu, sem honum var fengið í hendur, og til þess var honum afhent þetta.“ Um ástæðu þess, að þessum samningi hafi ekki verið þinglýst eða hann hafður skrifleg- ur, sagði Arnbjörg: „Það var vegna þess, að þetta var bara afhent honum og landnámsstjórn eða nýbýlastjórn kom þar ekki inn í. Þess vegna var aldrei gengið frá þessu.“ Arnbjörg er hin eina, sem lifir af því fólki, sem á þarna að hafa komið við sögu. Stefndi, sem var heimilisfastur að Dýhóli til ársins 1970, sagði fyrir dómi um þetta atriði, að aldrei hefði verið litið svo á, að þrætulandið væri eign föður hans, og bætti við: „Ég umgekkst þá bræður þarna í Árnanesi tölu- vert mikið, og þetta stykki létu þeir aldrei af höndum. Það hefði mér verið kunnugt um, ef það hefði verið gert. Aftur á móti heyrði ég oft á samtali, og það voru nú samtöl, sem enduðu yfirleitt ekkert sérlega vel, að það var 1830 verið að biðja um þessa viðbót við ræktunina hjá þeim þarna fyrir ofan. Það var fengið úr þessu stykki. Var nú alltaf verið að biðja um meira og meira. Það var aldrei látið með góðu, það hlustaði ég á oftar en einu sinni.“ Það, sem foreldrar sínir kunni að hafa fengið umfram þá 30 hektara, sem hann telji, að Dýhólsland sé, hafi verið fengið að láni. Af framburði ættingja og nágranna virðist sem Þorleifur Hjaltason, bóndi í Hólum, fæddur 23. október 1930, Vilmundur Hansen, fæddur 17. júlí 1959, er var í sveit hjá bræðrunum í Árnanesi frá fæðingu til ársins 1980, og áður- nefndur Rafn Arnar Rafnkelsson, fæddur 6. september 1945, hafi talið þrætulandið vera í eigu Dýhóls. Hins vegar virðast eftirtaldir hafa talið þrætulandið tilheyra Árnanesi efra: áðurnefndur Jón Benedikt Rafnkels- son, til heimilis að Dýhóli, fæddur 19. ágúst 1940, Sigurður Hjaltason, fyrr- um bóndi í Ártúni, fæddur 12. maí 1923, Gísli Eymundur Hermannsson, bóndi í Ártúni, fæddur 16. febrúar 1942, Úlfar Antonsson, fæddur 16. júlí 1949, er var í sveit hjá Páli og Guðjóni í Árnanesi sex sumur frá 1958 til 1964. og Þórir Brynjúlfsson, fæddur 22. október 1961. er var í sveit í Árna- nesi á sumrin frá árinu 1970 og auk þess oft síðar komið á staðinn. Brynjólf- ur Tryggvi Árnason, fæddur 23. nóvember 1951, er fluttist frá Selfossi í Nesjahrepp 1978 og var sveitarstjóri í Nesjahreppi frá árinu 1978 til byrjun- ar árs 1985. kvaðst einnig hafa staðið í þeirri meiningu, að landið væri Páls og Guðjóns. Nefndur Gísli kvaðst lítið hafa þekkt til á þessum slóðum, áð- ur en hann fluttist í Ártún. V. Aðilar eru ósammála um það, hvaða búfénaður og frá hverjum var á landinu og hvernig hafi verið staðið að framkvæmdum vegna landsins. Arnbjörg Sveinsdóttir kveður Vilmund Jónsson hafa í félagi við Skírni Hákonarson á Borgum um og eftir 1962 girt á milli landa sinna og upp í skriður og undir kletta. Síðan hafi verið girt fram með þjóðveginum gamla, og þar með hafi útlínur efra landsins verið girtar fjárheldri girðingu. Hafi Rafnkell tekið þátt í að girða fram með veginum. Hins vegar hafi bræður hans ætíð aðstoðað hann, er með þurfti, því að Rafnkell hafi alltaf verið maður heilsulítill. Vegna girðingarframkvæmda hafi Rafnkell keypt efnið, en bræður hans rekið niður staura og annað því um líkt. Hafi orðið að sam- komulagi með þeim bræðrum, að Vilmundur girti, en Rafnkell myndi að- stoða við viðhald og sæi svo um endurnýjun, þegar til þess kæmi, og hafi sú girðing verið endurnýjuð. Eftir þessar girðingarframkvæmdir hafi landið verið nánast algjörlega gripa- og fjárhelt í mörg ár, og hafi girðingarnar haldið annarra kindum úti. Hins vegar hafi Vilmundur ekki lokað sitt land 1831 af gagnvart Dýhóli og þrætulandinu með girðingu og skurðum fyrr en fyrir eða um 1968 og þá jafnframt afhent þeim á Dýhóli spildu við svokallaðan Götuhól og nágrenni hans, sem er rétt norðvestan við bæjarhúsin á Dýhóli. Hafi Vilmundur raunar ekki treyst sér til að girða upp í skriður, en látið sér nægja að girða þvert yfir sitt land. Hafi Vilmundur þá sagt Rafnkeli, að hann mætti hafa girðinguna, sem var í skriðunni (lína A-B á uppdrætti), ef hann vildi halda henni við til að halda landinu lokuðu, því að Vilmundur hafi girt þvert fyrir, þar sem hann treysti sér ekki til að girða upp í skriðuna austan megin. Þar sem land Dýhóls hafi verið í girtum heimahögum, hafi verið hætt að gera þar fjallskil. Hafi fé og nautgripir frá Dýhóli verið reknir á þetta land, en þar sem margt nautgripa hafi verið á Dýhóli, en beit ekki alltaf nægileg, hafi Vilmundur leyft þeim að reka gripi sína á sitt afgirta land, meðan háin var að spretta. Þá hafi Vilmundur grafið skurði milli Dýhóls og Austurbæjar efri nokkuð inni á sínu landi, þar sem jarðvegur hafi verið þannig, að erfitt hafi verið að taka skurði alveg á landamörkum, og hafi Vilmundur látið Rafnkel hafa mismuninn austan megin við Austur- bæ efri. Um 1970, er ræktað tún við Dýhól hafi verið orðið u. þ. b. 27 hekt- arar, hafi þau á Dýhóli hætt að leita heyfanga víðar að. Landamerkjagirð- ingu þeirri, sem upphaflega hafi verið á milli Hóla og Árnanessjarða, hafi þau á Dýhóli haldið við eftir föngum, uns Rafnkell hafi gefist upp á því sökum heilsuleysis og girðingin þá fjarlægð og ekki endurnýjuð. Arnbjörg kvað þau á Dýhóli hafa borið hluta kostnaðar á móti Sigurði Hjaltasyni í Hólum af grefti skurðar á milli lands Dýhóls og upp í þrætulandið í átt að gamalli stóðhestagirðingu, sem náð hafi nokkuð í átt að fjalli, en síðan hafi Sigurður reist girðingu, þar sem skurðinum sleppti, og hafi hún náð að stóðhestagirðingunni, en tekið skurð, þar sem stóðhestagirðingin endaði, og hafi sá skurður náð hér um bil að fjallsrótum. Þetta hafi Sigurður gert án þess að óska eftir því, að Dýhólsfólkið tæki þátt í kostnaði. en þau á Dýhóli hafi reynt að halda þessari girðingu við til að verja túnið. Þessi girðing hafi ekki verið endurnýjuð. Í gögnum málsins er ljósrit af reikningi, dagsettum 8. desember 1984. frá Rafnkeli Jónssyni, undirrituðum af Arnbjörgu Sveinsdóttur og samþykkt- um af Guðmundi Sæmundssyni, starfsmanni Rafmagnsveitna ríkisins. Þar kemur fram, að Rafnkell sem eigandi og ábúandi á Dýhóli tók við 19.600 kr. í bætur vegna jarðrasks á jörð hans vegna uppsetningar tveggja staura- stæða í túni vegna suðurlínu, sem sögð er liggja yfir land hans, og 38.200 kr. í kílræsabætur. Arnbjörg hefur borið, að hún hafi ritað undir þetta skjal í stofunni að Dýhóli að viðstöddum Tryggva Árnasyni, þáverandi sveitar- stjóra. Í reikningnum er vísað til yfirlýsingar Rafnkels Jónssonar frá 19. febrúar 1981 um heimild og skilmála til lagningar línunnar um landið, og er 1832 ljósrit af þeirri yfirlýsingu í gögnum málsins. Undir þessa yfirlýsingu ritar Rafnkell Jónsson sem landeigandi auk Stefáns Arnasonar, starfsmanns Rafmagnsveitna ríkisins, og tveggja votta. Í gögnum málsins er samhljóða yfirlýsing, dagsett sama dag, undirrituð af Páli Jónssyni fyrir sína hönd og Vilmundar Jónssonar, eigenda jarðarinnar Arnaness. Sem samþykkur þess- ari yfirlýsingu ritar nefndur Stefán Árnason f. h. rafmagnsveitnanna og tveir vottar. Stefnandi hefur lagt fram í málinu ljósrit af reikningi til Rafnkels Jóns- sonar frá Kaupfélagi Austur-Skaftfellinga. Þar kemur fram, að hann hafi greitt fyrir plægingu lokræsa árið 1970, 9 km í túni og 74 km annars staðar. Stefndi hefur hins vegar lagt fram í málinu gögn, er sýna, að árið 1970 hafi 32 km af plógræsum verið tekin í landi Árnaness 1. Stefndi hefur borið fyrir dómi, að frá árinu 1942 hafi þrætulandið og önn- ur stykki þar við verið óskipt og búpeningur frá ýmsum jörðum fleirum en Dýhóli gengið þar um alla leið inn í Laxárdal. Hafi Páll og Guðjón í Árna- nesi og, Vilmundur, bróðir þeirra, einir staðið að grefti skurða og lagningu girðinga um þrætulandið, en girðingarnar hati þó ekki hindrað fé í að renna á milli landa. Minntist stefndi þess, að einhvern tíma á árunum 1968-1970 hafi bræðurnir í Árnanesi girt þetta stykki, bæði austan megin, þ. e. milli þrætulandsins og Ártúns. og hinum megin, milli Austurbæjar efri og þrætu- landsins. Hafi þeir fram að þessum tíma og eftir hann notað þennan blett fyrir stóðhesta, en þetta hafi verið eini girti bletturinn, sem þeir hafi átt, en áður hafi fé frá ýmsum bæjum verið þarna. Stefndi kvað bóndann í Ártúni hafa árið 1983 eða 1984 rætt við sig um lé- legt ástand girðinga á milli Artúns og þrætulandsins. Hafi það orðið til þess. að girðingin milli Ártúns og þrætulandsins hafi verið endurreist, og hafi hann sjálfur útvegað allt stauraefni í girðinguna. Einnig hafi Ártúnsbónd- inn fengið leyfi stefnda til að reka hross sín yfir þetta stykki. Þá hafi Jón, bróðir stefnda, fengið leyfi hjá stefnda til að beita hrossum sínum á þrætu- landinu. Um ástæðu þess, að bæturnar vegna lagningar suðurlínu hafi runnið til Dýhóls, sagði stefndi, að Páll og Vilmundur hefðu gefið rafmagnsveitunni leyfi til að fara yfir þrætulandið og önnur lönd þeim tilheyrandi. En Páll hafi dáið 1983 og Guðjón verið kominn á elliheimili, er bætur voru greidd- ar. Sjálfur hafi hann ekki verið heima þá og ekki vitað um þessar greiðslur fyrr en einhverjum árum síðar og ekki séð ástæðu til að krefja Dýhólsfólkið um greiðsluna. Þá kvað stefndi það alrangt, að Dýhóll hefði verið leystur undan fjallskilaskyldu, eins og stefnandi heldur fram. Kvaðst hann sjálfur hafa í mörg ár gengið í afrétti, eftir að hann hafði verið sendur frá Dýhóli í smölun. 1833 Nefndur Rafn Arnar Rafnkelsson kvað þrætulandið hafa verið nýtt af Dýhóli til beitar sauðfjár og nautgripa. Hafi landið eingöngu verið nýtt af Dýhóli, sérstaklega eftir að það hafi verið girt um 1960, er Vilmundur Jóns- son hafi lokað af sitt land. Áður en girt var, hafi nýtingunni verið þannig háttað, að rekið hafi verið í landið fé og nautgripir frá Dýhóli, en féð hafi nokkuð viljað sækja þaðan og norður í Laxárdal. Eins hafi eitthvað verið um, að fé frá öðrum bæjum hafi sótt á landið. Eftir að landið hafi verið girt, fljótlega upp úr 1960, hafi þau á Dýhóli ekki þurft að smala afréttir eins og áður. Rafn Arnar kvaðst telja, að girðingin um þrætulandið hefði verið sæmilega sauðheld, en nokkuð þó verið um, að fé frá öðrum kæmist inn. Þá hefðu þau á Dýhóli séð um nauðsynlegasta viðhald á girðingunum. Nefndur Jón Benedikt Rafnkelsson kvaðst fyrir dómi hafa beitt 2-3 hrossum sínum í þrætulandið, sennilega síðastliðin fjórtán ár. Það hafi hann gert án athugasemda frá þeim frændum sínum, Páli og Guðjóni, sem hann taldi, að ættu landið. Jón minntist þess, að stefndi hefði eitt sinn sagt við sig, að hann gæti haft hrossin í landinu að vild. Hann kvaðst ekki hafa dvalist alla tíð á Dýhóli og ekkert hugsað út í, hver hefði sinnt viðhaldi girðinga. Ekki kvaðst hann vita, hver hefði greitt fyrir kílræsaframkvæmdir. Vitnið Þorleifur Hjaltason hefur borið, að Dýhólsfólkið hafi allan bú- skapartíma sinn og fram á þennan dag notað þetta svokallaða Efraland sem beitiland fyrir allan bústofninn á Dýhóli. Eftir að Efralandið hafi verið girt í sundur, hafi austasti hluti þess, þ. e. þrætulandið, eingöngu verið nytjað frá Dýhóli, en það sé sá hluti landsins, sem áður hafi tilheyrt Austurbænum í Árnanesi. Minntist Þorleifur þess að hafa ásamt Páli og Vilmundi og jafn- vel Guðjóni árið 1958 unnið við að setja upp og laga girðingu á milli Ártúns og þrætulandsins. Þetta hafi hann gert fyrir bróður sinn, Sigurð, er þá bjó í Árnanesi, og hafi sú girðing legið eins og eldri girðingin, er þar var. Vitnið kvaðst minnast þess, að Páll og Guðjón hefðu verið með hross á þessu svæði, en ekki á þessari skák einni, eftir að hún var frágirt. Vitnið Sigurður Hjaltason, sem er fæddur og upp alinn í Hólum, sagði, að á þeim tíma, er hann bjó í Ártúni, hefði búfé gengið óhindrað um þessi lönd, þar sem girðingar hefðu verið hálf-niðurfallnar og lélegar. Kvaðst hann hafa tekið þátt í með Dýhólsfólkinu að grafa skurð milli landa þess og upp að þrætulandinu, en síðar, 1957 eða 1958, ásamt Páli, Guðjóni og Vil- mundi kostað og staðið að því að grafa skurð á milli þrætulandsins og lands Ártúns. Fyrir sína hönd hefði Þorleifur Hjaltason unnið að framkvæmdun- um, því að sjálfur hefði hann þá verið slasaður. Um það leyti hafi nefndir bræður og vitnið einnig staðið að girðingarframkvæmdum milli landanna, sem hafi lokið fyrir 1960. Áður en þessar framkvæmdir voru unnar, hefðu 59 Hæstaréttardómar 111 1834 skepnur gengið óhindrað á þrætulandið. Kúm á Dýhóli hefði einnig verið beitt þangað, en einnig í Árnanessland, meðan þetta var ógirt svæði. Vitnið Gísli Eymundur Hermannsson, bóndi í Ártúni, kvað þessi þrjú stykki, þ. e. svokallað Villaland, þrætulandið, og u. þ. b. 30 hektara lands hjá sér, ekki hafa verið aðskilin öðruvísi en með stórgripaheldum skurðum, frá því að hann fluttist að Árnanesi árið 1960 og til 1987, er hann hefði girt sitt land af í samráði við stefnda og haldið þeirri girðingu við sjálfur. Þær girðingar, sem áður hefðu verið reistar á þessum mörkum, hefðu verið gerðar í samráði við Pál og Guðjón Jónssyni. Um þetta samráð við Pál og Guðjón sagði vitnið: „Aðeins kom þetta til tals, já, mjög lítið samt. Við orð- uðum þetta pínulítið.“ Vitnið kvaðst hafa smalað á þessu landi, sótt sitt fé og komið óskilafé þaðan til skila eða lögréttar. Árið 1977 hefði hann fengið leyfi stefnda til að fara yfir þrætulandið með skepnur yfir á næsta land vest- an við, eign Vilmundar Jónssonar og síðar Huldu Mogensen, og fengið að nýta það undir hross gegn því að viðhalda einhverju af girðingum. Vitnið kvaðst þó sjaldnast hafa farið með hross yfir þrætulandið, en notað þjóð- veginn nýja frekar í því skyni. Vitnið kvað þá bræður, Pál og Guðjón, hafa notað þetta land undir hross. en aðallega hefði landið verið notað undir hross og gripi frá Dýhóli. Vitnið kvaðst muna eftir því, er þrætulandið var kílræst, en ekki vita. hver hefði kostað þær framkvæmdir. Vitnið Brynjólfur Tryggvi Árnason, fyrrverandi sveitarstjóri, kvaðst í byrjun árs 1981 hafa, ásamt Stefáni Árnasyni, fulltrúa frá Rafmagnsveitum ríksins, farið á nokkra bæi í Nesjahreppi til að gera samninga við jarðeip- endur á þessu svæði, þar sem fyrirhuguð byggðalína skyldi lögð um. Að ósk bænda í hreppnum hefði hann verið til aðstoðar og til að gæta hagsmuna bænda, m. a. í Ártúni, Árnanesi, Meðalfelli, Bjarnanesi og Stapa. Jafnframt hafi hann verið með umboð frá Vilmundi Jónssyni og síðar Huldu Mogen- sen. Þegar samningar hafi staðið yfir, hafi komið upp kvíði hjá eigendum Árnaness um, að kílræsum í landi þeirra myndi spillt. Hafi Páll Jónsson og Hulda Mogensen gert kröfu um að rörleggja ræsin, áður en vegur yrði lagð- ur yfir þau, og krafist sérstakra bóta fyrir hugsanlegar skemmdir á ræsun- um. Í þessum viðræðum hefði ekki verið rætt um staurastæður á þrætuland- inu við aðra en Pál í Árnanesi. þar sem gert hefði verið ráð fyrir því, að stæðurnar væru í landi Páls. Hins vegar hefði einnig verið talað við fólkið á Dýhóli, en þá verið um að ræða óskir um að fá, ef svo bæri undir, að fara um gamla þjóðveginn á landi Dýhóls til að komast að hugsanlegum stæð- um. En meðan á viðræðum við bændur hefði staðið, hefði ekki verið að fullu ljóst. hvar stæður kæmu niður í landið. Hins vegar kvaðst vitnið ekki vita til, að stæður hefðu átt að koma í Dýhólsland. Vitnið kvað sér vera 1835 ókunnugt um greiðslur bóta til eigenda Dýhóls, en hafa verið viðstaddur greiðslu bóta f. h. Vilmundar Jónssonar eða Huldu Mogensen, Ártúns og Stapa og Bjarnaness. Er vitnið var spurt um þá fullyrðingu Arnbjargar Sveinsdóttur, að ábúendur Dýhóls hefðu sloppið við fjallskil, sagði vitnið: „Fjallskil í Nesjum hafa verið með öðrum hætti en víðast annars staðar á landinu. Það hafa ekki verið greidd svokölluð fjallskilagjöld. Menn hafa verið skipaðir í leitir á ákveðnum svæðum eftir einhverri eldgamalli for- múlu, og það var ákveðið, hve marga menn þyrfti í hverja leit í hvert skipti, og þetta voru ósköp hefðbundin bréf, sem út voru send. En Dýhóll var, meðan ég var þarna inni, alltaf skipaður í leitir, eins og verið hafði ...“ Vitnið Vilmundur Hansen, dóttursonur Vilmundar Jónssonar, kvað það hafa staðið til, að hann fengi land Vilmundar Jónssonar eftir hans dag. Hafi sér verið mjög greinilega sagt, hvar landamerki væru. Vottorð hans vegna málsins um landamerki er svohljóðandi: „Landamerki svonefnds Efralands, fyrrum eignar Vilmundar Jónssonar í Árnanesi, markast af skurði og girð- ingu að austan. Upphaflega voru landamerki þessi nokkrum metrum aust- ar, en þegar Vilmundur gróf skurðinn, varð það að samkomulagi milli hans og Rafnkels Jónssonar, að þessir metrar skyldu tilheyra Dýhóli. Einnig varð samkomulag um, að Vilmundur sæi um að girða fyrst; núverandi girðing, sem girt var af eigendum Dýhóls, telst því sameign Dýhóls og núverandi eiganda Efralandsins.“ Um notkun á þrætulandinu kvað vitnið landið hafa verið nýtt frá Dýhóli, fyrst með nautgripum og síðar einnig með fé. Ekki kvaðst vitnið muna, hvort hinir bræðurnir hefðu rekið þangað búpening. Vitnið kvaðst ekki geta sagt til um, frá hvaða bæjum fé var á þrætulandinu, áður en það var girt, en eftir það hefði landið verið nýtt frá Dýhóli, sem einnig hefði fengið að nýta landið fyrir vestan þrætulandið, þ. e. a. s. svokallað Vilmundar- stykki. Vitnið kvaðst telja, að nefnd girðing á milli þrætulandsins og Austurbæjar efri hefði verið reist um 1970. Vitnið Úlfar Antonsson kvað þrætulandið hafa verið ógirt og opið, er vitnið kom fyrst í sveit til Páls og Guðjóns sumarið 1958, og greiður aðgang- ur verið fyrir sauðfé inn í Laxárdal. Hefði það frekar verið rekið í dalinn en á þetta land. Upp úr 1960 hefðu þeir Páll og Guðjón ásamt Skírni á Borgum tekið sig til og girt allt þetta svokallaða Efraland og hross þeirra Páls, Guð- jóns og Vilmundar flutt á landið. Girðingin hefði verið ágætlega gerð, hest- held, en ekki fjárheld, og oft slæðingur af sauðfé þar inni. Þá hefði eitthvað verið um, að nautgripum frá Dýhól væri beitt þangað. Vitnið kvað girðing- una hafa verið reista að ósk Skírnis á Borgum, og hafi vitnið Páll og Guð- jón auk fólks frá Borgum tekið þátt í því verki. Hafi girðingin verið notuð 1836 undir 30-40 hesta, þegar mest var. Vitnið kvaðst telja, að hestar hefðu eitt- hvað verið í þessari girðingu eftir 1970, eftir að skurður var grafinn. Vitnið Þórir Brynjúlfsson, er var í sveit hjá Páli og Guðjóni í fimm sumur frá árinu 1970, kvað þá Pál og Guðjón hafa verið með hross í þrætulandinu, sennilega allt til ársins 1975, en hins vegar hefði sauðfé þeirra bræðra farið í afrétt í Laxárdal. Þó hefði alltaf eitthvað verið um sauðfé á þessu svæði auk kúnna frá Dýhóli. Menn hefðu lagað girðingar með handafli eftir föngum, er þeir hefðu átt leið um landið. Í gögnum málsins er yfirlýsing. dagsett 1. júlí 1993, undirrituð af Jóni Axel Antonssyni, sem fæddur er 5. júní 1956, og tveimur vottum. Þar kemur fram, að hann hafi verið í sveit sem barn og unglingur hjá Páli og Guðjóni í Árnanesi á hverju sumri frá 1961 til ársins 1971, auk þess oft síðar heimsótt þá bræður. Hafi þeir talað um þrætulandið sem sína eign og notað landið og land Vilmundar undir hross. Þarna hafi einnig verið eitthvað um skepn- ur frá Dýhóli. Girðingar hafi ekki verið sauðheldar. Jón Axel Antonsson gaf ekki skýrslu fyrir dómi. VI. Árið 1991 var tekið fyrir á aukadómþingi Austur-Skaftafellssýslu að beiðni stefnda í þessu máli landamerkjamál til ákvörðunar á landamerkjum Árnanessjarða 1. IH og Il. Við fyrirtöku málsins voru ýmsir þeir, sem eiga lönd að Árnanesi I, Il og HI, m. a. Arnbjörg Sveinsdóttir vegna Rafnkels Jónssonar. Í greinargerð, sem Arnbjörg lagði fram f. h. Rafnkels Jónssonar á aukadómþinginu 14. janúar 1991 eftir áskorun sýslumanns og stefndi hefur lagt fram í máli þessu, nefnir Arnbjörg, að árið 1942 hafi Rafnkell fengið viðbótarland frá móður sinni. Í greinargerðinni er vísað til undirritaðrar lýsingar Rafnkels Jónssonar á landamörkum Dýhóls. Um landmörk Dýhóls segir í greinargerðinni: „Á austursíðuna gilda mörkin milli Dýhóls og Hóla og milli Ártúns og Dýhóls upp í Arnarhamar austast, en að suðvestan við land efri Austurbæjar í Árnanesi afmarkast það af djúpskurði, sem nær neðan frá Hólalæk upp að landi Klettabrekku, vestur af eystri Strýtukletti, síðan eftir skurði upp að gamla þjóðvegi og ofan gamla þjóðvegar við land efri Austurbæjar að mestu afmarkað af skurðum vestan og norðan við Götuhól til fjalla eftir línu, sem nær upp í skriður við neðstu klettabelti, og þaðan að landamörkum Ártúns við Arnarhamar austast.“ Í málinu var gerð dómsátt, undirrituð af níu aðilum, þ. á m. Arnbjörgu Sveinsdóttur, stefnda og lögmanni hans í því máli. Í sáttinni er ekki berlega greint frá landamerkjum á milli Dýhóls og Árnanessjarða, en þar segir m. a.: „..Að öðru leyti fer um eignarrétt yfir spildum, eyjum og fjalllendi svo sem greinir í kröfugerð í dskj. nr. 62, og enginn ágreiningur er um mörk 1837 spildna í Árnanessjörðum.“ Er sáttin var borin undir Arnbjörgu Sveins- dóttur fyrir dómi í máli þessu, sagði hún, að hún hefði aldrei fallið frá kröf- um sínum, en það hefði ekki staðið til af hálfu aðila að fara í landamerkja- mál, og sinn skilningur hefði verið sá, að skv. ráðum þáverandi lögmanns stefnda hefði krafa sín ekki þá verið afgreidd, heldur mörk jarðanna fyrir neðan þjóðveg. Hefði kort það, sem sér hefði verið sýnt á dómþinginu, ekki fjallað um mörkin varðandi þrætulandið. Upplýst er í málinu, að uppdrátt- ur sá, sem bókað var um, að gera skyldi í samræmi við sáttina, hefur aldrei verið gerður, og er í sáttinni ekki talað sérstaklega um mörk milli lands stefnda og Dýhóls, heldur einvörðungu um mörk milli lands stefnda og annarra landspildna í Árnanessjörðum. VIl. Niðurstöður. Dómari hefur kannað vettvang ásamt lögmönnum aðila. Ljóst er samkvæmt framburði vitna og þeim skattframtölum, sem liggja frammi í málinu, að stórt kúabú var rekið frá Dýhóli, auk þess sem eitthvað var um sauðfé og fáein hross. Var búið á Dýhóli á tímabili eitt stærsta kúa- bú í Austur-Skaftafellssýslu. Gott samkomulag var á milli bræðranna allra og samgangur mikill á milli bæja, en nánast var um að ræða tvíbýli hjá Vil- mundi annars vegar og Páli og Guðjóni hins vegar. Þeir bræður aðstoðuðu Rafnkel, bróður sinn, sem lengst af var heilsulítill. Telja verður, að Rafnkell Jónsson hafi að einhverju leyti staðið að gerð kílræsa á hinu umdeilda landi. Girðingar virðast ekki alltaf hafa verið vel fjárheldar og viðhald þeirra lítið, og virðast Páll og Guðjón Jónssynir hafa haft afskipti af framkvæmdum vegna landsins og eitthvað beitt þar hrossum sínum. Landið hefur ekki verið nýtt til annars en beitar, og sýnist eigandi eða eigendur þess ekki hafa reynt mikið að hindra, að skepnur í eigu ann- arra bitu landið, og ekki var tekin leiga fyrir nýtingu þess. Skepnum frá Dýhóli virðist lengi hafa markvisst verið beitt þangað, en auk þess hrossum frá Árnanesi, og einnig virðist sauðfé frá ýmsum bæjum hafa, sennilega allt til ársins 1970, slæðst inn á landið vegna ástands girðinga. Ekki er ljóst af framburði aðila og vitna, hvernig fjallskilum var hagað frá Dýhóli. Þeir, sem þekkja til á þessu svæði og gefið hafa skýrslu fyrir dómi, eru ekki einhuga um það, hver eða hverjir af þeim bræðrum hafi talið sig eiga land- ið. Þeirri fullyrðingu stefnda er ekki mótmælt, að suðausturlína hafi hvergi legið um land Páls Jónssonar, heldur einungis um þrætulandið, en Rafnkell Jónsson tók við bótum frá Rafmagnsveitum ríkisins sem eigandi þess. Samkvæmt nefndu vottorði sýslumannsins í Vík og því, sem fram hefur komið í málinu, hefur enginn hluti af Árnanesi annar en Dýhóll, lítill hluti 1838 landsins, verið afhentur erfingjum Guðrúnar Árnadóttur með skriflegu af- sali. Þar sem Guðrún er skráð eignalaus við andlát, má ætla, að landi henn- ar hafi verið skipt með lífsgerningum, og verður ekki séð, að deilur hafi ris- ið á milli þeirra bræðra um skipti eða nýtingu landsins. Sú staðreynd, að þannig hafi verið staðið að málum, styður fullyrðingar Arnbjargar Sveins- dóttur um ástæðu þess, að skriflegt afsal var einungis gert í tilefni stofnunar Dýhóls. Arnbjörg Sveinsdóttir er ein á lífi af þeim, sem geta borið um, að móðir Rafnkels Jónssonar hafi afhent Rafnkeli landið árið 1942, og eru engin skrifleg gögn um. að Páll og Guðjón hafi fengið þrætulandið frá for- eldrum sínum. Hins vegar er í nefndri greinargerð. sem Arnbjörg lagði fram á aukadómþingi A ustur-Skaftafellssýslu, vísað til skriflegrar yfirlýsing- ar Rafnkels um landmörk Dýhóls. Eins og áður er nefnt, var mál þetta endurupptekið eftir dómtöku þess Í samræmi við 104. gr. laga nr. 91/1991. Benti dómari á nauðsyn þess, að frek- ari gagna væri aflað, sem skýrt gætu frekar efni sáttarinnar, er gerð var í aukadómþingi Austur-Skaftafellssýslu. Stefnandi lagði þá fram ljósrit af áð- urnefndri landamarkalýsingu Rafnkels Jónssonar fyrir Dýhól. Í lýsingu Rafnkels segir m. a.: „Þar sem nýbýlið Dýhóll hefur fengið viðbótarland- spildu við það, sem áður var afmarkað úr neðri og efri austurbænum í Árnanesi í Nesjum, breytast landamerki jarðanna í samræmi við það og verða þá sem hér segir: ...“ Lýsing Rafnkels á landi sínu er á sama veg og greinargerðin, sem Arnbjörg, kona hans, lagði fram á aukadómþinginu, enda sótti hún það fyrir hans hönd. Upplýst er, að í dómsáttinni var ekki fjallað sérstaklega um mörk Dýhóls og landa stefnda í Árnanessjörðum. Verður ekki talið, að Arnbjörg hafi verið með undirritun áðurgreindrar sáttar að afsala f. h. manns síns landi, sem hann taldi sig eiga, heldur, ef eitthvað er, að stefndi í máli þessu hafi með undirritun sáttarinnar fallið frá kröfum sínum til hins umdeilda lands, en ekki verður séð af gögnum, sem lögð hafa verið fram tilheyrandi sáttinni, að hún hafi náð til þrætulandsins eða að stefndi hafi þá gert sérstaka kröfu um það land. Samkvæmt því, sem að framan er rakið. verður eignarhald á landinu ekki metið eftir nýtingu þess, heldur verður að leggja tl grundvallar skriflega lýsingu Rafnkels heitins Jónssonar á landi sínu og fullyrðingu Arnbjargar Jónsdóttur um, að Guðrún Árnadóttir hafi afhent Rafnkeli landið til eign- ar, svo að hann gæti alið bústofn, þar sem upphaflegt land Dýhóls reyndist ekki nægilega gott til jarðyrkju. Vegna mótmæla stefnanda og með vísan til 5. mgr. 101. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála telst varakrafa stefnda hafa komið of seint fram, og verður ekki tekið tillit til hennar við úrlausn málsins. 1839 Með þessum rökum verður fallist á kröfu stefnanda, nema hvað rétt þyk- ir með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 að láta hvorn aðila bera sinn kostnað af málinu. Ólafur Börkur Þorvaldsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Viðurkenndur er eignarréttur stefnanda, dánarbús Rafnkels Jóns- sonar, yfir landspildu, sem liggur til norðausturs frá eldra landi Dýhóls til fjalls (upp í skriður við neðstu klettabelti í Arnarhömrum). Land þetta er 62 ha að stærð og afmarkast nánar af eftirfarandi markalínum á meðfylgjandi uppdrætti Þorgríms Eiríkssonar verk- fræðings. Markalínurnar eru: Að suðaustan (gagnvart löndum jarð- anna Hóla og Ártúns, Nesjahreppi) af 1298.71 m langri línu, sem dregin er til norðausturs frá punkti merktum P á uppdrættinum, um punkt C upp í Arnarhamar austast, í punkt B á uppdrættinum. Að norðaustan fylgir línan efstu brún á skriðum við neðstu klettabelti Arnarhamra frá punkti B í punkt Á á uppdrættinum, að norðvestan (gagnvart landi jarðarinnar Árnaness, Austurbæjar efri, Nesjahreppi) af beinni 1455,10 m langri línu úr punkti Á til suðvesturs í punkt R og að sunnan af beinni 469,85 m langri línu, sem dregin er milli punkt- anna R og P., á mörkum eldra lands Dýhóls og þess lands, sem hér er lýst. Málskostnaður fellur niður. 1840 Fimmtudaginn 22. júní 1995. (1993. — Þorleifur Sívertsen (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl) Nr.3; segn Bjarna Sigfússyni Logi Guðbrandsson hrl) og) Ábyrgð hf. til réttargæslu Skaðabótamál. Vinnuslys. Sératkvæði, Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason. Gunnlaugur Claessen, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Á fréjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. ágúst 1993. Hann krefst þess aðallega. að stefndi greiði sér 1.492.308) krón ur með 4% ársvöxtum frá 17. desember 1988 il 2 janúar 1980, en síðan samkvæmt 7. er. vaxta SI1987 frá þeim degi til 21. júní 1997, en með dráttarjöxtum samkvemt ið kafla sömu laga Þrá Þeim degi til greiðsludags og málskostn: aði og fyrir Hæsta rétti. Til vara gerir hann krölu til sreiðu sömu fjárhæðar, en a nokkru með öðrum vöxtum. Engar kröfur eru gerður á hendur réttargeslustefnda, Steindi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnadur fyrir Hæstarétti Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi varð fyrir slysi 30. apríl 1983, en það var ekki fyrr on tæpum 8 árum síðar, í janúar 1991, að hann gerði reka að lögreglurannsókn á því. Fór hún fram ári síðar. Ritaði lögmaður hans réttargæslustefnda bréf um slysið í desember 1991 Stefndi hefur haldið því fram, að hann hali ekki vikð um slysið, fyrr en eflir að það varð, og þá ekki. að það væri við hann lengt Það hafi aðeins verið nokkru fyrir höfðun máls þessa í héraði. að honum varð ljóst. að talið væri, að hann hefði átt einhverja sl að slysinu, Slysið varð á vinnusvæði Rafmagnsveitna ríkisins, og var áfeýjandi í þjónustu þess fyrirtækis. Verksljórn á vinnusvæðinu hlaut því að vera í höndum yfirmanna rafmagnsveitnanna. og hvíldu 1840 Fimmtudaginn 22. júní 1995, {1993, — Þorleifur Sívertsen örn Ólafur Hallgrímsson hel) Bjarna si syni (Logi Guðbrandstn Jog Ábyrgð hf. il róttargæslu Skaðabótamál. Vinnuslys. Sóratk væði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bíagason. nnlaugur Claessen, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Árýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. ágúst 1993, Hann krefst þess aðallega, að stefndi greiði sér 1492.300 krón- ur með 4% ársvöxtum frá 17. desember 1988 til 21. janúar 1989, en síðan samkvæmt 7. er. vaxtalaga nr. 2571987 lrá þeim degi til 2). júní 1992, en með dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla sömu laga fr Þeim degi til yreiðsludays og málskostnað í héraði og fyrir Llæsta- Til vara gerir hann krölu til greiðslu sömu fjárhæðar, en að skkru með öðrum vöxtum. Engar krölur eru gerðar á hendur réttargæslustelndar Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og, málskostnaðar fyrir Hæstarétti Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi varð fyrir slysi 30. apríl 1983. en það var ekki fyrr en tæpum 8 árum síðar. í janúar 1991, að hann gerði reku ið lögreglurannsókn á því. Fór hún fram ári síðar, Ritaði lögmaður hans réttargæslustefnda bréf um slysið í desember 1991 Stefndi hefur haldið því fram. að hann hafi ckki vitað um slysið, fyrr en eftir að það varð. og þá ekki. að það væri við hann tengt. Það hafi aðeins verið nokkru fyrir höfðun máls þessa í héraði. að honum varð ljóst, að talið væri, að hann hefði átt einhverja aðild að Slysið varð á vinnusvæði Rafmagnsveilna ríkisins, op var álrýjandi í þjónustu þess fyrirtækis. Verkstjórn á vinnusvæðinu hlaut því að vera í höndum yfirmanna rafmansveitnanna, og hvíldu 1840 Fimmtudaginn 22. júní 1995. Nr. 355/1993. — Þorleifur Sívertsen (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl) seen Bjarna Sigfússyni (Logi Guðbrandsson hrl) og Ábyrgð hf. til réttargæslu Skaðahólamál, nnuslys. Sératkvæði Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason anlaugur Claessen, Haraldur Tlenrysson, Hjörtur Torfison op Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. ágúst 1993. Hann krefst þess aðalleyaa, að stefndi greiði sér 1.49.300 krón- ur með 4% ársvöxtum frá 17. desember 1988 til 21. janúar 1989. on síðan samkvæmi 7. pr. vastalaga nc. 2511987 frá þeim degi til21. júní 1992, en með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla sömu laga frá Þeim degi til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir H. sétti. Til vara gerir hann kröfu til greiðslu sömu fjárhæð: nokkru með öðrum vöxtum. Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda, Stefndi krefst staðfestingar hóraðsdóms og málskostnaðar fyrir Væstarétti Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi varð fyrir slysi 30. apríl 1983, en það var ekki fyrr en tæpum 8 árum síðar. í janúar 1991, að hann gerði reka að löpreylurannsókn á því. Fór hún fram ári síðar. Rilaði lögmaður bans réttargæslustefnda hréf um slysið í desember 1991 Stefndi hefur haldið því Fram, að hann hafi ekki vitað um slysið. fyrr cn ettir að það varð. og þá ekki. að það væri við hann tengt Það hafi aðcins verið nokkru fyrir höfðun máls þessa í héraði, að honum varð ljóst, að talið væri, að hann hefði átt einhverja aðild að slysinu. Slysið varð á vinnusvæði Rafmagnsveitna ríkisins. og var álrýjundi í þjónustu þess fyrirtækis. Verksljórn á vinnusvæðinu hlaut því að vera í höndum yfirmanna ralmagnsveitnanna. og hvíldu 1841 skyldur samkvæmt 2. mgr. 81. gr. laga nr. 46/1980 um aðbúnað, holl- ustuhætti og öryggi á vinnustöðum á stjórnendum þeirra. Af framangreindu leiðir, að stefnda verður ekki virt það til réttar- spjalla að tilkynna ekki um slysið. Fallast verður á það með héraðsdómi, að áfrýjandi hafi ekki sann- að, að yfirvofandi hætta hafi verið á því, að hann fengi krókana eða stroffurnar í sig, og að nauðsynlegt hafi verið fyrir hann að stökkva af bifreiðinni til að koma í veg fyrir slys. Ósannað er þegar af þess- um ástæðum, að slys áfrýjanda verði rakið til athafna stefnda, og ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og nánar er ákveðið í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera Óraskaður. Áfrýjandi, Þorleifur Sívertsen, greiði stefnda, Bjarna Sigfús- syni, 150.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Þrátt fyrir aldur málsins hafa atvik að slysi áfrýjanda verið skýrð í meginatriðum með framburði málsaðila og þriggja starfsmanna Rafmagnsveitna ríkisins, er unnu með áfrýjanda í þetta sinn. Var einn þeirra að verki með honum uppi á palli flutningavagnsins við að hagræða stroffum á staurabúntum og festa gámakróka kranans í þær til hífingar, en hinir tveir stóðu þar, sem staurarnir voru lagðir, og losuðu stroffurnar í annan endann, svo að kraninn gæti híft þær lausar undan staurunum með átaki í hinn endann. Var það annar þeirra manna, sem hrópaði viðvörunarorð til áfrýjanda. Vagninn var nýkominn á svæðið og stóð við hlið kranans með afturenda í sömu átt og kranabóman. Fram er komið, að færsla kranabómunnar til hliðar hafi verið minni en hálfhringur, og telja samstarfsmenn áfrýjanda hana hafa verið nær fjórðungi úr hring. Stroffurnar um staurabúntin voru eign skipafélagsins og áttu að fara þangað aftur. Segist stefndi hafa losað þær með átaki beint upp, en síðan fært þær til hliðar í átt að vagninum og slakað þeim niður að 1842 jörð sem næst miðja vega, þar sem þær hafi verið losaðar og lagðar í bili. Samstarfsmenn áfrýjanda telja hins vegar, að þær hafi verið los- aðar beint á flutningavagninn sjálfan. Þótt miðað sé við hið fyrra, verður að telja ljóst, að mönnum uppi á vagninum hafi stafað hætta af stroffunum og krókunum á leið kranans til baka, og hafi þurft sérstaka aðgæslu til að halda búnaðinum í nægilegri hæð og fjar- lægð, meðan sveifla væri á honum. Ber frásögnum og saman um, að allir starfsmennirnir hafi stöðugt þurft að gæta varúðar vegna hættu frá krananum. Þær benda og til, að reynt hafi verið að vinna verkið hratt. Áfrýjandi stóð aftan til á vagninum, þar sem hætta var meiri en að framanverðu, og var að sinna því verki, sem honum hafði verið falið. Hann fékk viðvörunarkall, sem varð honum tilefni til að forða sér umsvifalaust með því að stökkva niður af vagninum, en staðfest er, að fallhæð hafi verið um eða yfir þrjá metra. Telja verður nægi- lega fram komið, eins og aðstæðum og sönnunarkostum var háttað. að viðbrögð hans hafi verið í samræmi við viðvörunina og hún gefin af eðlilegu tilefni. Verður að hafa í huga, að atvik að slysinu voru ekki vegin á staðnum, þar sem meiðsli áfrýjanda voru ekki álitin al- varleg. Hefði óvissa um sveiflu á búnaðinum eins getað komið fram við yfirheyrslu innan fárra daga. Samkvæmt öllu þessu ber að fallast á það með áfrýjanda, að slys hans verði rakið til athafna af hálfu stefnda, er til þess séu fallnar að baka honum skaðabótaskyldu, og verði kröfu hennar vegna komið fram, án þess að þeim aðila, sem unnið var fyrir, hafi einnig verið stefnt til ábyrgðar. Þar sem aðrir dómendur líta svo á, að sýkna eigi steinda af kröfunni, eru ekki efni til frekari umfjöllunar um slysið eða tjón áfrýjanda. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 3. júní 1993. I. Mál þetta, sem dómtekið var 27. þ. m., var höfðað með þingfestingu málsins 11. desember 1992. Stefnandi er Þorleifur Sívertsen, kt. 270256-2879, Sólheimum, Gríms- nesi. Stefndi er Bjarni Sigfússon. kt. 130933-4089, Ystaseli 5, Reykjavík. Þá er 1843 Ábyrgð hf., kt. 410169-1699, Lágmúla 7, Reykjavík, stefnt til réttargæslu í málinu. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi greiði stefnanda 1.492.300 kr. með 4% ársvöxtum frá 17. desember 1988 til 21. janúar 1989, en síðan með almennum bankavöxtum til 21. júní 1992, eins og fram kemur í stefnu, en þá með dráttarvöxtum skv. ll. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Varakrafa stefnanda er hin sama og aðalkrafa með þeirri breytingu, að vaxtafótur verði hinn sami og í aðalkröfu til 21. maí 1992, en 1% á ári frá þ. d. til þingfestingardags 11. desember 1992, en með dráttarvöxtum skv. Hl. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Engar kröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda. Ábyrgð hf., og réttargæslustefndi gerir engar dómkröfur í málinu. Þá er þess krafist, að stefnda verði gert að greiða stefnanda málskostnað að skaðlausu skv. mati dómsins að viðbættum virðisaukaskatti. Af hálfu stefnda, Bjarna Sigfússonar, er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að stefnukröfur verði stórlækkaðar. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda |...). Til vara er þess krafist, að sök verði skipt og málskostnaður felldur niður, en til þrautavara, að kröfur verði lækkaðar verulega og málskostnaður felldur niður. 1. Stefnandi krefur stefnda um skaðabætur vegna slyss, er hann varð fyrir 30. apríl 1983, en á þeim tíma starfaði hann hjá Rafmagnsveitum ríkisins. Stefnandi var þann dag að vinna ásamt starfsmönnum við að afferma raf- magnsstaura af flutningavögnum á lóð fyrirtækisins í Keldnaholti. Við af- ferminguna var notaður krani í eigu og undir stjórn stefnda. Hafði stefn- andi þann starfa með höndum að krækja stroffum utan um staurabúnt á keðjukróka, sem héngu í vír kranans. Stóð stefnandi við verkið uppi á staurastæðunni ásamt samstarfsmanni sínum, Vilhjálmi Georgssyni, en aðr- ir samstarfsmenn hans unnu við að losa stroffuna, þar sem staurarnir voru settir niður. Voru stroffurnar þá losaðar öðrum megin af krókunum og þær síðan hífðar lausar. Varð af þessu talsvert átak, þar sem staurar þessir voru þungir. Aðdragandi slyssins var sá, að samstarfsmaður stefnanda, Oddur Daní- elsson, hrópaði viðvörunarorð. Taldi hann stefnanda í hættu, þar sem kranakrókurinn sveiflaðist í átt til hans og stefnandi sneri baki í kranann. Stökk þá stefnandi niður af vagninum til jarðar með þeim afleiðingum, að hann slasaðist. Stefnandi var fluttur á slysadeild Borgarspítalans. þar sem í 1844 ljós kom, að hann hafði brotið hælbein. Lögregluskýrslur voru teknar af að- ilum málsins og vitnum í byrjun árs 1992. Hl. Niðurstaða. Umdeilt slys varð 30. mars 1983. Í málið skortir nákvæmar upplýsingar um aðstæður á vettvangi, svo sem staðsetningu kranans annars vegar og flutningavagnsins hins vegar. Þá voru lögregluskýrslur vegna slyssins ekki teknar fyrr en tæpum tíu árum síðar. Slys þetta var ekki tilkynnt Vinnueftirliti ríkisins, svo sem gert er ráð fyr- ir í 2. mgr. 81. gr. laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum. Upplýst hefur verið, að stefndi hafi ekki vitað um slysið fyrr en nú fyrir skömmu og að það var af hálfu stefnanda talið varða starf hans sem stjórnanda kranans. Verður það ekki virt honum til sakar að hafa ekki tilkynnt slysið við þessar aðstæður. Eftir því sem upplýst hefur verið í málinu, mun stefnandi hafa stokkið niður af flutningavagninum, þegar stefndi sneri krana sínum að vagninum, eftir að hann hafði losað stroffurnar undan staurahlassinu. Greinir vitni á um það, hvort þá hafi verið búið að losa stroffurnar af vírnum. Í framburði vitna kemur ekki annað fram en stefndi hafi hagað vinnu sinni eðlilega umrætt sinn. Þó ber vitnið Oddur Daníelsson, að krananum hafi verið snúið of snemma og að yfirvofandi hætta hafi verið fyrir stefn- anda. Stefndi hefur starfað sem kranamaður í áratugi og oft áður unnið sam- bærilegt verk. Hann hefur einnig góða aðstöðu, þar sem hann situr í krana- húsinu, til að meta aðstæður og hæð á þeim hlutum, sem í bómu kranans hanga. Þegar kallað var til stefnanda, mat hann aðstæður svo, að hann stökk til jarðar ofan af flutningavagninum. Verða það vart talin óeðlileg viðbrögð og hefðu að öllu jöfnu átt að vera hættulaust fall miðað við hæð vagnsins og að stefnandi hafi þá staðið efst á hlassinu. Það er álit dómsins, að stefnanda hafi ekki tekist að sýna fram á, að yfir- vofandi hætta hafi verið á því, að hann fengi krókana eða stroffurnar í sig umrætt sinn, og að honum hafi verið nauðsyn að stökkva til jarðar til að koma í veg fyrir slys. Telst stefndi ekki bera sök vegna slyss stefnanda, og verður bótaskylda vegna tjóns stefnanda því ekki lögð á hann í máli þessu. Ber að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Valtýr Sigurðsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. 1845 Dómsorð: Stefndi, Bjarni Sigfússon, skal vera sýkn af öllum kröfum stefn- anda, Þorleifs Sivertsen, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 23. júní 1995. Nr. 210/1995. — Guðmundur Kristinsson (Einar Gautur Steingrímsson hdl.) gegn Þorbjörgu Atladóttur (Árni Grétar Finnsson hrl.) Kærumál. Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 2. júní 1995, sem barst réttinum 16. sama mánaðar. Kæruheimild er í 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o. fl. Kærður er úrskurður Hér- aðsdóms Reykjavíkur 19. maí 1995, sem varðar ágreining um fjár- skipti vegna sambúðarslita aðila. Hinn kærða úrskurð kvað upp Ingveldur Einarsdóttir, settur héraðsdómari, en við aðalmeðferð málsins var hún fulltrúi dóm- stjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Á fyrri stigum málsins hafði hún sem slík meðal annars dómkvatt matsmenn og úrskurðað vegna kröfu um málskostnaðartryggingu. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dóm- arafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnregl- ur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Á þetta jafnt við um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar. Kærumálskostnaður skal falla niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur, og er málinu vísað heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar. Kærumálskostnaður fellur niður. 1847 Þriðjudaginn 27. júní 1995. Nr. 212/1995. — Guðrún Guðbjartsdóttir Lilja Guðbjartsdóttir Vigdís Guðbjartsdóttir persónulega og f. h. dánarbús Guðbjarts Benediktssonar (Hlöðver Kjartansson hdl.) gegn Kristínu Árnadóttur (Hróbjartur Jónatansson hrl.) Kærumál. Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 18. maí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 20. júní sl. Kæruheimild er í 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o. fl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness, upp kveðinn 5. maí 1995. Sóknaraðilar krefjast þess, að allar kröfur þeirra fyrir héraðsdómi verði teknar til greina, auk þess sem krafist er kærumálskostnaðar. Varnaraðili skaut málinu einnig til Hæstaréttar með kæru 18. maí 1995. Krefst hann staðfestingar hins kærða úrskurðar, málskostn- aðar í héraði og kærumálskostnaðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Þorgerði Erlendsdótt- ur, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjaness. Í dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Verður að telja þetta eiga jafnt við um einkamál sem opinber mál. Með vísan til þess verður ekki hjá því komist að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og alla meðferð málsins fyrir Héraðs- dómi Reykjaness og vísa málinu heim í hérað til nýrrar meðferðar. Rétt þykir, að hvor aðili beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 1848 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hrað til nýrrar með- ferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður, sag Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar með- ferðar Máilskostnaður í héraði og kærumálskosinaður fellur niður. 1848 Dómsorð Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins í héraði. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar með. ferðar. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. 1849 Þriðjudaginn 27. júní 1995. Nr. 219/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Ragnari Erni Eiríkssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 21. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum næsta dag. Kæruheim- ild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 21. júní 1995. Ár 1995, miðvikudaginn 2. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Júlíusi B. Georgssyni dómarafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi: Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr 19/1991, að Ragnari Erni Eiríkssyni, kt. 090560-5819, Bergþórugötu 15 A, Reykjavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. ágúst nk. kl. 16.00 eða þar til dómur hefur verið kveðinn upp í málum hans. Kærði er grunaður um brot gegn 155. gr., 248. gr. og 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Kærði mótmælir kröfunni, en til vara krefst hann þess, verði hún tekin til greina, að gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími. 1850 Af hálfu Rannsóknarlögreglu ríkisins er vísað til þess, að kærði sé vana- afbrotamaður og eigi að baki langan brotaferil. Er í því sambandi m. a. vís- að til sakavottorðs kærða. Kærði hefur svo til samfelldan sakaferil frá 1977 til 1992, einkum fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga. og oftsinn- is á því tímabili hlotið fangelsisrefsingu. Í gær gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur kærða fyrir fjársvika- og skjalafalsbrot, fjársvíkin að mestu framin frá því í ágúst 1994 og fram í febrúar sl., og eru tékkar, sem kærði er sakað- ur um að hafa notað í viðskiptum, rúmlega 70 talsins. Þá er kærða einnig í júní Í 1993 notað nokkra falsaða tékka í viðskiptum. Samkvæmt framansögðu leikur ekki vafi á, að kærði er vanaafbrotamað- ur. Má ætla, að hann muni halda áfram brotum, meðan málum hans er ólokið. Með vísan til framanritaðs og skírskotun til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 verður krafa Rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarð- hald yfir kærða tekin til greina, eins og hún er fram sett. Úrskurðarorð: Kærði, Ragnar Örn Eiríksson, sæti gæsluvarðhaldi allt til föstu- dagsins 4. ágúst nk. kl. 16.00 eða þar til dómur hefur verið kveðinn upp í málum hans. 1851 Þriðjudaginn 27. júní 1995. Nr. 208/1995. — Íselco sf. (Ásgeir Þór Árnason hrl.) segn Jóhanni Pétri Margeirssyni (Ólafur Ragnarsson hrl.) og Margeiri Jóhannssyni (Einar Gautur Steingrímsson hrl.) Jóhann Pétur Margeirsson gegn Íselco sf. og Margeir Jóhannsson gegn Íselco sf. og Jóhanni Pétri Margeirssyni Kærumál. Frávísunarúrskurður staðfestur. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Íselco sf. skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. júní 1995. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 24. maí 1995, þar sem máli Íselco sf. á hendur Jóhanni Pétri Margeirssyni og meðal- göngusök Margeirs Jóhannssonar er vísað frá dómi. Kæruheimild er í J-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Er þess krafist, að felld verði úr gildi frávísun krafna Íselco sf. í héraði og lagt verði fyrir héraðsdómara að taka þær til efnismeðferðar. Jafn- framt er krafist málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar úr hendi Jóhanns Péturs Margeirssonar og Margeirs Jóhannssonar. Jóhann Pétur Margeirsson skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. Júní 1995 og Margeir Jóhannsson með kæru 7. júní 1995, sem bár- ust réttinum ásamt kærumálsgögnum 16. sama mánaðar. Kæruheim- ild er í g-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991. Krefjast Jóhann Pétur og Margeir þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur að öðru leyti en því, að Íselco sf. verði dæmt til greiðslu málskostnaðar í héraði. Þá krefjast þeir kærumálskostnaðar. 1852 Hinn kærði úrskurður er staðfestur með vísan til forsendna hans. Ekki eru efni til að hrófla við málskostnaðarákvörðun héraðsdóms, og verður hún því staðfest. Rétt er, að aðilar beri hver um sig kostnað sinn af kærumálinu. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 24. maí 1995. Mál þetta, sem dómtekið var 26. apríl sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Íselco sf., kt. 600171-0469, Skeifunni 11 D, Reykjavík, á hendur Jóhanni Pétri Margeirssyni, kt. 050658-4149, Fjarðarási 24, Reykja- vík. með réttarstefnu, sem birt var 16. mars 1994. Á dómþingi 22. september s. á. var þingfest framhaldsstefna, og á dómþingi 9. desember s. á. var þing- fest meðalgöngustefna af hálfu Margeirs Jóhannssonar, kt. 020832-4449, Brúnastekk 4, Reykjavík. Hinn 10. mars 1994 var tekin fyrir hjá sýslumanninum í Reykjavík kyrr- setningarbeiðni stefnanda þessa máls á hendur stefnda máls þessa. Var gerðinni lokið án árangurs að hluta með vísan til 8. kafla laga nr. 90/1989. Stefnandi krafðist þess, að bú stefnda yrði tekið til gjaldþrotaskipta, en þeirri kröfu var hafnað með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 20. maí 1994. Stefndi krafðist þess, að máli þessu yrði vísað frá vegna vanreifunar. Með úrskurði 30. september sl. var frávísunarkröfu stefnda hafnað. Stefnandi krafðist þess, að öllum kröfum, sem lytu að hlut meðalgöngu- stefnda í kröfum á hendur stefnda, yrði vísað frá dómi. Með úrskurði 16. febrúar sl. var þeirri kröfu hafnað. Dómkröfur stefnanda eru á þessa leið: „I. Að stefndi verði dæmdur til greiðslu á samtals 20.639.587,75 kr. í frumsök og framhaldssök, og hefur þá verið tekið tillit til lækkunar, vegna þess að fallið er frá kröfuliðum 1.75, 9.2, og 20.2 og að kröfuliðir 1.66 og 16.5 lækka. Í samræmi við 101. gr. laga nr. 91/1991 er í lokin lagt fram saman- dregið yfirlit yfir samtölur kröfufjárhæða í hverjum kafla í stefnu og fram- haldsstefnu. Il. Að staðfest verði kyrrsetning, sem sýslumaðurinn í Reykjavík gerði fimmtudaginn 10. mars 1994 í fasteignum stefnda, Fjarðarási 24, Reykjavík. og sumarbústað í landi Heyholts, Borgarfirði, auk bifreiðanna MZ-516, Ford Ecoline, árg. 1991, og VK-965, Ford Bronco, árg. 1985. Ill. Að stefndi verði dæmdur til greiðslu dráttarvaxta skv. Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum frá dagsetningu hvers kröfulið- ar til greiðsludags |Innsk. dómsins: Stefnandi kaflaskiptir fjárkröfu sinni. 1853 eins og síðar verður greint frá, eftir þeirri aðferð að metinstefnu til, sem hann telur, að stefndi hafi beitt til að valda stefnanda tjóni, en innan hvers kafla eru mismargir kröfuliðir.|. Til einföldunar er þó fallið frá dráttarvöxt- um, þar sem margir kröfuliðir eru innan sama mánaðar og dráttarvaxta ein- ungis krafist frá síðustu dagsetningu innan sama mánaðar. Þannig hafa allar kröfur innan sama mánaðar verið lagðar saman og bætt við samtölu næsta mánaðar á undan og vaxta krafist af fjárhæðinni, eins og hún er á hverjum tíma og eins og hún er sýnd hér: IV. Með vísan til 5. tl. 114. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála er gerð sú dómkrafa, að áfrýjun hindri ekki aðför eftir dóminum. V. Enn er þess krafist, að lögmaður stefnda verði sektaður skv. heimild í e-lið 135. gr. laga nr. 91/1991 fyrir ummælin: „græðgi, meinfýsi og ófyrirleitni er leiðarljós rannsakenda“, sem hann viðhafði um stefnendur og, að því er ætla má, lögmenn þeirra. VI. Þá er krafist málskostnaðar skv. mati dómsins. Í meðalgöngusök er krafist frávísunar, en til vara sýknu og til þrautavara sýknu að svo stöddu af kröfum meðalgöngustefnanda og málskostnaðar skv. mati dómsins.“ Stefndi krefst þess að verða einungis dæmdur til að greiða 3.579.663,80 kr. með almennum innlánsvöxtum banka, eins og þeir hafa verið ákveðnir á hverjum tíma af Seðlabanka Íslands, frá 20. maí 1992 til greiðsludags, en 3.000.000 kr. greiðsla 20. maí 1992 komi til frádráttar. Hann krefst máls- kostnaðar skv. málskostnaðarreikningi. Meðalgöngustefnandi krefst þess, að málinu verði vísað frá dómi að öllu leyti eða hluta. Til vara krefst hann þess, að sú fjárhæð, sem stefndi Jóhann Pétur kann að þurfa að greiða af kröfum Íselco sf., verði að 1/3 hluta dæmd meðalgöngustefnanda. Verði á hvorugt þessa fallist, krefst hann þess, að viðurkennt verði með dómi, að dómur Íselco sf. í vil feli það í sér, að meðalgöngustefnandi eigi kröfuna að 1/3 hluta. Verði nú ekki fallist á neina af þessum kröfum, krefst hann þess, að viðurkennt verði með dómi, að andvirði eignarhluta meðalgöngustefnanda í Íselco st. hækki um 1/3 hluta af þeirri fjárhæð, sem stefndi verði dæmdur til að greiða félaginu. Hann krefst málskostnaðar skv. fram lögðum málskostnaðarreikningi úr hendi stefn- anda. L. Með samningi, dags. 8. janúar 1971, stofnuðu þeir Ragnar Jónsson og Gísli Ó. Ólafs, núverandi félagar um rekstur stefnanda Íselco st.. og Mar- geir Jóhannsson meðalgöngustefnandi með sér félag um rekstur rafmagns- iðnaðar og verslun með rafmagnsvörur svo og annan skyldan atvinnurekst- ur undir firmanafninu Iceland Electric sf., skammstafað ISEL. Félagið 1854 skyldi vera sjálfstæður skattaðili. Hlutur hvers þeirra í félaginu skyldi vera jafn. Ágóða og halla af starfseminni skyldi skipta að jöfnu, en gagnvart lánardrottnum skyldu þeir ábyrgjast skuldir félagsins að óskiptu. Hverjum um sig skyldi vera heimilt að fylgjast með rekstri félagsins, bókum þess og skjölum, hvenær sem væri, og Jafnan heimilt að láta löggiltan endur- skoðanda gera upp reikninga félagsins á þess kostnað. Í 7. gr. samningsins segir svo: „Samningi þessum getur hvor okkar (sic) sagt upp með 6 mánaða fyrirvara, og skal uppsögn, sem á að vera skrifleg, miðast við áramót. Verði félaginu slitið á þennan hátt, skulu reikningar félagsins gerðir upp og ágóða og eignum skipt skv. 2. gr. {Innsk. dómsins: þ. e. jafnt.) Eigi félagið þá ekki fyrir skuldum, skal það, er á vantar, greitt af okkur að jöfnu. |...J.“ Í til- kynningu til firmaskrár Reykjavíkur segir, að firmanafnið sé skammstafað Íselco sf. Ekki er deilt um, að þetta félag er stefnandi þessa máls Íselco sf. Stefndi Jóhann Pétur, sem er sonur meðalgöngustefnanda, mun hafa starfað hjá félaginu frá unglingsárum. Hann mun hafa lokið námi vorið 1977 og hafið þá fullt starf hjá félaginu og unnið hjá því, þar til honum var vísað úr starfi í maímánuði 1992 vegna ætlaðs fjárdráttar. Stefndi mun bæði hafa starfað sem bókhaldari og gjaldkeri a. m. k. hin síðari ár sín hjá fé- laginu og hafa haft heimild til að gefa út ávísanir á tékkareikning félagsins hjá Landsbanka íslands. Viðurkenndar eru af hálfu stefnanda (sic) greiðslur til stefnanda, að fjár- hæð 501.032 kr., 13. maí 1992 og 2.197.800 kr. 20. s.m. vegna fjárdráttar stefnda, en stefndi og meðalgöngustefnandi telja, að greiðslur hafi numið jafnvirði 3.000.000 kr., sem reiddar hafi verið af hendi á þessum tíma, enda þótt tjón félagsins af völdum Jóhanns Péturs hafi þá verið metið af eigend- um félagsins 1.621.079 kr. af höfuðstól til. Samskipti meðalgöngustefnanda, Margeirs, við félaga sína mun hafa orð- ið stirt upp úr þessu, og fór svo, að Margeir sagði upp sameignarfélags- samningi þeirra með bréfi 19. maí 1993, dskj. nr. 113. Með bréfi 28. júní s. á. tilkynntu félagar hans honum ákvörðun sína um að halda starfsemi fé- lagsins áfram og vilja til að ganga til samninga um málið þegar í stað. Og 12. júlí s. á. undirrituðu þeir eftirfarandi samkomulag: „1. gr. Við Gísli og Ragnar höfum lýst yfir vilja til að kaupa hlut Margeirs í nefndu sameignarfélagi okkar. Samkomulag er um að fá löggilta endurskoðendur fyrirtækisins, þá Svein Jónsson og Einar Ólafsson, Ármúla 42, Reykjavík. til að meta fyrirtækið og hlut hvers okkar til verðs miðað við uppgjör per (3. 7. 1993. Greindum endurskoðendum er því falið að meta verð fasteignar fyrirtækisins, véla- og tækja. vörulager. útistandandi kröfur og „good will“, ef endurskoðendur telja, að um hann sé að ræða. 1855 2. gr. Samkomulag er um, að væntanlegur seljandi, nefndur Margeir, fari í sumar- frí frá og með 13. 7. nk. til þess tíma, að umrætt mat endurskoðandans ligg- ur fyrir væntanlega fyrri hluta ágústmánaðar nk. |...|. 3. gr. Aðilar samkomulags þessa eru sammála um að fela ofangreindum endur- skoðendum, sbr. 1. gr., að framkvæma ýtarlega bókhaldsrannsókn á bók- haldi fyrirtækisins svo langt aftur sem þeir telja nauðsynlegt með tilliti til ætlaðs fjárdráttar og/eða fjársvika. Skuldbinda aðilar sig til að fara eftir niðurstöðu endurskoðendaskýrslna um þau atriði, þannig, að fram komi út- tekt aðila eða náins ættingja hans, er starfað hefur hjá fyrirtækinu, sem tengist viðskiptum fyrirtækisins, svo og rangfærslur eða misferli, þá dragist það frá hlut viðkomandi aðila í fyrirtækinu að frádregnum greiðslum, sem þegar hafa verið inntar af hendi vegna þessara atriða. 4. gr. Aðilar eru sammála um að leita eftir því við Jóhann Pétur Margeirsson, sem á sínum tíma starfaði hjá fyrirtækinu, að hann gefi endurskoðendum fyrirtækisins allar þær upplýsingar, sem endurskoðendur telja nauðsynlegar vegna bókhaldsrannsóknarinnar, sem um getur í 3. gr. Sérstaklega verði lagt fyrir nefndan Jóhann að leggja fram bankaytirlit vegna reikninga sinna nr. 1148 í aðalbanka Landsbanka Íslands og annan reikning, sem einnig er í þeim banka, en ekki liggur nú fyrir númer hans, gefa upplýsingar um, hvað var í geymsluhólfi fyrirtækisins í Miklubrautarútibúi Landsbanka Íslands, eftir að hann var hættur störfum hjá fyrirtækinu, svo og upplýsingar um færslur, fylgiskjöl og önnur atriði, sem varða bókhald fyrirtækisins á þeim tíma, sem hann starfaði við það. Gefi Jóhann nauðsynlegar upplýsingar að mati nefndra endurskoðenda, verður fallið frá hugsanlegum kærum á hend- ur honum, sbr. þó 3. gr. hér að framan. 5. gr. Aðilar samkomulags þessa miða við, að Gísli og Ragnar kaupi hlut Mar- geirs Í fyrirtækinu |...|.“ Við þetta „samkomulag“ hefur ekki enn verið staðið í raun, og eru skipt- ar skoðanir með aðilum hvers vegna. Með kæru 3. október 1993 fóru þeir Gísli Ólafsson og Ragnar J. Jónsson þess á leit við Rannsóknarlögreglu ríkisins, að fram færi opinber rannsókn á „meintum fjársvikum, fjárdrætti og bókhaldsmisferli“ þeirra Margeirs Jó- hannssonar og Jóhanns Péturs Margeirssonar. Töldu þeir, að í ljós hefði komið, að bókhald Íselco sf., sem Margeir hafði umsjón með af hálfu eig- enda fyrirtækisins, hefði raunar verið með þeim hætti, að ekki væri unnt að treysta því. 1856 Fimmtudaginn 10. mars 1994 kyrrsetti sýslumaðurinn í Reykjavík nánar tilgreindar eignir stefnda að kröfu stefnanda til tryggingar kröfu, samtals að fjárhæð 39.009.978 krónur. Gerðinni var lokið án árangurs að hluta. Stefn- andi taldi kröfu sína stafa „af refsiverðri háttsemi Jóhanns Péturs, sem með ýmiss konar fjármuna- og bókhaldsbrotum nýtti sér stöðu sína sem starfs- maður hjá gerðarbeiðanda til að draga sér mikla fjármuni. Sú háttsemi hef- ur verið kærð til RLR. Margs konar skjalfestar sannanir um háttsemi gerðarþola liggja fyrir, og gerð hefur verið bókhaldsathugun hjá gerðar- beiðanda, sem rennir enn frekari stoðum undir kæru gerðarbeiðanda og staðfestir með óyggjandi hætti ýmsar þær aðferðir, sem gerðarþoli hafði á að hafa fé af gerðarbeiðanda ...“. Stefnandi taldi nauðsyn bera til að tryggja hagsmuni sína með því að kyrrsetja eignir stefnda, þar eð stefndi hefði veðsett föður sínum, að því er ætla mætti, eignir sínar að stórum hluta. Og með útgáfu réttarstefnu, sem birt var 16. mars 1994, var mál þetta höfðað, eins og áður segir. 18. kafli. Stefnandi kveður þennan kröfulið innihalda ýmsar greiðslur til Lög- manna, Borgartúni 33, Reykjavík. Þar á meðal sé greiðsla reikninga vegna innheimtu viðskiptabréfa sem Jóhann Pétur fékk í bílaviðskiptum. Þá séu tilbúin fylgiskjöl vegna lögfræðikostnaðar einnig undir þessum lið. Kröfu- Nr. Lýsing/skýringar Dags./ár fjárhæð 18.1 Reikningur, útg. af Lögmönnum, Borgar- túni 33, mál nr. 20157, — auk VSK 20.2. 1992 6.536 18.2 Reikningur, útg. af Lögmönnum, Borgar- túni 33, mál nr. 20157, — auk VSK 20. 2. 1992 84.392 18.3 Skil á innheimtum frá Lögmönnum, Borgartúni 33 20. 2. 1992 18.4 Bókunarbeiðni 28. 2. 1992 18.5 Dagbókarfærslur 29. 2. 1992 18.6 Staða innheimtumála hjá Birni og Sig- urði sf. 20. 12. 1991 18.7 Reikningur, útg. af Birni og Sigurði sf. 18. 12. 1991 286.850 18.8 Reikningur, útg. af Birni og Sigurði st. 18. 12. 1991 25.163 18.9 Bréf Jóhanns Margeirssonar Í. h. Íselco st., til Sigurðar 1. Halldórssonar hdl. 12. 9. 1991 18.10 — Hluti bréfs Sigurðar I. Halldórssonar 1857 hdl., notaður sem greiðslufylgiskjal í bókhaldi Íselco sf. 31. 11. 1989 93.751 18.11 — Dagbókarfærslur Íselco sf. 30. 11. 1989 18.12 — Skil á innheimtum vegna m. a. Fiskfax hf. 4. 3. 1993 52.161 18.13 — Skilagrein frá Lögmönnum, Borgartúni 33, 105 Rvík 1. 11. 1990 98.856 18.14 — Bókunarbeiðni 30. 11. 1990 18.15 Dagbókarfærslur 30. 11. 1990 Samtals 647.799 Af hálfu stefnda er því haldið fram, að óljóst sé, á hvaða málsástæðum og lagastoðum stefnandi reisi skaðabótakröfu á stefnda í þessu einkamáli, stefnandi hafi ekki nema að litlu leyti skýrt tengsl milli atvika, málsástæðna og lagatilvísana. Við aðalmeðferð málsins dró lögmaður stefnda til baka ummæli sín í greinargerð stefnda, þar sem segir: „en græðgi, meinfýsi og ófyrirleitni er leiðarljós rannsakenda ...“ Af hálfu meðalgöngustefnanda er því haldið fram, að vísa eigi málinu frá dómi vegna vanreifunar. Talið er, að atvikalýsingu í stefnu og framhalds- stefnu sé ábótavant þannig, að ekki sé alltaf ljóst, hvaða atvik, sem eiga að hafa verið refsiverð, tengist fram lögðum skjölum, svo að samhengið sé ljóst. Þá sé ekki ljóst, á hvaða málsástæðum bótakrafa stefnanda sé reist. Ekki verði séð, að stefnandi vísi til einnar einustu réttarreglu skaðabóta- kröfum sínum til stuðnings, og lítið hafi hann gert til að varpa ljósi á ætlað endanlegt tjón sitt. Þá var það ámálgað af hálfu meðalgöngustefnanda, að stefnandi gæti ekki byggt kröfu um dráttarvexti á skuld fyrir gildistöku vaxtalaga nr. 25/1987 á grundvelli þeirrar lagasetningar. Ef dómurinn fallist ekki á að vísa málinu frá í heild sinni og efnisdómur verði lagður á að öllu leyti eða hluta, telur meðalgöngustefnandi sig eiga kröfu til, að viðurkenndur verði réttur hans til þriðjungs dæmdra bóta úr hendi stefnda, þar eð hann eigi að óskiptu með tveimur fyrri félögum sín- um, Íselco sf., stefnanda í máli þessu. Í annan stað hafi verið gerð krafa til hans um að greiða þessum félögum sínum 2/3 hluta af því fé, sem þeir telji stefnda skulda stefnanda. Úrslit málsins skipti hann því verulegu máli og veiti honum rétt til þátttöku varnar megin í málinu. Af hálfu meðalgöngustefnanda var staðhæft við aðalmeðferð, að ekkert hefði komið fram í gögnum málsins eða í framburði aðila og vitna, sem benti til þess, að fjármunir, sem reikningar stefnanda segðu eign hans, væru ekki til hjá stefnanda. 1858 Við aðalmeðferð málsins mótmælti málsvari meðalgöngustefnanda því, að stefnandi gæti reist kröfu sína á fleiri málsástæðum en ætluðum fjár- drætti stefnda, þar eð ekki væri á öðru byggt í stefnu. Við aðalmeðferð málsins tjáði meðalgöngustefnandi réttinum m. a., að stefndi hefði oft unnið yfirvinnu umfram það. sem um hafði verið samið við hann, og það hafi hann gert vegna brýnna þarfa fyrirtækisins, að gengið yrði frá færslum að kvöldi dags eftir lokun og eftir venjulegan vinnutíma starfsmanna stefnanda. Hafi þessi þörf m. a. risið vegna örðugleika í tölvu- vinnslu á byrjunarskeiði tölvunotkunar hjá félaginu. Meðalgöngustefnandi staðhæfði, að stefndi hefði unnið alla þá yfirvinnu, er hann tók laun fyrir. Þá viðurkenndi meðalgöngustefnandi að hafa haft vitneskju um notkun stefnda á tékkareikningi sínum hjá SPRON í þágu stefnanda. V. Niðurstaða. Ekki er ljóst, hvert tjón stefnanda er af ætluðum misgjörðum stefnda. Framburður aðila og vitna fyrir réttinum hefur ekki orðið til að skýra það frekar en af skjölum málsins má ráða. Þó að staðhæfingar stefnanda um bótaskyldar athafnir stefnda væru sannar, telja sérfróðir meðdómsmenn, að ekki verði komist að niðurstöðu um bótafjárhæð á grundvelli þeirra gagna, sem fyrir liggja í málinu. Augljóst er af málavöxtum, að slíkra gagna verður ekki aflað nema með tímafrekri könnun á bókhaldsgögnum. Eru því ekki efni til þess að halda málinu áfram á grundvelli ákvæða 104. gr. laga nr. 91/ 1991. Samkvæmt framangreindu verður máli þessu vísað frá dómi. Eftir atvikum er rétt, að málsaðilar beri hver sinn málskostnað. Páll Þorsteinsson héraðsdómari ásamt meðdómsmönnunum Sigurði P. Sigurðssyni og Stefáni Svavarssyni, lögg. endurskoðendum, kváðu upp úr- skurðinn. Urskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður er ekki dæmdur. 1859 Þriðjudaginn 27. júní 1995. Nr. 209/1995. Þrotabú Köfunarstöðvarinnar hf. (Sigurmar K. Albertsson hrl.) gegn Jónu Kristbjörnsdóttur (Guðjón Ármann Jónsson hdl.) Kærumál. Frávísunarúrskurður felldur úr gildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttar- dómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 2. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 16. sama mánaðar. Kæruheimild er í j-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 23. maí 1995, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að taka málið til efnis- meðferðar og dómsálagningar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Í dómi Hæstaréttar 16. september 1994 í málinu nr. 367/1994 kem- ur fram, að gagnger endurskoðun bókhalds sóknaraðila þyrfti til að koma, til að unnt væri að dæma um kröfur sóknaraðila á hendur varnaraðila. Í hinum kærða úrskurði er rakið, hvaða gagna hefur verið aflað til þess að bæta úr fyrri annmörkum á málatilbúnaði sóknaraðila. Verður ekki fullyrt, að málið sé nú í því horfi, að ástæða sé til að vísa því frá vegna vanreifunar, og ber héraðsdómara að taka það til efnismeðferðar. Héraðsdómara var rétt að kveðja sérfróða meðdómendur til setu í héraðsdómi, sbr. 2. mgr. 2. gr. og 3. mgr. 4. gr. laga nr. 91/1991, við úrlausn málsins, áður en ráðið var um frávísun þess frá héraðsdómi. Rétt þykir, að varnaraðili greiði sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og nánar greinir í dómsorði. 1860 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur og lagt fyrir héraðs- dómara að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðili, Jóna Kristbjörnsdóttir, greiði sóknaraðila, þrotabúi Köfunarstöðvarinnar hf., 75.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 23. maí 1995. Mál þetta var tekið til úrskurðar 9. þessa mánaðar um frávísunarkröfu stefndu. Stefnandi er þrotabú Köfunarstöðvarinnar hf., kt. 560872-0119, Lágmúla 7, Reykjavík. Stefnda er Jóna Kristbjörnsdóttir, kt. 030154-3049, Ásbúð 94, Garðabæ. Dómkröfur stefndu í þessum þætti málsins eru þær, að málinu verði vísað frá dómi og stefnandi dæmdur til greiðslu málskostnaðar að mati réttarins ásamt virðisaukaskatti af málflutningsþóknun. Dómkröfur stefnanda í þessum þætti málsins eru þær, að frávísunarkröfu stefndu verði hrundið og tekið verði tillit til þessa þáttar við ákvörðun málskostnaðar, er efnisdómur verður lagður á málið. Dómkröfur stefnanda samkvæmt stefnu eru þær, að stefnda verði dæmd til að greiða stefnanda 10.970.499 kr., en til vara 5.737.882 kr. Í báðum til- vikum er krafist vaxta samkvæmt 1ll. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 31. 1. 1994 til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar að mati dómsins. Að frátalinni aðalkröfu stefndu um frávísun málsins krefst hún þess til vara, að hún verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda, en til þrautavara, að dómkröfur stefnanda verði lækkaðar verulega. Í báðum tilvikum krefst stefnda málskostnaðar úr hendi stefnanda ásamt virðisaukaskatti af mál- flutningsþóknun. Niðurstaða. Eins og að framan er rakið, höfðaði stefnandi mál á hendur stefndu vegna sama sakarefnis árið 1994. Því máli var vísað frá dómi í héraði 29. júní 1994 og með dómi Hæstaréttar 16. september 1994 í máli nr. 367/1994. Í dómi Hæstaréttar segir m. a.: „Málsatvikum er lýst í hinum kærða úrskurði. Svo sem þar er rakið, fundust bókhaldsgögn hins gjaldþrota félags utan dyra, eftir að á þau hafði rignt og snjóað. Af því hlutust þau vandkvæði, að erfiðleikum var bundið að sjá af þeim heillega mynd af rekstri félagsins. Á það verður að fallast með héraðsdómara, að við svo búið var nauðsyn á 1861 gagngerri endurskoðun bókhaldsins og þá sérstaklega með hliðsjón af yfirlýsingum varnaraðila um tilhögun þess. Að þessu athuguðu verður hinn kærði úrskurður staðfestur með vísan til forsendna hans.“ Í máli þessu hefur stefnandi lagt fram svohljóðandi yfirlýsingu Tölvumið- stöðvarinnar hf., undirritaða af Jóni Grímssyni viðskiptafræðingi, dagsetta 18. október 1994: „Hér með lýsi ég því yfir, að vinna við bókhald og ársreikning Köfunar- stöðvarinnar hf. fyrir árið 1990 hafi verið að mestu lokið. Bókhald var afstemmt og allar lokafærslur, sem ég taldi nauðsynlegar, voru færðar. Búið var að stilla upp ársreikningi í endanlegt form. Eftir var lokafundur með Jónu Kristbjörnsdóttur og Einari Kristbjörns- syni og útfylling eyðublaða v! skattframtals félagsins.“ Þá var lögð fram staðfesting viðskiptafræðinganna Jóns Grímssonar og Ólafs Tryggvasonar, dagsett 7. nóvember 1994, á því m. a., að samkvæmt ársreikningum og milliuppgjöri Köfunarstöðvarinnar hf. hefðu aðrar skammtímakröfur á hendur stefndu verið þessar samkvæmt efnahagsreikn- ingum: 31. desember 1989 2.487.935 kr., 31. ágúst 1990 4.329.008 kr. og 31. desember 1990 5.737.882 kr. Stefnandi fékk Friðbjörn Björnsson, löggiltan endurskoðanda, til að kanna ársreikninga, milliuppgjör og bókhaldsgögn þrotabúsins til að finna skuldastöðu stefndu við búið. Endurskoðandinn vísar í staðfestingu Jóns Grímssonar og Ólafs Tryggvasonar um árin 1989 og 1990 og gerir að um- talsefni örfáar færslur í bókhaldi. Þá víkur hann að árinu 1991 og segir m. a.: „Hreyfingalisti fjárhagsbókhalds félagsins fyrir árið 1991 er ekki fyrir- liggjandi. Til þess að kanna breytingu á skuldastöðu Jónu Kristbjörnsdóttur á árinu 1991 voru fylgiskjöl ársins 1991 yfirfarin.“ Endurskoðandi telur síðan upp greiðslu- og innborgunarkvittanir vegna greiðslna til stefndu, samtals að fjárhæð 5.232.617 kr. Í yfirliti endurskoðandans segir síðan: „Framantaldar greiðslur til Jónu Kristbjörnsdóttur, 5.232.617 kr., virðast ekki tengjast launagreiðslum til hennar vegna vinnulauna ársins 1991. Sam- kvæmt launaseðlum árið 1991 námu laun Jónu 3.429.250 kr. Að undan- teknum 86.255 kr., útb. 10/2 '91, og 36.255 kr., útb. 1/3 '91, koma allar launa- útborganir Jónu vegna launa ársins 1991 fram á reikningi hennar, nr. 100232 í Íslandsbanka. Við skoðun fyrirliggjandi fylgiskjala vegna ársins 1991 (9 fylgiskjalamöpp- ur) og vegna ársins 1992 (2 fylgiskjalamöppur) hafa ekki komið fram nein skjöl um endurgreiðslu inn á bankareikninga félagsins frá Jónu Kristbjörns- dóttur.“ 1862 Endurskoðandinn segir, að greiðslur tl stefndu árið 1991 virðist ekki tengjast launagreiðslum til hennar. Engu að síður bera nokkrar greiðslu- og innborgunarkvittanir með sér, að um sé að ræða greiðslur upp í laun, og koma þær greiðslur jafnframt fram sem frádráttarliðir á launaseðlum stefndu, sem fram hafa verið lagðir í málinu. Er því augljóst, að verið er að krefja stefndu um endurgreiðslu í þessum tilvikum á greiðslum, sem búið var að draga af henni við launauppgjör. Þá virðist athugun endurskoðandans aðallega beinast að því að kanna, hvort umræddar greiðslur til stefndu 1991 tengist launum hennar og hvort stefnda hafi endurgreitt þetta fé inn á bankareikninga félagsins. Af yfirliti endurskoðandans verður ekki ráðið, að hann hafi kannað, hvort stefnda hafi greitt rekstrarútgjöld félagsins af reikningi sínum í Sparisjóði Hafnar- fjarðar, eins og hún hefur haldið fram. Eins og að framan getur, er bókhald ársins 1991 ófært, eins og það er í höndum skiptastjóra. Hreyfingalisti fjárhagsbókhalds vegna þess árs er því ekki tiltækur, hvað þá heldur ársreikningur. Stefnda starfaði um árabil hjá Köfunarstöðinni hf. og hafði þar sérstakan viðskiptareikning. Kröfur á hendur stefndu vegna áranna 1989 og 1990 byggjast á stöðu á viðskipta- reikningi hennar í árslok 1990. Eins og áður getur, var frávísun hins fyrra máls m. a. reist á því, að nauðsyn væri á gagngerri endurskoðun bókhaldsins og þá sérstaklega með hliðsjón af yfirlýsingum stefndu um tilhögun þess. Að mati dómsins hefur stefnandi ekki látið vinna slíka endurskoðun á bók- haldinu. Telja verður færslu bókhalds fyrir árið 1991 forsendu þess, að slík endurskoðun geti farið fram. Málið telst því vanreifað af hálfu stefnanda, og væri það í andstöðu við almennar réttarfarsreglur að láta réttinum það eftir að hlutast til um þá gagnaúrvinnslu, sem nauðsynleg er til að varpa á málið skýrara ljósi. Verður því ekki hjá því komist að vísa málinu frá dómi. Eftir þeim úrslitum ber að dæma stefnanda til að greiða stefndu máls- kostnað, sem hæfilegur þykir 50.000 kr. Til stóð að kveða úrskurðinn upp 16. þ. m., en vegna embættisanna var uppkvaðningu frestað til dagsins í dag. Finnbogi H. Alexandersson héraðsdómari kveður upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, þrotabú Köfunarstöðvarinnar hf., greiði stefndu, Jónu Kristbjörnsdóttur, 50.000 kr. í málskostnað, þ. m. t. virðisaukaskattur. 1863 Fimmtudaginn 29. júní 1995. Nr. 245/1994. — Edda Guðmundsdóttir (Björn Jónsson hdl.) (Björn Ólafur Hallgrímsson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Jón G. Briem hrl.) Lánssamningur. Veðskuldabréf. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 25. maí 1994. Hann orðar kröfur sínar á eftirgreindan hátt: „A. Aðallega er krafist ógildingar á lánssamningi frá 1987 milli áfrýjanda og stefnda (upphaflega Útvegsbanka Íslands, nnr. 9032- 7658) og skuldbindinga áfrýjanda þ. a. 1. skv. veðskuldabréfi, að fjárhæð kr. 9.000.000,00, bundnu lánskjaravísitölu og tryggðu með 4. veðrétti og uppfærslurétti í fasteigninni nr. 8 við Þverársel í Reykja- vík, út gefnu til Útvegsbanka Íslands 13. mars 1987 af áfrýjanda og innfærðu í veðmálabækur Reykjavíkur 23. mars 1987 sem skjal nr. 006111. Jafnframt er þess krafist, að stefndi verði skyldaður með dómi til að aflýsa veðskuldabréfinu.“ „Til vara er krafist, að stefnda verði gert að þola riftun á láns- samningi frá 1987 milli áfrýjanda og stefnda, eins og honum er lýst í aðalkröfu.“ „Verði ekki á aðalkröfu fallist, er gerð 2. varakrafa þess efnis, að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjanda kr. 7.593.832,67 ásamt dráttarvöxtum skv. 111. kafla laga 25/1987, einkum 10., 12. og 14. gr., sbr. lög 67/1989, frá 22. september 1987 til greiðsludags, en verði ekki á þessa vaxtakröfu fallist, er þess í stað krafist meðaltals al- mennra innlánsvaxta á ári (sparibókarvaxta), 14,9% p. a. frá 22. 9. 1987 til 1. 10. 1987, 16% frá þeim degi til 1. 11. 1987, 18,3% f. þ. d. til 1. 12. 1987, í. þ. d. 20,8% til1.1. 1988, £. þ. d. 21,9% til 1. 2. 1988, 1864 22% t. þ. d. till. 3. 1988, 20,7% Í. þ. d. till. 4. 1988, 18,7% í. þ. d. til 1. 5. 1988, 18,5% f. þ. d. til 1. 7. 1988, f. þ. d. 24,1% til 28. 7. 1988, en frá þeim degi til greiðsludags dráttarvaxta skv. III. kafla laga 25/ 1987, einkum 10., 12. og 14. gr., sbr. lög nr. 67/1989, af samanlögðum höfuðstól og almennum innlánsvöxtum, þannig reiknuðum.“ „3. varakrafa er þess efnis, að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjanda kr. 6.800.000,00 ásamt eftirgreindum dráttarvöxtum á ári: 30% frá 23. 3. 1987 til 1. 6. 1987, 33,6% frá þeim degi til 1. 7. 1987, 36% Í. þ. d. til1. 8. 1987, 40,8% Í. þ. d. til 1. 9. 1987, 42% Í. þ. d. til 1. 10. 1987, 43,2% f. þ. d. till. 11. 1987, 45,6% f. þ. d. til 1. 12. 1987, 40,2% f. þ. d. till.1. 1988, 51,6% f. þ. d. till. 3. 1988, 45,6% Í. þ. d. til 1. 5. 1988, 44,4% f. þ. d. till. 7. 1988, 52,8% Í. þ. d. til1. 8. 1988, 56,4% Í. þ. d. til. 9. 1988, 49,2% f. þ. d. til1. 10. 1988, 33,6% Í. þ. d. till. 11. 1988, 27,6% Í. þ. d. til1. 12. 1988, 24% f. þ. d. till.1. 1989, 21,6% f. þ. d. till. 3. 1989, 24% f. þ. d. till. 4. 1989, 33,6% 1. þ. d. til 1. 5. 1989, 38,4% f. þ. d. till. 6. 1989, 42% f. þ. d. till. 7. 1989, 45,6% f. þ. d. til 1.9. 1989, 40,8% f. þ. d. til 1. 10. 1989, 38,4% Í. þ. d. til 1. 12. 1989, 40,8% f. þ. d. til 1. 2. 1990, 37,2% f. þ. d. til1.3. 1990, 30% f. þ. d. til 1. 4. 1990, 26% Í. þ. d. til 1. 5. 1990, 23% Í. þ. d. til 1. 10. 1990, 21% f. þ. d. til birtingardags héraðsstefnu, en dráttar- vöxtum skv. III. kafla laga 25/1987, einkum 10., 12. og 14. gr., sbr. lög nr. 67/1989, frá þeim degi til greiðsludags.“ „Verði ekki á framangreindar kröfur fallist, er gerð 4. varakrafa þess efnis, að lánssamningi málsaðila, þ. m. t. skuldbindingar áfrýj- anda skv. greindu veðskuldabréfi, sbr. aðalkröfu, verði vikið til hlið- ar og breytt á þann hátt, að áfrýjanda verði einungis gert að greiða kr. 1.927.658 án vaxta og vísitölu eða með öðrum þeim kjörum, sem rétturinn telur sanngjörn í ljósi atvika.“ Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Máli þessu var áður áfrýjað með stefnu 12. júní 1992 og þingfest 2. október það ár sem mál nr. 249/1992. Það var síðan niður fellt vegna útivistar áfrýjanda 25. maí 1994. Áfrýjandi telur endanlegar dóm- kröfur sínar vera efnislega óbreyttar frá héraðsdómi. Hann hefur þó fallið frá kröfu um, að aflýst verði af Þverárseli 8, Reykjavík, veð- skuldabréfi, að fjárhæð NLG 315.000, innfærðu í veðmálabækur 9. 1865 ágúst 1985 sem skjal nr. 030980, en þetta segir hann hafa verið gert. Þá hefur hann skipt upp aðalkröfu frá því, er var í héraði, á þann veg, að hann gerir nú þá kröfu einungis um ógildingu, en gerir rift- unarkröfuna að 1. varakröfu. Enn fremur hefur hann nokkuð breytt 4. varakröfu. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann um sýknu stefnda og um málskostnað. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um sýknu stefnda og málskostnað. Áfrýjandi, Edda Guðmundsdóttir, greiði stefnda, Íslands- banka hf., 150.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Mál þetta varðar samning um veðlán samkvæmt skuldabréfi, að fjárhæð 9 milljónir króna, með verðtryggingu og vöxtum og láns- tíma til sjö ára, sem Útvegsbanki Íslands samþykkti að veita áfrýj- anda í marsmánuði 1987. Fór samningsgerðin fram fyrir meðal- göngu Péturs I. Jónssonar, sambýlismanns áfrýjanda, og átti aðdrag- anda í eldri skuld við bankann, sem hann hafði í öndverðu stofnað til í félagi við bróður sinn. Baldur Jónsson, eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi. Náði hún einnig til sams konar láns, að fjárhæð 2 milljónir króna, sem veita átti eiginkonu Baldurs með veði í fasteign hennar, og fékk bankinn frá henni skuldabréf, sem á vantaði áritun um samþykki þinglýsts eiganda veðsins. Áskilið var af hálfu bankans, að allt að 6.900.000 krónur af and- virði þessara lána yrðu notaðar til lúkningar hinni eldri skuld, sem þá var miðuð við skuldabréf það vegna láns í hollenskri mynt, sem Baldur hafði einn afhent bankanum með fölsuðum undirskriftum annarra. Séð verður af málsgögnum og framburði aðila, að lán eiginkonu Baldurs átti að nýtast í þessu skyni að öllu leyti og út- borgun andvirðis til áfrýjanda að vera hærri sem því næmi, þótt sá 60 Hæstaréttardómar HI 1866 greinarmunur sé ekki gerður í minnisblöðum bankans um lánveit- inguna. Þetta skilyrði bankans var í samræmi við forsendur hinna aðilanna að öðru en því, að skuldin, sem bankinn taldi til, var greinilega mun hærri en þau höfðu ráðgert við umleitan sína eftir lánunum. Benda skýrslur í málinum til þess, að þau hafi vænst þess, að greiðsla, sem næmi 2.000.000 króna vegna hvors bræðranna, væri ásættanleg til uppgjörs á skuldinni. Um framkvæmd samningsins fór á þann veg, að lán áfrýjanda var tekið til útborgunar 23. mars 1987, vafalaust fyrir brýna beiðni hennar. Voru 6.800.000 krónur af andvirðinu lagðar á ábótarreikn- ing í bankanum, sem skráður var á nafn bankans sjálfs vegna áfrýj- anda, en afgangurinn á sparisjóðsbók, sem áfrýjandi fékk til ráðstöf- unar, og nam hann 1.927.658 krónum. Var fyrri ráðstöfunin gerð með tilliti til þess, að lán eiginkonu Baldurs var ekki tilbúið til af- greiðslu. Til þeirrar afgreiðslu kom ekki, þar sem ekki var bætt úr fyrrgreindum meinbug á skuldabréfi hennar. Tók bankinn um síðir innstæðuna á ábótarreikningi í eigin hendur og ráðstafaði henni til uppgreiðslu á hinu hollenska láni, svo sem áfrýjanda var tilkynnt með bréfi 30. september 1987. Þegar samið var við bankann um lán áfrýjanda, lá það fyrir, að hún og sambýlismaður hennar voru stödd í miklum fjárhagslegum þrengingum. Á henni hvíldi nokkur greiðslubyrði vegna fasteignar hennar, og hún stundaði ekki atvinnu utan heimilis, er veitti henni öruggar tekjur. Atvinnurekstur Péturs og Baldurs, bróður hans, hafði siglt í strand fyrir nokkru, og var bú Péturs undir gjaldþrota- skiptum síðan 20. maí 1986. Auk þess átti hann í vændum fangelsis- vist samkvæmt áfellisdómi í sakadómi Reykjavíkur 20. febrúar 1987 fyrir misferli með tékka frá verkkaupa þeirra bræðra. Baldur hafði einnig, orðið gjaldþrota 15. desember 1986, og yfir honum vofði sakamál vegna áðurnefnds skuldabréfs hans. Óvíst er, hvort bank- anum var kunnugt um dóm Péturs, en að öðru leyti voru honum þessar aðstæður ljósar í meginatriðum. Jafnframt var ljóst, að með skuldabréfinu væri áfrýjandi að setja bankanum aleigu sína að veði, þar sem þess var að vænta, að óveðsett verðmæti fasteignarinnar gerði vart betur en hrökkva fyrir höfuðstól þess. Bankinn átti þó engan rétt á hendur áfrýjanda sjálfri, þegar bréfið kom til sögunnar. Þrátt fyrir þessar aðstæður verður bankinn ekki sakaður um mis- 1867 neytingu við samningsgerðina um hin nýju lán, þar sem frumkvæðið að henni var að öllu leyti frá áfrýjanda og aðstandendum hennar komið, og um svik af hálfu bankans var ekki að ræða. Hins vegar hlaut bankanum að vera ljóst, að hagur áfrýjanda af samningnum yrði í engu samræmi við það, sem hún væri að kosta til, nema svo verulegur hluti af láni hennar kæmi til beinnar útborgunar, að nokkur von væri um, að hún gæti nýtt sér hann til að bæta fjárhag sinn og koma fótum undir tekjustofn, sem orðið gæti grundvöllur að niðurgreiðslu á láninu. Mátti sú aðstaða og heita forsenda þess, að endurgreiðsla á láninu með öðru en fasteigninni sjálfri kæmi yfir- leitt til álita. Hlaut útborgunin 23. mars 1987 að teljast alls ófull- nægjandi í umræddu tilliti. Af þessum ástæðum verður að líta svo á, að bankanum hafi verið óheimilt að taka umrædda innstæðu til greiðslu á hinni eldri skuld, þar sem forsendur hafi brostið fyrir þeirri ráðstöfun, þegar séð varð, að hitt lánið kæmi ekki til afgreiðslu. Í stað þess að grípa til þeirrar ráðstöfunar bar bankanum skylda til að taka málið upp að nýju við áfrýjanda og aðstandendur hennar, svo að leita mætti lausnar í sam- ræmi við þá stöðu, sem upp var komin. Gat þar meðal annars kom- ið til greina, að lánveitingin gengi til baka, eins og áfrýjandi óskaði eftir síðar. Eins og á stóð fyrir áfrýjanda, skiptir ekki meginmáli, að formleg mótmæli urðu síðbúin af hennar hálfu. Jafnframt þessu verður að líta svo á, að skilyrði bankans um endurgreiðslu eldri skuldarinnar með fullri upphæð eftirstöðva og dráttarvaxta hollenska lánsins hafi í raun verið ósanngjarnt frá önd- verðu, þegar lánsfjárhæðin, sem til þess þurfti, er borin saman við greiðslugetu áfrýjanda og verðmæti fasteignar hennar. Er þá einnig á að líta, að stefndi hefur ekki sýnt fram á það skýrum stöfum, að eftirstöðvar hins eldra láns í bandaríkjadölum, sem Pétur Jónsson hafði verið skuldbundinn af, væri svipaðrar fjárhæðar og hollenska lánið, en Pétur telur þær hafa verið til muna lægri. Umræddar ástæður nægja ekki til, að fallist verði á aðalkröfu áfrýjanda um ógildingu á lánssamningum að öllu leyti. Rétt er hins vegar þeirra vegna, að honum verði vikið til hliðar að hluta og skuldbindingum hennar breytt, svo sem heimild er til samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sbr. 6. gr. laga nr. 11/1986. Er þá viðeigandi, að áfrýjandi verði áfram 1868 skuldbundinn um endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar, sem hún fékk út- borgaða. Jafnframt eigi það við að skylda áfrýjanda til að greiða stefnda svipaða fjárhæð og þá, sem hún hafði boðið að nýta til upp- gjörs vegna sambýlismannsins. Ber að ákvarða skuldbindingar þess- ar fram í tímann með hliðsjón af þeim kjörum, sem um var samið í upphafi, og þeirri byrði, sem raunhætt er að ætla áfrýjanda. Þar sem niðurstaða annarra dómenda er á þann veg, að staðfesta beri hinn áfrýjaða dóm, eru þó ekki efni til að gera þeim nánari skil. Ég tel rétt, að málskostnaður í héraði falli niður, en stefndi greiði áfrýj- anda málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. mars 1991. Mál þetta, sem dómtekið var 10. mars sl., höfðaði Björn Ólafur Hall- grímsson hrl. f. h. Eddu Guðmundsdóttur, kt. 130738-2069, Þverárseli 8, Reykjavík, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 18. okt. 1990, gegn Íslandsbanka hf., kt. 421289-5069, Kringlunni 7, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda. 1. Aðalkrafa. A. Aðallega er krafist ógildingar eða riftunar lánssamnings frá 1987 milli stefnanda og stefnda (upphaflega Útvegsbanka Íslands) og skuldbindinga stefnanda þ. a. 1. skv. veðskuldabréfi, að fjárhæð 9.000.000 kr., bundnu láns- kjaravísitölu og tryggðu með 4. veðrétti og uppfærslurétti í fasteigninni nr. 8 við Þverársel í Reykjavík, út gefnu til Útvegsbanka Íslands 13. mars 1987 af stefnanda og innfærðu í veðmálabækur Reykjavíkur 23. mars 1987 sem skjal nr. 006111. Jafnframt er þess krafist, að stefndi verði skyldaður með dómi til að af- lýsa veðskuldabréfinu. B. Þá er þess jafnframt krafist, að stefndi verði skyldaður með dómi til að aflýsa af Þverárseli 8, Reykjavík, veðskuldabréti, að fjárhæð NLG 315.000, innfærðu í veðmálabækur 9. ágúst 1985 sem skjal nr. 030980, sögðu út gefið 30. 7. 1985 af Baldri Jónssyni og Pétri Jónssyni og með veðheimild frá stefnanda. 2. Varakrafa við A-lið aðalkröfu. Verði ekki á ýtrustu kröfu skv. A-lið aðalkröfu fallist, er til vara gerð sú krafa, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 7.593.832,67 kr. ásamt (nánar tilgreindum dráttarvöxtum). 3. Þrautavarakrafa við A-lið aðalkröfu. Til þrautavara við A-lið aðalkröfu er þess krafist, að stefndi verði dæmd- 1869 ur til að greiða stefnanda 6.800.000 kr. ásamt (nánar tilgreindum dráttar- vöxtum |. 4. Þrautaþrautavarakrafa við A-lið aðalkröfu. Verði ekki á framangreindar kröfur fallist, er sú krafa gerð til þrauta- þrautavara við A-lið aðalkröfu, að lánssamningur málsaðila, þ. m. t. skuld- bindingar stefnanda skv. greindu veðskuldabréfi, sbr. A-lið aðalkröfu, verði ógiltur að hluta til og/eða breytt skv. mati réttarins. 5. Málskostnaðarkrafa. Í öllum ofangreindum tilvikum er krafist málskostnaðar {...|. Dómkröfur stefnda. Stefndi krefst sýknu af stefnukröfum og málskostnaðar |...|. Leitað hefur verið um sáttir í málinu án árangurs. Við aðalmeðferð málsins gáfu skýrslur fyrir dómi stefnandi, Pétur Ingi- berg Jónsson, sambýlismaður stefnanda, Baldur Jónsson, bróðir Péturs, Guðrún Magnea Halldórsdóttir, eiginkona Baldurs Jónssonar, Brynjólfur Harald Gunnarsson, sonur stefnanda, og Axel Kristjánsson hrl. Málavextir. Stefnandi, sem er og hefur verið í sambúð með Pétri Ingiberg Jónssyni múrarameistara síðan 1973, er þinglýstur eigandi fasteignarinnar Þverársels 8 í Reykjavík. Bróðir Péturs er Baldur Jónsson múrarameistari, eiginmaður Guðrúnar Halldórsdóttur, sem var þinglýstur eigandi 2. hæðar A í fast- eigninni Álfhólsvegi 149 í Kópavogi og mun síðar hafa orðið eigandi fast- eignarinnar Seiðakvíslar 12 í Reykjavík. Hinn 12. okt. 1981 tóku þeir bræður, Pétur og Baldur, lán hjá Útvegs- banka Íslands, að fjárhæð $ 150.000, vegna flugvélakaupa, dskj. 3. Lán þetta ábyrgðust þeir bræður in solidum. Til tryggingar láninu var veðsett fast- eignin nr. 15 við Baðsvelli í Grindavík og fasteign Guðrúnar, 2. hæð Álf- hólsvegar 149. Þær stefnandi og Guðrún Halldórsdóttir árituðu skuldabréf vegna lánsins með samþykki sínu, Guðrún sem þinglýstur eigandi Álfhóls- vegar 149 og stefnandi sem eiginkona veðsala að Baðsvöllum 15. Lánið átti að greiða með tveimur afborgunum á sex mánaða fresti, í fyrsta skipti 20. apríl 1982. Bréfið fór í vanskil. Því var aflýst 1. ágúst 1985. Samkvæmt síð- ustu áritun á bréfið fyrir aflýsingu virðast eftirstöðvar bréfsins hafa numið USs$ 19.647,64 og dráttarvextir 2.729.358 krónum, sbr. greiðslukvittun á dskj. 4, dags. 27. nóv. 1984. Á dskj. 5 er veðskuldabréf, að fjárhæð NLG 315.000, út gefið 30. júlí 1985 af Baldri Jónssyni og Pétri Jónssyni. Til tryggingar skuldinni, sem greiða átti með sex afborgunum á sex mánaða fresti, í fyrsta skipti 24. janúar 1986, var skuldareiganda, Útvegsbanka Íslands, veðsett fasteignin nr. 8 við Þver- 1870 ársel í Reykjavík og bréfið áritað um samþykki þinglýsts eiganda, Eddu Guðmundsdóttur. Lán þetta gekk til greiðslu dollaralánsins frá 1981. Um mánaðamót nóvember og desember 1985 óskaði Pétur Jónsson eftir því. að NLG-lánið yrði flutt af Þverárseli 8 á Seiðakvísl 12. Hinn $. desem- ber 1985 kærði Pétur Jónsson Baidur, bróður sinn, il Rannsóknariögregiu ríkisins fyrir skjalafals í sambandi við útgáfu bréfs þessa, og 30. desember 1987 var Baldur Jónsson dæmdur í sakadómi Kópavogs í fjögurra mánaða fangelsi vegna fölsunar undirskrifta á skuldabréfi þessu. Hinn 20. maí 1986 var bú Péturs Jónssonar tekið til gjaldþrotaskipta, og 15. des. sama ár var bú Baldurs Jónssonar tekið til gjaldþrotaskipta. Um áramót 1986/1987 óskaði Pétur Jónsson eftir láni, að fjárhæð 10 millj- ónir kr. Á dskj. 39 og 17 eru minnisblöð merkt Útvegsbanka Íslands, árituð AK af Axel Kristjánssyni hrl., þáverandi lögfræðingi bankans. Dskj. 17 er einnig áritað ÓH og LJ, sem munu vera áritanir þáverandi bankastjóra Út- vegsbankans, þeirra Ólafs Helgasonar og Lárusar Jónssonar. Bæði þessi minnisblöð varða lán E-867, þ. e. NLG-lánið. Þar kemur fram, að af láninu eru gjaldfallnar 3.817.555 kr. og eftirstöðvar 3.045.308 kr., samtals 6.862.863 kr. Á minnisblaðinu frá 17. mars 1987, dskj. 17, segir m. a., að farið sé fram á, að eiginkona Baldurs Jónssonar fái lán, að fjárhæð 2.000.000 kr., tryggt með 3. veðrétti í Seiðakvísl 12 á eftir 420 þúsund krónum, og eiginkona Pét- urs Jónssonar fái lán, að fjárhæð 9.000.000 kr., tryggt með 3. veðrétti í Þver- árseli 8. Af andvirði lánanna, samtals að fjárhæð 11.000.000 kr., verði varið til lúkningar E-867 6.900.000 krónum, en eftirstöðvar, 4.100.000 kr., verði greiddar út. Minnisblaðið frá 17. febrúar er samhljóða að öðru leyti en því, að þar eru lánsfjárhæðir eitthvað öðruvísi, þ. e. heildarlánsfjárhæð er þar 12.000.000 kr. og skiptist þannig, að eiginkona Baldurs Jónssonar fái 3.500.000 kr. og eiginkona Péturs Jónssonar 8.500.000 kr. Þar átti einnig að verja 6.900.000 kr. til lúkningar E-867. Hinn 13. mars 1987 gaf stefnandi út veðskuldabrét, að fjárhæð 9.000.000 kr., til sex ára, tryggt með veði í fasteigninni nr. 8 við Þverársel í Reykjavík. 6.800.000 kr. af láni þessu voru lagðar inn á reikning nr. 506093 við Út- vegsbankann, en afganginn að frádregnum lántökukostnaði, 1.927.658 krónum, fékk stefnandi í hendur. Heimildarskírteini vegna reikningsins nr. 506093 var í vörslu bankans. Hinn 22. september 1987 var reikningurinn ónýttur og innstæðu hans, 7.593.832,67 krónum, ráðstafað til lúkningar skuld samkvæmt framangreindu skuldabréfi, að fjárhæð NLG 315.000. Var stefnanda tilkynnt um þessa ráðstöfun með bréfi bankans, dags. 30. sept. 1987. Þessi síðasti lánssamningur og ráðstöfun á hluta lánsins er tilefni máls- höfðunar og kröfugerðar stefnanda í máli þessu. 1871 Á dskj. 41 er veðskuldabréf, að fjárhæð 2.000.000 kr., undirritað af Guð- rúnu Halldórsdóttur og Baldri Jónssyni 16. mars 1987. Með bréfi þessu skyldi veðsetja Útvegsbanka Íslands með 2. veðrétti fasteignina nr. 12 við Seiðakvísl í Reykjavík. Á bréf þetta vantar samþykki þinglýsts eiganda, og lán í samræmi við ákvæði bréfs þessa mun ekki hafa verið veitt. Málsástæður og rökstuðningur stefnanda. Stefnandi reisir kröfu sína um ógildingu að öllu leyti á því, að bankinn hafi misnotað aðstöðu sína og jafnvel beitt blekkingum eða svikum í því skyni að fá í hendur veðtryggt skuldabréf. að fjárhæð 9.000.000 kr., gegn greiðslu á aðeins 1.927.658 krónum. Beri því að ógilda gerninginn. Í sam- skiptum aðila hafi bankinn verið sterkari samningsaðilinn og haft yfir- burðaaðstöðu sökum þekkingar sinnar og reynslu starfsmanna, sérfræðinga sem og annarra. Þá hafi bankinn búið yfir sérstöku þvingunarúrræði, þar sem var hið falsaða NLG-lán, sem hvíli á eign stefnanda í óþökk hennar og hafi ekki fengist aflýst. Bankinn hafi nýtt sér þessar aðstæður til þess að afla sér óeðlilegs ávinnings á kostnað stefnanda, sem hafi engan hag haft af ráðstöfun þessari. Samkvæmt öllum málsatvikum virðist bankanum hafa verið ljóst eða a. m. k. mátt vera ljóst, að forsenda stefnanda fyrir lántökunni hafi verið að fá í hendur allt andvirði lánsins eða a. m. k. mestan hluta þess. Viðbrögð bankans bendi til þess, að það hafi verið ásetningur hans að greiða einungis út lítinn hluta lánsins, en hagnýta sér meginhluta þess sér til hagsbóta á kostnað stefnanda. Hafi bankinn sönnunarbyrðina fyrir því, að samið hafi verið um svo óvenjulega ráðstöfun andvirðis lánsins. Það sé a. m. k. óheiðarlegt af bankans hálfu vegna atvika, sem buðust, er gerningurinn kom til vitundar stefnda, að bera fyrir sig skuldbindingu stefn- anda, og beri því allt að einu að ógilda hann. Þá beri að víkja samningnum í heild eða hluta til hliðar, þar sem ósanngjarnt sé og andstætt góðri við- skiptavenju að bera hann fyrir sig. Þá styðst stefnandi við reglur samninga- og kröfuréttar um brostnar for- sendur, enda hafi það að sjálfsögðu verið forsenda stefnanda og ákvörð- unarástæða við gerð lánssamningsins og útgáfu skuldabréfsins að fá útborg- að andvirði þess. Það hafi stefnda verið fullljóst. Þessi forsendubrestur og vanefnd bankans á lánssamningnum leiði til riftunar samningsins. Verði aðalkrafa tekin að fullu til greina, lýsir stefnandi sig skuldbundinn til að endurgreiða stefnda þær 1.927.658 kr., sem stefnandi fékk útborgaðar af láninu 23. mars 1987, auk þeirra vaxta, sem ákveðnir yrðu af réttinum. Í B-lið aðalkröfu er við það miðað, þar sem endanlegur dómur liggi fyrir um, að veðbréfið NLG 315.000 sé falsað, að stefnda beri að aflýsa því. 15/2 Varakrafan er studd þeirri málsástæðu, að bankinn hafi heimildarlaust og með óréttmætum hætti tekið og tileinkað sér fé, er stefnandi hafi átt sér- greint í vörslu bankans á „innlánsreikningi með ábót nr. 5906093(“ (sic). Beri bankanum því að endurgreiða féð með dráttarvöxtum, frá því að það fallict har cam a ki a idl1iSt, Þái ull hér SC ill að var tekið. Verði ekki á dráttarvaxtakröfuna ræða skaðabótakröfu, er þess í stað krafist innlánsvaxta í samræmi við vaxtalög frá tökudegi og þar til mánuður var liðinn frá kröfugerð í bréfi lögmanns stefnanda, dags. 28. júní 1988, en dráttarvaxta af samanlagðri fjárhæð frá þeim degi til greiðsludags. Þrautavarakrafan er á því reist, að stefnda beri að efna sína hlið láns- samningsins og greiða út það, sem ógreitt er af láninu, auk dráttarvaxta, verði hvorki á aðal- né varakröfu fallist. Ekki verði um það deilt, að lán- veitanda beri að greiða út það lán, sem hann veitir, ella falli niður skylda til endurgreiðslu. Í vara- og þrautavarakröfum er og vísað beint og óbeint til reglna kröfu- réttar um endurgreiðslu ofgreidds fjár. Bankinn hafi fengið í hendur, e. t. v. vegna misskilnings aðila, peninga eða önnur verðmæti, sem hann átti ekki rétt til, og beri því að endurgreiða féð eða verðmætið, sem ofgreitt var, verði ekki á riftun eða ógildingu fallist. Þrautaþrautavarakrafan er reist að mestu á sömu málsástæðum og aðal- og varakrafa. Þó er hér gert ráð fyrir þeim möguleika, sem greinir í 36. gr. samningalaga, eins og henni var breytt með lögum nr. 11/1986, að samningi megi víkja til hliðar að hluta eða breyta. Eðlileg niðurstaða hér væri, að fjárhæð skuldabréfsins yrði færð niður í þá fjárhæð, sem stefnandi fékk í raun, þ. e. 1.927.658 kr., auk lántökukostnaðar m. v. þá fjárhæð. Einnig megi benda á þá niðurstöðu, að fjárhæð skuldabréfsins yrði færð niður í 3.927.658 kr. auk lántökukostnaðar miðað við þá fjárhæð, en hér sé átt við samanlagðar þær fjárhæðir, sem stefnandi fékk notið, svo og þær 2 millj- ónir, er stefnandi hugðist láta sambýlismanni sínum í té til uppgjörs skuldar hans. Af gögnum málsins verði ráðið, að fjármunir stefnanda hafi verið notaðir til að greiða skuld skv. hinu falsaða skuldabréti. Viðhlítandi grein hafi ekki verið gerð fyrir ráðstöfun fjárins. Haldi stefndi fast við þá gjörð forvera sinna, er skorað á hann að leggja fram í greinargerð sinni ýtarlegan og greinargóðan útreikning á greiðslustöðu svonefnds dollaraláns frá 1981, er falsaða skuldbreytingalánið NLG kom til sögu, sömuleiðis að leggja fram gögn um útreikning NLG-skuldabréfsins, er bankinn hafi nýtt innstæðu á „ábótarreikningi“ nr. 506093 til greiðslu þess. Þá er skorað á stefnda að upplýsa og skýra, hvernig á því stendur, að 1873 „dollarabréfið“ er bæði kvittað og afhent til þinglýsingar 27/6 1984 og 31/7 1985, en samkvæmt fram lögðum greiðslukvittunum varðandi það bréf hef- ur Pétur Jónsson m. a. greitt inn á það lán 27/11 1984 USD 130.352,36 eða 2.026.197,10 kr. miðað við gengi USD 15.544. Stefnandi áskilur sér allan rétt til að krefja stefnda síðar um greiðslu skaðabóta vegna alls þess tjóns, sem hlotist hefur og hljótast kann af gjörð- um bankans. Lagarök stefnanda. Í aðal- og þrautaþrautavarakröfu er einkum vitnað til 30., 31., 33. og 36. gr. samningalaga nr. 7/1936, sbr. Í. nr. 11/1986. Einnig er miðað við reglur samninga- og kröfuréttar um brostnar forsendur, um það, að loforð beri að efna, um réttaráhrif vanefnda og um endurgreiðslu ofgreidds fjár. Í vara- og þrautavarakröfu er stuðst við meginreglur samninga- og kröfuréttar um, að samninga beri að halda og að skila beri fé, sem í heimildarleysi er tekið, eða svara til bóta ella. Einnig er vísað til almennra reglna skaðabótaréttar, sbr. og 209. gr. 1. nr. 85/1936. Um dráttarvexti vísast einkum til III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, 10., 12. og 14., sbr. 1. nr. 67/1989, svo og ákvæða laganna um vexti af skaðabótakröf- um, 7. og 15. gr., sbr. 2. gr. 1. nr. 67/1989. Þá er og vísað til vaxtaákvarðana Seðlabanka Íslands á hverjum tíma. Um málskostnað er vísað til XIL. kafla 1. nr. 85/1936, einkum 177. gr., og 3. mgr. 175. gr., sbr. 21. gr. 1. nr. 54/1988. Um virðisaukaskatt af málskostnaði vísast til 1. nr. 50/1988. Um aðild Ís- landsbanka hf. vísast til |. nr. 1201989 og auglýsingar í 8. tbl. Lögbirtinga- blaðsins 19. janúar 1990 um starfsleyfi og yfirtöku réttinda og skyldna Út- vegsbanka Íslands hf. Einnig er vísað til 1. nr. 7/1987 um stofnun hlutafé- lagabanka um rekstur Útvegsbanka Íslands. Málsástæður og rökstuðningur stefnda. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að lánssamningur sá, sem í gildi sé á milli aðila, sé skuldabréfið á dskj. 7. Samkvæmt því viðurkenni stefnandi að skulda stefnda 9.000.000 kr. og lofi að endurgreiða á þar tilgreindan hátt. Með dómi í þessu máli sé ekki unnt að breyta skilmálum þessarar lánveit- ingar, enda séu þeir eðlilegir og lögum samkvæmt. Því er einnig mótmælt, að unnt sé að fella niður einhvern hluta skuldbindinga stefnanda eða þær allar með dómi. Af málatilbúnaði stefnanda megi hugsanlega draga þá ályktun, að ein- hver annar lánssamningur sé í gildi milli aðila. Stefnandi virðist telja, að samningur sé í gildi um ráðstöfun lánsins frá stefnda og að við þann samn- ing hafi ekki verið staðið. Stefndi hafi ekki samið um að ráðstafa láninu á annan hátt en gert var. Af dskj. 3740 og dskj. 8, 9, 11 og 17 megi ljóst vera, 1874 hverjar forsendur hafi verið fyrir lánveitingu til stefnanda. Þær hafi stefn- anda verið ljósar frá upphafi, enda lánveitingin samkvæmt óskum umboðs- manns stefnanda. Stefnandi hafi engar athugasemdir gert við afgreiðslu lánsins og ekki heldur, þegar stefnanda var tilkynnt með bréfi, dags. 30. sept. 1987, að innstæða á ábótarreikningi nr. 506093 væri tekin til greiðslu NLG-lánsins. Fyrsta athugasemd stefnanda hafi komið fram í bréfi lög- manns stefnanda, dags. 28. júní 1988, dskj. 15. Stefnandi hafi þannig sýnt það í verki, að lánveitingin hafi farið fram á þann hátt, sem ætlunin var. Pétur Jónsson hafi haft umboð til að koma fram fyrir hönd stefnanda vegna lánveitingarinnar. M. a. hafi stefnandi sýnt það í verki með því að undirrita skuldabréf það, sem málið snýst um. Stefndi bendir á, að lánssamningur sé í gildi milli aðila samkvæmt dskj. 7. Skilmálar þess samnings séu sanngjarnir fyrir báða. Efnisleg skilyrði skorti til þess að beita 36. gr. 1. nr. 7/1936. Í fyrsta lagi sé stefndi búinn að efna samninginn að sínu leyti. Hér kæmi því aðeins til greina að breyta endur- greiðsluskilmálum. Engin krafa sé þó gerð í þá átt af hálfu stefnanda. Ógilding lánssamningsins kæmi enn síður til greina, en eðli máls samkvæmt leiddi það til þess, að stefnandi yrði dæmdur til að endurgreiða lánsupp- hæðina. Formsins vegna sé gerð krafa um það. Riftun samningsins leiði enn til hins sama. Stefnandi yrði þá að endurgreiða lánsupphæðina. Því er mótmælt, að riftun vegna brostinna forsendna nái fram að ganga. Það styðjist við, að Ósannað sé, að nokkrar svo verulegar forsendur hafi brostið, að riftun sé heimil. Með hegðun sinni eftir lánveitinguna hafi stefn- andi sýnt, að framkvæmd hennar hafi verið með þeim hætti, sem um var samið. Ekki verði séð, að það skipti máli við úrlausn máls þessa, hvort og þá hvenær stefndi mátti vita um fölsun NLG-skuldabréfsins. En það hafi ekki verið fyrr en við uppkvaðningu sakadóms 30. des. 1987. Um einstaka kröfuliði í stefnu er tekið fram af hálfu stefnda: 1. Aðalkrafa A. Því er mótmælt sem röngu og ósönnuðu, að stefndi hafi misnotað að- stöðu sína og jafnvel beitt blekkingum eða svikum gagnvart stefnanda. Allt frumkvæði í málinu sé komið frá stefnanda eða umboðsmanni hennar. All- ar forsendur, skilyrði og skilmálar lánveitingarinnar hafi verið stefnanda ljósar, er hún gaf út skuldabréfið. Því er einnig mótmælt sem röngu og órökstuddu, að reglur um endurgreiðslu ofgreidds fjár geti leitt til þeirrar niðurstöðu, sem stefnandi krefst. Af hálfu stefnda var lýst yfir því, að stefndi féllist á að aflýsa skuldabrét- inu, yrði það dæmt ógilt, en stefndi áskilur sér málskotsrétt. 1875 1. Aðalkrafa B. Fallist er á þessa kröfu. Stefndi viðurkennir, að gleymst hafi að aflýsa NLG-bréfinu, og hafi verið lögð drög að því að aflýsa því. 2. Varakrafa við A-lið aðalkröfu. Stefndi hafi í hvívetna farið að samkvæmt tilætlun aðila og fallist því ekki á, að honum beri að endurgreiða stefnanda þessa fjárhæð. Fjárhæðin hati gengið til greiðslu skuldar samkvæmt veðskuldabréfi, sem hvíldi á eign stefnanda. 3. Þrautavarakrafa við A-lið aðalkröfu. Þessum kröfulið er mótmælt með vísan til almennrar umfjöllunar stefnda um kröfu stefnanda hér að framan. Lánið til stefnanda hafi verið afgreitt með þar tilgreindum hætti að frádregnu lántökugjaldi, sjá dskj. 40. 4. Þrautaþrautavarakrafa við A-lið aðalkröfu. Þessum kröfulið er mótmælt með sömu rökum og undir lið 3 hér að ofan. Niðurstaða. Aðild stefnda er óumdeild. Það var meðalgöngu- og sambýlismaður stefnanda, Pétur Jónsson, sem sóttist oftsinnis eftir lánveitingu til stefnanda. Ekkert hefur komið fram um það, að stefnandi hafi verið hvött til lántökunnar af lánveitanda; miklu heldur virðist það hafa verið skilyrði af hálfu lánveitanda, að ákveðinn hluti lánsins gengi til greiðslu annars láns. Með undirritun sinni samþykkti stefn- andi lánskjör og veðsetti bankanum fasteign sína. Þá er stefnandi tók lánið, sem málið er af risið, 13. mars 1987, hvíldi á húseign hennar sem þinglýst skuld áðurgreint lán, að fjárhæð NLG 315.000. Eins og að framan var rakið, hafði Pétur Jónsson, sambýlismaður stefn- anda, kært Baldur Jónsson, bróður sinn, 5. des. 1985 fyrir skjalafals vegna útgáfu skuldabréfs þessa, og 30. des. 1987 var Baldur Jónsson dæmdur vegna fölsunar á skuldabréfi þessu. Lánið, að fjárhæð NLG 315.000, hafði verið notað til þess að greiða upp lán þeirra bræðra, Péturs og Baldurs, að fjárhæð $ 150.000, samkvæmt skuldabréfi, dags. 12. okt. 1981, svo að við lán- töku þá, sem málið er af risið, hvíldi á fasteign stefnanda skuldabréf með falsaðri undirritun, en andvirði þess hafði verið notað til greiðslu á skuld þeirra bræðra, Baldurs Jónssonar og Péturs Jónssonar. Þá skuld virðist stefnandi og sambýlismaður hennar hafa verið tilbúin að greiða á móti Baldri Jónssyni, samanber framburð stefnanda hér fyrir dómi, en fram kom hjá henni, að kringum tvær milljónir hefðu átt að fara til greiðslu á doll- araláninu á móti sambærilegri greiðslu frá Baldri Jónssyni. Baldur hafi átt að koma á móti Pétri með að borga dollaralánið. Þess vegna hafi Axel 1876 Kristjánsson, þáverandi starfsmaður Útvegsbanka Íslands, viljað hafa þessa fjárhæð inni á þessari bók á meðan. Stefnandi hafi átt að fá lánið í hendur, þegar búið væri að gera upp við þá bræður. Ekki hafi í upphafi verið rætt um það, hvernig færi, ef Baldur stæði ekki við sinn hluta. Stefnandi kvaðst hafa ætlað að hafa 6.800.000 kr. inni á reikningi, sem var í vörslu bankans, þar til búið væri að ganga frá dollaraláninu. Þegar búið væri að taka þessar 2 milljónir, héldi hún því, sem eftir var. Það. að stefnandi fékk einungis í hendur 1.927.568 kr. af 9.000.000 kr. lán- inu og undi því, að lánveitandinn hélt eftir 6.800.000 krónum af láninu og lagði inn á innlánsreikning nr. 506093 og hélt heimildarskírteininu, styður þær fullyrðingar af hálfu stefnda, að samið hafi verið um það, að 6.800.000 kr. af láninu skyldu vera til tryggingar greiðslu skuldar sambýlismanns stefnanda við bankann. Hér er og á að líta bréf Útvegsbanka Íslands hf. til stefnanda, dags. 30. september 1987, dskj. 11, en bréf þetta er svohljóðandi: „Á fundi bankastjórnar Útvegsbanka Íslands 17. mars sl. var samþykkt að beiðni Péturs Jónssonar að veita yður lán, að upphæð 9.000.000 kr., tryggt með veði í Þverárseli 8 í Reykjavík. Þá var einnig samþykkt að veita Guðrúnu M. Halldórsdóttur lán, að upphæð 2.000.000 kr., tryggt með veði í Seiðakvísl 12 í Reykjavík, einnig samkvæmt beiðni Péturs Jónssonar. Það var forsenda fyrir þessum lánveitingum, að af andvirði lánanna yrði varið allt að 6.900.000 krónum til lúkningar skuld Baldurs og Péturs Jónssona við bankann samkvæmt skuldabréfi, útg. 30. júlí 1985, upphaflega að fjárhæð NLG 315.000. Gengið var frá skuldabréfum fyrir ofangreindum lánum, og var skulda- bréfi yðar þinglýst, en þegar til átti að taka, var ekki hægt að þinglýsa skuldabréfi Guðrúnar, þar sem hana skorti formlega eignarheimild fyrir fasteigninni Seiðakvísl 12. Varð þá að samkomulagi, að yðar lán var af- greitt, og voru 6.800.000 kr. lagðar inn á ábótarreikning til ráðstöfunar fyrir bankann til lúkningar hinni erlendu skuld, en mismunurinn var greiddur út. Þar sem Pétur Jónsson hefur nú tjáð bankanum, að engar horfur séu á, að Guðrún Halldórsdóttir taki sitt lán, hefur ábótarreikningurinn verið ógiltur og innstæðu hans, 7.593.832,67 kr., verið ráðstafað til lúkningar ofangreindri skuld Baldurs og Péturs, svo sem upphaflega var ákveðið. Kvittanir liggja hjálagt.“ Ósannað er, að þessi ráðstöfun bankans hafi verið mótmælt af hálfu stefnanda fyrr en með bréfi lögmanns stefnanda 28. júní 1988. Fram lögð skjöl og framburður Baldurs Jónssonar og Guðrúnar Hall- dórsdóttur, eiginkonu Baldurs, styðja, að staðið hafi til. að Guðrún fengi 2.000.000 kr. að láni hjá bankanum og greiddi með þeim upp í skuld þeirra 1877 bræðra á móti Pétri, svo að samtals greiddu þeir bræður um 4.000.000 kr. Þau Guðrún og Baldur sögðu, að forsenda þeirra fyrir þessari lántöku og greiðslu hafi verið, að fallið yrði frá ákæru á hendur Baldri vegna fölsunar- innar. Það hafi ekki verið gert, og þess vegna varð ekki af lántöku Guðrún- ar og greiðslu Baldurs. Ekki er ljóst, hvernig fundin er þessi fjárhæð, um '4.000.000 kr., sem greiðsla á annaðhvort NLG-láninu eða dollaraláninu. í skjölum málsins kemur fram, að 17. mars 1987 voru 3.817.55 gjaldfallnar af NLG-láninu og eftirstöðvar og vextir námu 3.045.308 krónum, samtals 6.862.863 kr. Jafn- framt kemur fram í skjölum málsins, að hefði hið svokallaða dollaralán, upphaflega að fjárhæð $ 150.000, enn verið í vanskilum í sept. 1987, hefði það þá numið um 7.480.000 krónum. Það þykir fram komið, að stefnandi hafi samþykkt, að 6.800.000 kr. af láninu, sem málið er af risið, yrðu í höndum Útvegsbanka Íslands sem trygging fyrir greiðslu þeirra Péturs Jónssonar og Baldurs Jónssonar á skuldum þeirra við bankann. Þar sem þeir Pétur og Baldur greiddu ekki skuldir sínar, verður að telja, að bankanum hafi verið heimilt að ganga að tryggingunni til greiðslu skulda þessara. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, er það álit dómsins, að stefnandi hafi hvorki fært sönnur að fullyrðingum sínum um það, að stefndi hafi misnotað aðstöðu sína, né fullyrðingum um það, að stefndi hafi beitt blekkingum eða svikum í viðskiptum sínum við stefnanda. Ekki verður heldur á það fallist með stefnanda, að hið falsaða NLG-lán hafi verið sér- stakt þvingunarúrræði fyrir stefnda gagnvart stefnanda. Þá er virt eru atvik að veitingu lánsins, sem að hluta átti að vera til tryggingar greiðslu skuldar, sem ekki var greidd, verður ekki talið, að það hafi verið óheiðarlegt af stefnda að byggja á lánssamningnum, sbr. 33. gr. 1. nr. 7/1936, sbr. 3. gr. 1. nr. 11/1986, og ekki eru heldur efni til að breyta lánssamningnum, sbr. 36. gr. sömu laga. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, verður A-liður aðalkröfu stefnanda ekki tekinn til greina. Sama er um varakröfu, þrautavarakröfu og þrautaþrautavarakröfu við A-lið aðalkröfu stefnanda. Með vísan til þess, sem fram er komið um NLG-lánið, verður tekinn til greina B-liður aðalkröfu stefnanda, að stefnda sé skylt að aflýsa af Þverár- seli 8, Reykjavík, veðskuldabréfi, að fjárhæð NLG 315.000, innfærðu í veð- málabækur 9. ágúst 1985 sem skjal nr. 030980. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Auður Þorbergsdóttir borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð Stefnda, Íslandsbanka bé. or skylt að a SReskja- vík. veðskuldabrófi, að fjárhæð NLG 3154400, inferðu í veðmálar bækur 9, ágúst 1985 sem skjal né (A0980) Steindi, Íslandsbanki bé. skal vera séku af öðrum kröfum stefn- í Þverársi anda, Eddu Guðmundsdóttur, í máli þessu Málskostnaður fellur niður. 1878 Dómsorð Stefnda. Íslandsbanka hí, er skylt að aflýsa af Þverárseli 8. Reykj vík, veðskuldabréfi, að fjárhæð NLG 315.000. innfærðu í veðmála bækur 9 ágúst 1985 sem skjal nr. 030980, Stefndi, Íslandsbanki hf, skal vera anda, Eddu Guðmundsdóttur, í máli þessu, Málskosinaður fellur niður. n af öðrum kröfum stefn- BR Dómsorð Stefnda, Íslandsbanka hf er skylt að lýs af Þverársli Á, Reykja vík, veðskuldabréfi, að fjárhuð NLG 315.000, innfærðu í veðmálar bækur 0. ágúst 1985 som skjal nr (BOYS Stefndi, Íslandsbanki hé. skal v anda, Eddu Guðmundsdóttur, í máli þes Múlskustnaður fellur niður. a sýkn af öðrum kröfum stofn. 1879 Fimmtudaginn 29. júní 1995. Nr. 315/1993. — Vigdís Kjartansdóttir (Kristján Stefánsson hrl.) gegn Vilborgu Elísdóttur (Kjartan Reynir Ólafsson hrl.) Fasteignakaup. Galli. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir og Garðar Gíslason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 5. ágúst 1993 og krefst sýknu af öllum kröfum stefndu og málskostnaðar úr hennar hendi í héraði og fyrir Hæstarétti, til vara, að kröfur stefndu verði stórlega lækkaðar og beri aðeins almenna innlánsvexti banka og sparisjóða fram að uppkvaðningu dóms, og falli málskostnaður þá niður. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Vitnamál var haldið að beiðni áfrýjanda í Héraðsdómi Reykja- víkur 15. febrúar 1994, og hefur endurrit þess verið lagt fyrir Hæsta- rétt. Staðfesta ber hinn áfrýjaða dóm með vísan til forsendna hans. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefndu 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Vigdís Kjartansdóttir, greiði stefndu, Vilborgu Flísdóttur, 100.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 21. maí 1993. Mál þetta, sem dómtekið var $. maí sl., er höfðað með framlagningu skjala í dómi 28. nóvember 1991. Stefnandi er Vilborg Elísdóttir, kt. 160834-2779, Buckshollow Rd. Ma- hopac, New York, Bandaríkjunum. 1880 Stefnda er Vigdís Kjartansdóttir, kt. 121250-4859, Ægissíðu 7, Grenivík. Stefnandi gerir eftirfarandi dómkröfur: Aðallega, að viðurkenndur verði réttur stefnanda til að gjaldfella frá 10. júlí 1990 skuld, að fjárhæð 1.028.571 krónu, vegna vanefnda stefndu á að gefa út skuldabréf og greiða fyrstu afborgun af því skv. kaupsamningi, dag- settum 26. júní 1989, um fjögurra herbergja íbúð á fimmtu hæð í húsinu nr. 16 B við Ljósheima í Reykjavík og að stefndu verði gert að greiða stefn- anda 1.723.030 kr. auk dráttarvaxta skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af 200.000 kr. frá 10. mars 1990 til greiðsludags og af 1.523.303 kr. frá 10. júlí 1990 til greiðsludags, allt að frádregnum 1.527.122 krónum, er greiddar voru þannig: 31. október 1990 18.989 krónur, 28. febrúar 1991 329.154 krónur og 5. maí sl. 1.172.412 krónur. Á móti mun stefnandi gefa út afsal fyrir fjögurra herbergja íbúð á fimmtu hæð í húsinu nr. 16 B við Ljósheima í Reykjavík. Til vara, að stefndu verði gert að greiða stefnanda 1.796.084 krónur auk dráttarvaxta skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum sem hér segir: af 200.000 krónum frá 10. mars 1990 til greiðsludags, af 478.929 krónum frá 10. júlí 1990 til greiðsludags, af 241.929 krónum frá 10. janúar 1991 til greiðsludags og af 236.515 krónum frá 10. júlí 1991 til greiðsludags og af 238.145 krónum frá 10. janúar 1992 til greiðsludags, af 208.016 krónum frá 10. júlí 1992 til greiðsludags og af 192.550 krónum frá 10. janúar 1993 til greiðsludags. Þá er þess krafist, að stefndu verði gert að greiða stefnanda 10. júlí 1993 ógjaldfallnar eftirstöðvar, 171.429 krónur, ásamt meðalvöxtum skuldabréfa skv. auglýsingu Seðlabanka Íslands á hverjum tíma frá 10. jan- úar 1993 til 10. júlí 1993, en með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxta- laga af samanlagðri fjárhæð höfuðstóls og samningsvaxta frá 10. júlí 1993, allt að frádregnum 1.527.122 krónum, er greiddar voru þannig: 31. október 1990 18.989 krónur, 28. febrúar 1991 329.154 krónur og 5. maí sl. 1.172.412 krónur. Á móti mun stefnandi gefa út afsal fyrir fjögurra herbergja íbúð á fimmtu hæð í húsinu nr. 16 B við Ljósheima í Reykjavík. Í aðal- og varakröfu er krafist málskostnaðar í samræmi við gjaldskrá Lögmannafélags Íslands að viðbættum virðisaukaskatti og að dráttarvextir reiknist á málskostnað frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Í aðal- og varakröfu er þess jafnframt krafist, að dráttarvextir leggist ár- lega við höfuðstól fjárkröfu og málskostnaðar í samræmi við 12. gr. laga nr. 25/1987. Dómkröfur stefndu eru þær, að hún verði sýknuð af öllum kröfum stefn- anda í málinu og stefnanda gert að greiða stefndu málskostnað í samræmi 1881 við gjaldskrá Lögmannafélags Íslands að viðbættum virðisaukaskatti og að málskostnaðarfjárhæð beri dráttarvexti samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga, frá því að 15 dagar eru liðnir frá dómsuppsögu til greiðsludags. Málavextir. Aðilar máls þessa gerðu með sér kaupsamning 26. júní 1989 um fjögurra herbergja íbúð á fimmtu hæð að Ljósheimum 16 B, Reykjavík, þar sem stefnandi var seljandi og stefnda kaupandi. Kaupverð var 4.900.000 krónur, sem skyldi greitt þannig: Við undirritun kaupsamnings kr. 900.000 í júlí 1989 - - 1.170.000 - ágúst 1989 = 140.000 - nóvember 1989 - 120.000 - janúar 1990 - 1.170.000 - mars 1990 = 200.000 - júlí 1990 með útgáfu skuldabréfs - 1.200.000 Samtals kr. 4.900.000 Undir kaupsamninginn ritaði Óskar Sigurðsson fyrir hönd seljanda sam- kvæmt umboði. Stefnda hefur greitt skv. töluliðum 1-5 samtals 3.500.000 kr. Þá greiddi hún 329.154 kr. vegna lögtaks, sem gert var í íbúðinni vegna krafna á eigin- mann stefnanda, og 37.978 kr. vegna fasteignagjalda, en af þeirri fjárhæð hafi henni borið að greiða 12.422 krónur, og loks greiddi lögmaður hennar í réttinum 5. maí sl. 1.172.412 kr. með tékka, út gefnum til stefnanda. Sú greiðsla er sundurliðuð þannig: Ógreiddur hluti kaupsamnings kr. 1.400.000 Frá honum dregst: vegna lögtaks - 329.154 vegna fasteignagjalda - 25.556 vegna galla innan húss skv. mati úttektarmanns - 87.852 vegna galla á sameign - 330.929 stimpilsekt s 8.774 ógreiddar eftirstöðvar samningsverðs - 617.735 skuldabréfavextir af 617.735 frá 1. júlí 1989 til 5. maí 1993 - 554.677 Samtals kr. 1.172.412 (?) 1882 Málsástæður og réttarheimildir, sem aðilar bera fyrir sig. Stefnandi reisir kröfur sínar á áðurgreindum kaupsamningi. Stefnandi hafi hvorki greitt síðasta hluta útborgunar. 200.000 krónur, á gjalddaga 10. mars 1990 né gefið út skuldabréf fyrir eftirstöðvunum, 1.200.000 krónum, eins og henni beri samkvæmt kaupsamningi, og sé málsókn því nauðsynieg. Því er mótmælt, að stefnandi hafi gefið rangar eða villandi upplýsingar við kaupin, og einnig, að einhverjir þeir gallar hafi verið á íbúðinni, sem stefnandi geti borið ábyrgð á. Stefnandi telur vanskil stefndu stafa af fjárskorti, enda hafi hún ekki sýnt fram á greiðslugetu sína. Stefnandi gjaldfellir skuld þá samkvæmt kaupsamningi, er umsamið hafi verið, að stefnda pæfi út skuldabréf fyrir. Gjaldfelling teljist frá fyrsta gjald- daga, er fallið hafi í vanskil, 10. júlí 1990. Stefnandi telur sér þetta heimilt. Þótt það hafi ekki sérstaklega verið rætt við gerð kaupsamningsins, sé það viðtekin venja í fasteignaviðskiptum, að skuldabréf vegna þeirra feli í sér ákvæði, er heimili eigendum bréfanna að gjaldfella eftirstöðvar þeirra, verði vanskil á greiðslu eða greiðslum af því. Þetta sé almenn venja, sem ekki hafi verið ætlunin að bregða út af við útgáfu skuldabréfsins í þessum tilteknu fasteignaviðskiptum. Í aðalkröfugerð er töluleg kröfugerð reist á gjaldfellingu skuldabréfs auk síðustu útborgunargreiðslu samkvæmt kaupsamningi. Gjalddagi 10. mars 1993 skv. kaupsamningi kr. 200.000 Gjalddagi pr. 10. júlí - - 494.549 Eftirstöðvar skbr. v. gjaldfellingar 10. júlí 1990 - 1.028.571 Samtals kr. 1.723.120 Í varakröfu er töluleg kröfugerð miðuð við, að bréfið verði ekki gjald- fellt, en krafið er um greiðslu hverrar afborgunar, sem fallin er í gjalddaga, frá því að bréfið skyldi gefið út, auk síðustu útborgunargreiðslu samkvæmt kaupsamningi. Stefnda heldur því fram, að fljótlega eftir að kaup voru gerð og eftir af- hendingu íbúðarinnar, hafi komið í ljós vanefndir stefnanda og upplýsinga- skortur vegna sölu íbúðarinnar, sem ekki hefur verið bætt úr og eru í meginatriðum fjórþættar: Í kaupsamningi er vísað til þess, að Óskar Sigurðsson selji íbúðina „E. u.“. Stefnda, sem er ókunnug fasteignakaupum, mun hafa verið upplýst um, að þetta þýddi, að Óskar seldi íbúðina í umboði stefnanda. Hið skriflega umboð fékk stefnda hins vegar ekki í hendur við kaup á íbúðinni og reyndar ekki fyrr en í þinghaldi 5. maí sl., er málið var endur- 1883 upptekið og endurflutt. Af þessu hafi leitt óþægindi og aukakostnað, auk þess sem við hefur legið, að íbúðin yrði seld á nauðungaruppboði vegna opinberra gjalda eiginmanns stefnanda, Sigurbjörns Sigurjónssonar. Fyrir liggi sem dskj. nr. 3 umboð í ljósriti, sem væntanlega eigi að teljast gilt um- boð, vegna sölu á íbúðinni. Af hálfu stefndu er lýst undrun á því, að stefndu skuli ekki hafa verið leyft að fá að sjá þetta umboð fyrr en eftir þingfest- ingu málsins og þá í ljósriti. Ástæða hafi verið til að leggja umboð þetta fyr- ir þinglýsingayfirvöld til að nota það, ef unnt væri, en annars til að fá frá þinglýsingayfirvöldum upplýsingar um ætlaða galla á umboðinu. Ljóst sé þó af fylgiskjali með dómskjali nr. 3, að það sé svo gallað, að það geti ekki tal- ist gilt umboð. Í skjalinu veiti, væntanlega stefnandi og maður hennar, án þess að kennitalna eða sambærilegra auðkenna sé getið, umboð til að selja íbúð fyrir þeirra hönd að Ljósheimum 16 B, Reykjavík. Hér veiti stefnandi og eiginmaður hennar bæði umboð til sölu á íbúð þeirra að Ljósheimum 16 B, en stefnandi sé einn þinglýstur eigandi íbúðarinnar í dskj. nr. 3. Þá sé í hinu ætlaða umboði ekki greint frá, til hvaða íbúðar að Ljósheimum 16 B umboðið eigi að taka, né heldur sé þar tilgreind nákvæmlega kennitala Óskars Sigurðssonar. Þá verði vottunin að teljast ófullkomin miðað við kröfur fyrir íslenskum dómstólum. Vottunin sé á ensku, og sá, er vott- ar, virðist ekki hafa gert sér ljóst efni hins ætlaða umboðs og þýðingu þess. Af hálfu stefndu er það talið skilyrði fyrir fullum efndum á dskj. nr. 3 að fá í hendur frumrit gilds umboðs tilheyrandi dskj. nr. 3. Önnur vanefnd af hálfu stefnanda vegna kaupanna hafi verið rangar upplýsingar um íbúðina við sölu á henni til stefndu og skortur á gögnum, upplýsingar, sem liggja eigi fyrir við sölu á íbúðum hér á landi. Þessar upp- lýsingar varði stöðu hússjóðs fjölbýlishúss og sameiginlegar framkvæmdir, sem óhjákvæmilegar séu eða ákveðnar af húsfélaginu. Við sölu íbúðarinnar hafi engar skriflegar upplýsingar verið gefnar um stöðu hússjóðs Ljósheima 16 B, en stefnda fékk upplýsingar munnlega um, að yfir stæðu lagfæringar á húsinu utanverðu, sem væru komnar vel á veg. Hafi stefnda verið upplýst um, að kostnaður vegna íbúðar hennar yrði ekki meiri en 50.000 krónur. Í ljós hafi komið síðar, að þessi kostnaður sé nú þegar kominn yfir 300.000 krónur fyrir íbúð stefndu, og hafi þó ekki verið byrjað á miklum hluta verksins. Þá hafi ekki verið gefnar upplýsingar um stöðu stefnanda gagnvart hússjóðnum. Fljótlega eftir viðtöku íbúðarinnar hafi leigjandi stefndu hafið að kvarta undan göllum á íbúðinni. Hafi það orðið til þess, að Kristinn Sigurjónsson, húsasmíðameistari og löggiltur úttektarmaður fasteigna í Reykjavík, var 1854 fenginn til að skoða íbúðina. Hafi Kristinn metið viðgerðarkostnað á ætluð- um leyndum göllum 168.500 krónur. Þá vill stefnda nefna, að erfiðleikar sínir við að þinglýsa kaupsamningi hafi orðið til þess, að Gjaldheimtan í Reykjavík gerði lögtak í eigninni fnan randa, og hafi stefnda greitt vegna vegna opinberra gjalda eiginmanns stefnanda, greitt vegna þessara krafna 367.132 krónur. Stefnda telur samkvæmt ofanrituðu, að stefnandi hafi stórlega vanefnt skyldur sínar sem seljandi fasteignar við sölu á nefndri íbúð til stefndu. Tel- ur stefnda, að göllum hafi verið leynt á íbúðinni innan dyra, einnig, að stefnda hafi við sölu íbúðarinnar verið leynd upplýsingum um stórfellda galla á sameiginlegum útveggjum hússins, einnig upplýsingum um stöðu hússjóðs og skuld við hann og að ráðgerðar hafi verið kostnaðarsamar framkvæmdir. Loks hafi stefnandi ekki sinnt ítrekuðum óskum og kröfum um að afhenda stefndu gilt umboð sitt til handa Óskari Sigurðssyni til sölu íbúðarinnar 26. júní 1989. Það hafi m. a. torveldað stefndu að þinglýsa rétt- indum sínum og fá lán út á íbúðina, og telur stefnda þetta brot á megin- reglum um fasteignaviðskipti. Forsendur og niðurstaða. Fram kemur í máli þessu, að stefnda hefur ekki gefið út skuldabréf sam- kvæmt kaupsamningi þeim, sem hún gerði við umboðsmann stefnanda 26. júní 1989, né heldur hefur hún greitt greiðslu, sem var Í gjalddaga 10. mars 1993, að fjárhæð 200.000 krónur. Svo sem að framan er rakið, ber stefnda fyrir sig, að ekki hafi verið sýnt fram á, að fyrir lægi fullnægjandi umboð til Óskars Sigurðssonar til þess að undirrita kaupsamning fyrir hönd stefnanda, og telur stefnda, að sér hafi verið heimilt að halda greiðslum, vegna þess að hún tæki ella áhættu vegna óvissu um heimildargildi kaupsamnings. Stefnandi hefur aldrei haldið því fram, að kaupsamningur væri ekki gild- ur, og kaupsamningi var þinglýst 6. febrúar 1991 án athugasemda. Þá hefur verið sýnt fram á, að Óskar Sigurðsson hafði fullgilt umboð, er hann undir- ritaði samninginn, en við munnlegan flutning málsins 5. maí sl. var lögð fram yfirlýsing stefnanda, þar sem hún staðfestir áður gefið umboð og veitir að auki Óskari Sigurðssyni umboð til að gefa út afsal til stefndu. Stefnda hefur þinglýsta eignarheimild fyrir íbúðinni og hefur öll umráð hennar og hefur reyndar haft þau síðan 1. júlí 1989. Þá hefur stefnda ekki sýnt fram á, að hún hafi orðið fyrir fjárhagslegu tjóni vegna þess, að hún hafi ekki fengið í hendur margnefnt umboð, enda er umboðið gefið út til umboðsmanns, en ekki viðsemjanda hans, og eins 1885 og að framan greinir, er sýnt fram á það í máli þessu, að Óskar Sigurðsson hafði heimild til að binda stefnanda með kaupsamningi. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður ekki fallist á þá máls- ástæðu stefndu, að henni hafi verið heimilt að halda greiðslum, vegna þess að hún hefði ekki fengið umboð í sínar hendur. Í kaupsamningi aðila segir m. a.: „Kaupanda er kunnugt um yfirstandandi framkvæmdir á húsinu og mun taka að sér greiðslu við hússj. v/þeirra frá 1. júlí 1989.“ Stefnda heldur því fram, að hún hafi ekki fengið réttar upplýsingar um, hver hafi verið staða við hússjóð vegna framkvæmda, er kaupsamningur var gerður, utan það, að kostnaður stefndu yrði ekki meiri en 50.000 krónur vegna framkvæmdanna. Með hliðsjón af því, að sérstaklega er tekið fram í kaupsamningi um framkvæmdirnar og að ekkert er við að styðjast um þetta annað en frásögn stefndu sjálfrar, sem ekki er studd öðrum gögnum, þykir ekki vera komin fram sönnun um, að stefnda hafi verið leynd stöðu mála að þessu leyti, og þykir hún ekki hafa sýnt fram á, að hún eigi kröfu á hendur stefnanda vegna viðgerða og viðhalds á húseigninni. Stefnda ber fyrir sig, að gallar hafi verið á íbúðinni, er hún fékk hana af- henta, og ber fyrir sig álitsgerð Kristins R. Sigurjónssonar úttektarmanns frá 8. september 1990, en þar kemur fram, að hann hafi skoðað húsnæðið 30. júlí 1990. Ekki þykir fram komin fullnægjandi sönnun um, að gallar þeir, sem stefnda ber fyrir sig, hafi verið til komnir, er eignin var afhent, né held- ur, að þeir hafi ekki mátt sjást við skoðun, hafi svo verið. Í kaupsamningi aðila er ekki að finna heimild til að gjaldfella eftirstöðva- bréf vegna kaupanna, og verður því aðalkröfu stefnanda hafnað. Samkvæmt kaupsamningi skyldi stefnda greiða 200.000 krónur 10. mars 1993 og gefa út skuldabréf, að fjárhæð 1.200.000 krónur, með gjalddaga 10. janúar og 10. júlí ár hvert. Stefnda verður dæmd til greiðslu eftirstöðva út- borgunar og gjaldfallinna afborgana og vaxta skuldabréfs þess, er hún skyldi gefa út, svo sem nánar greinir í dómsorði, en frá því ber að draga greiðslur, sem stefnda hefur innt af hendi, svo sem greinir í dómsorði. Þá þykir verða að skýra kröfugerð stefnanda svo, að í henni felist, að viður- kennd verði krafa hennar á hendur stefndu, sem nemur eftirstöðvum hins óútgefna bréfs auk vaxta frá síðasta gjalddaga til lokagjalddaga bréfsins, og er fallist á þá kröfu hennar. Eftir úrslitum málsins verður stefnda dæmd til að greiða stefnanda 150.000 krónur í málskostnað. Allan Vagn Magnússon héraðsdómari kveður upp dóm þennan. 1886 Dómsorð: Stefnda, Vigdís Kjartansdóttir, greiði stefnanda, Vilborgu Elísdótt- ur, 1.796.084 krónur auk dráttarvaxta skv. Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/ 1987 sem hér segir: af 200.000 krónum frá 10. mars 1990 til greiðslu- dags, af 478.929 krónum frá 10. júlí 1990 til greiðsludags, af 241.929 krónum frá 10. janúar 1991 til greiðsludags, af 236.515 krónum frá 10. júlí 1991 til greiðsludags, af 238.145 krónum frá 10. janúar 1992 til greiðsludags, af 208.016 krónum frá 10. júlí 1992 til greiðsludags og af 192.550 krónum frá 10. janúar 1993 til greiðsludags. Þá er viðurkennd krafa stefnanda á hendur stefndu, að fjárhæð 171.429 krónur, sem beri vexti, er nemi meðalvöxtum skuldabréfa skv. auglýsingu Seðla- banka Íslands á hverjum tíma frá 10. janúar 1993 til 10. júlí 1993. Frá dómkröfum stefnanda dragast 25.556 krónur, sem greiddar voru 31. október 1990, 329.154 krónur, sem greiddar voru 28. febrúar 1991, og 1.172.412 krónur, sem greiddar voru 5. maí sl. Stefnda greiði stefnanda 150.000 krónur í málskostnað, og beri málskostnaðarfjárhæð dráttarvexti samkvæmt Hl. kafla vaxtalaga, frá því að 15 dagar eru liðnir frá dómsuppsögu til greiðsludags. 1887 Fimmtudaginn 29. júní 1995. Nr. 106/1994. — Helga Gunnarsdóttir (Jón Oddsson hrl.) gegn Hákoni Ólafi Ísakssyni (Ingólfur Hjartarson hrl.) Skuldabréf. Viðskiptabréfareglur. Frávísun frá héraðsdómi. Ómerk- ing. Skriflega flutt mál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir og Garðar Gíslason og Arnljótur Björnsson, settur hæstaréttardómari. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 8. mars 1994. Hún krefst þess, að stefnda verði gert að greiða sér 257.931 krónu með 11,5% ársvöxtum frá 29. maí 1992 til 30. júlí sama ár, en með dráttarvöxtum samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti, til vara, að stefnukröfur verði lækkaðar og málskostnaður fyrir Hæstarétti verði felldur niður. Samkvæmt 24. gr. laga nr. 38/1994 um breyting á lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála er mál þetta skriflega flutt hér fyrir dómi. Skrifleg sókn barst frá áfrýjanda, en vörn hefur ekki borist frá stefnda. I. Ágreiningslaust er í málinu, að stefndi og Verkvernd hf. gerðu með sér verksamning 29. maí 1992 um viðgerðir á húsi stefnda að Meðalbraut 22 í Kópavogi. Undirrituðu aðilar skuldabréf sama dag um greiðslu stefnda á 257.931 krónu til félagsins vegna vinnu við verkið. Skyldu afborganir skuldfærðar á greiðslukortareikning stefnda hjá fyrirtækinu Visa-Ísland og greiðast á ellefu gjalddögum, í fyrsta sinn 30. júlí 1992. Verkframkvæmdum lauk aldrei, en stefndi rifti verksamningi með bréfi, dagsettu 27. ágúst 1992. Verkvernd hf. framseldi áfrýjanda skuldabrétið, en áfrýjandi krefur stefnda nú um greiðslur samkvæmt bréfinu, og nemur stefnufjárhæð höfuðstól 1888 skuldabréfsins. Aðila máls þessa greinir á um, hvort áfrýjandi njóti réttarfarshagræðis þess, sem leiðir af reglum 118. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. I. Meginefni skuldabréfsins frá 29. maí 1992 er rakið í héraðsdómi. Eins og þar kemur fram, segir m. a. svo í bréfinu: „Afrit af skulda- bréfi þessu skal senda til VISA-Íslands sem fyrst. Heimilt er að framselja skuldabréf til bankastofnunar eða annars leyfishafa til verðbréfamiðlunar, hafi viðkomandi innheimtusamning við VISA- Ísland.“ Ákvæði þetta er í hinum prentaða texta bréfsins. Í málinu er ekki haldið fram, að áfrýjandi sé meðal aðila, sem greindir eru í ákvæðinu. Að lögum er heimilt að semja svo um, að sérreglum um við- skiptabréf verði ekki beitt um skjal, sem að öðrum kosti myndi upp- fylla skilyrði laga um að teljast viðskiptabréf. Svo er til dæmis, þeg- ar framsal er bannað í bréfinu sjálfu. Slíkt ákvæði í skuldabréfi hef- ur þó ekki þau réttaráhrif, að aðilaskipti geti ekki orðið að bréfinu við framsal, heldur hefur ákvæðið í för með sér, að um framsal bréfsins fer eftir almennum reglum um framsal kröfuréttinda, sbr. grunnreglu 11. gr. víxillaga nr. 93/1933 og 14. gr. laga nr. 94/1933 um tékka. Fallist er á það álit héraðsdómara, að framangreint ákvæði skuldabréfsins um takmörkun á framsali beri að skýra svo, að skjal- ið hafi réttaráhrif sem viðskiptabréf við framsal til þeirra aðila, sem getið er í ákvæðinu. Þegar skuldabréfið er framselt til annarra, fer hins vegar eftir almennum reglum um framsal kröfuréttinda, svo sem áður er að vikið. Eiga síðastgreindar reglur því við um framsal Verkverndar hf. á skuldabréfinu til áfrýjanda. Getur stefndi af þeim sökum borið fyrir sig sömu mótbárur gagnvart áfrýjanda og hann átti gagnvart Verkvernd hf., sem var upphaflegur eigandi bréfsins. Þar sem kröfugerð áfrýjanda á hendur stefnda styðst samkvæmt þessu aðeins við almenna kröfu, en ekki kröfu, sem lýtur hinum sér- stöku réttarreglum um viðskiptabréf, verður mál þetta ekki rekið samkvæmt XVII. kafla laga nr. 91/1991. Þykir því ekki verða komist hjá að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu sjálfkrafa frá hér- aðsdómi. 1889 Rétt þykir eftir atvikum, að hvor aðila heri sinn kostnað af mál- inu Dómsorð Hina áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er máli þessti vísað frá héraðsdómi, Málskostnaður fellur niður, 1889 Rétt þykir eltir atvikum, að hvor aðila beri sinn kostnað af n Dómsorð, á að vera ómerkur, og er máli þessu vísað frá héraðsdómi Málskostnaður fellur niður. 1889 Rétt þykir eltir atvikum. að hvor aðila beri sinn kostnað af mál- inu. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur að vera ómerkur, og er máli þessu sað frá héraðsdómi. Málskostnaður fellur niður. 1890 Fimmtudaginn 29. júní 1995. Nr. 349/1994. — Bjarni Jónasson gegn félagsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) Stjórnsýsla. Gögn. Þagnarskylda. Málefni fatlaðra. Skriflegur mál- flutningur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Garðar Gíslason og Hjörtur Torfason. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. ágúst 1994 að fengnu áfrýjunarleyfi 2. sama mánaðar. Hann krefst þess, að fé- lagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðuneytisins verði dæmdur til að afhenda áfrýjanda skýrslur þær, dagsettar 15. júlí og 6. október 1987, sem Anna Karin Júlíussen og Brynjar Eiríksson unnu fyrir stjórn Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum, að því marki, sem þær varða áfrýjanda, þar með talin viðtöl, sem skýrslunum fylgdu, einn- ig, að stefndi fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs verði dæmdur til að greiða sér 100.000 krónur með dráttarvöxtum frá 3. apríl 1993 til greiðsludags. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, en til vara, að kröfur áfrýjanda verði lækkaðar verulega og málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Samkvæmt 1. mgr. 181. pr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. lög nr. 38/1994, er mál þetta skriflega flutt hér fyrir dómi. Málavöxtum er lýst í héraðsdómi. Áfrýjandi hefur nú fengið í hendur fyrrgreindar skýrslur að því marki, sem þær varða hann. Í forsendum hins áfrýjaða dóms er á því byggt, að ekkert af því, er afmáð var í seinni hluta skýrslunnar frá 6. október 1987, varði áfrýjanda. Við því mati verður ekki hrótl- að. Stendur þá eftir úrlausn um, hvort áfrýjandi eigi að fá í hendur skráð viðtöl þeirra Önnu Karinar og Brynjars við starfsmenn og ör- yrkja á hinum verndaða vinnustað, er fram fóru í Júní og júlí 1987. 1891 Lög nr. 39/1985 um kerfisbundna skráningu á upplýsingum, er varða einkamálefni, sbr. nú lög nr. 121/1989 um skráningu og með- ferð persónuupplýsinga, taka samkvæmt efni sínu ekki til umræddra viðtala við starfsfólk Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum sum- arið 1987, er fram fóru vegna samskiptaörðugleika á vinnustaðnum. Viðmælendum var heitið því, að viðtöl þeirra við Önnu Karin og Brynjar yrðu trúnaðarmál þeirra og stjórnar Verndaðs vinnustaðar. Til þeirra tilvika tekur jafnframt 42. gr. laga nr. 41/1983 um málefni fatlaðra, sbr. nú 54. gr. laga nr. 59/1992 um sama efni. Þegar virt er, að áfrýjandi hefur nú fengið í hendur umkrafðar skýrslur Önnu Karinar og Brynjars að því marki, að varði hann, þykja hagsmunir viðmælenda þeirra eiga að ráða því, að áfrýjanda verði synjað um hin skráðu viðtöl. Áfrýjandi hefur ekki lagt fram gögn til stuðnings bótakröfu sinni. Líta verður svo á, að í henni felist krafa um kostnað vegna reksturs málsins. Verður höfð hliðsjón af því við ákvörðun málskostnaðar. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur. Rétt þykir eftir atvikum, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Hjartar Torfasonar Mál þetta varðar tvennar skýrslur, sem félagsráðgjafi og sálfræð- ingur í Vestmannaeyjum gerðu í júlí og október 1987 um málefni Kertaverksmiðjunnar Heimaeyjar, Verndaðs vinnustaðar í Vest- mannaeyjum. Er það stofnun fyrir fatlaða, sem féll undir 10. tl. 1. mgr. 7. gr. laga nr. 41/1983 um málefni fatlaðra, sbr. nú 9. gr. laga nr. 59/1992 um sama efni, og starfaði eftir þeim lögum og reglugerð nr. 329/1983 um verndaða vinnustaði svo og eigin samþykktum. Yfir henni var sérstök stjórn, sem félagsmálaráðherra skipaði eftir til- nefningum Vestmannaeyjabæjar og þeirra samtaka, er ásamt hon- 1892 um höfðu komið stofnuninni á fót. Hafði hún ráðið áfrýjanda sem framkvæmdastjóra. Skýrslugerðin fór fram að beiðni þessarar stjórnar og fyrir tilhlutan svæðisstjórnar Suðurlands í málefnum fatlaðra, er hafa átti eftirlit með stofnuninni, sbr. 2. mgr. 11. gr. laga nr. 41/1983. Voru skýrslurnar afhentar stjórn vinnustaðarins, sem í október 1987 fékk ljósrit af þeim í hendur félagsmálaráðuneytinu, er fór með yfirstjórn á málefnum fatlaðra, sbr. 3. gr. laga nr. 41/1983 og nú 3. gr. laga nr. 59/1992. Skýrslunum fylgdu skráð viðtöl við starfsmenn vinnustaðarins, þ.e. öryrkja, verkstjóra og fram- kvæmdastjóra, og voru niðurstöður höfunda byggðar á þeim. Áfrýjanda var ekki gefinn kostur á að kynna sér skýrslur þessar og tjá sig um efni þeirra, þótt hann ætti trúnaðarstöðu að gegna sem framkvæmdastjóri eða forstöðumaður vinnustaðarins. Honum var sagt upp þessu starfi sínu skömmu eftir afhendingu síðari skýrslunn- ar, án þess að breyting yrði á þeirri afstöðu. Eftir það gerði hann ítrekaðar tilraunir til að fá í hendur eintak af skýrslunum eða að- gang að þeim, fyrst með málaleitan til skýrsluhöfunda og stjórnar vinnustaðarins og síðan til ráðuneytisins, en án árangurs. Í fram- haldi af kvörtun áfrýjanda til umboðsmanns Alþingis 2. ágúst 1988 og áliti umboðsmanns 30. júní 1989 afhenti ráðuneytið áfrýjanda eintak af skýrslunum sjálfum í nokkrum áföngum. Sú afhending hófst þó ekki fyrr en með bréfi 7. maí 1990, eftir að áfrýjanda hafði mistekist áfrýjun á úrskurði fógetaréttar Vestmannaeyja 22. júní 1988, þar sem synjað var beiðni hans 6. sama mánaðar um innsetn- ingu í skýrslurnar. Var því máli vísað frá Hæstarétti með dómi 30. mars 1990 vegna galla á málskotinu. Síðast var áfrýjanda afhentur seinni hluti síðari skýrslunnar eftir þingfestingu máls þessa í héraði, þegar stefndu lögðu þar fram greinargerð sína 3. júní 1993. Hafði hluti textans þar verið máður út, en á síðara dómþingi sýndu stefndu dómara málsins skjalið óstytt í trúnaði. Fyrrgreind viðtöl voru hins vegar ekki afhent. Í héraðsdómi eru raktar helstu ástæður þess, að skýrslurnar voru samdar. Meðal efnis þeirra er að finna frásagnir af framkomu áfrýj- anda og viðhorfum í samskiptum við starfsmenn vinnustaðarins og áliti þeirra á honum, ásamt staðhæfingum um markmið hans sem framkvæmdastjóra og rækslu á þeim starfa. Þær greina einnig frá 1893 viðtölum við hann og ýmsum svörum hans við spurningum skýrslu- höfunda. Í máli þessu þarf ekki að leysa úr því, hvort skýrslurnar hafi rask- að hagsmunum áfrýjanda með einhverju móti, heldur varðar það aðeins afhendingu þeirra til hans. Reisir hann kröfur sínar á því, að skýrslurnar hafi komist í vörslur félagsmálaráðuneytisins, er jafn- framt sé æðsta stjórnvald, sem stofnunin heyri undir, og þeirra hafi verið aflað af aðila, er starfi í skjóli laga um málefni fatlaðra. Viður- kenna bar samkvæmt almennri meginreglu laga, að hann ætti rétt á því gagnvart ráðuneytinu að fá að kynna sér þessi gögn, er vörðuðu hann sérstaklega með fyrrgreindum hætti. Um samanburð í því efni mátti meðal annars líta til IV. kafla laga nr. 38/1985, sem í gildi voru á þeim tíma, er afhendingar var krafist, þótt ákvæði laganna ættu ekki beint við að því leyti, að skýrslutakan var ekki þáttur í kerfis- bundinni skráningu upplýsinga. Synjun ráðuneytisins í upphafi á er- indi hans var því ólögmæt. Sem fyrr segir, hefur áfrýjandi nú fengið skýrslurnar í hendur að mestum hluta, og er það mat héraðsdómara, að hinn afmáði texti, er á vantar, varði hann ekki með þeim hætti, að afhending eigi við. Er rétt eftir atvikum að una því mati með skírskotun til fyrrgreindr- ar meginreglu. Telja verður, að skýrslurnar sjálfar skipti áfrýjanda meira máli en viðtölin, er fylgdu þeim sem stuðningsgögn. Um þau verður að líta til þeirra starfsmanna vinnustaðarins, sem rætt var við. Af hálfu skýrsluhöfunda var þeim heitið fullum trúnaði um efni viðtalanna, en afhendingar verður þó ekki synjað vegna þess eins. Ekki verður heldur á það fallist, að ákvæði um þagnarskyldu í 42. gr. laga nr. 41/1983, sbr. nú 54. gr. laga nr. 59/1992, ráði neinum úr- slitum gagnvart áfrýjanda, sem var sjálfur í trúnaðarstöðu gagnvart starfsfólkinu og stofnuninni og háður þessari skyldu. Svipuðu máli gegnir um þá hagsmuni hins opinbera varðandi rekstur vinnustaðar- ins, sem stefndu hafa vitnað til. Þegar litið er til hlutverks stofnun- arinnar og stöðu starfsmanna, verða hagsmunir þeirra sjálfra af verndun ummæla sinna hins vegar að teljast svo mikilvægir, að rétt- ur áfrýjanda þurfi að víkja fyrir þeim. Hefur hann í málinu ekki sýnt fram á svo ríka eða sérstaka þörf á könnun þess, sem skráð var, að efni séu til annarrar niðurstöðu. Er ég þannig samþykkur því, að 1894 sýkna beri stefnda félagsmálaráðherra af kröfu áfrýjanda um af- hendingu skjala. Kröfu sína um skaðabætur úr hendi fjármálaráðherra Í. h. ríkis- sjóðs gerir áfrýjandi vegna fjármuna þeirra og fyrirhafnar, sem hann hafi þurft að verja til að afla aðgangs að skýrslunum. Er hún ekki studd gögnum, en auðsætt er, að hann hefur beðið umtalsvert tjón að þessu leyti fyrir það, að upplýsingaskyldu hlutaðeigandi aðila var ekki sinnt með lögmætum hætti, án þess að það teljist til kostnaðar af máli þessu. Það leysir félagsmálaráðuneytið ekki undan bóta- skyldu, að viðbrögð þess við erindum áfrýjanda mótuðust að nokkru af tilliti til óska stjórnar vinnustaðarins. Fjárhæð kröfunnar, 100.000 krónur, virðist ekki úr hófi, þegar litið er til þess, hve langt er síðan fyrst reyndi á upplýsingaskylduna. Er þannig rétt, að hún verði tekin til greina án vaxta, en með dráttarvöxtum frá uppsögu dóms í Hæstarétti. Jafnframt verði fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs gert að greiða áfrýjanda hæfilegan málskostnað í héraði og hér fyrir dómi. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 28. janúar 1994. I. Mál þetta, sem dómtekið var 10. þ. m., er höfðað með stefnu birtri 7. apríl sl. Stefnandi er Bjarni Jónasson, kt. 041037-4909, Brekkugötu 1, Vestmanna- eyjum. Stefndu eru Jóhanna Sigurðardóttir félagsmálaráðherra f. h. félagsmála- ráðuneytisins og Friðrik Sophusson fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þessar: 1. Að félagsmálaráðherra verði f. h. félagsmálaráðuneytisins dæmdur til að afhenda stefnanda skýrslur þær, dagsettar 15. júlí og 6. október 1987, sem Anna Karin Júlíussen og Brynjar Eiríksson sálfræðingur unnu fyrir stjórn Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum, að því marki, sem þær varða stefnanda, þar með talin viðtöl, sem skýrslunum fylgdu. 2. Að stefndi fjármálaráðherra verði dæmdur f. h. ríkissjóðs til að greiða stefnanda 100.000 kr. vegna fjárhagstjóns, sem stefnandi hafi haft af tilraun- um sínum til að fá afhent gögn þau, sem um ræðir í 1. kröfulið. 3. Að stefndi fjármálaráðherra verði í. h. ríkissjóðs dæmdur til greiðslu málskostnaðar að mati dómsins. Í upphafi krafðist stefnandi einnig afhendingar ársreiknings Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum fyrir árið 1987 auk miskabóta. Í þinghaldi 3. júní sl. lagði lögmaður stefnda fram umræddan ársreikning auk seinni hluta 1895 skýrslu Önnu Karinar Júlíussen og Brynjars Eiríkssonar, er fylgdi bréfi þeirra til stjórnar verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum, dagsettu 6. október 1987. Er skýrsla þessi með eyðum, hvað varðar aðra menn en stefnanda. Féll stefnandi frá kröfum sínum um afhendingu ársreikninganna og miskabætur í þinghaldi 1. nóvember sl. Af hálfu stefndu er þess aðallega krafist, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati réttarins. Til vara krefjast stefndu, að stefnukröfur verði stórlega lækkaðar og málskostnaður verði í því tilviki látinn niður falla. Il. Stefnandi máls þessa var ráðinn framkvæmdastjóri Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum á stjórnarfundi 13. febrúar 1984, en um þær mundir var verið að setja á laggirnar Kertaverksmiðjuna Heimaey að Faxastíg 46 þar í bæ í anda laga nr. 41/1983 um málefni fatlaðra. Vorið 1987 fékk svæðisstjórn Suðurlands um málefni fatlaðra vitneskju um margvíslega örðugleika í sam- skiptum starfsmanna á framangreindum vinnustað. Fóru tveir starfsmenn stjórnarinnar til Vestmannaeyja að kynna sér ástandið. Var rætt við verk- stjóra, framkvæmdastjóra (stefnanda) og stjórn vinnustaðarins og einnig bæjarstjórn Vestmannaeyja sem og félagsmálastjóra og sálfræðing hjá Vestmannaeyjabæ. Í niðurstöðum skýrslu svæðisstjórnar Suðurlands segir m. a. „Vantraust og óánægja brýst áberandi fram gagnvart framkvæmdastjóra, sem virðist ekki hafa tekist að virkja hóp hinna fötluðu til samstöðu og samstarfs. Gagnkvæmt vantraust virðist milli framkvæmdastjóra og stjórn- ar, sem ekki virðist hafa fylgst með sem skyldi eða veitt framkvæmdastjóra það aðhald og þann stuðning, sem hefur þurft í upphafi við að marka þess- um vinnustað verksvið og markmið.“ Í framhaldi af skýrslu þessari var haldinn sameiginlegur fundur með svæðisstjórn Suðurlands og stjórn vinnustaðarins, og varð niðurstaða fundarins m. a. sú, að þau Anna Karin Júlíussen félagsráðgjafi og Brynjar Eiríksson sálfræðingur yrðu fengin til þess að vera ráðgefandi um innra starf, bæði um samskipti almennt milli starfsmanna og milli þeirra og yfir- manna, svo og við mat og endurmat á störfum fatlaðra og markmiðum með dvöl þeirra á vinnustaðnum. Í júní og júlí 1987 áttu Anna Karin og Brynjar viðtöl við yfirmenn og ör- yrkja, er störfuðu á vinnustaðnum, og var viðmælendum þeirra heitið því. að viðtölin færu fram í fyllsta trúnaði og öðrum en stjórn og yfirstjórn vinnustaðarins yrði ekki veittur aðgangur að þeim. Skiluðu þau tveimur 1896 skýrslum um störl sín. ow er hin fyrri dagsett 15. júlí 1987 og hin síðari 6. október s. á, Með bréfi 13. október 1987 sagði stjórn vinnustaðarins stefnanda upp störfum frá og; með 1, nóvember 1987. og skyldi hann hætta störfum 31, jan- ar 1988, Stefnandi reyndi að fá umræddar skýrslur hjá þeim Önnu Karin og Brynjari, cn var neitað um það með bréfi 16, maí 1988 á þeirri forsendu, að þær hefðu verið unnar fyrir stjórn vinnustaðarins ug því eign hennar. Hefðu viðtölin verið á grundvelli yfinlýsinsar þess efnis, að enginn fengi aðsanp að) Þeim upplýsingum, senn safnað yrði, nema yfirstjórn vinnustaðarins (stjórn svæðisstjórn og e.t.v ráðuneytið). Stefnandi leitaði einnig eftir því við stjórn vinnustaðarins að fá skýrslurnar afhentar, en var synjað um það á Þeim grundveli, að þær fjölluðu um viðkvæm einkamál tefnandi sneri sér til umbuðsmanns Alþingis með kvörtun. di settri 2 ágúst 1988, og kvartaði undan því, að sér hefði verið neitað um aðgang að afangreindum skýrslum. Taldi stefnandi, að skýsslurmar geymdu porsónu legar upplýsingar um sig. sem fengnar hefðu verið með samlólum við þunn hluta starfsfólks vinnustaðarins, sem bæri til sín óvildarhug. Stefnandi taldi enn fremur, að skýrslnanna hefði verið allað gegn vilja sínum og að sér hefði ekki verið selinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, Hélt stofnandi því Fram, að skýrslurnar hefðu verið hegðar til grundvallar uppsögn Sinni 13. október 1987. Í niðurstöðu umboðsmanns Alþingis. dagsettri 30. júní 1989, kemur m. a. kýrslur þær. sem stefnandi krefst að fá afhentar sér í máli þessu. hefðu m. a. að geyma frásagnir af því, hvernig stefnandi hafi komið fram í samskiptum sínum við starfsmenn og hver viðhorf hali þar komið fram af hans hálfu. Einnig væru þar staðhæfingar um, hvaða sjónarmiðum stefnandi hefði fylgi í starfi og hvernig hann hefði rækt störf sín, Greint væri frá áliti starfsfólks á stefnanda og loks sagt frá ýmsum svörum stefnanda við spurn- ingum skýrsluhöfunda. Ekki kegi fyrir, hvort ða hve miklu máli umræddar slur skiptu. or ákveðið var að segja stelnanda upp störfum, en ljóst væri og staðhæfingar. er vörðuðu við. horl. framkomu og störf stefnanda, auk ýmissa annarra atriða. Væri að) dómi umboðsmanns Alþingis ótækt, hins vegar. að þer seymdu upplýsingar stjórnvöld ölluðu og varðveittu slíkar upplýsingar um einn einstakling alveg sérstaklega, án þess að sá ein. staklinsur ætti þe kost að kynna sér þær. Gætu einstaklingar últ átt aug Hjósa af því uð fá slíkum upplýsingum hnekkt eða gefi af sinni hótta sksringar. son síkar upplýsingar wæfu tilefni úl. Hlyti mepinreglan því að vera sú, að einstaklingar gætu krafist þess að Ká uð kynna sér göpn 1896 skýrslum uni störf sín, og er hin fyrri dagsett 15. júlí 1987 og hin síðari 6. október s á. Með bréfi 13. október 1987 sagði stjórn vinnustaðarins stefnandu upp) störfum frá og með Í, nóvember 1987, og skyldi hann hætta störfum 31. jun ar 1988, Stefnandi reyndi að fá umræddar skýrslur hjá þeim Önnu Karin og Brnjari, en var neitað um það með bréi 16. maf 1988 á þeirri forsendu. að) þær hefðu verið unnar fyrir stjórn vinnustaðarins og því eign hennar, Hefðu viðtölin verið undvelli yfirlýsingar þess efnis. að enginn lengi aðgang að) þeim upplýsingum. sem safnað yrði. nema yfirstjórn vinnustaðarins (stjórn, svæðissljórn og e. tv. ráðuneytið). Slefnandi leitaði einnig eftir því við stjórn vinnustaðarins að lá skýrslornar afhentar, en var synjað um það á þeim grundvelli, að þær fjölluðu um viðkvæm einkan Stefnandi sneri sér til umboðsmanns Alþingis með kvörtun, d ágúst 1988, og kvartaði undan því, að sér hefði verið neitað um uðsung ofangreindum skýrslum. Taldi stofnandi, að skýrslurnar geymdu persónu. legar upplýsingar um sig, sem fengnar hefðu verið með samtölum við þann hluta starfsfólks vinnustaðarins, sem bæri til sín óvildurbug. Stefnandi taldi ið skýrslnanna hefði verið aflað gegn vilja sínum og að sér enn fremur hefði ekki verið gefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri. Hélt stefnandi því fram. að skýrslurnar hefðu verið lagðar til grundvallar uppsögn sinni 13. októbor 1987. Í niðurstöðu umboðsmanns Alþingis. dagsettri 30. Júní 1989. kemur m, a. fram, uð skýrslur þær, sem stelnundi krefst að Fá afhentar sér í máli þessu, helðu tn. a. að eyma frásagnir af því, hvernig stelnandi hafi komið fram í samskiptum sínum við starfsmenn og hver viðhorf hafi þar komið fram af hans hálfu. Einnig væru þar staðhæfingar um. hvaða sjónarmiðum stefnandi hefði fylat í starfi og hverni hann hefði rækt störf sín. Greint væri frá áliti starfsfólks á stefnundu og loks sagi frá ýmsum svörum stefnanda við spurn ingum skýrsluhölunda. Ekki lægi fyrir, hvort eða hve miklu máli umræddar skýrslur skiptu, er ákveðið var að segja stefnanda upp störfum, en ljóst væri hins vegar. að þær geymdu upplésingar og staðhæfingar. er vörðuðu viðr hort, framkomu og störf stefnanda, auk ýmissa annarra atriða. Væri að dómi umboðsmanns Alþingis ótækt, að stjórnvöld öfluðu og varðveittu slíkar upplýsingar um cinn einstakling alveg sérstaklega, án þess að sá ein staklingur setti þess kost uð kynna sér þær. Gætu einstaklingar oft átt aup- ljósa hagsmuni af því að fá síkum upplýsingum hnekkt eða fa af sinni hálfu skýringar, sem slíkar upplýsingar gæfu tilefni til, Hlyti meginreglan því að vera sú, að einstaklingar gætu krafist þess að fá að kynna sér gögn, 1896 skýrslum um störf sín, og er hin fyrri dagsett 15. júlí 1987 og hin síðari 6, október s. Með bréfi 13. október 1987 sagði stjórn vinnustaðarins stefnanda upp störfum frú og með |. nóvember 1987, og skyldi hann hætta störfum 51. jan“ úar 1988, Stefnandi reyndi að fá umræddar skýrslur hjá þeim Önnu Karin og Brynjari, en var neitað um það með bréfi 16. maí 1988 á þeirri forsendu, að þær hefðu verið unnar fyrir stjórn vinnustaðarins og því eign hennar. Hefðu viðtölin verið á undvelli yfirlýsingar þess efnis, að enginn fengi aðpang að þeim upplýsingum. sem safnað yrði, nema yfirstjórn vinnustaðarins (stjórn, svæðissjjórn og e.s. ráðuneytið). Stefnandi leitaði einnig eftir því við stjórn vinnustaðarins að fá skýrslunar afhentar, en var synjað um þa þeim grundvelli, að þær fjölluðu um viðkvæm einkamál. Stefnandi sneri sér til umboðsmanns Alþingis með kvörtun, dagsettri 2. st 1988, og kvartaði undan því, að sér hefði verið neitað um aðgang að) ofangreindum skýrslum. Taldi stefnandi, að skýrslurnar seymdu persónu leggr upplýsingar um sig, sem fengnar hefðu verið með samtölum við þann hluta starfsfólks vinnustaðarins, sem bæri til sín óvildarhug, Stofnandi taldi enn fremur, að skýrslnanna hefði verið aflað acgn vilja sínum og að sér hefði ekki verið pefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri Hélt stefnandi því fram, að skýrslurnar hefðu verið lagðar til grundvallar uppsögn sinni 13. október 1987. Í niðurstöðu umboðsmanns Alþingis. dagsetiri 30. júní 1989. komur m. a fram, að skýrslur þær, sem stefnandi krefst að fá afhentar sér í máli þessu, hefðu m. a. að geyma frásagnir af því, hvernig stefnandi hafi komið fram í samskiptum sínum við starfsmenn og hver viðhorf hafi þar komið fram af huns hálfu. Einnig væru þar staðhæfingar um, hvaða sjónarmiðum stefnandi hefði fylgt í starli ug hvernig hun helði rækt störf sín. Greint væri frá áliti starfsfólks á stefnanda og loks sagt frá ýmsum svörum stefnanda við sputn- ingum skýrsluhöfunda. Ekki læpi fyrir, hvort eða hve miklu máli umrædd; skýrslur skiptu. er ákveðið var að segja stefnanda upp störfum, en ljóst væri hins vegar, að þær geymdu upplýsingar og staðbæfinnar, er vörðuðu við. horf. framkomu og störf stefnanda, auk ýmissa annarra atriða, Væri að dómi umboðsmanns Alþingis ótekt, að stjórnvöld öfluðu og varðveillu slíkar upplýsingar um einn einstakling alveg sérstaklega. án þess að sá ein staklingur ætti þess kost að kynna sér þær. Gætu einstaklingar olt átt aug- ljósa hagsmuni af því að fá slíkum upp hálfu skýringar. sem slíkar upplýsingar gæfu tilefni tl. Hlyti meginreglan Því að vera sú. að einstaklingar gætu krafist þess að fá að kynna sér gögn, ingum hnekkt eða gefa af sinni 1897 sem eru í vörslum stjórnvalda og varða þá alveg sérstaklega með þeim hætti, er lýst hefði verið. Kæmi þessi meginregla fram í lögum frá síðari ár- um, sbr. TV. kafla laga nr. 39/1985 um kerfisbundna skráningu á upplýsing- um, er varða einkamálefni, og 16. gr. læknalaga nr. 53/1988. Var niðurstaða umboðsmanns Alþingis sú, að skylt væri að afhenda stefnanda skýrslur þær, sem ræðir um í máli þessu, að því leyti, sem þær vörðuðu stefnanda. Hefði ekki komið fram, að rétt væri að takmarka rétt stefnanda til að kynna sér þær af tilliti til mikilvægra hagsmuna opinberra aðila eða einkaaðila. Væri stefnanda heimilt að beina þeirri kröfu að félags- málaráðuneytinu, þar sem eintök af skýrslunum væru í vörslum þess og skýrslnanna hefði verið aflað af aðila, sem starfaði í skjóli laga nr. 41/1983. Il. 1. Til stuðnings kröfu sinni um afhendingu skýrslna þeirra Önnu Karinar Júlíussen og Brynjars Eiríkssonar, sem að framan greinir, vísar stefnandi til niðurstöðu umboðsmanns Alþingis, sem rakin er hér að framan, og gerir stefnandi niðurstöðu hans að sínum rökum í máli þessu. Kröfu um bætur fyrir fjárhagstjón reisir stefnandi á því, að hann hafi eytt tíma sínum og fjármunum vegna tilrauna sinna til að fá að kynna sér fyrr- greind gögn, sem lögð hafi verið til grundvallar, er honum var sagt upp störfum. 2. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að engan veginn verði séð, að ákvæði laga nr. 39/1985, sbr. nú lög nr. 121/1989, um kerfisbundna skráningu einkamálefna geti skotið beint stoð undir kröfu stefnanda um afhendingu viðtala þeirra við öryrkja á Vernduðum vinnustað í Vestmannaeyjum, sem stefnandi krefst afhendingar á. Skýrslurnar og þau viðtöl, sem þau vísa til, hafi ekki verið teknar saman sem hluti af kerfisbundinni skráningu í skiln- ingi 1. gr. laga nr. 39/1985, sbr. nú lög nr. 121/1989. Tilefni þess, að upplýsing- arnar voru teknar saman og unnar upp í skýrslu, sé ákveðið einstakt tilvik, þ. e. a. s. vandkvæði, sem upp hafi verið komin í samskiptum manna í mill- um á þessum verndaða vinnustað. Hafi þessum upplýsingum verið ætlað það markmið að greina vandann og finna leiðir til að bæta vinnustaðinn og líðan öryrkjanna, sem þar vinna, svo að starfsemin gegndi því hlutverki, sem slíkum stofnunum sé ætlað lögum samkvæmt. Ekki sé fallist á það með umboðsmanni Alþingis, að í reglum IV. kafla laga nr. 39/1985 og 16. gr. læknalaga nr. 53/1988 komi fram slíkt löggjafarviðhorf, að af þeim verði dregnar meginreglur um rétt manna til að kynna sér almennt upplýsingar, sem til eru um þá hjá stjórnsýslunni, og að stjórnvöldum sé almennt óheim- ilt að lofa trúnaði við upplýsingagjöf, nema sérstaklega standi á. Slík al- 6l Hæstaréttardómar 1 1898 menn meginregla hafi ekki verið tíðkuð í íslenskri dómaframkvæmd, og dómstólar hafi þvert á móti játað víðtækri þagnar- og trúnaðarkvöð utan vébanda sérreglna um það efni. Stefndu mótmæla því, að skýrslurnar hafi verið teknar saman af annarlegum hvötum í því skyni að afla upplýsinga um stefnanda til að koma á hann höggi og að hann hafi ekki átt þess kost að tjá sig, áður en þær voru teknar saman. Við hann hafi verið rætt eins og aðra. Hafi öllum viðmælendum verið ljóst tilefni og markmið starfs þeirra Önnu Karinar Júlíussen og Brynjars Eiríkssonar og þeir fallist á að veita skýrsluhöfundum upplýsingar gegn fyllsta trúnaði. Á vernduðum vinnustað starfi fólk, sem sökum andlegra og líkamlegra örkumla sinna er ekki tilbúið til starfa á almennum vinnustöðum. Í slíkri starfsemi sé hætt við því, að vanmáttur starfsmanna leiði til þess, að þeir telji sig sérstaklega háða vel- vild yfirmanna sinna og séu einfaldlega af ótta ófúsir til að greina hrein- skilnislega frá stöðu sinni og aðstöðu á vinnustað af ótta við að baka sér reiði og óvild, er kynni að koma niður á afkomu þeirra og líðan. Lög um málefni fatlaðra nr. 41/1983, sbr. nú lög nr. 52/1992. viðurkenni mikilvægi virks eftirlits með stofnunum fatlaðra og nauðsyn þagnarskyldu í þeirri starfsemi. Í 42. gr. laga nr. 41/1983 sé einmitt lagt fyrir sérhvern þann, sem starfar samkvæmt þeim lögum, að gæta fyllstu þagmælsku um það, sem hann kemst að í starfi sínu, og sama komi fram í lögum nr. $2/1992. Upplýs- ingar, sem veittar séu vegna eftirlits með stofnunum fatlaðra eða í þágu stjórnunar slíkra stofnana til að tryggja, að vinnustaðurinn starfi í samræmi við markmið sín, séu þar eigi undanskildar. Slíkt eftirlit og starf varði ein- mitt, hvernig til tekst í hverju einstöku tilviki við að veita hinum fatlaða þá þjálfun og hæfingu, sem stefnt er að í starfsemi stofnunarinnar. Þegar þetta allt sé virt, sé einsýnt, að nauðsyn þagnarverndar hljóti að verða að meta meiri en hugsanlega hagsmuni stefnanda af því að kynna sér almennt þær upplýsingar í viðtölunum, sem varða hann sjálfan. Stefndu vísa skaðabótakröfu stefnanda algjörlega á bug, hún sé vanreif- uð og engin gögn færð henni til stuðnings. Verði ekki annað séð af rök- stuðningi fyrir grundvelli hennar en hún lúti að atriðum, sem varði kostnað af undirbúningi málareksturs þessa. Verði lagagrundvelli hennar því ekki fundinn staður nema í reglum um málskostnað. IV. Svo sem rakið hefur verið, hóf stefnandi baráttu sína fyrir því að fá af- hentar þær skýrslur, sem mál þetta tekur til, eftir starfslok sín hjá Vernduð- um vinnustað í Vestmannaeyjum 31. janúar 1968. Í upphafi var stefnanda neitað um nokkurn aðgang að skýrslunum, en hann hefur síðan í áföngum fengið skýrslurnar í hendur að því marki, sem þær varða hann, síðast á 1899 dómþingi 3. júní sl. Eftir stendur þá sú krafa stefnanda að fá afhent viðtöl þau við starfsmenn og öryrkja á Vernduðum vinnustað í Vestmannaeyjum að því leyti, sem þau varða hann, en viðtöl þessi fylgdu síðari skýrslu Önnu Karinar Júlíussen félagsráðgjafa og Brynjars Eiríkssonar sálfræðings til stjórnar Verndaðs vinnustaðar í Vestmannaeyjum. Fram er komið í málinu, að þau Anna Karin og Brynjar hétu starfsmönn- um og öryrkjum fyllsta trúnaði um, að þær upplýsingar, sem fram kæmu í viðtölum við þá. yrðu eigi lagðar fyrir aðra en yfirstjórn hins verndaða vinnustaðar. Það er skoðun dómsins, að með viðtölunum hafi eigi verið um að ræða kerfisbundna skráningu einkamálefna af hálfu ofangreindra sér- fræðinga í skilningi laga nr. 39/1985. sbr. nú lög nr. 121/1989, heldur hafi þau verið hluti af upplýsingaöflun þeirra í þeim tilgangi að greina á faglegan hátt þann vanda, sem fullljóst þykir, að til hafi verið að dreifa á nefndum vinnustað. Þá er það álit dómsins, að eins og málið er lagt fyrir dóminn, hafi brýna nauðsyn borið til þeirra aðgerða, sem svæðisstjórn Suðurlands greip til með ráðningu fyrrnefndra sérfræðinga, þar sem slík vandkvæði voru orðin á samskiptum manna á nefndum vinnustað, að í óefni var komið. Upplýst þykir, að bæði starfsmenn og öryrkjar hefðu alls ekki fallist á að ræða ástandið á vinnustaðnum og þar með einstakar persónur, væri þeim ekki heitið fullum trúnaði af hálfu sérfræðinga þeirra, sem við þá ræddu. Þegar allt framangreint er virt, verður að telja, að setja verði hagsmuni þeirra einstaklinga, sem heitið var trúnaði, og þá hagsmuni hins opinbera að geta á viðunandi hátt haldið úti þeirri starfsemi fyrir fatlaða, sem hér um ræðir, ofar hagsmunum stefnanda að fá afhent umrædd viðtöl við starfs- menn og öryrkja á nefndum vinnustað. Ber af þeim sökum að sýkna stefndu, félagsmálaráðherra f. h. félagsmálaráðuneytisins og fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs, af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður milli aðila falli niður. Helgi I. Jónsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, félagsmálaráðherra í. h. félagsmálaráðuneytisins og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 1900 Mánudaginn 3. júlí 1995. Nr. 217/1995. Olíufélagið hf. (Jón Finnsson hrl.) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Sigrún Guðmundsdóttir hrl.) Kærumál. Aðfarargerð. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 15. júní 1995, er barst Hæstarétti 22. sama mánaðar. Um kæruheimild vísar sóknaraðili til3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 3. tl. 102. gr. laga nr. 92/1991. Krefst hann þess aðallega, að hinn kærði úr- skurður verði felldur úr gildi svo og öll meðferð málsins í héraði frá og með 11. nóvember 1994 og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppkvaðningar nýs úrskurðar. Í fyrstu varakröfu krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og felld úr gildi fjárnámsgerð sýslumannsins í Reykjavík 8. september 1994 í fasteigninni Suðurlandsbraut 18 í Reykjavík fyrir 115.755.622 krón- um, þ. e. vegna gjaldáranna 1988-1993, auk dráttarvaxta og kostnað- ar. Önnur varakrafa hans er sú, að fjárnámsgerðinni verði breytt á þann veg, að hún nái einungis til 36.136.810 króna, þ. e. vegna gjald- áranna 1992 og 1993, auk dráttarvaxta og kostnaðar, og loks er það þriðja varakrafa hans, að fjárnámsgerðin verði ekki látin ná til 9.813.623 króna vegna gjaldársins 1993 auk dráttarvaxta og kostnað- ar. Í öllum tilvikum gerir hann kröfu um málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. I. Sóknaraðili reisir aðalkröfu sína um ómerkingu og heimvísun málsins í fyrsta lagi á því, að aðstaða dómara málsins, Ingveldar 1901 Einarsdóttur, sem hafi fyrst farið með málið sem fulltrúi dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur og síðan sem settur héraðsdómari, hafi verið slík, að hún hafi ekki mátt fara með það, sbr. dóm Hæsta- réttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994. Dómarinn var fulltrúi dóm- stjóra við fimm fyrirtektir málsins fyrir aðalmeðferð þess, en þá voru lögð fram skjöl og ákveðnir frestir í málinu. Við aðalflutning málsins 10. maí og uppkvaðningu úrskurðar 2. júní 1995 hafði dóm- arinn verið settur héraðsdómari frá 1. maí 1995 til 30. júní sama ár. Með hliðsjón af því, að afskipti dómarans af málinu sem fulltrúi dómstjóra voru eingöngu fólgin í móttöku skjala og ákvörðunum um fresti, þykja þau ekki eiga að leiða til ógildingar á meðferð málsins í héraði. Il. Sóknaraðili byggir aðalkröfu sína í öðru lagi á því, að héraðsdóm- arinn hefði átt að kveðja til sérfróða meðdómendur, sbr. 3. mgr. 2. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sem hér eigi við sam- kvæmt 94. gr. laga nr. 90/1989. Einnig hafi einstakar málsástæður sóknaraðila um efnislegt réttmæti skattkröfu varnaraðila, sem fjár- nám byggðist á, ekki verið teknar til sérstakrar úrlausnar í úrskurði héraðsdómara, sbr. 1. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 94. gr. laga nr. 90/1989. Mál þetta er rekið samkvæmt 15. kafla laga nr. 90/1989, sem fjall- ar um úrlausn ágreinings eftir lok aðfarar. Aðfarargerð sú, sem fjallað er um í málinu, fór fram að beiðni varnaraðila sem inn- heimtustofnunar fyrir hönd ríkissjóðs og varðar tekju- og eignar- skatt sóknaraðila á árunum 1988-1993 og ágreining um túlkun laga nr. 75/1981 um tekjuskatt og eignarskatt. Skattyfirvöld endur- ákvörðuðu áður álögð gjöld sóknaraðila fyrir ofangreind ár. Í mál- flutningi sínum fyrir héraðsdómi krafðist sóknaraðili ógildingar gerðarinnar í heild eða að hluta, þar sem hann taldi þessar endur- ákvarðanir ekki standast. Voru málsástæður hans til stuðnings kröf- unum settar fram í sóknarskjölum málsins. Líta verður svo á, að í 92. gr. laga nr. 90/1989 felist heimild til að bera undir héraðsdómara öll atriði, er varða aðfarargerð, sem lokið er, þar á meðal efnislegt réttmæti kröfu gerðarbeiðanda, enda hafi dómstóll ekki áður tekið afstöðu til þess, sbr. og 95. gr. laganna. Styðst þetta við ummæli í greinargerð með frumvarpi að lögunum og einnig áratuga-réttarframkvæmd um úrskurðarvald fógetaréttar um skattskyldu, áður en núgildandi lög um aðför voru sett. Sóknar- aðili átti því skýlausan rétt til þess að fá úrlausn héraðsdómara um réttmæti þeirrar kröfu, sem aðför sýslumannsins í Reykjavík 8. sept- ember 1994 náði til. Í hinum kærða úrskurði var ekki tekin rökstudd afstaða til þeirra málsástæðna um lögmæti umræddra skattkrafna, sem sóknaraðili setti fram og studdi við kröfur sínar. Fullnægir úr- skurðurinn að þessu leyti ekki ákvæðum 1. mgr. 14. gr., einkum f- liðar, laga nr. 91/1991. Samkvæmt þessu verður að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og meðferð málsins frá og með 10. maí 1995 og vísa málinu heim í hér- að til nýrrar dómsmeðferðar og uppkvaðningar nýs úrskurðar. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og öll meðferð málsins frá og með 10. maí 1995, og er málinu vísað heim í hér- að til nýrrar meðferðar og uppkvaðningar úrskurðar að nýju. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður falla niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. júní 1995. Mál þetta var tekið til úrskurðar 10. maí 1995 að loknum munnlegum málflutningi. Sóknaraðili er Olíufélagið hf., kt. 500269-4649, Suðurlandsbraut 18, Reykjavík. Varnaraðili er Gjaldheimtan í Reykjavík. Tryggvagötu 28, Reykjavík. Dómkröfur sóknaraðila eru þær aðallega, að fjárnámsgerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1994/15139, sem fram fór í fasteign sóknaraðila að Suður- landsbraut 18, Reykjavík, verði felld úr gildi, en til vara, að henni verði breytt þannig, að hún verði einungis látin taka til tilgreindra opinberra gjalda vegna gjaldáranna 1992 og 1993, en til þrautavara. að hún verði ekki látin taka til gjalda vegna gjaldársins 1993. Í öllum tilvikum krefst sóknar- aðili málskostnaðar úr hendi varnaraðila að skaðlausu að mati réttarins og verði í því efni tekið tillit til málareksturs fyrir skattyfirvöldum hingað til. Þá er gerð sú krafa, verði aðfarargerðin staðfest að einhverju leyti, að í 1903 úrskurði dómsins verði kveðið á um, að málskot úrskurðarins fresti frekari fullnustugerðum. Varnaraðili gerir þá kröfu. að dómurinn staðfesti með úrskurði aðfarar- gerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1994/15139, sem fram fór 8. september 1994 að kröfu varnaraðila í máli þessu, í fasteign sóknaraðila að Suður- landsbraut 18, Reykjavík, fyrir 117.108.384 kr. auk dráttarvaxta og kostnað- ar. Þá gerir varnaraðili kröfu um greiðslu málskostnaðar úr hendi sóknar- aðila að mati dómsins. Niðurstaða. Mál þetta er rekið til úrlausnar ágreiningi eftir lok aðfarargerðar, og eiga því reglur 15. kafla laga nr. 90/1989 um aðför við um málsmeðferð. Sam- kvæmt 95. gr. laganna á úrskurður dómara einungis að kveða á um, hvort aðfarargerð skuli staðfest, hún ógilt eða henni breytt, en kröfur málsaðila í málum þessum geta lotið að hverju atriði sem er, sem varðar gerðina, frá upphafi til enda, eða efnislegt réttmæti kröfu gerðarbeiðanda, enda hafi dómstóll ekki áður tekið afstöðu til málefnisins. Kröfur sóknaraðila í máli þessu byggjast annars vegar á því, að sýslu- manni hafi borið að taka mótmæli sóknaraðila til rökstuddrar og skriflegrar úrlausnar, og vísar hann í því sambandi til 2. mgr. 27. gr. aðfararlaga, en hins vegar eru kröfur sóknaraðila studdar því, að efnislegur grundvöllur kröfunnar sé rangur. Verður fyrst fjallað um fyrri málsástæðu sóknaraðila. Ákvæði laga nr. 90/1989 um aðför eiga að stuðla að hraðri og einfaldri meðferð aðfararbeiðna hjá sýslumanni, og er sérstaklega kveðið á um með- ferð sýslumanns á mótmælum, sem fram koma af hálfu gerðarþola við framgangi aðfarargerðar í 27. gr. laganna. Í 1. mgr. 27. gr. laganna er kveðið á um, að sýslumaður skuli taka afstöðu til mótmælanna með ákvörðun sinni þegar í stað, er þau hafa komið fram. Mótmæli gerðarþola, þ. e. sóknar- aðila í máli þessu, voru lögð fram við fyrirtekt aðfarargerðar, og tók sýslu- maður í þeirri fyrirtöku afstöðu til mótmælanna, enda er gert ráð fyrir því, að ákvörðun sé tekin án umhugsunarfrests. Telja verður eðlilegt og í sam- ræmi við þá hröðu málsmeðferð, sem lögin um aðför eiga að tryggja, að ekki sé unnt að gera þær kröfur, að slíkar ákvarðanir sýslumanns séu rök- studdar og skriflegar. Fram kemur í gögnum málsins, að greiðslustöðuyfirlit ásamt skuldbreyt- ingarseðlum, sem sýndu breytingu gjalda í samræmi við úrskurð skattstjóra, lágu frammi við fyrirtekt sýslumanns á aðfararbeiðni. Samkvæmt 2. mgr. 27. gr. aðfararlaga á sýslumaður einungis í undantekningartilvikum að 1904 stöðva framgang gerðar vegna mótmæla gerðarþola, m. a., þegar veruleg líkindi eru til, að krafa gerðarbeiðanda standist ekki lög. Það er því ekki nægilegt, að gerðarþoli dragi í efa réttmæti kröfu gerðarbeiðanda. Með hliðsjón af eðli kröfu varnaraðila, sem er krafa vegna opinberra gjalda, er skattstjóri hefur úrskurðað um, svo og með skírskotun til 2. mgr. 27. gr. að- fararlaga verður að telja, að fulltrúi sýslumanns hafi í hvívetna gætt þeirra lagaákvæða, sem honum bar að gæta vegna fram kominna mótmæla gerðar- þola. Ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993 koma hér ekki til skoðunar, enda er sérstaklega kveðið á um í 2. gr. þeirra laga, að þau gildi ekki um aðfarar- gerðir. Verður þá vikið að þeirri málsástæðu sóknaraðila, að hinn efnislegi grundvöllur skatthækkana skattstjórans í Reykjavík, er hann endurákvarð- aði sóknaraðila opinber gjöld. hafi verið rangur og aðfarargerð af þeim sökum ógildanleg. Við mat á þeirri málsástæðu þarf að skoða grundvallar- atriði í réttarsambandi aðila, en einungis að því marki, sem nauðsynlegt er til að geta lagt úrskurð á, hvort aðfarargerð skuli staðfest, henni breytt eða hún ógilt, enda skal úrskurður dómara ekki kveða á um annað. Í máli þessu er aðfararheimild varnaraðila krafa vegna opinberra gjalda, sem lögð eru á með lögum, en sóknaraðili hefur neytt þeirra kæruleiða, sem honum eru færar innan skattstjórnsýslunnar, í því skyni að fá endurákvörðun skatt- stjóra hnekkt, og hefur yfirskattanefnd nú ágreiningsefnið til meðferðar. Sóknaraðili hefur lagt fram mikinn fjölda gagna til stuðnings kröfum sínum. Í þeim er þó hvorki að finna vísbendingu um, að málsmeðferð hjá skattyfir- völdum hafi verið ólögmæt, né þykja þau gefa ástæðu til að ætla, að vafi geti leikið á um efnislegt réttmæti kröfu varnaraðila. Með vísan til þessa ber að hafna kröfum sóknaraðila og fallast á kröfur varnaraðila. Í málinu þykja ekki efni til að fallast á kröfu sóknaraðila um, að málskot úrskurðar til æðra dóms fresti fullnustugerðum, og er henni því hafnað. Eftir atvikum málsins þykir hæfilegt, að sóknaraðili greiði varnaraðila 200.000 kr. í málskostnað. Ingveldur Einarsdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Öllum kröfum sóknaraðila er hafnað. Staðfest er aðfarargerð sýslumannsins í Reykjavík nr. 11/1994/15139 frá 8. september 1994, þar sem gert var fjárnám í fasteign sóknaraðila að Suðurlandsbraut 18, Reykjavík. Sóknaraðili greiði varnaraðila 200.000 kr. í málskostnað. 1905 Fimmtudaginn 6. júlí 1995. Nr. 224/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Hildi Fríðu Þórhallsdóttur (Kristján Stefánsson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. C-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 3. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 5. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður ekki fallist á, að um skilyrði gæsluvarðhalds sé að ræða á grundvelli a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Ákæra ríkissaksóknara frá 20. júní 1995 á hendur varnaraðila varðar fjársvikabrot hennar á tímabilinu september 1994 til febrúar 1995. Krafa sóknaraðila um gæsluvarðhald snýr að ellefu öðrum málum frá tímabilinu febrúar til maí 1995, sem varnaraðili er sökuð um aðild að. Samkvæmt þessu er nægilegt tilefni til gæsluvarðhalds yfir varnaraðila á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Verður hinn kærði úrskurður staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 30. júní 1995. Ár 1995, föstudaginn 30. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Sigurjónu Símonardóttur dóm- arafulltrúa kveðinn upp úrskurður þessi: Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1906 1. mgr. 103. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991, að Hildi Fríðu Þórhallsdóttur, kt. 251068-3139, Kambaseli 56, Reykjavík, verði með úr- skurði gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. ágúst nk. kl. 16.00 eða þar til dómur hefur verið kveðinn upp í málum hennar, en hún er grunuð um brot gegn 248. gr. og 244. gr. eða 254. gr. sbr. 244. or.. almennra „SOr t. Bí, ii nia hegningarlaga nr. 19/1940. Kærða var handtekin aðfaranótt 19. júní sl., en hún hafði verið eftirlýst um skeið vegna grunar um aðild að innbrotsþjófnuðum., fjársvikum oB skjalafalsi. - Til rannsóknar eru hjá RLR 11 mál, sem kærða er grunuð um aðild að og framin voru frá því í lok desember 1994 og til apríl 1995. Hefur kærða viður- kennt aðild að öllum málunum, sem lúta öll nema eitt að tékkasvikum. Hefur hún viðurkennt að hafa ritað nafn sitt sem útgefandi og framseljandi á fjölda tékka, og skiptir andvirði þeirra hundruðum þúsunda króna. Eru flestir tékkanna komnir úr tékkheftum, sem stolið hefur verið í innbrotum í fyrirtæki í Reykjavík og nágrannasveitarfélögum fyrr á þessu ári og í lok hins síðasta, en innbrot þessi eru óupplýst. Kærða hefur lýst því, að tékka- eyðublöðin, sem hún notaði til fjársvikanna. hafi hún fengið hjá Ragnari Erni Eiríkssyni, kt. 090560-5819, en kveðst ekkert vita um það, hvernig Ragnar Örn hafi komist yfir þau. Neitar kærða allri aðild að innbrotsþjófn- uðum. Fyrrgreindur Ragnar Örn Eiríksson var með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðnum 21. júní sl.. hnepptur í gæsluvarðhald allt til föstudagsins 4. ágúst nk. kl. 16.00 með skírskotun til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, aðallega vegna rannsóknar á þeim afbrotum, sem kærða er hér sökuð um að eiga aðild að. Með vísan til framanritaðs og rannsóknargagna málsins telst kærða vera undir rökstuddum grun um að hafa framið þau hegningarlagabrot, sem henni eru gefin að sök og varðað geta hana fangelsisrefsingu. Hinn 19. júní sl. var kærða úrskurðuð í gæsluvarðhald á grundvelli a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 til dagsins í dag. Rannsókn máls þessa er vel á veg komin, þótt ekki sé henni lokið. Um rökstuðning fyrir kröfu sinni um nauðsyn áframhaldandi gæsluvarðhalds yfir kærðu á grundvelli a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 vísar RLR til þess, að með öllu skorti upplýsingar um það, með hvaða hætti kærða hafi komist yfir tékkaeyðublöð þau, sem ljóst sé, að stolið hafi verið í innbrot- um og kærða notað sviksamlega í lögskiptum. Þá neiti kærða með öllu aðild að innbrotunum, þótt sammerkt sé þeim tékkum. sem fram eru komnir, að allir hafa þeir farið um hendur kærðu og öllum verið stolið í innbrotum. Eins og framburði kærðu sé háttað, sé ljóst, að kærða búi a. m. k. yfir vitn- 1907 eskju, hverjir þeir eru, sem útvega kærðu tékkaeyðublöðin og þá langlíkleg- ast einnig stolið þeim. Þá sé eftir að yfirheyra meðkærða, Ragnar Örn, í mörgum málanna, og ekki séu allir tékkar úr stolnum tékkheftum fram komnir. Umfang máls þessa, sem hér er til rannsóknar, hefur ekki aukist á þeim 11 dögum, sem kærða hefur setið í gæsluvarðhaldi. Með vísan til framanrit- aðs verður ekki séð, að enn sé um að ræða þá rannsóknarhagsmuni, sbr. a- lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, sem réttlæti áframhaldandi gæsluvarð- hald yfir kærðu á þeim grundvelli. Hinn 20. júní sl. gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur kærðu fyrir fjár- svikabrot, að mestu framin frá því í september 1994 og fram í febrúar sl., og eru tékkar, sem kærða er sökuð um að hafa notað í viðskiptum, rúmlega 50 talsins. Þá er kærðu einnig gefið að sök að hafa í september 1994 þegið gist- ingu og veitingar á þremur hótelum án þess að hafa greitt fyrir og hafa fyrir fram ákveðið að greiða ekki fyrir þjónustuna. RLR vísar einnig til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 kröfu sinni til stuðnings. þar sem hætta sé á, að kærða muni halda áfram brotum, meðan máli hennar sé ekki lokið. Er í því sambandi vísað til þess, að í ákæru þeirri, sem liggur frammi í réttinum, sé lýst afbrotahrinu kærðu í september, október og desember 1994, sem sé áþekk þeirri, er nú sé til rannsóknar. Beri þetta því ótvírætt vitni, að ætla megi, að kærða muni halda áfram afbrotum, meðan máli hennar er ólokið, verði hún látin laus. Fallast verður á það með vísan til framanritaðs, að veruleg hætta sé á, að kærða muni halda áfram afbrotum, meðan málum hennar er ólokið, verði hún látin laus. Með vísan til þess og skírskotun til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 verður krafa Rannsóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærðu tekin til greina, eins og hún er fram sett. Úrskurðarorð: Kærða, Hildur Fríða Þórhallsdóttir, sæti gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. ágúst nk. kl. 16.00 eða þar til dómur hefur verið upp kveðinn upp í málum hennar. Þriðjudaginn 11 júl Nr. 236/1995. — Rannsóknurlögregla svg Magnúsi Björgvini Sveinssy (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kierumál. Gæsluvarðhaldsvist Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. júlí 1995. sem barst réttinum ásamt kærumálsgðanum 10. sama mánaðar. Kæruhcimild er í 1, mer, 142. yr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin berra mála. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 6. júlí 1995, um þraðfstingu á ákvörðun sóknaraðili um, að, varnaraðili, sem er arðhaldi til 4. ágúst nk., sæti einangrun bréfaskoðun, fjómiðlabann, heimsóknarbanni og banni við sam neyti við aðra fanga. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi og aflétt verði framangreindum ráðstöfun- um. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Sóknaraðili ákvað, að varnaraðili skyldi sæta einangrun, bréfa- skoðun, fjölmiðlabanni. heimsóknarbanni og banni við samneyti við aðra fanga á grundvelli 1, mgr. 16. gr... mr. 59. r., 2. mer. 69. ær og 2. mer. dl, er. seglngerðar um gæsluvarðhaldsvist nr. 179/1992, sbr. 1. mgr. 108, gr. laga nr. 19/1991. Varnaraðila er heimilt að bera þessar ákvarðanir had héraðsdóm, samumber 3. myr. 108, gr. sömu ni ínangrun felur í sér bann við samneyti við aðra fanga, sbr. 2 mgr. 15, gr. reglugerðar nr. 17911992, Verður því ekki tekin sérstök ákvörðun um slíkt bann. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar að öðru leyti verð. ur hann staðfeslur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur 1908 Þriðjudaginn 11. júlí 1995. Nr. 23611995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gn Magnúsi Björgvin (Hilmar Ingimundarson hrl.) syni Kærumál, Gæsluvarðhaldsvist Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. júlí 1995. sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 10. sami mánaðar Kæruheimild er í |. mgr. 142. pr. laga nr. 191991 um meðferð opin- berra mála. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur. upp kveðinn 6. júlí 1995, um staðfestingu á ákvörðun sóknaraðila um. að) varnaraðili, sem er í gæsluvarðhaldi til 4. ágúst nk., sæti eirangrun, brélaskoðun. fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við sam“ neyti við aðra fanga. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi og aflétt verði framangreindum ráðstöfun um. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krelst staðfestingar hins kærði úrskurðar. Sóknaraðili ákvað, að varnaraðili skyldi sæta einangrur. bréfa- skoðun, fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við samneyti við aðra fanga á grundvelli |. mgr. 16. gr... mr. 59. gr., 2. myr. 69. gr og 2. mgr. 4l. gr. reglugerðar um gæsluvarðhaldsvisl nr. 179:1992, sbr. 1, myr. 108. pr. laga nr. 1971991. Varnaraðila er heimilt að bera þessar ákvarðanir undir héraðsdóm, samanber 3. mgr. 108. yr, sörnu Einangrun fölur í sér bann við samneyti við aðra fanga, sbr. 2. mgr. 15. yr. reglugerðar nr. 179/1992. Verður því ekki tekin sérstök, ákvörðun um slíkt bann Með vísan tl forsendna hins kærða úrskurðar að öðru leyti verð- ur hann staðfestur. Kiærumálskostnaður verður ekki d dur Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur 1908 Þriðjudnginn 11. júlí 1995. Nr. 236/1995. — Rannsóknarlögregla rí Magnúsi Björgvini Sveinssyni (tlilmar Ingimundarson hrl) Kærumál. Gæsluvarðhaldsvist Dómur Hæstaréttar, Mál þetta dema hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sizurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. júlí 1995. sem barst réttinum ísamt kærumálsgögnum 10. sama mánaðar. Kæruheimild or í 1. mpr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 6. júlí 1995, um staðfestingu á ákvörðun s varnaraðili, sem er í gesluvarðhaldi til 4. ágúst nk., sæti einangrun, bréfaskoðun, fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og hanni við sam- neyti við aðra fanga. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurð ur verði felldur úr gildi og aflétt verði framangreindum ráðstöfun- um. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar, Sóknaraðili ákvað. að varnaraðili skyldi sæta einangrun, bréfa skoðun. fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við sameyi við aða fanga á rumdvöi 1 met. 16. 9 ar..2. mg; og 2, mpr. ál, ar. reglugerðar um sesluvarðhaldsvist nr 9 sbr. 1. mgr. 108. pr. laga nr. 19/1991. Varnaraðila er heimilt að bera þessar ákvarðanir undir héraðsdóm, samanber 3. mgr. 108. gr. sömu lagi Einangrun felur í sér bann við samneyti við aðra fan 2 mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 179/1992. Verður því ekki tekin sérstök ákvörðun um til forsendna hins kærða úrskurðar að öðru leyti verð. ur hann staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. óknaraðila um, að Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur 1909 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. júlí 1995. Beiðni Magnúsar Björgvins Sveinssonar, sem móttekin var í Héraðsdómi Reykjavíkur fyrr í dag, er lögð fyrir dóminn á grundvelli 1. og 3. mgr. 108. gr., sbr. og 75. gr. laga nr. 19/1991, og var hún einnig tekin til úrskurðar fyrr í dag að loknum munnlegum málflutningi. Gæsluvarðhaldsfanginn Magnús Björgvin Sveinsson gerir þá kröfu, að sú ákvörðun Rannsóknarlögreglu ríkisins, að hann sæti einangrun, bréfaskoð- un, fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við samneyti við aðra fanga, verði aflétt. Rannsóknarlögregla ríkisins krefst þess, að staðfest verði, að Magnús Björgvin sæti einangrun, bréfaskoðun, fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við samneyti við aðra fanga. Magnúsi Björgvini Sveinssyni var með úrskurði Héraðsdóms Reykja- víkur 23. júní 1995 gert að sæta gæsluvarðhaldi til 4. ágúst 1995. Samfara þeim úrskurði tók dómari ákvörðun um, að Magnús Björgvin skyldi sæta einangrun, bréfaskoðun, fjölmiðlabanni, heimsóknarbanni og banni við samneyti við aðra fanga, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 5. júlí nk. 1995 kl. 16.00. Fram er komið, að Rannsóknarlögregla ríkisins afhenti fanga- vörðum í Síðumúlafangelsi vistunarseðil í gær, þar sem fyrirskipað var, að Magnús Björgvin sætti einangrun allt til 4. ágúst nk. kl. 16.00. Beiðandi reisir kröfu sína á því, að Rannsóknarlögregla ríkisins hafi hundsað óáfrýjaða ákvörðun Héraðsdóms Reykjavíkur frá 23. júní sl. um tilhögun gæsluvarðhaldsvistarinnar, en rétt hefði verið, að hún óskaði eftir breytingu fyrir dóminum. Það sé grundvallarregla, að framkvæmdarvaldinu beri að framfylgja dómum og úrskurðum og ákvörðunum, sem lögmætir dómstólar ákveði. Þá hafi ekki verið sýnt fram á haldbær rök til framleng- ingar á einangrunarvist Magnúsar Björgvins, og beri því ákvörðun rann- sóknarlögreglunnar keim af því, að verið væri að þvinga fangann til sagna. Af hálfu beiðanda er á það bent, að samkvæmt 1. mgr. 108. gr. laga nr. 19/ 1991 beri að forðast að beita fanga hörku og harðýðgi, en svo hafi verið gert í þessu máli. Rannsóknarlögregla ríkisins kveður það réttan framgang, að hún taki ákvörðun um tilhögun gæsluvarðhaldsvistarinnar, sem gæsluvarðhaldsfang- inn geti borið undir héraðsdóm. Þar eð ákvörðun dómara um einangrun Magnúsar Björgvins hefðu verið sett tímamörk, hefði rannsóknarlögreglan gefið út nýjan vistunarseðil um tilhögunina í gær, þegar einangrun var lokið samkvæmt áðurnefndri ákvörðun dómara. Þá bendir rannsóknarlögreglan á, að rannsókn málsins sé mjög umfangs- mikil og taki lengri tíma en ætla mætti, þar eð Magnús Björgvin hafi lítið 1910 viljað tjá sig um sakarefnið. Enn þurfi að yfirheyra aðra menn vegna þessa máls, og enn sé þýfis leitað. Samkvæmt orðalagi 3. mgr. 108. gr. laga nr. 19/1991 er gæsluvarðhalds- fanga heimilt að bera atriði, sem varða gæsluvarðhaldsvist, undir dómara eftir ákvæðum 75. gr. sömu laga. Ákvæði 75. gr. heimila, að undir dómara verði borinn ágreiningur um lögmæti rannsóknarathafna lögreglu eða ákær- anda svo og ágreiningur um réttindi sakbornings og málsvara hans, þar á meðal ósk þeirra um tilteknar rannsóknaraðgerðir. Verður því að telja, að ágreiningur um tilhögun gæsluvarðhaldsvistar Magnúsar Björgvins Sveins- sonar hafi borist dóminum með þeim hætti, sem lög nr. 19/1991 mæla fyrir um. Með vísan til rannsóknargagna ber að fallast á það með Rannsóknarlög- reglu ríkisins, að rannsókn máls þessa sé mjög umfangsmikil. Enn er eftir að ná til manna, sem yfirheyra þarf vegna rökstudds grunar um að hafa staðið að brotum með Magnúsi Björgvini, auk þess sem enn er ófundið mjög verðmikið þýfi. Með vísan til alls framanritaðs þykir verða að taka til greina kröfu Rann- sóknarlögreglu ríkisins, eins og hún er fram sett. Arnfríður Einarsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Tilhögun gæsluvarðhaldsvistar Magnúsar Björgvins Sveinssonar skal vera með þeim hætti, sem Rannsóknarlögregla ríkisins hefur ákveðið samkvæmt framansögðu. 1911 Fimmtudaginn 20. júlí 1995. Nr. 249/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Sigurði Þór Sigurðssyni Kærumál. Gæsluvarðhald. A-liður laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 15. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 17. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður Hér- aðsdóms Reykjavíkur 15. júlí 1995 verði felldur úr gildi. Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn og krefst þess, að gæslu- varðhaldstími verði ákveðinn til miðvikudagsins 16. ágúst nk. kl. 16.00. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 10. mars 1995 var varnar- aðila dæmd 60 daga óskilorðsbundin fangelsisrefsing. Varnaraðili hefur ekki hafið afplánun þeirrar refsingar. Þegar af þeirri ástæðu verður gæsluvarðhaldsvist eigi reist á c-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur um gæsluvarðhald varnaraðila á grundvelli a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 15. júlí 1995. Ár 1995, laugardaginn 15. júlí, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Ingveldi Einarsdóttur dóm- arafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991, að Sigurði Þór Sigurðssyni. kt. 191252-5439, Dvergabakka 14. Reykjavík, verði gert að sæta 1912 sæslavarðhaldi allr til miðvikudagsins 16. ágúst næstkomandi kl. 16.00. en hann er grunaður um Þrot gegn 214. pr almennra hegningarlaga nr. 1911940 óg brol gegn umforðarliögum nr. 50:1987. Kærði var handtekinn síðastliðna nótt á bensínstöð Shell við key nesbraut, cn þá var kærði staddur utan við Toyota Corolla-bifreið, rauðu að hi og vóru skrúningaemerki blreiðarinar MS-132, Fann neitaði því að hafa ekið bifreiðinni, en samkvæmt rannsóknargögnum málsins. m. a. skýrslu rannsóknarlögróglumanns, er fyrir liggur í málinu. var fylgst með, ferðum bifreiðarinnar, og bur rannsóknarlösreglumaðurinn kenni á öku- ímann hennar sem kærða. Rannsóknarlögreglumaðurinn missti akdrci sjónar á Þifreiðinni, og sá hann, hvar kærði steig út úr bilreiðinni á bonsínstöð Shell við Reykjanesbraut, en þar var hann handtekinn skömmu síðar. Skipt hafði verið um skráningarnúmer bifreiðarinnar, en skráningarnúmer henn- ar hafði áður verið NH-488. Bifreiðinni var stolið í innbroti í Bílamarkað inn, Smiðjuvegi 46 E, Kópavogi. 20. júní sl. Fleiri munum var einnig stolið í því innbroti. Við húsleit hjá kærða í dug fundust munir, sen stolið var í inn- broti í Linsuna, Gjótagötu 6, Reykjavík, í innbroti 13. júlí sl, Kærði gaf fyr- ir réttinum skýringar á því. hvernig munir þessir helðu komist inn á heimili sitt. Einni gaf hann skýringu á veru sinni á bensínstöð Shell við Reykja- nesbraut síðastliðna nótt, Með hliðsjón al lyrirlisgjandi gúgnum verður þó, að telja skýringar kærða ólrúverðuy Kærði á langan sakaferil að baki. Hann hlaut síðust dóm í Héraðsdómi Vesturlands 13. apríl 1994. Þá hafa rannsóknargögn máls, er varða ætlað þjófnaðarbrot kærða og Meiri aðila í Ólafsvík í apríl sl. verið send ríkissak- sóknara til ákvörðunar, en í þvi máli fannst þýfi á heimili kærða, Með vísan til framanritaðs og runmsóknargagna málsins verður að fallast á. að hætta sé á, að kærði haldi áfram brotum, meðan máli hans er ekki lok. ið. Þá er vinnip hætta á, að kærði kunni að torvelda rannsókn málsins, verði bann látinn laus, en rannsókn máls þessa er á frumstigi. Ber því með vísan (il a og eliðar |. mgr. 103. gr laga nn. 1971991 að taka til reina kröfu Rann, sóknarlösregtu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærða. þú þannig að kærði sæti eigi lengur gæsluvarðhaldi en til miðvikudansins 2. ágúst nk. kl. 1600. Úrskurðarorð. Kærði, Sizurður Þór Sigurðsson, sæti gæsluvarðhaldi, þó cigi lengur en til miðvikudapsins 2, ágúst næstkomandi Kl. 16.00. 112 gæsluvarðhaldi allt til miðvíkudagsins 16. áúst næstkomandi kl. 1600, en hann er grunaður um brot gegn 244. er. almonnra hegningarlaga nr. 19/1940) og brot gegn umíe um nr SDAYR7. Kærði var handlokinn síðastliðna nótt á bensínstöð Shell við Reykja nesbraut, en þá var kærði staddur utan við Toyota Corolla-bifreið, rauða að lit. og vöru skráningarmerki bifreiðarinnar MS-432. Hann neitaði því að hafa ekið. bifreiðinni, en samkvæmt rannsóknargógnum málsins, m.a. skýrslu rannsóknarlögn rir liggur í málinu, var lylast með ferðum bifreiðarinnar, og bar rannsóknarlögreglumaðurinn kennsl á öku- mann hennar sem kærðu, Rannsóknarlögrglumaðurinn missli aldrei sjónar á bileiðinni, og sá hann, hvar kæiði steig út úr bifreiðinni á hensínstöð Shell við Reykjancsbraut, en þar var hann handtekinn skömmu síðar. Skipt hafði verið um skráningarnúmer bifrciðurinnar. en skráningarnúmer henn- ar hafði áður verið NH-488. Bifreiðinni var stolið í innbroli í Bílamarkað- inn, Smiðjuvegi 46 F. Kópavogi, 29. júní sl, Fleiri munum var Ginnig stolið í því innbroti. Við hásleit hjá kærða í dag fundust munir, sem stolið var í inn, broti í Linsuna, Grjótagötu 6, Reykjavík, innbroti 13. júlí sl. Kærði gaf fyr- | ir réttinum skýringar á því, hvernig. munir þessir hefðu komist inn á heimili hann skýringu á veru sinni á bensínstöð Shell við Reykja nesbraut síðastliðna nótt. Með hliðsjón af fyrirliggjandi sögnum verður þó að telja ski Kærði á langan sakaferil að baki. Hann hlaut síðast dóm í Héraðsdór Vesturlands 13. apríl 1994. Þá hafa rannsóknargögn máls, er varða ætluð þjólnaðarbrot kærða og fleiri aðila í Ólafsvík í apríl sl. verið send ríkissak sóknara tl ákvörðunar. en í því máli fannst þýfi á heimili kærðu. am til framanritaðs og rannsóknargagna málsins verður að fallast á, að hætta sé á, að kærði haldi áfram brotum. meðan máli hans er ckki lok- ið. Þá er einnig hætta á, að kærði kunni að torvelda rannsókn málsins. verði ðarlög hann látinn laus. en rannsókn máls þessa er á frumstigi, Ber því með vísan {il - og e-liðar | mer. 103. yr. lag nr 9190 að taka tl greina kröfu Bann“ lu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærða, þó þannip að kærði sæti eipi lengur gesluvarðhaldi en tl miðvíkudagsins 2. ást nk, kl, 16.00. Úrskurðarorð: Kærði en úl miðvikudagsins 2. ágúst næstkomandi kl. 1600 Sigurður Þór Sigurðsson, sæti gæsluvarðhaldi, þó eigi lengur 1912 aesluvarðbald ll miðvikudasins 6. ág st næstkomandi kl. 16.00, en hann er grunaður um brot pegn 244. ar, almennra hegningarlaga nr 1911940) og brot gegn annari ne. Si kærði var handtekinn síðastliðna nótt á bensínstöð Shell við Reykja nesbrau, en þá var kærði staddur utan við Toyota lit. og voru skráningarmerki bifreiðarinnar S-432. Hann neitaði því að hafa ekið bifreiðinni, en samkvæmt rannsóknargögnum málsins. im. a skýrslu rannsóknarlögreglumanns. er fyrir liggur í málinu. var fylast með ferðum bifreiðarinnar, on bar rammsóknarlögreglumaðurinn kennsl á öku. mann h ærða, Rannsóknarlögreglumaðurinn misst aldrei sjónar á bifreiðinni, og sá hann, hvar kærði steig út úr bifreiðinni á bensínstöð Shell við Reykjanesbraut, en þar var hann handtekinn skömmu síðar. Skipt hafði verið um skráningarnúmer bifreiðarinnar, en skráningarnúmer henn ar hafði áður verið NII-A88. Bifreiðinni var stolið í innbroti í Bílamarkað. inn, Smiðjuvegi 46 E, Kópavogi. 29. júní sl. Fleiri munum var einnig stolið í því innbroti. Við húsleit hjá kærða í dag fundusi nu broti í hinsuna, Grjótagötu 6, Reykjavík, innbroti 13 júlí sl. Kærði gaf fyr ir réttinum skýringar á því, hvernig munir þessir hefðu komist inn á heimili sitt. Einnig gaf hann skýringu á veru sinni á bensínstöð Shell við Reykja- nesbraut síðastliðna nótt. Með hliðsjón af fyrisliggjandi gögnum verður þó að telja skýringar kærða ótrúverðugar. Kærði á langan sakaleril að baki. Hann hlaut síðast dóm í Hóraðsdómi Vesturlands 13. apríl 1994. Þá hafa rannsóknargónn máls. er varða ætlað þjólnaðarbrot kærða og fleri aðila í Ólafsvík í apríl sl. verið send ríkissak- sóknura til ákvörðunar. en í því máli fannst þýfi á heimili kærða, Með vísan til framanritaðs og rannsóknargagna málsins verður að fallast á að hætta sé á. að kærði haldi áfram brotum, meðan máli bans er ekki lok- ið. Þá er einniz hætta á. að kærði kunni að torvelda rannsókn málsins, verði hann látinn laus, en rannsókn máls þessa er á frumstigi. Ber því með vísan fil a- og edliðar I. mgr. 103. pr. laga nr. 19/1991 að taka til sveina kröfu Rann- slu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærða, þó þannig að kærði sæti eigi lengur gæsluvarðhaldi en til miðvikudagsins 2. ágúst nk. kl. 16.00 sem stolið var í inn- Úrskurðarorð Kærði, Sigurður Þór Si en til miðvikudagsins 2. ágúst næstkomandi Kl, 1600. rðsson, sæti gæsluvarðhaldi, þó e 1913 Föstudaginn 11. ágúst 1995. Nr. 269/1995. — Lögreglustjórinn í Reykjavík gegn Runólfi Oddssyni Kærumál. Leit. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Gunnlaugur Claessen og Haraldur Henrysson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. júlí 1995, sem barst réttinum 3. ágúst sl. Krefst hann þess, að úrskurður Hér- aðsdóms Reykjavíkur 7. júlí 1995 um heimild lögreglustjórans í Reykjavík til húsleitar á heimili varnaraðila eða bifreið hans að tveimur hundum, verði úr gildi felldur og honum tildæmdur kæru- málskostnaður. Kæruheimild er í 142. gr. laga nr. 19/1991 um með- ferð opinberra mála. Varnaraðili kveðst fyrst hafa fengið hinn kærða úrskurð í hendur 25. júlí sl., eftir að hann hafði fengið vitn- eskju um hann daginn áður. Telst kæran fullnægja ákvæðum 2. mgr. 144. gr. laga nr. 19/1991. At hálfu sóknaraðila er þess krafist, að hinn kærði úrskurðar verði staðfestur. Í kæru sinni til Hæstaréttar kveðst varnaraðili ekki vera með ólöglega hunda á heimili sínu. Í greinargerð sóknaraðila kemur fram, að upplýsingar hafi borist um það frá yfirvöldum á Selfossi, að annar hunda varnaraðila væri nú skráður þar. Hins vegar segir sóknaraðili, að ekki sé vitað með vissu um geymslustað hins hunds- ins. Í gögnum málsins kemur fram, að hann hefur ekki verið að Ála- kvísl 126 í Reykjavík eftir uppkvaðningu hins kærða úrskurðar. Rúmur mánuður er liðinn, frá því að úrskurðurinn var kveðinn upp. Fram er komið í málinu samkvæmt framansögðu, að aðstæður eru nú aðrar en voru við uppkvaðningu úrskurðarins. Sóknaraðili hefur því ekki sýnt fram á, að efni séu til að láta úrskurðinn standa áfram, og verður hann því felldur úr gildi. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. 1914 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. júlí 1995. Lögreglustjórinn í Reykjavík hefur krafist þess, að heimiluð verði með dómsúrskurði húsleit að tveimur óleyfilegum hundum að Álakvísl 126 í Reykjavík, heimili Runólfs Oddssonar, kt. 290656-4519, og einnig í bifreið hans, IC-606. Lögreglan kveður Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur hafa farið þess á leit við lögreglu, að hún veitti aðstoð við að taka tvo hunda og færa í geymslu á Dýraspítalann. Borgarráð hafi afturkallað leyfi eiganda hundanna frá og með 1. júní sl., og hafi hann því ekki tilskilin leyfi fyrir hundunum, auk þess sem sameigendur Runólfs að Alakvísl 124-136 hafi kvartað undan þeim. Lögreglan hafi margsinnis reynt að ná sambandi við Runólf án árangurs. Þá hafi lögmaður Runólfs fullyrt í fram lögðu bréfi, að Runólfur muni ekki sjálfviljugur afhenda öðrum hundana. Þá er vitnað til þeirrar afstöðu Holl- ustuverndar ríkisins að mæla ekki með því, að aðgerðum verði frestað, á meðan málið er til meðferðar. Lögreglan kveðst rannsaka ætluð brot gegn samþykkt um hundahald í Reykjavík nr. 305/1989, lögum um hundahald nr. 7/1953 og lögum um holl- ustuhætti og heilbrigðiseftirlit nr. 81/1988 og kveðst einnig vísa til 1. mgr. 89. sbr. og 1. mgr. 90. gr. laga nr. 19/1991 varðandi kröfu um húsleit. Með vísan til alls framanritaðs, rannsóknargagna málsins og skírskotun til 1. mgr. 89. gr. og 1. mgr. 90. gr. laga nr. 19/1991 þykir verða að veita lög- reglustjóranum Í Reykjavík heimild til leitar á framangreindum stöðum, eins og krafist er og nánar greinir í úrskurðarorði. Arnfríður Einarsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Lögreglustjóranum í Reykjavík er heimilt að gera húsleit að tveim- ur Óleyfilegum hundum að Álakvísl 126 í Reykjavík á heimili Runólfs Oddssonar, kt. 290656-4519, og einnig í bifreið hans, IC-606. 1915 Föstudaginn 11. ágúst 1995. Nr. 273/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Magnúsi Björgvini Sveinssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A-liður 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Gunnlaugur Claessen og Haraldur Henrysson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. ágúst 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 9. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn og krefst þess, að gæslu- varðhaldstími verði ákveðinn til 15. september nk. kl. 16.00. Varnaraðili er undir rökstuddum grun um aðild að þeim brotum, er um getur í hinum kærða úrskurði. Að því athuguðu verður úr- skurðurinn staðfestur með vísan til forsendna hans. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 4. ágúst 1995. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að gæsluvarðhaldsvist, er Magnús Björgvin Sveinsson, kt. 201066-3289, hefur sætt frá 16. júní sl., verði framlengd allt til föstudagsins 15. september nk. kl. 16.00. Með úrskurðum 16. og 23. júní sl. var Magnúsi Björgvini Sveinssyni gert að sæta gæsluvarðhaldi vegna fjársvikabrota. Þá lá fyrir 31 kæra um fjársvik á hendur kærða. Frá 23. júní sl. hefur RLR tekið upp rannsókn á 14 fjár- svikabrotum, sem kærði er grunaður um. Að jafnaði er um að ræða kaup á vörum allt frá liðlega 10.000 krónum upp í rúmlega eina milljón króna. Kærði viðurkennir kaup á varningi þeim, sem um ræðir, og útgáfu tékka, þegar um þá er að ræða, en þeir hafa allir reynst innstæðulausir og kærði ekki greitt að neinu leyti vörur þær, sem hann hefur keypt. Þá kveðst hann 6 ekki muna, hvar hinir keyptu munir cru niður komnir, og hafa þeir ekki fundist Sýnilegt er. að kærði hefur serst sekur um stórfelld fjársvik. Ekki er trí- verðugt minnisleysi hans um, hvað bann hafi gert við vörur þær, er hann keypli, Rannsókn málsins er langt komin, nema hvað vörur þe hafa ekki fundist, Rannsóknarlögreglan styður kröfu sína við a- og eið |. mr. r. laga ur. 1911991, Ekki verður fallist á, að unnt sé að beita gæsluvarð- lið, eins og hér stendur á en kærði hefur setið í haldi með heimild í varðhaldi frá 16. júní sl. ins vegar bor að fallast á, að rannsóknarbagsmun ir standi tl þess, að gæsluvarðhald kærð verði framlengt, þó ekki svo lengi sem lögregla krefst Samkvæmt alið 1. mpr. 103. gr. laga nr. 19/1991 verði gæsluvarðhald kærða framlengt allt il löstudapsins 18. ágúst nk. Úrskurðarorð. Kærði, Magnús Björgvin Sveinsson, sæti áframhaldandi gæsluvarð haldi all tl Töstudngsins 18. ánúst nk. Kl. 16,00, 6 ekki muna, hvar hinir keyptu munir eru niður komnir. og hafa þeir ekki fundist ýnilegt er. að kærði hefur gerst sekur um stórfelld fjársvik, Ekki er trú- verðugt minnisloysi hans um, hvað hann hafi gert við vörur þær, er hann keypti. Rannsókn málsins er langi komin, nema hvað vörur þessar hafa, ekki fundist. Rannsóknarlögreglan styður kröfu sína við a- og e-ð 1. mer. 103. er. laga nr 1941991, Ekki verður fallist á, að unnt sé að beita gæsluvarð- haldi með heimild í eið, eins og hér stendur á. en kærði hefur setið í gæslu varðhaldi frá 16. júní sl. Hins vegar ber að fallast á, að rannsóknarhagsmun- ir standi til þess, að gæsluvarðhald kærða verði framlengt, þó ekki svo lengi sem lögrvgla krefst. Samkvæmt alið 1 mar. 103. pr. laga nr. 1941991 verði gæshuvarðbaldd kærða framlengt all tl föstudagsins 18. ágúst nk. Úrskurðarorð: Kærði, Magnús Björgvin Sveinsson, sæti áframhaldandi gæsluvarð. haldi alt il föstudagsins 18. ágúst nk, kl. 16.00, mw ekki muna, hvar hinir keyptu munir eru niður komnir. og hafa þeir ekki fundist. Sýnilegt er. að kverði hefur gerst sekur um stórfelld fjársvík. Ekki or trú verðugt minnisleysi hans um, hvað hann hali gert við vörur þær, er hann keypti, Rannsókn málsins er langt komin. nema hvað vörur þessar hala ekki fundist, Rannsóknarlögreglan styður kröfu sína við a og e-lið 1. mgr. 103. gr. laga nt. 194199), Ekki verður fallist á, að unnt sé að beita gasluvarð, haldi með heimild í elið, eins og hér stendur á. en kærði hefur setið í gæslu varðhaldi frá 16. júní sl. Hins vegar ber að fallast á ir standi til þess, að gæsluvarðhald kærða verði framlengt, þó ekki svo lengi sem lögregla krefst Samkvæmt a-lið 1 mer. 103. gr. laga nr. 19/1991 verði gæsluvarðhald kærða framlengt allt til föstudagsins 18. ágúst nk. að rannsóknar hagsmun Úrskurðarorð: Kærði, Magnús Björgvin Sveinsson, sæti áframhaldandi gæsluvarð- Þaldi allt tl föstudagsins 18. ágúst nk. kl. 16.00. 1917 Þriðjudaginn 15. ágúst 1995. Nr. 275/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Steinari Braga Lemacks Jósefssyni (Guðmundur Á gústsson hdl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. C-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Gunnlaugur Claessen og Hjörtur Torfason. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 11. ágúst sl., sem barst réttinum 14. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Þá er krafist kæru- málskostnaðar. Rannsóknarlögregla ríkisins, sem er aðili kærumáls þessa sam- kvæmt 141. gr. laga nr. 19/1991, krefst þess, að varnaraðila verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 miðvikudaginn 13. september 1995, eins og krafist var í héraði. Fyrir liggur rökstuddur grunur um aðild varnaraðila að verknaði, sem um getur í hinum kærða úrskurði. Að því athuguðu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar verður krafa sóknaraðila tekin til greina og varnaraðila gert að sæta gæslu- varðhaldi allt til kl. 16.00 miðvikudaginn 13. september 1995. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Varnaraðili, Steinar Bragi Lemacks Jósefsson, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 miðvikudaginn 13. september 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 11. ágúst 1995. Ár 1995, föstudaginn 11. ágúst, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Júlíusi B. Georgssyni dóm- arafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur með vísan til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 krafist þess, að Steinari Braga Lemacks Jósefssyni, kt. 230378-5259, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 13. september nk. kl. 16. Lagaákvæði, sem ætluð brot þykja varða við, eru 244. gr. eða 259. pr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Verjandi kærða mótmælti kröfu um gæsluvarðhald, en krafðist þess til vara, að varðhaldinu yrði markaður skemmri tími. Kærði var handtekinn laust eftir kl. 3 sl. nótt ásamt öðrum manni, þar sem þeir voru á leið frá bifreið, er stóð við húsið nr. 20 við Skaftahlíð. Skömmu áður hafði lögreglu verið tilkynnt, að tveir menn væru að fara inn í bifreiðar við Skaftahlíð/Lönguhlíð. Þegar lögreglumenn komu á vettvang, sáu þeir, að afturljós loguðu á bifreiðinni R-77595, þar sem hún stóð við framangreint hús. Er lögreglumenn nálguðust bifreiðina, fóru tveir menn úr henni og gengu brott og voru þá handteknir. Kærði hefur játað að hafa brotist inn í bifreiðina í félagi við manninn, sem handtekinn var með honum. Hann gerir lítið úr hlut sínum í málinu. Maðurinn, sem var með kærða, viðurkennir, að tilgangurinn hafi verið að nota bifreiðina til að flytja muni milli staða, en að því búnu hafi átt að skila henni á sama stað. Ber maðurinn, að kærði hafi spennt upp hurð bifreiðar- innar með skrúfjárni. Sjálfur hafi hann ætlað að aka henni, en þeir hafi ekki verið byrjaðir að reyna að gangsetja bifreiðina, þegar þeir urðu varir við lögreglu. Þeir hafi lagt upp í för frá dvalarstað kærða þeirra erinda að verða sér úti um bifreið og verið búnir að koma auga á bifreið neðar í sömu götu, en horfið frá því að brjótast inn í hana, þar sem þeir hafi séð, að fylgst var með þeim úr íbúð í nálægu húsi. Kærði var dæmdur til átta mánaða fangelsisvistar með dómi 15. mars sl. Hann hefur afplánað þá refsingu að hluta, en var veitt reynslulausn 1. júlí sl. Grunur beinist að kærða um tilraun til innbrotsþjófnaðar í hús eitt hér í borg aðfaranótt sl. mánudags. Gerð var krafa um gæsluvarðhald, en með úrskurði, upp kveðnum sl. þriðjudag, var kröfunni hafnað. Frásögn kærða í máli því, sem verið er að rannsaka, miðar að því að gera hlut sinn sem minnstan. Skýrsla félaga hans er á hinn bóginn trúverðug. Rökstuddur grunur er um aðild kærða að máli því, sem hann var handtek- inn út af sl. nótt. Þegar litið er til fyrri háttsemi kærða, en hann hefur á tæp- um Íl mánuðum sjö sinnum sætt gæsluvarðhaldi, og að hann virðist ekki ætla að láta skipast við reynslulausn, er full ástæða til að ætla, að hann muni halda áfram brotum, meðan máli hans er ekki lokið. Með vísan til þess og skírskotun til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 verður krafa Rann- sóknarlögreglu ríkisins um gæsluvarðhald yfir kærða tekin til greina, 1919 þó þannig, að gæsluvarðhaldið vari ekki lengur en til miðvikudagsins 6. september nk. kl. 16. Úrskurðarorð: Kærði, Steinar Bragi Lemacks Jósefsson, sæti gæsluvarðhaldi, þó ekki lengur en til miðvikudagsins 6. september nk. kl. 16. 1920 Fimmtudaginn 24. ágúst 1995 Nr. 28311993. — Rannsóknarlögregla ríkisins segn Birgi Þór Birgissyni (ltilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og e-liður 1, mgr. 103. pr. aga nr. 19, 1991 Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hastarétardónaranir Haraldur Henrysson nnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. ágúst sl som barst réttinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í L, mgr. 142. gr. laga nr. 191199 um meðferð opinberra mála, Hann krefst þess; aðallega. að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. en til vara að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími, Þá er krafist kæru- múlskostnaðar Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn or krefst þess, að varnaraðila verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til Kl. 16.00 sunnu daginn 1. október 1995, eins og krafist var í héraði Staðfest er sú niðurstaða héraðsdómara, að skilyrði til gæsluvarð- halds varnaraðila samkvæmt a- og eið 1, mer. 103. gr. ga nr. 197 1991 séu fyrir hendi. en telja verður varnaraðila síbrotamann. Sat kvæmi því er rétt að fallast á kröfu sóknaraðila um gæsluvarðhald yfir varnaraðila allt til kl. 16.00 sunnudaginn 1, oklóber 1905. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð Varnaraðili, Birgir Þór Birgisson. skal sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 sunnudaginn 1. október 1995 Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 18. ágúst 1995. Rannsóknarlúsregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og e-liðar I. mgr. 103. ær. laga nr. 19:1991, að Birgi Þór Bragasyni, ki. 210971-4839, án heimilisfangs, verði gert uð sæta gæsluvarðhaldi alli tl sunnodagsins októbær 1995 kl. 16:00 vegna grunar um brot sega 24. er. almennra hegn ingarlaga nr. 1971940 1920 Fimmtudaginn 24. ágúst 1995. Kannsóknarlögregta ríkisins gegn Birgi Þór Birgissy (Hilmar Ingimundarson hrl.) ar. 197 sæsluvarðhald, A- Kærun 1991 e-liður 1. mgr. 103. gr. lag Dómur Hæstaréttar. Mál þelta dkema hæstaréttardómararnir Haraldur Teneysson, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. ágúst sl., sem barst réttinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í |. mgr. 142. gr. laga nr. 1911991 um meðferð opinberra mála. Hana krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara. að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Þá er krafist kæru- málskostnaðar Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn og krefst þess, að varnaraðila verði gert að sætt gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 sunnu- daginn 1. október 1995, eins og Krafist var í héraði Staðfest er sú niðurstaða héraðsdómara, að skilyrði til gasluvarð. halds varnaraðila samkvæmt ið 1. mgr. 103. r. Jara nr. 197 1991 séu fyrir hendi, en telja verður varnarafila síbuntamann. Sarn- kvæmt því er rétt að fallast á kröfu sóknaraðila um sasluvarðhald yfir varnaraðila allt til kl. 16.00 sunnudaginn 1. október 1935. kostnaður verður ekki demdur. Kærumá Dómsorð Varnaraðili, Birgir Þór Birgisson. skal sela gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 sunnudaginn 1, október 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 18, ágúst 1995. Rannsóknarlönreala ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og e-liðar mgr. 103. gr, laga nr. 1991991, uð Birgi Þór Bragasyni, kt. 210971 4839, án heimilisfangs, verði ert að sæta gæsluvarðhaldi allt til sunndagsins 1 október 1995 kl. 16.00 vegna prunar um brot gegn 214, yr. almennra hegn- ingarlaga nr. 1971940. 1920 Fimmtudaginn 24. ápúst 1995, 1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins ey Birgi Þór Birgi (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og eliður 1. mgr, 103. yr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæsta sem barst rélfinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í |. mgr. 142. er. laga nr. 1941991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Þá er krafist kæru málskostnaðar Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn og krefst þess. að varnaraðila verði gerl að sæla gæsluvarðhaldi alll tl kl. 16.00 sunnu- daginn 1. október 1995. eins og krafist var í h Staðfest er sú niðurstaða héraðsdómara, að skilyrði til gæsluvarð- halds varnaraðila samkvæmi a- og elið 1. mer. 103. er. laga nr. 19 1991 séu fyrir hendi. en telja verður varnaraðila síbrotamann. Sam- kvæmt því er rétt að fallast á kröfu sóknaraðila um gæsluvarðhald yfir varnaraðila all til kl. 1644) sunnudaginn 1. október 1998. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. tar moð kæru 18. ágúst sl Dómsorð Varnaraðili. Birgir Þór Birgisson, skal sæta gæsluvarðhaldi all tl kl. 16.00 sunnudaginn 1. október 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 18 ágúst 1998. Kannsóknarlögregla víkisins hefur krafist þess með vísan il - og eliður 1 mr, I. pr laga nr 1991, að Birgi Þór Bragasyni, kl, J0SI-1830, án heimilisfang verði gert að Sæta gæsluvarðhaldi allt til sunnudagsins 1 október 1905 K, 1600 vegna srumar um brol gegn 244. pr. almenn ingarlna nr. 191040 hegar 1921 Kærði var handtekinn af RLR í gærkvöld kl. 20.15, eftir að hans hafði verið leitað um hríð vegna grunar um innbrot. Aðfaranótt 20. júlí sl. var brotist inn í tvö fyrirtæki á Akranesi, Tré- smiðjuna Akur hf., Smiðjuvöllum 9, og Byggingahúsið, Smiðjuvöllum 7. Stolið var Sharp-4500-ferðatölvu á síðarnefnda staðnum og 43-60.000 kr., slípirokk, fræsara, hleðsluskrúfjárni, þráðlausum síma og nokkrum grill- kveikjurum. Kærði neitaði aðild að innbrotunum við yfirheyrslu hjá RLR, en játaði í gær fyrir réttinum að hafa framið þessi innbrot og bar enn frem- ur, að hann hefði verið einn að verki. Að kvöldi sunnudagsins 6. ágúst sl. var brotist inn í húsið nr. 17 við Barðavog í Reykjavík. Til þjófanna sást á vettvangi, þar sem þeir voru að bera muni úr húsinu í bifreiðina R-12208. Lögreglan fór á heimili eiganda bifreiðarinnar, sem tjáði henni, að hann hefði lánað kærða bifreiðina, og enn fremur, að hann væri sennilega staddur að Dvergabakka 10, Reykjavík. Skömmu síðar fann lögreglan bifreiðina við Dvergabakka 10. Í húsinu fann lögreglan Viðar Daða Einarsson, þar sem hann var að henda hvítum plast- poka í ruslagat. Í poka í ruslatunnunni fann lögreglan m. a. muni, sem ann- ar húsráðenda að Barðavogi 17 hefur borið kennsl á sem muni úr svefnher- bergi sínu. Lögreglan hitti ekki kærða í húsinu að Dvergabakka 10 umrætt kvöld, en bróðir kærða, sem staddur var í íbúð þar á annarri hæð til hægri, hefur borið, að kærði hafi komið þangað ásamt Viðari Daða Einarssyni að kvöldi 6. ágúst sl. og þá haft í fórum sínum hvítan plastpoka. Kærði hefur neitað því að hafa framið innbrotið að Barðavogi 17. Hann hefur viðurkennt að hafa verið með bifreiðina, sem sást til á vettvangi brotsins, að láni, en segir hins vegar, að hann hafi lánað hana vini sínum, Guðmundi, og hafi hann frétt, að Guðmundur hafi brotist inn í hús við Barðavog. Kærði hefur enn fremur neitað því að hafa komið í Dverga- bakka 10 kvöldið, sem umrætt innbrot var framið. Síðari hluta gærdagsins var lögreglunni tilkynnt um innbrot í húsið nr. 17 við Fornastekk. Þar hafði húsráðandi komið að tveimur innbrotsþjófum, sem stukku á brott. Þjófarnir náðu samt að stela úrum, skartgripum og myndavél. Kærði hefur gengist við að hafa verið þarna á ferð ásamt öðrum. Þær athafnir, sem kærði er grunaður um, geta varðað við 244. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940 og gætu því varðað hann fangelsi. Þar sem kærði hefur viðurkennt að hafa haft bifreiðina R-12208 að láni á þeim tíma, sem innbrotið var framið, og vegna framburðar bróður kærða, Svein- bergs Þórs Birgissonar, þykir grunur lögreglu um aðild kærða að innbrotinu að Barðavogi 17 rökstuddur. Rannsókn þessa innbrots er enn á frumstigi. Lögregla á enn eftir að finna þýfið og manninn, sem kærði hefur bendlað við innbrotið. Er ástæða til að ætla, að kærði gæti torveldað rannsókn máls- ins, ef hann væri frjáls ferða sinna, svo sem með því að gera ráðstafanir með þýfið eða hafa áhrif á samseka. sem lögregla leitar nú að. Kærði hefur hlotið 16 refsidóma frá árinu 1988, og eru þeir flestir vegna þjófr júlí 1988 til 5. júlí 1994 verið dæmdur til óskilorðsbundinnar fangelsisvistar í samtals rúm fjögur ár. Hinn |. febrúar sl. veitti Fangelsismálastofnun ríkis- ins kærða reynslulausn á eftirstöðvum refsingar, sem nemur 180 dögum. Auk þeirra brota, sem kærði hefur viðurkennt fyrir réttinum, hefur hann að sögn lögreglu einnig gengist við fjórum þjófnaðarbrotum, fjórum þjófnaðar- tilraunum og tveimur nytjastuldum á tímabilinu 11. til 30. mars 1995. Rann- naðarbrota. Samkvæmt sa avottorði kærða hefur hann á tímabilinu 12. sóknargögn um þessi mál hafa verið send ríkissaksóknara. Á þeim tíma, sem liðið hefur, frá því að kærða var veitt reynslulausn, hefur hann setið um það bil eina viku í gæsluvarðhaldi og dvalist í um það bil mánuð í Krýsuvík til meðferðar vegna fíkniefnavandamála. Fyrir réttinum hefur komið fram, að persónulegar og félagslegar aðstæð- ur kærða eru bágar. Hann er heimilis- og atvinnulaus og hefur borið, að hann hafi leiðst að nýju út í afbrot, eftir að hann fékk reynslulausn í febrúar sl., vegna þess að hann hafi fljótlega hafið fíkniefnaneyslu, eftir að hann var laus úr fangelsi. Ljóst er, að kærði er síbrotamaður, sem á við fíkniefnavanda að stríða. Með hliðsjón af því, sem hér að framan hefur verið rakið, þykir hætta á, að kærði muni halda áfram brotum, á meðan máli hans er enn ólokið. Samkvæmt a- og c-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála þykir því rétt, að kærði sæti gæsluvarðhaldi, en þó eigi lengur en til 15. september nk. kl. 16.00. Áslaug Björgvinsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kærði, Birgir Þór Birgisson, sæti gæsluvarðhaldi, þó eigi lengur en til föstudagsins 15. september nk. kl. 16.00. 1923 Fimmtudaginn 24. ágúst 1995. Nr. 284/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Heiðari Þór Guðmundssyni (Sveinn Andri Sveinsson hdl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 21. ágúst sl., sem barst réttinum 22. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Sóknaraðili hefur einnig kært úrskurðinn og krefst þess, að varnaraðila verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 þriðju- daginn 29. ágúst 1995, eins og krafist var í héraði. Fyrir liggur rökstuddur grunur um aðild varnaraðila að þeim brotum, er um getur í hinum kærða úrskurði. Að því athuguðu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar verður krafa sóknaraðila tekin til greina og varnaraðila gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 þriðjudaginn 29. ágúst 1995. Dómsorð: Varnaraðili, Heiðar Þór Guðmundsson, skal sæta gæslu- varðhaldi allt til kl. 16.00 þriðjudaginn 29. ágúst 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. ágúst 1995. Ár 1995, laugardaginn 19. ágúst, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Áslaugu Björgvinsdóttur dómarafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Heiðari Þór Guðmundssyni, kt. 130758- 6499, Mánagötu 3, Grindavík, verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til þriðjudagsins 29. ágúst 1995 kl. 16.00 vegna grunar um brot gegn 244. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. 1924 Kærði var handtekinn kl. 4.04 sl. nótt af lögreglunni í Reykjavík í kjölfar þeirrar tilkynningar frá lögreglunni í Kópavogi þá fyrr um kvöldið, að kærði hefði komið inn á heimili barna sinna að Hringbraut 50, Hafnarfirði, með afsagaða haglabyssu og skotfæri. Vopnaðir sérsveitarmenn leituðu kærða um kvöldið. Einnig var RLR að leita hans vegna grunar um innbrot að undanförnu. Kærði var handtekinn í bifreiðinni Y-525 á Haðarstíp, skömmu eftir að hann fór á brott úr veitingastaðnum Hafnarkránni í Hafnarstræti. Í bifreiðinni fannst afsöguð haglabyssa, og var hún hlaðin. Í bifreið þeirri, sem kærði kom á að heimili barna sinna, fannst haglabyssa og ýmiss konar skotfæri. Í bílnum fundust tékkar og annað þýfi úr innbroti í Kaupfélag Steingrímsfjarðar, Drangsnesi, 17. ágúst sl. Rannsókn lögreglunnar beinist að innbrotum, sem framin voru á tímabil- inu 11. til 17. ágúst sl. og hún hefur haft til rannsóknar undanfarið. Um er að ræða eftirfarandi innbrot: Innbrot, sem framin voru í bankaútibúi Landsbankans og útibúi Pósts og síma í Þykkvabæ, Rangárvallasýslu, á tímabilinu 11. ágúst til 14. ágúst sl. Þjófunum tókst ekki að opna peningaskáp, en í póstafgreiðslunni komust þjófarnir yfir frímerki fyrir u. þ. b. 200.000 kr. Innbrot í Hótel Bifröst í Borgarfirði aðfaranótt 16. ágúst sl., en þaðan var stolið fjárhæð, sem nemur u. þ. b. 420.000 krónum og leðurskjalatösku. Innbrot í Kaupfélag Steingrímsfjarðar á Hólmavík aðfaranótt 17. ágúst sl., en þaðan var stolið fjármunum, sem nema u. þ. b. 400.000 krónum, tóbaki að verðmæti u. þ. b. 316.000 krónum, haglaskotum og fleira. Þrjú innbrot á Drangsnesi aðfaranótt 17. ágúst sl., nánar tiltekið í Kaup- félag Steingrímsfjarðar, bensínafgreiðslu Skeljungs og Hraðfrystihús Hólmadrangs hf. Í þessum þremur innbrotum var stolið fjármunum, að verðmæti u. þ. b. 350.000 kr., og verðmætum tækjum, svo sem tölvu og tölvuprentara. Kærði er grunaður um að hafa framið ofangreind innbrot ásamt Tómasi Jakobi Sigurðssyni, sem nú sætir gæsluvarðhaldi. Kærði hefur viðurkennt að hafa verið á ferðalagi fyrir vestan með Tómasi fyrir u. þ. b. tveimur til þremur dögum. Hann hefur neitað aðild að þeim innbrotum, sem honum eru gefin að sök. Um klukkan 18.00 í gær, föstudaginn 18. ágúst, lagði RLR hald á gífurlegt magn þýfis, sem lögreglan fann í kjallaraherbergi, er hún segir kærða hafa aðsetur í að Stóragerði 10, og er búið að bera kennsl á hluti, sem stolið var í innbroti í Kaupfélag Steingrímsfjarðar, Hólmavík, og Hraðfrystihús Hólmadrangs hf., Drangsnesi, 17. ágúst sl. Einnig fannst þar píróseðill vegna stöðumælasektar á bifreiðina OV-633, en til ferða þeirrar bifreiðar 1925 sást í Borgarfirði aðfaranótt 16. ágúst sl. og á Hólmavík og Ströndum 17. ágúst. Á þröskuldi, þar sem gengið er inn í herbergið, fannst hluti af skófari sömu gerðar og skóför, sem RLR hefur fundið á innbrotsvettvangi í Þykkvabæ, Drangsnesi og Hólmavík. Á veitingastaðnum Hafnarkránni lagði lögreglan í gær, 18. ágúst, hald á stóra svarta ferðatösku, sem full var af tóbaki. Bjarni J. Bogason rann- sóknarlögreglumaður hefur borið kennsl á töskuna sem eina af þeim tösk- um, er stolið var í innbroti í Kaupfélag Steingrímsfjarðar, Hólmavík, 17. ágúst sl. Við yfirheyrslur hjá RLR í dag kvaðst barþjónn á Hafnarkránni, Hafþór Ingi Samúelsson, hafa fengið töskuna ásamt tveimur öðrum töskum og einum trékassa frá kærða til geymslu. Í tveimur af töskunum var mikið magn af vindlingalengjum. Fyrir réttinum hefur kærði viðurkennt að hafa verið á bifreiðinni KU-494, Subaru-Justy, í gærdag og aðeins fram á kvöldið. Kveðst hann hafa fundið þá muni, sem fundust í bifreiðinni, í herberginu að Stóragerði 10 og freistast til að taka þá með sér. Hann hefur enn fremur borið, að taskan, sem fannst á Hafnarkránni í gær, hafi verið einn þeirra muna. Kærði hefur neitað því, að hann hafi aðsetur í umræddu herbergi, en segist hafa komið þangað áður með Tómasi. Rannsókn máls þessa er á frumstigi, og er m. a. eftir að hafa uppi á ein- hverju þýfi, einkum peningum, þótt töluverður hluti þess sé fundinn. Skýr- ing kærða á ferðum sínum fyrir vestan ásamt Tómasi, sem er einnig grunað- ur um aðild að innbrotunum, er óljós, og neitun hans við því, að hann hafi umráð yfir herberginu að Stóragerði 10, þykir ótrúverðug í ljósi skýrslu deildarfulltrúa Rannsóknarlögreglu ríkisins, Hannesar G. Thorarensen, þar sem fram kemur, að í gær, þegar rannsóknarlögreglumenn voru í kjallara- herberginu að Stóragerði 10, hafi tveir menn komið þangað þeirra erinda að heimsækja Heiðar Þór Guðmundsson. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, og rannsóknargagna málsins þykir grunur lögreglu um aðild kærða að framangreindum brotum rök- studdur. Þessi brot varða við 244. gr. almennra hegningarlaga og gætu því varðað kærða fangelsi. Ástæða þykir til að ætla, að kærði gæti torveldað rannsókn málsins, svo sem með því að hafa áhrif á vitni eða með undan- skoti þess þýfis, sem lögreglan leitar enn að, ef hann væri frjáls ferða sinna. Samkvæmt a-lið 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála þyk- ir því rétt að taka kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins til greina, en þó þann- ig, að kærði sitji eigi lengur inni en til föstudagsins 25. ágúst nk. kl. 17.00. Áslaug Björgvinsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. 1926 Úrskurðarorð: Kærði, Heiðar Þór Guðmundsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til föstu- dagsins 25. ágúst nk. kl. 17.00. 1927 Föstudaginn 1. september 1995. Nr. 289/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Tómasi Jakobi Sigurðssyni (Jón Sigfús Sigurjónsson hdl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. A- og c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 25. ágúst 1995, sem barst réttinum 28. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess, að varnaraðila verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 mánudaginn 9. október 1995, en til vara, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Varnaraðili krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Varnaraðili hefur ekki kært úrskurð þennan réttilega til Hæsta- réttar, sbr. 3. mgr. 144. gr. laga nr. 19/1991. Koma því framangreindar kröfur hans ekki til álita. Í hinum kærða úrskurði er greint frá brotum þeim, sem varnar- aðila eru gefin að sök. Ber að fallast á, að nægilega rökstuddur grunur beinist að honum til þess að telja fullnægt skilyrðum til gæsluvarðhalds á grundvelli a-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Krafa sóknaraðila um gæsluvarðhald lýtur að þrettán innbrotum á tímabilinu júní til ágúst 1995, sem varnaraðili er sakaður um aðild að. Samkvæmt sakavottorði varnaraðila hefur hann á árunum 1979 til 1993 hlotið fjórtán refsidóma, þar af tólf fyrir brot gegn almenn- um hegningarlögum. Af framangreindum ástæðum er einnig nægi- legt tilefni til gæsluvarðhalds yfir varnaraðila á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Verður krafa sóknaraðila því tekin til greina og varnaraðila gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til kl. 16.00 mánudaginn 9. október 1995. 1928 Dómsorð: Varnaraðili, Tómas Jakob Sigurðsson, skal sæta gæsluvarð- haldi allt til kl. 16.00 mánudaginn 9. október 1995. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. ágúst 1995. Ár 1995, föstudaginn 25. ágúst, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Áslaugu Björgvinsdóttur dóm- arafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til a- og c-liðar 103. gr. laga nr. 19/1991, að Tómasi Jakobi Sigurðssyni, kt. 060762-5709, Hraungerði við Suðurlandsveg, Reykjavík, verði gert að sæta áfram gæslu- varðhaldi allt til mánudagsins 9. október 1995 kl. 16.00 vegna grunar um brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Rannsókn lögreglu beinist að innbrotum, sem framin voru á tímabilinu 20. júní til 17. ágúst sl. og hún hefur haft til rannsóknar undanfarið. Um er að ræða eftirfarandi innbrot: Innbrot í Kirkjuhúsið, Laugavegi 31, Reykjavík, 8. júlí sl., þar sem stolið var meðal annars tölvu, altarissetti, hökli og útvarpi. Innbrot í afgreiðslu Landsbanka og útibú Pósts og síma í Þykkvabæ, Rangárvallasýslu, á tímabilinu 11.-14. ágúst sl. Ekki tókst þjófunum að opna peningaskáp bankans, en úr póstafgreiðslunni var hins vegar stolið frímerkjum, að verðmæti u. þ. b. 90.000. kr. Innbrot í Hótel Bifröst í Borgarfirði aðfaranótt 16. ágúst sl., þar sem stol- ið var u.þ.b. 420.000 kr. í peningum, ávísunum og greiðslukortanótum auk smáhluta. Innbrot á Hólmavík aðfaranótt 17. ágúst sl., þar sem stolið var u. þ. b. 200.000 kr. í peningum og 50.000 kr. í ávísunum, kortakvittunum fyrir u. þ. b. 151.000 kr., tóbaki. að verðmæti u. þ. b. 316.000 kr., haglaskotum, tveimur ferðatækjum með geislaspilurum, þráðlausum síma, rakvél, úrum, vasatölvum o. fl. Innbrot í verslun Kaupfélags Steingrímsfjarðar, Drangsnesi, aðfaranótt 17. þ. m., þar sem stolið var u. þ. b. 200.000 kr. í tékkum og peningum, tóbaki, að verðmæti u. þ. b. 120.000 kr., og geisladiskum og kassettum, að verðmæti rúmlega 200.000 kr. Innbrot í bensínafgreiðslu Skeljungs, Drangsnesi, aðfaranótt 17. þ. m., þar sem stolið var 31.552 kr. í peningum. Innbrot í Hraðfrystihús Hólmadrangs hí., Drangsnesi, þar sem stolið var tölvu ásamt fylgihlutum og prentara. Stuldur loftpressu úr nýbyggingu við Kleppsveg 62, Reykjavík, sem til- kynnt var um 20. júní sl. 1929 Innbrot aðfaranótt 6. ágúst sl. á vélaverkstæði Síldarvinnslu Neskaup- staðar í Neskaupstað, en þaðan var stolið 50-100.000 kr., þremur símum og tveimur talstöðvum. Innbrot aðfaranótt 15. ágúst sl. í verslun Skeljungs hf., Seljabót 1, Grinda- vík, en þaðan var stolið u. þ. b. 50.000 kr., ávísanahetti, faxtæki, tölvu, sím- boða, nokkrum vinnugöllum og skiptimynt. Innbrot aðfaranótt 15. ágúst sl. í verslun Olíufélagsins hf., Essó, Seljabót 4, Grindavík, en þaðan var stolið tölvu, faxtæki, útvarpstæki, bílahátalara- settum, skotum, ýmsum smáhlutum og stimplum. Innbrot á skrifstofu sýslumannsins í Keflavík-Grindavík 15. þ. m., en það- an var stolið 183.700 krónum. Með úrskurði, sem var kveðinn upp í Héraðsdómi Reykjavíkur 18. ágúst sl., var kærða samkvæmt a-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til dagsins í dag kl. 16.00. Var það meðal annars niður- staða dómsins, að grunur lögreglu um aðild kærða að innbrotum, sem fram- in voru á tímabilinu 8. júlí til 17. ágúst sl. í Kirkjuhúsið að Laugavegi 31, Reykjavík, Hótel Bifröst í Borgarfirði, Kaupfélag Steingrímsfjarðar á Hólmavík, Kaupfélag Steingrímsfjarðar, Drangsnesi, bensínafgreiðslu Skeljungs, Drangsnesi, Hraðfrystihús Hólmadrangs hf., Drangsnesi, og í bankaútibú Landsbankans og útibú Pósts og síma í Þykkvabæ, Rangárvalla- sýslu, væri rökstuddur. Sú niðurstaða stendur. Grunur lögreglu um, að kærði eigi aðild að stuldi loftpressu, sem stolið var frá fyrirtækinu Húsvirki hf. úr nýbyggingu við Kleppsveg 62 í Reykja- vík, er reistur á því, að slík vél fannst á innbrotsvettvangi í Þykkvabæ 14. ágúst sl. Ber sú vél sama raðnúmer og vélin, sem fyrrnefnt fyrirtæki keypti í apríl sl., og hefur verkstjóri fyrirtækisins borið kennsl á vélina, og jafnframt, að hún sé vélin, sem stolið var. Grunur lögreglu um aðild kærða að innbrotinu á vélaverkstæði S.V. N. við Eyrargötu í Neskaupstað er reistur á því, að kærði hafi verið staddur í Neskaupstað á þeim tíma, sem brotist var inn, en farið á brott í skyndi um kl. 7.00 sama morgun. Utan við glugga þann, er innbrotsþjófurinn fór inn um, fannst enn fremur leðurveski, sem kærði hefur viðurkennt, að sé sín eign, og að hann hafi verið með það í för sinni í Neskaupstað. Kærði hefur ekki gefið skýringu á því, hvers vegna veskið fannst þarna, en hann telur, að hann hafi tapað því í miðbæ Neskaupstaðar laugardagskvöldið 5. ágúst sl. Grunur lögreglu um aðild kærða að innbrotinu í verslun Skeljungs hf. í Grindavík er byggður á því, að við leit í bifreið kærða, R-65965, Daihatsu Charade, 17. ágúst sl. hafi fundist faxtæki og boðtæki, sem stolið var í því innbroti. 62 Hæstaréttardómar III 1930 Grunur lögreglu um aðild kærða að innbroti í verslun Olíufélagsins hf., Essó, í Grindavík er studdur því, að hluti þýfisins hafi fundist við leit lög- reglu í kjallaraherbergi að Stóragerði 10, Reykjavík, en þar hafi einnig fundist fingraför kærða. Grunur lögreglu um aðild kærða að innbroti á skrifsta ; Keflavík-Grindavík er reistur á því, að við leit í fynmneliðu herbergi að Stóragerði 10 hafi fundist tvö kúbein, sem nú eru til rannsóknar hjá RLR, og segir lögreglan. að gerð verði samanburðarrannsókn á verkfæraförum á vettvangi og þeim förum, sem kúbein valda. Brot þau, sem kærði er grunaður um, varða við 244. gr. almennra hegn- ingarlaga og gætu því varðað kærða fangelsi. Með vísan til þess, sem að framan er rakið, og rannsóknargagna málsins þykir grunur lögreglu um að- ild kærða að framangreindum brotum rökstuddur, en neitun hans um aðild að fyrrnefndum brotum þykir ótrúverðug og einnig skýring hans á þýfi, er fannst í bifreið hans. Þá er einnig haft í huga, að kærði hefur borið, að hann hafi framfleytt sér í sumar með sölu gamalla muna, sem hann hafi safnað að sér undanfarin ár, í Kolaporti. Fyrir réttinum lagði deildarstjóri rannsóknarlögreglunnar áherslu á það, að kærði lægi undir grun um að hafa einn eða í félagi við aðra staðið að framangreindum innbrotsþjófnaði og veruleg hætta væri á, að kærði gæti torveldað rannsókn málsins með því að koma undan munum og hafa sam- band við samseka og hugsanleg vitni, en lögreglan telur, að mikill hluti þýfisins sé kominn í hendur einstaklinga, er gætu átt hlutdeild í þeim brot- um, sem kærði er grunaður um. Lögreglan á enn eftir að finna að minnsta kosti 1.000.000 kr. í reiðufé auk ýmissa muna úr þeim innbrotum, sem kærði er grunaður um. Rannsókn máls þessa er umfangsmikil, og er henni enn ólokið. Í ljósi þessa er fallist á það með lögreglu, að ástæða sé til að ætla, að kærði gæti torveldað rann- sókn málsins. svo sem með undanskoti þeirra fjármuna, sem enn er leitað, og haft áhrif á samseka eða vitni, ef hann væri frjáls ferða sinna. Með hliðsjón af sakavottorði kærða, þar sem fram kemur. að hann fékk síðast dóm fyrir auðgunarbrot árið 1991 og síðast dóm fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga árið 1988, þykir ekki unnt að fallast á það með rannsóknarlögreglu, að brotaferill kærða sé með þeim hætti að ætla megi að hann muni halda áfram brotum, meðan málum hans er enn ólokið, og verður kærði því ekki úrskurðaður í gæsluvarðhald á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 þykir því rétt, að kærði sæti gæsluvarðhaldi, en þó eigi lengur en til miðvikudagsins 6. september nk. kl. 16.00. 1931 Áslaug Björgvinsdóttir dómarafulltrúi kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kærði, Tómas Jakob Sigurðsson, sæti gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 6. september nk. kl. 16.00. 193. Miðvikudaginn 6. pt 1995, Nr. 29311995. — Rannsóknarlögregla ríl segn lkhar Nanava (Sigmundur Hannesson hrl.) Kærumál, G sluvarðhald. 2. mgr. 103. er. laga nr. 1971991 Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar ( Gunntnugur Chessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréltar með kæru 3). ágúst sl.. sem barst réttinum . september 1995, Kæruheimild er í 1. myr. 142. ær. laga nr. 19/1991 um meðlerð opinberra mála. Hann krefst þess, aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gilli, en til vara. að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krelst hann kærumálskosin- aðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar að niður- stöðu til, en á grundvelli b-liðar 1. myr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19 1901. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- lestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. lason Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðlestur Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 31. ágúst 1995. Ár 1995, fimmtudapinn 31. ágúst, er á Jómþinsi Héraðsdóms Reykjaness, sem háð er að Brekkugölu 2, Hafnarfirði. af Benedikt Bugasyni dómara fulltrúa. kveðinn upp úrskurður þessi Rannsóknarlögtegla víkisins hefur krafist þess, að Malkhar Nanava fæddur 24. mars Il í borginni Poti, Guorgíu, tl heimilis að Puskinsp í sömu borg. verði gcrl uð sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt ril mið. vikudagsins á október 1995 kl. 16.00 vegna ætlaðs brots á 194, pr. almennra hegningarlaga nr. 1911940, sbr. 2. pr. Inga nr. #011992. Um lagaheimild er vís- að tl liðar mgr 100 r laga nt. JOI um meðferð opubetra mála sv og 2. mr. sömu greinar. Kærði hefur andmælt fram kominni kröfu, 1932 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 203/1995. — Rannsóknarlögregla rí (Sigmundur Hannosson hrl.) Malkhar Nanava | Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hestaréltardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 31, ápúst sl., sem Þari réttinum L, september 1995, Kæruheimild cr í 1. mgr. 142. er. laga nr. 19/1991 um meðlerð opinberra mála. Hann krefst þess, aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krefst hann kærumálskostn aðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar að niðui stöðu til, en á grundvelli b-liðar 1. mgr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19 1991 Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur. skurður Héraðsdóms Reykjaness 31. ágúst 1995. Ár 1995, Érníutagjan 31 ágúst, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjaness, | sem háð er að Brékkupötu 2, Hafnarfirði, af Benedikt Bopasyni dómara fulltrúa. kveðinn up úrskurður þes Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að Malkhar Nanava, fæddur 24. mars 1961 í borginni Poti, í sömu borg, verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt til mið- vikudagsins 4, október 1995 kl, 16.00 vegna æilaðs brots á 194, gr. almennra hegningarluga nr. 1911940. er. laga nr. 40/1992. Um lagaheimild er vís að til b-liðar 1. mpr. 103. pr. laga nr. 19/1901 um meðlerð opinberra mála sv 2. mp. sömu préinar. Kærði hefur andmælt fram Kominni kröfu vrgíu. il heimilis að Puskinsgötu 76) 1932 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 293/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins (Sigmundur Hannesson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. 2. mgr. 103. ær. laga nr. 1971991 Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslasor mnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu tl Hæstaréttar með kæru 31. ágúst sl sem barst réttinum 1 september 1995. Kiæruheimild er í |. mgr. 142. er. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, ann krelsl þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara. að gæsluvarðhaldslími verði styttur. Þá krefst hann kierumálskostn- aðar Sóknaraðili krefst staðfestinear hins kærða úrskurðar að niður stöðu til, en á grundvelli b-liðar 1. mgr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19 1 (991 Með vísan til forsendna hins kærða úrskurður verður hann stað festur, Kierumálskosinaður verður ekki dæmdur Dómsorð Hinn kærði úrskurður er staðfestur, Úrskurður Iléraðsdóms Reykjaness 31. á Ár 1995, immiudasinn 31. ágúst, er á dómþinsi Héraðsdóms Reykjaness, sem háð cr að Brekkugötu 2. Hafnarfirði, af Benedikt Bogasyni dómara. fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þes Rannsóknarlögreln ríkisins hefur Krist þess, að Malkhar Nanavu. fæddur 24. mars I96l í borginni Poti. Georgíu, til heimilis að Puskinspótu 70 í sömu borp. verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi alll til mið- Vikudapsins 4. október 1995 kl. 160) vegna ællaðs brots á 194. gr. almennra heningarlaga nr. 19:1940, sbr, 2. yr. laga nr. 4041992. Um lagaheimild er vís að til b liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála sva og 2. mer. sömu greinar. Kærði hefur andmælt fram Konninni keilu, 1933 Með úrskurði dómsins frá 5. ágúst sl. var kærða gert að sæta gæsluvarð- haldi allt til 30. ágúst kl. 16.00. Með ákæruskjali, dagsettu 30. ágúst 1995, á hendur kærða er honum gefið að sök að hafa í félagi við aðra skipverja b/v Atlantic Princess þröngvað kæranda, Ó. með ofbeldi til holdlegs samræðis og munnmaka. Er brot þetta talið varða við 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992. Álit réttarins. Ekki hafa verið leiddar nægar líkur að því, að kærði muni reyna að koma sér undan málsókn eða fullnustu refsingar, þótt togarinn b/v Atlantic Princess hafi nú haldið frá landi til veiða, enda dygðu önnur úrræði til að tryggja nærveru hans. Verður kærða því ekki gert að sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli b-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Á hinn bóginn fella bráða- birgðaniðurstöður DNA-rannsóknar sterkan grun á kærða um að hafa framið verknað gegn kæranda, Ó, jafnvel í félagi við aðra, sem varðað getur við 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992, en viðurlög við slíku broti geta varðað allt að 16 ára fangelsi eða ævilangt. Með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 þykir því verða að taka kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins til greina, og verður kærða gert að sæta gæslu- varðhaldi til miðvikudagsins 4. október 1995 kl. 16.00. Úrskurðarorð: Kærði, Malkhaz Nanava, skal sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 4. október 1995 kl. 16.00. 1934 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 294/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn David Kuprava (Sigmundur Hannesson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 31. ágúst sl., sem barst réttinum 1. september 1995. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess aðallega, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara, að gæsluvarðhaldstími verði styttur. Þá krefst hann kærumálskostn- aðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar að niður- stöðu til, en á grundvelli b-liðar 1. mgr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/ 1991. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 31. ágúst 1995. Ár 1995, fimmtudaginn 31. ágúst, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjaness. sem háð er að Brekkugötu 2, Hafnarfirði, af Benedikt Bogasyni dómara- fulltrúa. kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess, að David Kuprava, fædd- ur 23. ágúst 1964 í borginni Tbilisi, Georgíu, skrásettur til heimilis í borg- inni Poti í sama landi, verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 4. október 1995 kl. 16.00 vegna ætlaðs brots á 194. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992. Um laga- heimild er vísað til b-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opin- berra mála svo og 2. mgr. sömu greinar. Kærði hefur andmælt fram kom- inni kröfu. 1935 Með úrskurði dómsins frá 5. ágúst sl. var kærða gert að sæta pæsluvarð- haldi allt til 30. ágúst sl. kl. 16.00. Með ákæruskjali, dagsettu 30. ágúst 1995, á hendur kærða er honum gefið að sök að hafa í félagi við aðra skipverja b/v Atlantic Princess þröngvað kæranda, S, með ofbeldi til holdlegs samræðis, en til vara haft samræði við konuna, sem sökum ölvunarsvefns gat ekki spornað við verknaðinum. Er brot þetta talið varða við 194. gr., en til vara við 196. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. og 4. gr. laga nr. 40/1992. Álit réttarins. Ekki hafa verið leiddar nægar líkur að því, að kærði muni reyna að koma sér undan málsókn eða fullnustu refsingar, þótt togarinn b/v Atlantic Princess hafi nú haldið frá landi til veiða, enda dygðu önnur úrræði til að tryggja nærveru hans. Verður kærða því ekki gert að sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli b-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Á hinn bóginn fella bráða- birgðaniðurstöður DNA-rannsóknar sterkan grun á kærða um að hafa framið verknað gegn kæranda, S, jafnvel í félagi við aðra, sem varðað getur við 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 40/1992, en viðurlög við slíku broti geta varðað allt að 16 ára fangelsi eða ævilangt. Með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 þykir því verða að taka kröfu Rannsóknarlögreglu ríkisins til greina, og verður kærða gert að sæta gæslu- varðhaldi til miðvikudagsins 4. október 1995 kl. 16.00. Úrskurðarorð: Kærði, David Kuprava, skal sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi til miðvikudagsins 4. október 1995 kl. 16.00. 1936 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 225/1995. — Lánasjóður íslenskra námsmanna (Arnmundur Backman hrl.) gegn Hermanni Jóhannssyni og Geir Jónssyni Kærumál. Skjöl. Frávísunarúrskurður staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 19. júní 1995, sem barst réttinum með kærumálsgögnum S. júlí sl. Um kæruheim- ild vísar hann til j-liðar 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/991 um meðferð einkamála. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðilar hafa ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. júní 1995. Mál þetta, sem var dómtekið 7. mars 1995. er höfðað með stefnu, birtri 6. janúar 1995 og 7. janúar 1995. af Lánasjóði íslenskra námsmanna, kt. 710169-0989, Laugavegi 77, Reykjavík, á hendur Hermanni Jóhannssyni, kt. 260554-3609, Baldursbrekku 9, Húsavík, og Geir Jónssyni, kt. 180455-4699. Breiðvangi 3, Hafnarfirði. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði gert að greiða 534.324 kr. ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 3. kafla laga nr. 25/1987 af 59.503 kr. frá 1. september 1992 til 1. mars 1993. af 88.356 kr. frá 1. mars 1993 til 1. septem- ber 1993, af 149.137 kr. frá 1. september 1993 til 1. mars 1994. af 178.853 kr. frá 1. mars 1994 til 3. ágúst 1994. af 534.324 kr. frá 3. ágúst 1994 til greiðslu- dags. Þá er krafist vaxtavaxta samkvæmt 12. gr. sömu laga, er leggist við höfuðstól á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn 1. september 1993. 1937 Loks krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu að mati réttarins auk virðisaukaskatts af honum. Mál þetta var þingfest á reglulegu dómþingi 24. janúar 1995 og dómtekið 7. mars sama ár. Hinn 1. apríl sama ár var málið endurupptekið í því skyni að gefa stefnanda kost á að gera frekari grein fyrir málatilbúnaði sínum. Úrskurður var kveðinn upp í málinu 3. maí 1995 af Áslaugu Björgvins- dóttur dómarafulltrúa, og var málinu vísað frá dómi. Stefnandi skaut mál- inu til Hæstaréttar með kæru 16. maí sama ár. Með dómi Hæstaréttar 7. júní sama ár var úrskurðurinn felldur úr gildi og öll meðferð málsins fyrir Hér- aðsdómi Reykjavíkur. Samkvæmt dómi Hæstaréttar er sú niðurstaða reist á dómi réttarins, upp kveðnum 18. maí 1995, í málinu nr. 103/1994, þar sem komist var að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dóms- valdsins, ...“. Málinu var því vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Hinn 15. júní 1995 var máli þessu enn á ný úthlutað til Áslaugar Björg- vinsdóttur, dómarafulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Sú breyting hefur orðið á stöðu fulltrúans við dómstólinn, síðan framangreindur úrskurður var kveðinn upp, að með 1. gr. laga nr. 80/1995 frá 31. maí 1995, sem öðluð- ust þegar gildi, var dómsmálaráðherra heimilað að skipa fulltrúa við hér- aðsdómstól til að framkvæma dómsathafnir í umboði og á ábyrgð dóm- stjóra. Samkvæmt 2. mgr. 1. gr. sömu laga getur dómstjóri falið fulltrúa að annast hvers konar dómsathafnir, en þó ekki að fara með og leysa að efni til úr einkamálum, þar sem vörnum er haldið uppi, eða opinberum málum, frá því að þau koma til aðalmeðferðar. Í 2. gr. laga nr. 80/1995 er enn frem- ur kveðið á um, að ákvæði 3. mgr. 8. gr. laga nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði gildi einnig um dómarafulltrúa, en sam- kvæmt því getur dómsmálaráðherra vikið dómarafulltrúa frá embætti um stundarsakir, en er síðan skylt að höfða mál á hendur fulltrúanum til emb- ættismissis svo fljótt sem verða má. Í samræmi við framangreinda breytingu á lögum um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði setti dómsmála- ráðherra 31. maí 1995 dómarafulltrúann, sem fer með mál þetta, til þess að vera fulltrúi við Héraðsdóm Reykjavíkur frá 31. maí 1995 að telja til og með 30. september 1995 til að framkvæma dómsathafnir í umboði og á ábyrgð dómstjóra. Hinn 6. júní sama ár strengdi fulltrúinn þess heit að halda stjórnskipunarlög ríkisins og landslög almennt og rækja störf sín af alúð og árvekni. Forsendur og niðurstöður. Við þingfestingu málsins var ekki sótt þing af hálfu stefndu. Í stefnu kemur fram, að krafa stefnanda sé vegna námslána stefnda Hermanns, sem 1938 hann hafi tekið hjá stefnanda og séu tryggð með sjálfskuldarábyrgð stefnda Geirs. Stefnandi segir, að til skuldarinnar hafi verið stofnað með útgáfu skuldabréfa árin 1982, 1983 og 1984. Hinn 3. ágúst 1994 hafi lánið allt verið gjaldfellt vegna verulegra vanskila allt frá gjalddaga þess 1. september 1992 með ákvörðun stjórnar samkvæmt heimild í 11. gr. laga nr. 72/982. Stefn- andi vísar meðal annars í meginreglur kröfu- og samningaréttar um greiðsluskyldu fjárskuldbindinga og laga nr. 72/1982. einkum 11. gr. Ekki er gerð frekari grein fyrir samningum aðila. Skuldabréfunum, sem kröfur stefnanda eru reistar á, er á engan hátt lýst, og ekki er getið útgáfu- dags, upphaflegrar lánsfjárhæðar, lánsnúmers eða greiðsluskilmála hvers skuldabréfs um sig Þessi vanreifun málsins í stefnu brýtur verulega gegn 80. gr. laga nr. 91/1991. Stefnandi hefur lagt fram ljósrit fimm skuldabréfa. en aðeins eitt þeirra er þingmerkt um framlagningu, og er það nr. 2. Í skrá stefnanda um fram lögð skjöl er dómskjal nr. 2 sagt vera „staðfest afrit skuldabréfa“. Á um- ræddum ljósritum er að finna stimpiláletrunina „Lánasjóður íslenskra námsmanna, Reykjavík“, og er þar ritað „rétt afrit staðf.“ ásamt ólæsilegri skammstöfun. Í skriflegri sókn hefur stefnandi leitast við að rökstyðja þá skoðun sína, að ekki sé nauðsynlegt að leggja fram í dóminum frumrit ofangreindra skuldabréfa. Hann segir stefnanda vera opinbera stofnun, sem starfi sam- kvæmt sérstökum lögum, er um hana gildi, sbr. nú lög nr. 21/1992. Stefnandi hafi gefið út vottorð um tilvist láns til stefnda og skuldabréf þau, sem liggi til grundvallar því láni, sbr. 71. gr. laga nr. 91/1991. Ekkert liggi fyrir um, að draga megi vottorð þetta í efa á nokkurn hátt. Skuldabréfin, sem liggi inn- heimtu námslána stefnda til grundvallar, séu ekki hefðbundin viðskiptabréf. Þau séu nafnbréf, gefin út til stefnanda, og hafi ekki viðskiptagildi, þar sem greiðslutími lánsins sé ótímabundinn og taki mið af tekjum stefnda sam- kvæmt skattframtölum hans, sbr. 8. gr. laga nr. 21/1992, sem engir hafi að- gang að upplýsingum úr án sérstakrar lagaheimildar. Til frekari áréttingar vísar stefnandi til efnis skuldabréfanna, en þar sé ekki að finna umsamda heimild til gjaldfellingar vegna vanskila. Slík heimild styðjist á hinn bóginn við ákvæði 1. mgr. 11. gr. laga nr. 21/1992. Stefnandi heldur því fram. að mik- ið óhagræði væri fyrir sig að leggja frumrit skuldabréfanna fram í dómi. Það stafi af því, að sér sé einungis heimilt að skuldbreyta vanskilum til tíu ára samkvæmt 2. mgr. 12. gr. laga nr. 21/1992. Til hagsbóta fyrir lántakendur og þá einnig hugsanlega stefnda hafi stefnandi gert það í miklum mali að fall- ast á, að gjaldfallnar afborganir séu greiddar og námslánum þannig komið í skil. eftir að dómur hefur gengið. Þannig hafi fyrri lánssamningur í raun 1939 verið endurvakinn eftir dómsuppsögu með samkomulagi milli aðila. Í ljósi ofangreinds um lánstímann geti mikið óhagræði hlotist af því, ef frumrit skuldaskjala væru stefnanda ekki tiltæk, ef til vanskila kæmi að nýju, til dæmis að tuttugu árum liðnum, eða ef skipta þyrfti um ábyrgðarmann, sbr. 6. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992. Á framangreind sjónarmið stefnanda verður ekki fallist. Samkvæmt þeim ljósritum, sem lögð hafa verið fram, er í skuldabréfunum ákvæði um það, að rísi mál út af bréfinu, skuli lántakanda og ábyrgðarmanni láns skylt að svara til saka fyrir bæjarþingi Reykjavíkur og málsmeðferð þá lúta reglum 17. kafla laga nr. 85/1936. Þau lög eru í öllum efnisatriðum samhljóða 17. kafla núgildandi laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Þetta ákvæði gefur vísbendingu um það, að skuldabréfin séu viðskiptabréf, en samkvæmt ákvæðum þessa kafla eru þær varnir, sem stefndi getur haft uppi í slíkum málum, mjög takmarkaðar. Stefnandi staðhæfir, að í skuldabréfunum sé „ekki að finna umsamda heimild til gjaldfellingar vegna vanskila“, en í þeim fimm ljósritum skuldabréfa, sem lögð hafa verið fram, er ákvæði þess efnis, að lánið sé allt gjaldfallið án uppsagnar, ef lántaki standi ekki í skilum með greiðslu afborgana á réttum tíma. Hvorki í ljósritum bréfanna né í lög- um nr. 72/1982 um námslán og námsstyrki, sem voru í gildi á þeim tíma, er umrædd bréf voru gefin út, eða núgildandi lögum um Lánasjóð íslenskra námsmanna nr. 21/1992 er að finna bann við framsali skuldabréfa, sem námsmenn undirrita við töku láns úr sjóðnum. Kveðið er skýrt á um það í 1. mgr. 13. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991, að skjöl, sem lögð séu fram í dómi, skuli vera í frumriti, séu þau til- tæk. Þessu lagafyrirmæli hefur stefnandi ekki fylgt. Í ljósi þessa og þeirra heimilda, sem fylgt geta handhöfn skuldabréfa, verður ekki talið, að unnt sé að ganga í berhögg við fyrirmæli 1. málsliðar 1. mgr. 13. gr. laga nr. 91/ 1991. Með vísan til framanritaðs þykir málatilbúnaður og málsreifun stefnanda svo ófullkomin, að ekki verði hjá því komist að vísa máli þessu frá dómi án kröfu. Úrskurðinn kvað upp Áslaug Björgvinsdóttir dómarafulltrúi. Urskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi án kröfu. 1940 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 237/1995. — Björn Baldursson gegn Vatnsleysustrandarhreppi skólanefnd Stóru- Vogaskóla og Bergsveini Auðunssyni Kærumál. Kröfugerð. Frávísunarúrskurður staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 5. júní 1995, er barst réttinum 10. næsta mánaðar. Um kæruheimild vísar sóknar- aðili til 3. tl. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, en heimildin er í j-lið 1. mgr. þeirrar greinar. Hann krefst þess, að frá- vísunarúrskurður Héraðsdóms Reykjaness 17. maí 1995 í málinu nr. E-1375/1994 verði felldur úr gildi og málinu vísað heim í hérað til efnislegrar meðferðar og dómsálagningar. Hann krefst og máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðilar hafa eigi látið kærumál þetta til sín taka. Svo sem ráða má af forsendum hins kærða úrskurðar, eru kröfur sóknaraðila og málatilbúnaður að öðru leyti slíkt brot á 80. gr. laga nr. 91/1991, að á málið verður eigi lagður dómur. Þegar af þeirri ástæðu verður hinn kærði úrskurður staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 17. maí 1995. Mál þetta var að loknum munnlegum málflutningi um formhlið tekið til úrskurðar 19. apríl 1995. Stefndu krefjast þess í þessum þætti málsins, að málinu verði vísað frá dómi og málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Stefnandi krefst þess, að frávísunarkröfu stefndu verði hrundið og sér til- dæmdur málskostnaður úr hendi stefndu í þessum þætti málsins. Stefnandi tjáist vera Björn Baldursson, kt. 290348-3239. til heimilis að Snorrabraut 56, Reykjavík, vegna sona sinna, Aðalsteins Bjarna, Bergsteins 1941 Björns og Sigursteins Gísla, en þeir dveljast á Stuðningsheimilinu Strönd að Þórustöðum, Vatnsleysustrandarhreppi. Málsóknin beinist með stefnum, birtum 23. 9. 1994, gegn eigendum og stjórnendum Stóru-Vogaskóla, Vatnsleysustrandarhreppi, kt. 670269-2649, Iöðndal 2, Vogum, Vatnsleysuströnd, skólanefnd Stóru-Vogaskóla, stjórn- sýslunefnd án kennitölu, formaður Guðlaugur Atlason, kt. 280632-4229, Egilsgötu 11, Vogum, Vatnsleysuströnd, og Bergsveini Auðunssyni, kt. 120649-3459, skólastjóra Stóru- Vogaskóla, Vogagerði 6, Vogum, Vatns- leysuströnd. Dómkröfur stefnanda. 1. 10. 11. 12. 13. Að viðurkennt verði, að námsefni grunnskóla sé ekki kennslufræðilegt trúnaðarmál. - Að viðurkennt verði, að meginstefna sú, sem lesa megi úr lögum og reglugerðum um íslenskt menntunarkerfi, sé í reynd fræðsluskylda, en ekki skólaskylda. - Að viðurkennt verði, að starfsemi opinberra menntastofnana sé þjón- ustustarfsemi, sem þurfi að lúta gæðakröfum, að því er varðar hæfni starfsmanna, framsetningu á námsefni og öryggisbúnað. . Að akstur nemenda verði á grundvelli samnings milli verktaka og for- eldra, þannig að réttarstaða og ábyrgð séu skýr. . Að akstursframkvæmdin uppfylli kröfur, sem gerðar eru til rétthafa sérleyfis- og hópferðaaksturs. .„ Að akstursþjónustan miðist við þarfir nemenda, en ekki þarfir skólans eða hagræði verktakans. . Að viðurkenndur verði réttur foreldra og forráðamanna til að taka þátt í skólastarfi. . Að settar verði samstarfsreglur forráðamanna nemenda og skóla. Í þeim reglum yrði farið eftir meðfylgjandi tillögu um breytingu á grunn- skólalögum, sem fjallar um forgangsröð foreldra, sem taka þátt í skóla- starfi. . Að fram fari úttekt Vinnueftirlits ríkisins á skólalóð Stóru- Vogaskóla. Rannsökuð verði öryggisatriði vegna staðsetningar leiktækja og burðar- hönnun þeirra. Þá verði komið á skiptingu leiksvæða fyrir eldri og yngri nemendur. Að umferðaröryggi við skólann verði rannsakað. Að bílastæði verði afmörkuð í hæfilegri fjarlægð frá skólanum. Að skilin verði að akandi og gangandi umferð við skólann. Að öryggisúttekt verði gerð á íþróttamannvirkjum Vatnsleysustrandar- hrepps. 1942 14. Að íþróttamannvirki uppfylli kröfur um aðgengi fatlaðra, m. a. með því. að sett verði lyfta í húsið og lagður gangstígur frá götu að aðalinn- gangi. 15. Að afdráttarlausar skólareglur verði settar um kurteisi og framkomu namanda í clrÁAla 0 “ nemenda í skólanum og utan hans. og 16. Að sett verði í skólareglur, að allt áreiti verði kært til lögregluyfirvalda og skráð hjá barnaverndaryfirvöldum. 17. Að lítt reyndum og minnst menntuðum kennurum verði ekki falin kennsla yngstu bekkjardeilda. 18. Að íþróttakennari Stóru- Vogaskóla leggi fram efnisskrá fyrir íþrótta- kennslu fyrir hvert skólamisseri. Í efnisskránni verði greint frá því, í hvaða æfinga- og leikjaþætti íþróttatímar skiptast. 19. Að foreldrum verði kynnt efnisskráin fyrir fram og tekið verði tillit til ábendinga um áherslu- og framkvæmdaratriði. 20. Að fulltrúi foreldra verði viðstaddur íþróttakennslu til eftirlits og að- stoðar. komi fram ósk um slíkt frá foreldri eða forráðamanni. 21. Að skóladagur verði samfelldur. 22. Að settar verði reglur um afdrep nemenda á bókasafni, falli kennsla niður eða þegar nemendur komast ekki heim til sín. 23. Að viðurkennd verði skylda stjórnenda Stóru- Vogaskóla til að afhenda foreldrum eða forráðamönnum utanskólanemenda allt námsefni, eins og eftir því verður leitað. svo og að leiðbeina og upplýsa um notkun námsefnisins, að því er varðar yfirferð og þekkingarkröfur. Stefnandi krefst þess, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða stefnanda 1.000.000 kr. í málskostnað. Af hálfu stefndu er þess krafist aðallega, að málinu verði vísað frá dómi. Til vara krefjast stefndu sýknu. Þá krefjast stefndu málskostnaðar að mati dómsins (auk virðisaukaskatts), hver sem úrslit málsins verða. Álit réttarins. Kröfugerð stefnanda er ákaflega víðtæk og spannar mun víðara og fjöl- breyttara svið en nokkur réttarfarsskilyrði eru til að fjalla um í sama dóms- máli. Margir kröfuliðirnir bera fremur svip almennra umbótatillagna en dómkrafna. Gagnvart sumum af kröfuliðunum eiga leiðir stjórnsýslukæru að standa stefnanda opnar, og ekki er fram komið, að hann hafi gengið þær til enda með eða án framhaldskæru til umboðsmanns Alþingis. Tilteknir kröfuliðir beinast að meintum refsilagabrotum, sem sæta meðferð opin- berra mála. 1943 Í málsreifun sinni hefur stefnandi flokkað kröfur sínar í þrjá meginþætti: 1. Framkvæmd skólaaksturs. Sýnast kröfuliðir 4-6 tilheyra þeim þætti. Réttarlegir hagsmunir stefnanda hljóta að vera þeir, að börnum hans sé ekið í skóla. Kröfuliðir 4-6 ná langt út fyrir það hagsmunasvið. Svo er að sjá, að kröfuliður nr. 5 beinist að meintum brotum ökumanns skólabifreiðar á umferðarlögum og eiganda og ökumanns á reglugerð um sérleyfisakstur og reglugerð nr. 279/1980 um merki á skólabifreiðum, en með slík brot ber að fara að hætti opinberra mála, en ekki einkamála. Kröfuliðum 4-6 verður samkvæmt þessu að vísa frá dómi. 2. Öryggismál bygginga og umhverfis. Kröfuliðir 9-14 sýnast falla í þenn- an flokk. Stefnandi telur, að stefndu hafi brotið gegn 3. mgr. 4. gr. byggingarlaga nr. 54/1978. sbr. lög nr. 47/1990, 14. gr. sömu laga, mörgum ákvæðum í grein 6 í byggingarreglugerð nr. 371/1994, sbr. rgj. nr. 177/1992 og 72/1993, og grein 5.14 sömu byggingarreglugerðar auk fleiri brota. Kröfuliðum 9-14 verður vísað frá dómi með hliðstæðum rökum og liðum 4-6. 3. Námsefni og menntamál. Kröfuliðir 1-3, 7-8 og 17-23 sýnast tilheyra þessum flokki. Í þeim sýnast felast ábendingar, tillögur og kröfur um víðtækar umbætur í menntakerfinu með sérstöku tilliti til Stóru- Vogaskóla, jafnframt um breytingar á löggjöf, fremur en um sé að ræða kröfur, sem unnt væri að veita viðurkenningardóm fyrir, hvað þá dóm, sem fullnægja mætti með að- för, varla einu sinni knýja fram fullnustu með dagsektum, enda er þeirra ekki krafist. Kröfugerð þessi er svo almenn og víðtæk, að því fer víðsfjarri, að hún uppfylli skilyrði 80. gr. 1. nr. 91/1991, en samkvæmt því ákvæði skulu dómkröfur sóknaraðila vera glöggar og skýrar. Samkvæmt þessu verður að vísa kröfuliðum 1-3, 8 og 17-23 frá dómi. Þá eru ótaldir kröfuliðir 15 og 16. Tilefni þessara dómkröfuliða hefur stefnandi lýst svo í fram lagðri greinargerð sinni: „Í Stóru- Vogaskóla hafa nemendur áreitt son stefnanda með barsmíðum, líflátshótunum og hótun- um um pyntingar.“ Hér er um meint hegningarlagabrot að ræða. sem sæta eiga lögreglurannsókn og, séu kærðu sakhæfir, meðferð opinberra mála, ella meðferð samkvæmt lögum nr. 58/1992 um vernd barna og ungmenna. Sú kæruleið til staðarlögreglu eða Rannsóknarlögreglu ríkisins stendur stefnanda opin lögum samkvæmt. Meint hylming eða jafnvel hlutdeild starfsmanna Stóru- Vogaskóla væri einnig hegningarlagabrot, er sætti sömu meðferð. Skólayfirvöldum væri lögskylt að kæra brot nemenda eða starfs- manna, slík sem stefnandi lýsir, og vanræksla á því ætti, auk kæru til æðra stjórnvalds, að sæta meðferð opinberra mála. 1944 Sú dómkrafa, að „afdráttarlausar skólareglur verði settar um kurteisi og framkomu nemenda í skólanum og utan hans“, er of almenn og víðtæk til þess, að hún sé dómhæf, enda hlýtur í þessari dómkröfu að felast, að slíkum reglum, ef settar yrðu, skyldi framfylgt til hlítar að viðlagðri ábyrgð að lög- Lögsaga dómstóla nær til lagareelna. en ekki ti aroglna nc um. Lögsaga GOMSTOiA NÆT ti id dl egin A, ii RA Lil Siðar CBina niCma í örfá- um sérstökum undantekningartilvikum, svo sem, að því er sumir fræðimenn hafa talið, að nokkru leyti á sviði meiðyrðalöggjafar. Kröfuliðum 15 og 16 verður því vísað frá dómi. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til röksemda lögmanns stefndu til stuðnings frávísunarkröfu, en á þær röksemdir fellst dómarinn í öllum meginatriðum, ber að vísa máli þessu í heild frá dómi. Málskostnaður fellur niður. Már Pétursson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 1945 Miðvikudaginn 6. september 1995. Nr. 241/1995. — Gissur Þ. Árnason og Karl Sveinsson (Árni Halldórsson hrl.) gegn Guðrúnu Sigurðardóttur (Sveinn Sveinsson hrl.) Kærumál. Nauðasamningur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 13. júlí 1995. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Austurlands, þar sem staðfestur var nauðasamningur varnaraðila og einkafirma hennar, Tómstundaiðjunnar, sem var samþykktur á fundi atkvæðismanna 3. maí 1995. Kæruheimild er í 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðilar krefj- ast þess, að hinum kærða úrskurði „verði hrundið og málinu heim- vísað til löglegrar meðferðar“, auk málskostnaðar í héraði og kæru- málskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Í ljósi þeirra málsástæðna, sem sóknaraðilar halda fram fyrir Hæstarétti, þykir verða að skilja kröfugerð þeirra á þann veg, að þeir krefjist annars vegar ómerkingar hins kærða úrskurðar og hins vegar, að kröfu varnaraðila um staðfestingu nauðasamnings verði hafnað. Fyrir kröfu um ómerkingu hins kærða úrskurðar færa sóknar- aðilar þau rök, að úrskurður, sem hafi gengið 3. mars 1995 um heim- ild varnaraðila til að leita nauðasamnings, hafi verið kveðinn upp af dómarafulltrúa við Héraðsdóm Austurlands. Virðast sóknaraðilar telja, að af þessari ástæðu og vegna dóms Hæstaréttar, upp kveðins 18. maí 1995, í máli nr. 103/1994 verði að ómerkja nauðasamnings- umleitanir varnaraðila í heild sinni ásamt hinum kærða úrskurði um staðfestingu nauðasamnings. 1946 Í máli þessu er aðeins til endurskoðunar úrskurður Héraðsdóms Austurlands um staðfestingu nauðasamnings, en hann er kveðinn upp af héraðsdómaranum við þann dómstól. Koma því ekki hér til athugunar atriði varðandi starfsheimild dómarafulltrúa, sem kvað upp úrskurð á fyrri stigum um heimild varnaraðila til að leita nauðasamnings. Verður þess vegna ekki fallist á kröfu sóknaraðila um ómerkingu. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Varnaraðili hefur ekki kært úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti til að fá breytt ákvæðum hans um málskostnað. Kemur því ekki til álita krafa varnaraðila um málskostnað í héraði, en dæma ber sóknaraðila sameiginlega til að greiða varnaraðila kærumálskostn- að, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðilar, Gissur Þ. Árnason og Karl Sveinsson, greiði varnaraðila, Guðrúnu Sigurðardóttur, 80.000 krónur í kæru- málskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Austurlands 28. júní 1995. I. Ár 1995, miðvikudaginn 28. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Austur- lands, sem haldið er af Ólafi Berki Þorvaldssyni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. Ö-1/1995. Sóknaraðili er Guðrún Sigurðardóttir, kt. 110346-2989, Laugavöllum 11, Egilsstöðum, persónulega og f. h. Tómstundaiðjunnar. Varnaraðilar eru Gissur Þ. Árnason, kt. 290948-7899, Fjósakambi 12, Hallormsstað, og Karl Sveinsson, kt. 090456-5479, Vörðubrún, Borgarfirði eystra. Málið var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 20. júní sl. 1. Kröfur sóknaraðila eru þær, að staðfestur verði nauðasamningur sóknar- aðila og „varnaraðili verði úrskurðaður“ til að greiða málskostnað að skað- lausu, þ. m. t. 24.5% virðisaukaskatt samkvæmt málskostnaðarreikningi. Kröfur varnaraðila beggja eru, að hafnað verði að staðfesta nauðasamn- 1947 ing sóknaraðila frá 3. maí sl. Þá krefjast varnaraðilar málskostnaðar úr hendi sóknaraðila auk virðisaukaskatts á málflutningsþóknun. lll. Með úrskurði Héraðsdóms Austurlands, upp kveðnum 3. mars sl., var Guðrúnu Sigurðardóttur persónulega og í. h. einkafirma hennar, Tóm- stundaiðjunnar, heimilað að leita nauðasamninga. Hafði sóknaraðili áður eða allt frá 22. desember 1994 haft heimild til greiðslustöðvunar. Frumvarp að nauðasamningi skuldarans er svohljóðandi: 1. Lánardrottnum, sem fara með samningskröfur, er boðin greiðsla á 20%, — tuttugu hundraðshlutum, — krafna sinna, en þó þannig, að lásmarks- greiðsla til hvers þeirra verður 15.000 kr. og kröfur til og með þeirri fjár- hæð greiðast að fullu 1. 6. 1995. 2. Greiðslur munu fara fram með þremur jöfnum afborgunum, fyrsta sinn 1. júní nk., 1. okt. nk. og 2. febr. 1996. Greiðslurnar verða inntar af hendi með peningum hverju sinni. 3. Samhliða greiðslu afborgana samkvæmt 2. lið verða lánardrottnum greiddir meðalvextir banka og sparisjóða eftir ákvörðun Seðlabanka Ís- lands á hverjum tíma frá 1. júní nk. að telja. 4. Trygging verður ekki veitt fyrir greiðslum samkvæmt framangreindu. 5. Lánardrottnum, sem þess æskja, er boðið að fá út gefið skuldabréf fyrir því, sem þeim ber samkvæmt þessu, en þeir greiði stimpilgjald sjálfir. 6. Engir kröfuhafar njóta sérstakra réttinda. Hinn 5. maí sl. barst dóminum krafa skuldarans um staðfestingu nauða- samningsins, en á fundi, sem haldinn var 3. maí sl., hafði nauðasamnings- umleitunum lokið með því, að frumvarp skuldarans var samþykkt. Með staðfestingarkröfu skuldarans fylgdu þau gögn, sem kveðið er á um í 2. mgr. 54. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Þinghald 6. júní, sem boðað var til í samræmi við ákvæði 55. gr. laga nr. 21/1991, var sótt af hálfu Gissurar Þ. Árnasonar og Karls Sveinssonar, lánar- drottna sóknaraðila, og lögð fram skrifleg mótmæli við því, að nauðasamn- ingurinn yrði staðfestur. Var mál þetta þá þegar í stað þingfest og aðilum gefinn kostur á að leggja fram greinargerðir og afla frekari gagna. IV. Sóknaraðili byggir á því, að öllum lagaskilyrðum sé fullnægt, til að stað- festa megi nauðasamning. Varnaraðilar vísa til eftirfarandi atriða, sem svo er greint frá í skriflegum mótmælum þeirra: 1948 Ekki verði séð af gögnum málsins, að greiðslufrestur hafi verið nýttur til raunhæfra aðgerða í fjármálum varnaraðila, aðeins nýttur til frestunar á því, sem koma skyldi, í stað þess að nýta tímann til vandaðs undirbúnings nauðasamnings. Beiðni um nauð asamning € og fylgiskjölum hafi verið í ýmsu í R fátt og ekki g ek uppfyllt ýmis skilyrði gjaldþrotalaga, einkum: A.1. Rökstuðning vanti fyrir því, að skuldari muni geta staðið við samn- ingstilboð sitt, sbr. 1. tl. 1. mgr. 34. gr. Sá rökstuðningur hafi verið afar nauðsynlegur, þar sem ekki sé gert ráð fyrir tryggingum fyrir greiðslum. 2. Upptalning eigna skv. 3. tl. 1. mgr. sé ekki nákvæm og vörulager til- greindur með sömu slumptölu og sett var fram með beiðni um greiðslu- stöðvun. 3. Ekki hafi verið getið um riftanlegar ráðstafanir, svo sem krafist er í 4. tl. 1. mgr. 34. gr., ekki einu sinni minnst á kaupmála sóknaraðila við eigin- mann sinn frá 22. nóvember 1993. B. Skilyrðum 2. mgr. 35. gr. hafi ekki verið fullnægt. Varnaraðilar telja starfi umsjónarmanns með nauðasamningsumleitunum áfátt í eftirgreindum atriðum: 1. Svo virðist sem ekki hafi öllum kröfuhöfum verið send tilkynning skv. 2. mgr. 44. gr. 2. Með bréfum, sem send voru út skv. 2. mgr. 44. gr., hafi verið sent út umboð, væntanlega samið af umsjónarmanni, ætlað kröfuhöfum til að veita lögmanni skuldara umboð til að samþykkja frumvarpið. Ekki sé við hæfi, að umsjónarmaður gangi þannig fram í þágu skuldara. 3. Ekki verði séð af bréfi umsjónarmanns til Héraðsdóms Austurlands, dags. 4. maí 1995, að hann hafi nægilega gætt ákvæða 43. gr. laga nr. 21/1991, auk þess sem á skorti, að nægilega sé gerð grein fyrir því, sem umsjónar- maður aðhafðist í þessum efnum, svo og forsendur fyrir mati á því, að sóknaraðili eigi tök á því að standa við nauðasamning sinn. Sóknaraðili hefur andmælt málatilbúnaði varnaraðila. Hefur m. a. komið fram af hálfu sóknaraðila, að Héraðsdómur Austurlands hafi með úrskurði sínum frá 3. mars sl. endanlega metið rökstuðning fyrir, hvort skuldari muni standa við samningstilboð sitt, nákvæmni varðandi talningu eigna sóknaraðila og riftanlegar ráðstafanir, eins og komist er að orði í greinar- gerð sóknaraðila. Berum orðum sé sagt í nefndum úrskurði, að skuldari hafi lagt fram þau gögn, sem áskilin eru í 35. gr. laga nr. 21/1991. Úr- skurðurinn sé bindandi um sakarefnið fyrir aðila máls þessa. Sóknaraðili kveður varnaraðila hafa sótt fund þann, sem réð úrslitum um atkvæða- greiðslu um nauðasamningsfrumvarp skuldara, og hafi hann engum mót- mælum hreyft þar, en gert almennan fyrirvara um mótmæli síðar meir. 1949 Sóknaraðili telur, að sýnt hafi verið fram á með fram lögðum gögnum, að mótmæli varnaraðila, byggð á því, að umsjónarmaður með nauðasamnings- umleitunum hafi ekki gætt ákvæða 2. mgr. 44. gr. laga nr. 21/1991, eigi ekki við rök að styðjast. Varðandi rök um, að ekki sé við hæfi að senda út umboð með bréfum skv. 2. mgr. 44. gr., kveður sóknaraðili, að tíðkast hafi í málum sem þessum að hafa þennan hátt á til tímasparnaðar og hagræðis fyrir kröfuhafa. Ekki hafi nein tilmæli um, hvernig greiða ætti atkvæði, fylgt umboðinu. Þá kveð- ur sóknaraðili, að þessi röksemd varnaraðila sé ekki meðal þeirra atriða, sem getið er í 58. gr. gjaldþrotalaga, og af þeirri ástæðu beri að hafna þess- um rökum varnaraðila, enda verði ekki höfð uppi önnur mótmæli við stað- festingu nauðasamnings en þar komi fram. Sóknaraðili hefur mótmælt rök- um um, að umsjónarmaðurinn hafi ekki kynnt sér fjárhag sóknaraðila, og að auki vísað til þess, að enn sé um að ræða atriði, sem ekki sé getið í nefndri 58. gr. V. Varnaraðilar hafa ekki lagt fram nein gögn önnur en skrifleg mótmæli sín og ljósrit af nefndum kaupmála. Með gögnum máls þessa eru öll þau skjöl, sem lögð voru fram, þegar tekin var fyrir beiðni skuldara um heimild til nauðasamningsumleitana, þ. á m. ársreikningur vegna ársins 1993 og síð- ustu skattframtöl sóknaraðila. Með beiðni um staðfestingu nauðasamnings- ins lagði sóknaraðili fram þau gögn, sem áskilið er í 2. mgr. 54. laga nr. 21/ 1991. Við rekstur ágreiningsmáls þessa hefur sóknaraðili enn fremur lagt fram afrit af dreifibréfi umsjónarmanns með nauðasamningsumleitunum ásamt ljósriti úr póstkvittunarbók umsjónarmanns og ljósrit úr bankabók á nafni sóknaraðila, sem sýnir, að innstæða er 1.502.600 kr. Sóknaraðili kveð- ur, að þeirri fjárhæð eigi að ráðstafa til greiðslna upp í nauðasamninginn. VI. Ekki verður fallist á þau rök sóknaraðila, að með úrskurði dómsins, upp kveðnum 3. mars sl., hafi endanlega og með bindandi hætti verið skorið úr um, hvort líkur séu til, að skuldari muni standa við samningstilboð sitt, hvort á hafi skort, að eignir sóknaraðila væru nákvæmlega upp taldar, og hvort gerð hefði verið grein fyrir riftanlegum ráðstöfunum. Í 1. tl. 1. mgr. 57. gr. laga nr. 21/1991 er kveðið á um, að héraðsdómari skuli hafna kröfu um staðfestingu nauðasamnings, hefði átt að synja um heimild til umleitana í öndverðu. Nefnt lagaákvæði gerir því beinlínis ráð fyrir því, að málið sé skoðað í heild sinni að nýju. Taka má undir sjónarmið um, að ekki hafi verið færð ýtarleg rök fyrir því í beiðni um heimild til nauðasamningsumleitana, að sóknaraðili gæti staðið 1950 við samningstilboð sitt. Vísað var þó til glöggs ársreiknings sóknaraðila fyr- ir árið 1993, sem bar með sér, að hagnaður hefði verið af reglulegri starf- semi sóknaraðila, auk tilvísunar til annarra gagna málsins, m. a. lista yfir eignastöðu miðað við frestdag. Þegar þessi gögn eru virt og þau gögn, sem áður er rakið, að lögð hafa verið fram við meðferð máls þessa, verður ekki talið, að hafna hefði átt í öndverðu að veita sóknaraðila heimild til nauða- samningsumleitana. Þá er það lagt á þá aðila, er mótmæla staðfestingu nauðasamnings, að sýna fram á, að verulegar líkur séu til, að skuldari muni ekki standa í skilum, þótt nauðasamningur verði staðfestur, sbr. 6. tl. 1. mgr. 58. gr. laga nr. 21/1991. Það hefur ekki verið gert í máli þessu. Ekki verður fallist á með varnaraðilum, að sóknaraðili hafi ekki gert ná- kvæma grein fyrir eignum sínum í upphafi máls þessa. Fyrir lá ársreikn- ingur sóknaraðila og yfirlýsing löggilts endurskoðanda um, að sóknaraðili hefði fært bækur sínar skv. lögum. Mat sóknaraðila á verðmæti birgða sinna var 3.000.000 kr. lægra en bókfært verð í ársreikningi 1993. og ekki hefur verið sýnt fram á, að sá munur hafi verið óeðlilegur. Rétt er, að sóknaraðili nefndi ekki grein (sic) kaupmála í beiðni sinni um heimild til nauðasamnings, en í þinghaldi 2. mars gerði sóknaraðili hins vegar grein fyrir kaupmálanum. Jafnframt kom fram sú afstaða sóknar- aðila, að ekki fælist í honum gjöf í skilningi riftunarreglna gjaldþrotalaga, því að eignir þær, sem yfirfærðar hafi verið með kaupmálanum, hafi verið yfirveðsettar. Telja verður, að nægilega hafi verið gerð grein fyrir nefndum kaupmála, og allir lánardrottnar hafa átt þess kost að kynna sér efni hans. Af gögnum málsins er sýnt, að skilyrðum 2. mgr. 35. gr. laga nr. 21/1991 var fullnægt, þegar beiðni skuldara um nauðasamning barst dóminum 28. febrúar 1995. Sóknaraðili hefur lagt fram gögn, er staðfesta, að 2. mgr. 44. gr. laga nr. 21/1991 var fullnægt af umsjónarmanni með nauðasamningsumleitununum. Þótt deila megi um, hversu heppilegt er, að umsjónarmaður með nauða- samningsumleitunum sendi út umboð, stílað á lögmann sóknaraðila, ein- ungis ætlað þeim, er samþykkja vildu samninginn, þykja ekki efni til að hafna kröfu um staðfestingu nauðasamningsins af þessum sökum, enda hef- ur ekki verið sýnt fram á, að reynt hafi verið að hafa áhrif á kröfuhafa með þeim hætti, sem getur í 2. tl. 1. mgr. 57. gr. eða 3. tl. 58. gr. laga nr. 21/1991. Aðrar röksemdir varnaraðila eiga sér ekki stoð í $7. eða 58. gr. laga nr. 21/1991, og verður því ekki tekið tillit til þeirra við úrlausn máls þessa. Á fundi með kröfuhöfum 3. maí sl. var frumvarp skuldarans samþykkt af 88.19% miðað við kröfufjárhæðir og 80,95% miðað við fjölda kröfuhafa. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, verður að telja, að ekkert standi í 1951 vegi fyrir því, að staðfestur verði nauðasamningur sóknaraðila við lánar- drottna sína. Rétt þykir, að hver aðili fyrir sig beri sinn kostnað af málinu. Úrskurðarorð: Staðfestur er svofelldur nauðasamningur sóknaraðila, Guðrúnar Sigurðardóttur, persónulega og f. h. Tómstundaiðjunnar: 1. 6. Lánardrottnum, sem fara með samningskröfur, er boðin greiðsla á 20%, — tuttugu hundraðshlutum, — krafna sinna, en þó þannig, að lágmarksgreiðsla til hvers þeirra verður 15.000 kr. og kröfur til og með þeirri fjárhæð greiðast að fullu 1. 6. 1995. Greiðslur munu fara fram með þremur jöfnum afborgunum, fyrsta sinn Í. júní nk., 1. okt. nk. og 2. febr. 1996. Greiðslurnar verða inntar af hendi með peningum hverju sinni. Samhliða greiðslu afborgana samkvæmt 2. lið verða lánardrottn- um greiddir meðalvextir banka og sparisjóða eftir ákvörðun Seðlabanka Íslands á hverjum tíma frá 1. júní nk. að telja. Trygging verður ekki veitt fyrir greiðslum samkvæmt framan- greindu. Lánardrottnum, sem þess æskja, er boðið að fá út gefið skulda- bréf fyrir því, sem þeim ber samkvæmt þessu, en þeir greiði stimpilgjald sjálfir. Engir kröfuhafar njóta sérstakra réttinda. Málskostnaður fellur niður. 1952 Föstudaginn 8. september 1995. Nr. 268/1995. — Kaffi Reykjavík hf. (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) gegn Vali Magnússyni Penson hf. og Veitingahúsinu Óðali ehf. (Björgvin Þorsteinsson hrl.) Kærumál. Lögbann. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 21. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 20. júlí 1995, þar sem staðfestar eru ákvarðanir sýslumannsins í Reykja- vík um að hafna kröfum sóknaraðila um lögbann hjá varnaraðilum. Kæruheimild er í 1. mgr. 35. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu. lögbann o. fl., sbr. 4. mgr. 90. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, svo sem þeim lögum var breytt með 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess, að lagt verði fyrir sýslumanninn í Reykjavík að leggja lögbann við því, að varnaraðilar, hvort sem er allir saman, tveir Í sameiningu eða hver í sínu lagi, reki veitingahús að Austurstræti 12 a í Reykjavík allt fram til 17. mars 1998 með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík hefur og hefur haft að Vesturgötu 2 í Reykjavík. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. 1. Með samningi 17. mars 1995 festi sóknaraðili, sem þá hét Ing- ólfscafé hf., kaup á veitingahúsinu Kaffi Reykjavík af varnaraðilan- um Penson hf. Samkvæmt fram lögðu vottorði úr Hlutafélagaskrá var stjórn síðarnefnda félagsins þá aðeins skipuð einum manni, 1953 Magnúsi Frey Valssyni, en varamaður hans í stjórn var varnar- aðilinn Valur Magnússon. Í 9. gr. fyrrnefnds kaupsamnings sagði eftirfarandi: „Valur Magn- ússon ... skuldbindur sig til að hefja ekki starfsemi kaffihúss eða rekstur með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík næstu þrjú ár frá undirritun kaupsamnings þessa.“ Sóknaraðili telur þetta samnings- ákvæði veita sér réttindi, sem brotið hafi verið gegn með starf- rækslu varnaraðila, eins þeirra, tveggja eða allra, á veitingahúsi að Austurstræti 12 a. Eigi hann rétt á, að lögbann verði lagt við þeirri háttsemi þeirra. 1. Í 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 er meðal annars sett það skilyrði fyrir lögbanni, að gerðarbeiðandi sanni eða geri sennilegt, að hann njóti tiltekinna réttinda og að byrjuð eða yfirvofandi athöfn ein- hvers annars brjóti gegn þeim réttindum. Eins og fyrirmælum um sönnun í þessu ákvæði er háttað og mál þetta liggur fyrir, verður ekki talið, að sóknaraðili hafi sýnt nægi- lega fram á, að slík tengsl standi á milli varnaraðilanna Vals Magn- ússonar og Veitingahússins Óðals ehf., að fyrrgreint samnings- ákvæði, sem bindur eingöngu hinn fyrrnefnda eftir orðanna hljóð- an, veiti sóknaraðila einnig réttindi á hendur hinum síðarnefnda. Þá verður ekki fallist á, að sóknaraðili geti reist kröfu um lögbann á hendur Veitingahúsinu Óðali ehf. á óskráðri reglu um bann við samkeppni, sem sóknaraðili telur gilda í viðskiptum um fyrirtæki, þegar viðskiptavild fylgir með í kaupum. Samkvæmt þessu er ekki fullnægt lagaskilyrðum fyrir kröfu sóknaraðila um lögbann á hendur varnaraðilanum Veitingahúsinu Óðali ehf. Ill. Með leigusamningi, dagsettum 11. júlí 1995, gerðist varnaraðilinn Veitingahúsið Óðal ehf. leigutaki að húsnæðinu að Austurstræti 12 a, þar sem umrædd veitingastarfsemi fer fram. Eftir fram komn- um gögnum var það félag stofnað 17. júní 1995 af áðurnefndum Magnúsi Frey Valssyni einum, og er hann jafnframt einn síns liðs hluthafi þar og stjórnarmaður. Í málinu liggur ekki annað fyrir en 1954 veitingahúsið að Austurstræti 12 a sé starfrækt í nafni Veitingahúss- ins Óðals ehf., en í skjóli leyfa Magnúsar Freys til áfengisveitinga og til að reka skemmtistað. Í ljósi þess, sem að framan greinir, er ekki unnt að telja sóknar- aðila hafa sýnt nægilega fram á, að varnaraðilarnir Valur Magn- ússon eða Penson hf. standi að eða taki þátt í starfrækslu veitinga- hússins að Austurstræti 12 a þannig, að lögbann verði lagt við slík- um athöfnum þeirra. IV. Samkvæmt framansögðu verður ekki hjá því komist að staðfesta ákvarðanir sýslumannsins í Reykjavík um að hafna kröfum sóknar- aðila um lögbann á hendur varnaraðilum. Verður hinn kærði úr- skurður því staðfestur að niðurstöðu um annað en málskostnað, en rétt þykir, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétt. Dómsorð: Staðfestar eru ákvarðanir sýslumannsins í Reykjavík um að hafna kröfum sóknaraðila, Kaffi Reykjavíkur hf., um að leggja á framangreint lögbann á hendur varnaraðilum, Vali Magn- ússyni, Penson hf. og Veitingahúsinu Óðali ehf. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júlí 1995. Ár 1995. fimmtudaginn 20. júlí, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Guðjóni St. Marteinssyni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. K-4/1995: Kaffi Reykja- vík hf. gegn Val Magnússyni, Penson hf. og Veitingahúsinu Óðali ehf., en málið var tekið til úrskurðar í gærdag. Málið barst Héraðsdómi Reykjavíkur 17. þ. m., og krefst sóknaraðili úr- lausnar Héraðsdóms Reykjavíkur á synjun sýslumannsins í Reykjavík við tveimur lögtaksbeiðnum. Málinu er skotið til dómsins samkvæmt heimild í 1. mgr. 33. gr. laga nr. 31/1990. Í báðum málunum hjá sýslumanninum í Reykjavík er gerðarbeiðandi (hér á eftir nefndur sóknaraðili) hinn sami, þ. e. Katfi Reykjavík hf. Í fyrri lögbannsbeiðninni var þess farið á leit við sýslumanninn, að lagt yrði lög- 1955 bann við því, að gerðarþolarnir Valur Magnússon, kt. 260652-3039, og Pen- son hf., kt. 590894-2069, saman eða hvor í sínu lagi, hæfu rekstur og rækju veitingahús að Austurstræti 12 a í Reykjavík eða annan veitingarekstur, hvar sem væri í Reykjavík, með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík hefur og hefur haft að Vesturgötu 2 í Reykjavík, allt fram til 17. mars 1998. Þessu er- indi hafnaði sýslumaðurinn 13. júlí sl. með svofelldum rökum í gerðabók: „Með vísan til 3. mgr. 29. gr., sbr. 1. mgr. 13. gr. laga nr. 31/1990 ákveður fulltrúi sýslumanns, að gerðin skuli ekki fara fram, þar sem ekki verði séð af gögnum málsins, að gerðarþolar séu að hefja rekstur veitingahúss að Austurstræti 12 a.“ Sama dag, þ. e. 13. júlí sl., var ný lögbannsbeiðni send sýslumanni, og var sóknaraðili Kaffi Reykjavík hf., svo sem rakið var, en gerðarþoli Veitinga- húsið Óðal ehf. (hér á eftir nefndur varnaraðili ásamt Val Magnússyni og Penson hf). Kröfur sóknaraðila voru þær, „að lagt verði lögbann við því, að serðarþolinn Veitingahúsið Óðal ehf. hefji rekstur og reki veitingahús að Austurstræti 12 a í Reykjavík með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík hefur og hefur haft að Vesturgötu 2 í Reykjavík, allt fram til 17. mars 1998“. Sýslumaðurinn í Reykjavík endursendi síðari lögbannsbeiðnina samdægurs, og segir m. a. svo Í bréfi sýslumanns, sem dags. er sama dag: „Að mati full- trúa sýslumanns er bersýnilegt, að skilyrði lögbanns eru ekki fyrir hendi. Þar sem Veitingahúsið Óðal ehf. er ekki aðili að þeim samningi, sem um- bjóðandi yðar byggir rétt sinn á, þykir gerðarbeiðandi ekki hafa sannað eða gert sennilegt, að athöfn gerðarþola brjóti gegn lögvörðum rétti gerðar- beiðanda, sbr. 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990. Þykir því rétt með vísan til 3. mgr. 26. gr., sbr. 1. og 2. mgr. 8. gr. sömu laga að endursenda yður beiðn- ina.“ Svo sem rakið var, bárust bæði málin Héraðsdómi Reykjavíkur 17. þ. m., og var málið þingfest sama dag og málin þá sameinuð. Kröfur sóknaraðila hér fyrir dómi eru þær, „að héraðsdómur leggi fyrir sýslumann að leggja lögbann við því, að gerðarþolarnir, hvort sem er allir saman, tveir Í sameiningu eða hver í sínu lagi, reki veitingahús að Austur- stræti 12 a í Reykjavík með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík hefur og hefur haft að Vesturgötu 2 í Reykjavík allt fram til 17. mars 1998. Þá er og krafist málskostnaðar alls að skaðlausu úr hendi gerðarþola, annaðhvort in solid- um eða úr hendi hvers um sig“. Kröfur varnaraðilanna Vals Magnússonar og Pensons hf. eru þær, „að dómurinn staðfesti þá ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík að leggja ekki lögbann við því, að varnaraðilarnir Valur Magnússon og Penson hf. saman eða hvor í sínu lagi hefji rekstur og reki veitingahús að Austurstræti 12 a í Reykjavík eða annan veitingahúsarekstur, hvar sem er í Reykjavík, með 1956 svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík hefur og hefur haft að Vesturgötu 2 í Reykjavík, allt fram til 17. mars 1998“. Kröfur varnaraðilans Veitingahússins Óðals ehf. eru aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, hvað varðar Veitingahúsið Óðal ehf. Til vara er þess krafist, að dómurinn staðfesti þá ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík að endursenda beiðni Kaffi Reykjavíkur hf. um lögbann við veitingarekstri Veitingahússins Óðals ehf. Til þrautavara er þess krafist, að dómurinn fall- ist ekki á kröfu sóknaraðila um lögbann gagnvart varnaraðilum Val Magn- ússyni og Penson hf., báðum eða hvorum í sínu lagi. Málsatvik. Með kaupsamningi 17. mars 1995 keypti Ingólfscafé hf., kt. 630792-2589, veitingahúsið Kaffi Reykjavík af Penson hf., kt. 590894-2069. Síðar var til- kynnt um breytingu á nafni Ingólfscafé hf. í Kaffi Reykjavík hf., en nafn- breytingin var samþykkt á hluthafafundi 19. mars 1995. Kaupsamninginn undirrituðu f. h. Pensons hf. þeir Valur Magnússon og Magnús Freyr Vals- son. Auk þess undirritaði Valur Magnússon kaupsamninginn sérstaklega og samþykkti skuldbindingu sína skv. 9. gr. samningsins, en vikið verður að henni síðar. Hinn 11. júlí sl. var gerður húsaleigusamningur um Austurstræti 12 a, þar sem Veitingahúsið Óðal ehf. leigir húsnæðið undir skemmtistað. Áður hafði Valur Magnússon gert ódagsettan efnislega eins húsaleigusamn- ing og þann, sem að framan greinir, og þá fyrir hönd óstofnaðs hlutafélags, sem síðar reyndist vera Veitingahúsið Óðal ehf., en það hlutafélag var stofnað 17. júní sl. Eftir þetta var unnið að breytingum og innréttingum í Austurstræti 12 a, og var veitingastaðurinn opnaður 13. þ. m. Málsástæður og lagarök. Af hálfu sóknaraðila er því haldið fram, að Valur Magnússon og Penson hf. hafi brotið ákvæði kaupsamningsins frá 17. mars 1995 með opnun veit- ingastaðar í Austurstræti 12 a. Í því sambandi skipti ekki máli, hvort þeir hefji veitingarekstur í eigin nafni eða í nafni aðila, sem þeir hafa yfirráð yfir, annaðhvort vegna eignaraðildar eða stjórnunaraðildar. Sóknaraðili tel- ur því, að 9. gr. framangreinds kaupsamnings hafi verið brotin með opnun veitingahúss að Austurstræti 12 a, en sá rekstur sé um flest líkur rekstri Kaffi Reykjavíkur. 9. gr. kaupsamningsins frá 17. mars 1995 hljóðar svo: „Valur Magnússon, kt. 260652-3039, skuldbindur sig til að hefja ekki starfsemi kaffihúss eða rekstur með svipuðu sniði og Kaffi Reykjavík næstu 3 ár frá undirritun kaupsamnings þessa.“ Sóknaraðilar halda því fram, að með kaupunum á Kaffi Reykjavík hafi verið keypt viðskiptavild, og af hálfu þeirra er því haldið fram, að taka eigi 1957 tillit til óskráðrar reglu um bann við samkeppni í viðskiptum, þegar þannig standi á, þ. e., að viðskiptavild hafi fylgt með í kaupunum. Sóknaraðili telur þannig, að viðskiptavildin, sem fylgdi með í kaupunum, hafi gert það að verkum, að ekki hafi verið nauðsynlegt, að Penson hf. skuldbindi sig á sama hátt og Valur Magnússon með beinni undirritun undir 9. gr. kaupsamnings- ins, heldur felist í skuldbindingu Vals og undirritun undir 9. gr. kaupsamn- ingsins jafnframt skuldbinding fyrir Penson hf., og sú skuldbinding sé óað- skiljanlegur hluti af samningnum, en Valur Magnússon eigi 10% hlut í Pen- son hf. og sé varastjórnarmaður. Sóknaraðili telur kaupverð í raun hafa miðast mestmegnis við viðskiptavildina, og þessi skilningur á samningnum hafi þannig verið forsenda af hálfu Kaffi Reykjavíkur fyrir kaupunum. Því er haldið fram af hálfu sóknaraðila, að stofnun Veitingahússins Óðals ehf. hafi verið málamyndagerningur, gagngert til þess ætlaður að koma Val Magnússyni og Penson hf. hjá því að standa við kaupsamninginn, sem vikið var að hér að framan. Sóknaraðili heldur því fram, að Valur Magnússon fjármagni allar framkvæmdir í Austurstræti 12 a og stjórni þar öllu, og sé það brot á 9. gr. kaupsamningsins. Stofnun veitingastaðarins og formleg rekstraraðild að veitingastaðnum sé markleysa og geti ekki komið í veg fyr- ir lögbann, þótt sá aðili, sem standi að rekstrinum að formi til, sé ekki aðili að framangreindum kaupsamningi. Samkvæmt gögnum málsins er hér átt við Veitingahúsið Óðal ehf. Sóknaraðili telur, að Penson hf. fari í reynd með stjórnun beggja félaganna, þar sem sami einstaklingur, Magnús Freyr Valsson, skipi stjórn beggja fyrirtækjanna og eigi þau að mestu leyti, og auk þess hafi Penson hf. lánað Veitingahúsinu Óðali ehf. mikið áhættufé, sem þannig tryggi félaginu mikil stjórnunarítök. Því sé það í raun Penson hf. og um leið Valur Magnússon sem einn eigenda þess, sem fjármagni rekstur Veitingahússins Óðals ehf. Sóknaraðilar halda því fram, að allt frá því, að Valur Magnússon gerði upphaflegan leigusamning f. h. óstofnaðs hlutafé- lags um Austurstræti 12 a, sýni tilraunir Vals og Pensons hf. í þá átt að virða ekki samningsskuldbindingar sínar, sem áður greinir. Af hálfu varnaraðilans Pensons hf. er því haldið fram, að Penson hf. hafi ekki tekist á hendur neinar skuldbindingar skv. kaupsamningnum um Kaffi Reykjavík. Þá er því lýst, að Penson hí. hafi engin afskipti af rekstri Veit- ingahússins Óðals ehf. og eigi ekkert í því félagi. Félögin séu sjálfstæð og óháð innbyrðis fyrir utan lán, sem Penson hf. hefur veitt Veitingahúsinu Óðali ehf. Því var mótmælt af hálfu varnaraðila, að um málamyndagerning hefði verið að ræða. Varnaraðilinn, Valur Magnússon, miðar við framangreind sjónarmið, eft- ir því sem við á, auk þess sem hann tekur fram, að hann sé ekki að hefja 1958 veitingarekstur í Austurstræti 12 a. Einu tengsl sín við veitingastaðinn séu í formi ráðgjafar og aðstoðar við son sinn, Magnús Frey, við að koma rekstr- inum af stað. Því er haldið fram, að ákvæði 9. gr. kaupsamningsins eigi ekki við í þessu sambandi. Þá tekur varnaraðili fram, að ákvæði 9. gr. kaupsamningsins eipi ekki við um stað sem þann, sem nú er rekinn í Austurstræti 12 a, og af hálfu sóknaraðila hafi ekki verið sýnt fram á það, að rekstur Kaffi Reykjavíkur og veitingastaðarins í Austurstræti 12 a sé sambærilegur, þannig, að 9. gr. kaupsamningsins eigi við. Varnaraðilinn Veitingahúsið Óðal ehf. reisir frávísunarkröfu sína á því, að sýslumaðurinn í Reykjavík hafi ekki tekið efnislega afstöðu til lögbanns- beiðninnar, sem beindist að Veitingahúsinu Oðali ehf., og því sé einungis heimilt að bera endursendingu erindisins undir héraðsdóm, sbr. 2. mgr. 33. gr. laga nr. 31/1990. en þar sé fjallað um úrlausn formlegs ágreinings, er sýslumaður hefur ekki tekið efnislega afstöðu til lögbannsbeiðni Vegna varakröfu og þrautavarakröfu sinnar er tekið fram af hálfu Veit- ingahússins Óðals eht., að kaupsamningurinn um Kaffi Reykjavík geti ekki átt við um starfsemi Óðals ehf., sem ekki tengist samningnum á nokkurn hátt. Því var mótmælt af hálfu Óðals ehf., að félagið hefði staðið að mála- myndagerningum Í því skyni að koma Val Magnússyni og Penson hf. hjá því að efna samninga. Niðurstöður. Aðalkrafa Veitingahússins Óðals ehf. um frávísun. Hér að framan var rakið efni bréfs sýslumannsins í Reykjavík, er hann endursendi lögbannsbeiðni á hendur Veitingahúsinu Óðali ehf. Í bréfi sýslumanns er m. a. vísað til 1. og 2. mgr. 8. gr. laga nr. 31/1990. Í 1. mgr. 8. gr. laganna segir m. a., að sýslumaður geti ekki synjað um kyrrsetningu af sjálfsdáðum, nema hann telji bersýnilegt. að skilyrðum 5. gr. laganna sé ekki fullnægt. Þetta á einnig við um lögbann, sbr. 3. mgr. 26. gr. laganna. Dómurinn telur, að ráða megi af 2. mgr. 5. gr. laganna, sem einnig á við um lögbann, og með vísan til bréfs sýslumanns, er hann endursendi erindið og tók m. a. fram í bréfinu, að bersýnilegt væri, að skilyrði lögbanns væru ekki fyrir hendi, að með þessu hafi sýslumaður í raun tekið efnislega afstöðu og synjað lögbannsbeiðninnar. Samkvæmt þessu er sóknaraðila rétt að skjóta þessu erindi til héraðsdóms, sbr. 1. mgr. 33. gr. laga nr. 31/1990, eins og öll- um ágreiningi, sem uppi er í þessu máli. Samkvæmt þessu er hafnað kröfu Veitingahússins Óðals ehf. um frávísun. Varnaraðilar máls þessa eru þrír. Tveir þeirra, Penson hf. og Valur Magnús- 1959 son, eru aðilar að kaupsamningi um Kaffi Reykjavík, sem lýst hefur verið, og þá hefur Valur Magnússon gengist undir ákvæði 9. gr. kaupsamningsins, svo sem rakið var. Hvorugur þessara aðila stendur að rekstri Veitingahúss- ins Óðals ehf., en það fyrirtæki er í eigu Magnúsar Freys Valssonar. Tengsl feðganna Vals og Magnúsar geta ekki leitt til þess, að veitingarekstur, sem Magnús stendur að, verði talinn brjóta í bága við 9. gr. títt nefnds kaup- samnings um Kaffi Reykjavík, jafnvel þótt í ljós komi, að Valur hafi lánað syni sínum fjármuni til rekstrar og/eða aðstoðað hann í formi ráðgjafar. Hið sama þykir eiga við um fyrirtæki í eigu Magnúsar, hér Veitingahúsið Óðal ehf. Dómurinn telur ekki færa þá leið að túlka 9. gr. kaupsamningsins svo rúmt, að hún taki til starfsemi Pensons hf. og Veitingahússins Óðals ehf. á þann hátt, sem sóknaraðili heldur fram. Dómurinn telur ekki hafa verið sýnt fram á það af hálfu sóknaraðila gegn andmælum varnaraðila, að óskráðar réttarreglur á þessu sviði geti rennt stoðum undir slíka túlkun á 9. gr. kaupsamningsins. Blaðagreinar, sem lagðar hafa verið fram og eru af hálfu sóknaraðila taldar sýna og renna stoðum undir fullyrðingar sóknaraðila um, að Valur Magnússon reki veit- ingastaðinn við Austurstræti 12 a, verða ekki lagðar til grundvallar í þessu sambandi. Efni blaðagreinanna er óstaðtest og hefur verið mótmælt af hálfu varnaraðila sem meira og minna röngum. Loks þykja hvorki þær laga- reglur. sem vísað var til við flutning málsins af hálfu sóknaraðila né aðrar réttarheimildir til þess fallnar að renna stoðum undir svo rúma túlkun á framangreindri 9. gr. kaupsamningsins sem sóknaraðili heldur fram. Dómurinn telur samkvæmt þessu, að sóknaraðili hafi ekki sannað eða gert sennilegt. að athafnir varnaraðila, eins í senn og/eða fleiri saman, séu eða hafi verið með þeim hætti, að fullnægt sé skilyrðum 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1991 og því er ekki unnt að taka kröfu sóknaraðila til greina. Engin gögn eru tiltæk, sem gera dóminum kleift að taka afstöðu til þess, hvort rekstur þeirra tveggja skemmtistaða, sem mál þetta snýst um, sé með svipuðu sniði, þannig, að 9. gr. kaupsamningsins eigi við. En með hliðsjón af ofanrituðu þykir það ekki koma að sök, og verður engin afstaða tekin til þess álitaefnis. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, ber að staðfesta synjun sýslu- mannsins í Reykjavík við því, að lögbannsgerð fari fram í málinu nr. L-37/ 1995, þar sem gerðarþolar voru Valur Magnússon og Penson hf. Einnig er staðfest ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík um að endursenda lögbanns- beiðni á hendur Veitingahúsinu Óðali ehf. Með hliðsjón af þessum úrslitum málsins greiði sóknaraðili varnaraðila 50.000 kr. í málskostnað. 1960 lið af hálfu söknaraðila og Gísli Gísla. Ragnar Aðalsteinsson hrl, flutti n son hál. af hálfu varnaraðila Ciuðjón St. Marteinsson héraðsdómari kveður upp úrskurðinn. Úrskurðarorð Staðlest er synjun sýslumannsins í Reykjavík við því, að lögb serð Kari fram í málinu nr. L-37/1995, þar sem gerðarþolar voru Valur Magnússon, kt. 260652-3030, Slórholti 47, Reykjavík, og Ponson hí., ki. 590804-2060, Vesturpónu 2, Reykjavík Einnig er staðfest ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 13. júlí 1995 um að endursenda lögbannsbeiðni á hendur Veitingahúsinu Óðali ehf. ki. 510795-2009, Austurstræti 12 a, Reykjavík Sóknaraðili greiði varnaraðila 50,000 kr. í málskostnað. 1960 Ragnar Aðalsteinsson hrl. uti málið af hálfu sóknaraðila og Gísli son hdl, af hálfu varnaraðila Guðjón Sl, Matteinsson héraðsdómari kveður upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: eykjavík við því, að lögbanns serð fari fram í málinu nr. L-37/1995, þar sem gerðarþolar voru Valur Magnússon, ki. 260/652-3039, Stórholti 47, Reykjavík, og Penson hl, kt, 590894-2060, Vesturgötu 2. Reykjavík Einnig er staðfest ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 13. júlí Staðfest er synjun sýslumannsins í Rí 1995 um að endursenda Jögbannsbeiðni á hendur Veitinsahúsinu Óðali ehf, kt. SI0795-202 Sóknaraðili greiði varnaraðila 50.000 kr, í n Austurstræti 12 a, Reykjavík álskostnað R: 1960 agnar Aðalsteinsson hel. Hlutti málið af hálfu sóknaraðila og Gísli Gísla varnaraðila, aðjón $t. Marteinsson hé iðsdómari kveður upp úrskurðinn, Úrskurðarorð: Staðfest er synjun séslumannsins í Reykjavík við því, að Jögbunns- serð furi fram í málinu nr. L-37/1995, þar sem gerðarþólar voru Valur Magnússon, kt. 26(4052 3039, Stórholi 47, Reykjavík, og Penson ht. kt. 590894 2069. Vesturgötu 2, Reykjavík Einnig er staðfest ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 13, júlí 1995 um að endursenda lösbannsbeiðni á hendur Veitingahúsinu Óðali ehf. kt. 510795 2029, Austurstræti 1? a. Reykjavík, Sóknaraðili greiði varnaraðila 50.KK) kr. í málskostnað. 1961 Föstudaginn 8. september 1995. Nr. 298/1995. — Rannsóknarlögregla ríkisins gegn Magnúsi Björgvini Sveinssyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Farbann. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arn- ljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. september 1995, sem barst réttinum 6. sama mánaðar. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Kærð er ákvörðun Héraðsdóms Reykjavíkur |. september sl. um farbann varnaraðila allt til kl. 16.00 föstudaginn 13. október nk. Varnaraðili krefst þess, að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst þess, að hin kærða ákvörðun verði staðfest. Varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi frá 16. júní til 18. ágúst 1995, sbr. dóma Hæstaréttar 11. júlí sl. í málinu nr. 236/1995 og 11. ágúst sl. í málinu nr. 273/1995, vegna rannsóknar á ætluðum brot- um gegn almennum hegningarlögum nr. 19/1940 og lögum um tékka nr. 94/1933. Með ákvörðun Héraðsdóms Reykjavíkur 18. ágúst 1995 var varnaraðila gert að sæta farbanni allt til kl. 16.00 föstudaginn 1. september 1995. Sóknaraðili hefur gert grein fyrir því, að rannsókn málsins sé nú á lokastigi, og verði rannsóknargögn þess send embætti ríkissaksókn- ara innan fárra daga. Frekara farbann sé nauðsynlegt til að tryggja, að varnaraðili komi sér ekki undan málsókn með því að fara af landi brott. Með vísan til framanritaðs svo og umfangs rannsóknar málsins verður að telja, að uppfyllt séu skilyrði 110. gr. laga nr. 19/1991 fyrir áframhaldandi farbanni varnaraðila. Samkvæmt því verður hin kærða ákvörðun staðfest 63 Hæstarétardómar ÍlÍ 1962 Dómsorð: Hin kærða ákvörðun er staðfest. 1963 Föstudaginn $. september 1995. Nr. 251/1995. Þorsteinn Laufkvist Þorsteinsson (Jón Bjarnason hrl.) gegn Laufeyju Elsu Sólveigardóttur (Haraldur Blöndal hrl.) Kærumál. Opinber skipti. Dánarbú. Frávísun máls frá héraðsdómi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 4. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 17. júlí. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, sem var kveðinn upp 20. júní 1995, þar sem metin er gild erfðaskrá, er Laufey Guðmundsdóttir gerði 11. janúar 1989. Heimild til kæru er í 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o. fl. Sóknaraðili krefst þess, að „meintri arfleiðsluskrá verði hrundið og hún metin óskuldbindandi fyrir dánarbúið og gagnvart kær- anda“. Auk þess krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kæru- málskostnaðar. Varnaraðili krefst staðtestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Svo sem greinir í hinum kærða úrskurði, krafðist sýslumaðurinn í Reykjavík þess 1. mars 1995, að bú Laufeyjar Guðmundsdóttur, sem lést 25. september 1994, yrði tekið til opinberra skipta. Kröfu þessa reisti sýslumaður á 6. tl. 37. gr. laga nr. 20/1991. Í stað þess að taka afstöðu til kröfu sýslumanns, eins og skylt var samkvæmt greindu lagaákvæði, sbr. 32. gr. laganna, fjallaði héraðsdómari efnislega um gildi erfðaskrárinnar. Lagaheimild brast til þess að leysa úr ágrein- ingi um erfðarétt með þessum hætti á þessu stigi máls, sbr. ákvæði XVI. kafla laga nr. 20/1991. Af framangreindum ástæðum verður að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og vísa málinu frá héraðsdómi. Rétt þykir, að málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður falli niður. 1964 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og kærumálskostn- aður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júní 1995. Mál þetta var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi 30. maí sl. Það er svo til komið, að með bréfi. dagsettu Í. mars sl.. krafðist sýslu- maðurinn í Reykjavík þess, að bú Laufeyjar Guðmundsdóttur, kt. 120103- 3859, er andaðist 25. september 1994 og síðast var til heimilis að Langholts- vegi 159. yrði tekið til opinberra skipta með vísan til 6. tl. 37. gr. laga nr. 20/ 1991 um skipti á dánarbúum o. fl. Með bréfi sýslumanns fylgdi ljósrit af erfðaskrá Laufeyjar, en samkvæmt henni arfleiðir hún sonardóttur sína, Laufeyju Elsu Þorsteinsdóttur, kt. 050855-5899, nú til heimilis að Sigtúni 21 í Reykjavík, að þriðjungi eigna sinna, eins og nánar verður gerð grein fyrir síðar. Þegar mál vegna kröfu sýslumanns var þingfest 7. apríl sl., var þingsókn af hálfu Laufeyjar Elsu og föður hennar, Þorsteins Laufkvists Þorsteins- sonar, sonar Laufeyjar Guðmundsdóttur. Af hálfu Þorsteins Laufkvists var kröfu sýslumanns mótmælt, og kvaðst Þorsteinn Laufkvist vefengja gildi erfðaskrárinnar. Var ákveðið að reka sérstakt ágreiningsmál um gildi erfða- skrárinnar, áður en afstaða yrði tekin til þess, hvort búið yrði tekið til opin- berra skipta. Þá var og ákveðið, að aðild þessa máls yrði með þeim hætti, að sóknaraðili yrði framangreindur Þorsteinn Laufkvist, sem búsettur er í Bandaríkjunum, og varnaraðili framangreind Laufey Elsa, er nú kennir sig við móður sína og er Sólveigardóttir. Dómkröfur sóknaraðila eru þær, að fram kominni arfleiðsluskrá verði hrundið og hún metin óskuldbindandi fyrir dánarbúið og gagnvart sóknar- aðila. sem er einkabarn Laufeyjar Guðmundsdóttur og einkaerfingi hennar. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst sýknu af kröfum sóknaraðila og að erfðaskráin, sem um er deilt í málinu, verði metin gild. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Samkvæmt framansögðu er kröfu sóknaraðila hafnað og erfðaskráin, sem Laufey Guðmundsdóttir gerði 11. janúar 1989, metin gild. Eftir þessum málsúrslitum verður sóknaraðili úrskurðaður til að greiða varnaraðila í málskostnað 120.000 kr. auk virðisaukaskatts. Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. 1965 Úrskurðarorð: Kröfu sóknaraðila er hafnað, og erfðaskráin, sem Laufey Guð- mundsdóttir gerði 11. janúar 1989, er metin gild. Sóknaraðili greiði varnaraðila 120.000 kr. í málskostnað auk virðis- aukaskatts. 1966 Mánudaginn 11. september 1995. Nr. 267/1995. — Sameinaði lífeyrissjóðurinn og Húsnæðisstofnun ríkisins (Guðjón Ármann Jónsson hdl.) gegn Mosfellsbæ (Örn Höskuldsson hrl.) Kærumál. Nauðungarsala. Úthlutun söluverðs. Lögveð. Greiðsla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 21. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 26. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 14. júlí 1995, þar sem tekin er til greina krafa varnaraðila um, að frumvarpi sýslumannsins í Reykjavík til úthlutunar á söluandvirði fasteignar- innar Bröttuhlíðar 11 í Mosfellsbæ verði breytt á þann veg, að krafa varnaraðila, að fjárhæð 2.758.004 krónur, verði viðurkennd sem lög- veðskrafa, sem gangi fyrir kröfum sóknaraðila til greiðslu af sölu- andvirðinu. Kæruheimild er í 79. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungar- sölu. Sóknaraðilar krefjast þess aðallega, að ákvörðun sýslumanns 21. desember 1994 um frumvarp til úthlutunar söluverðs fasteignar- innar verði staðfest, en til vara, að varnaraðili fái úthlutað af sölu- verðinu 2.157.453 krónum. Þá krefjast sóknaraðilar málskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. I. Krafa varnaraðila, sem þetta mál varðar, er upphaflega komin til vegna gatnagerðargjalda og tengigjalda vatnsveitu af fasteigninni Bröttuhlíð 11, sem voru samtals 1.858.232 krónur. Fyrir gjöldunum afhenti lóðarhafinn, Herbert Halldórsson, varnaraðila tvo víxla, annan að fjárhæð 620.000 krónur með gjalddaga 1. júlí 1992 og hinn að fjárhæð 1.239.161 króna með gjalddaga 1. ágúst sama ár. Gaf 1967 varnaraðili út kvittanir 21. apríl og 20. maí 1992, þar sem staðfest var, að Herbert hefði „greitt Mosfellsbæ“, svo sem segir í kvittun- unum, innborgun og eftirstöðvar gatnagerðargjalda af fasteigninni. Greiðslufall varð á þessum víxlum. Varnaraðili höfðaði mál til heimtu skuldar samkvæmt víxlunum, og var orðið við kröfum hans með áritun stefnu 5. október 1993. Fjárnám var gert fyrir skuldinni 2. mars 1994 í fasteigninni Bröttu- hlíð 11. Með bréfi 26. apríl 1994 til sýslumannsins í Reykjavík lýsti varnaraðili kröfu, að fjárhæð 2.758.004 krónur, í söluverð fast- eignarinnar við nauðungarsölu, en í kröfulýsingunni var um réttindi varnaraðila eingöngu vísað til áðurnefnds fjárnáms. Fasteignin var síðan seld við uppboð 13. maí 1994. Varnaraðili lýsti kröfu sömu fjárhæðar að nýju með bréfi til sýslumanns 3. júní 1994, en þar lét varnaraðili þess fyrst getið í innheimtuaðgerðum sínum, að krafa sín ætti rætur að rekja til gatnagerðargjalda og hann teldi sig njóta lögveðsréttar fyrir henni í fyrrnefndri fasteign. Il. Eins og að framan greinir, tók varnaraðili við víxlum og gaf út kvittanir fyrir viðtöku þeirra sem greiðslu gatnagerðargjalda. Hvergi gerði hann þá áskilnað um, að hann teldi lögveðsrétt sinn í fasteigninni fyrir gatnagerðargjöldum enn í gildi og ná til skuld- bindinga samkvæmt umræddum víxlum. Verður því að telja lög- veðsrétt varnaraðila fyrir gjöldunum hafa fallið niður, þegar hann tók á þennan hátt við víxlum til greiðslu þeirra. Eftir að greiðslufall hafði orðið á umræddum víxlum, hóf varnar- aðili þær aðgerðir, sem að framan greinir, til heimtu skuldar sam- kvæmt þeim. Í kröfulýsingu 3. júní 1994, þar sem varnaraðili lét fyrst uppi, að krafa sín stafaði af gatnagerðargjöldum og hann teldi lög- veðsrétt vera í fasteigninni fyrir henni, studdi hann kröfu sína tölu- lega við víxlana og þær gerðir, sem höfðu farið fram á grundvelli þeirra. Er svo enn í þessu máli. Verður þegar af þessum sökum að hafna þeirri röksemd varnaraðila, að hann hafi mátt líta á víxlana sem tilraun til greiðslu og að lögskiptin að baki þeim ásamt lögveðs- rétti hafi raknað við vegna vanefnda á greiðslu. Samkvæmt þessu ber að hafna kröfu varnaraðila um, að krafa hans, að fjárhæð 2.758.004 krónur, verði viðurkennd sem lögveðs- 1968 krafa við úthlutun söluverðs fasteignarinnar Bröttuhlíðar 11 í Mos- fellsbæ. Verður því staðfest ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík 21. desember 1994 um breytingu á frumvarpi til úthlutunar á söluverð- inu, en sú ákvörðun var á sama veg. Rétt þykir, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík 21. desem- ber 1994 um frumvarp til úthlutunar söluverðs fasteignarinnar Bröttuhlíðar 11 í Mosfellsbæ þess efnis, að lögveðsréttur sé ekki fyrir kröfu varnaraðila, Mosfellsbæjar, að fjárhæð 2.758.004 krónur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 14. júlí 1995. Mál þetta var þingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur 15. febrúar sl. og tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 7. júlí sl. Sóknaraðili er Mosfellsbær, Hlégarði, Mosfellsbæ. Varnaraðilar eru Sameinaði lífeyrissjóðurinn, Suðurlandsbraut 30. Reykjavík, og Húsnæðisstofnun ríkisins, Suðurlandsbraut 24, Reykjavík. Kröfur sóknaraðila eru aðallega, að ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík, dags. 21. desember 1994. um að taka til greina mótmæli Sameinaða lífeyris- sjóðsins og Húsnæðisstofnunar ríkisins gegn frumvarpi til úthlutunar á sölu- andvirði fasteignarinnar að Bröttuhlíð 11, Mosfellsbæ, verði felld úr gildi, að krafa sóknaraðila í söluandvirði ofangreindrar eignar, að fjárhæð 2.758.004 kr., verði viðurkennd sem lögveðskrafa, að frumvarp sýslumanns til úthlutunar á söluandvirði ofangreindrar eignar, dags. 12. október 1994, standi óbreytt. Til vara er þess krafist, að ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík, dags. 21. desember 1994, um að taka til greina mótmæli Sameinaða lífeyrissjóðsins og Húsnæðisstofnunar ríkisins gegn frumvarpi til úthlutunar á söluandvirði fasteignarinnar að Bröttuhlíð 11, Mosfellsbæ, verði felld úr gildi, að krafa sóknaraðila í söluandvirði ofangreindrar eignar, að fjárhæð 2.758.004 kr., verði viðurkennd að hluta sem lögveðskrafa og frumvarp sýslumanns til út- hlutunar á söluandvirði ofangreindrar eignar, dags. 12. október 1994, breyt- ist með hliðsjón af lækkun á kröfufjárhæð. Enn fremur er þess krafist í báðum tilvikum, að varnaraðilum verði gert að greiða sóknaraðila hæfilegan málskostnað að mati dómsins. Kröfur varnaraðila eru aðallega, að ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík 1969 21. desember 1994 verði staðfest. Til vara er þess krafist, að ef fallist verður á kröfur sóknaraðila, verði kröfufjárhæð hans lækkuð verulega. Þá krefjast varnaraðilar málskostnaðar úr hendi sóknaraðila samkvæmt fram lögðum málskostnaðarreikningi. Málavextir. Hinn 13. maí 1994 var seld nauðungarsölu fasteignin Brattahlíð 11, Mos- fellsbæ, þinglýst eign Herberts Halldórssonar. Áður en uppboði lauk, lýsti sóknaraðili máls þessa kröfu, að fjárhæð 2.758.004 kr., í uppboðsandvirði eignarinnar á grundvelli fjárnáms, sem hvíldi á 11. veðrétti. Var kröfulýsing- in dagsett 26. apríl 1994. Fjárnám þetta var gert samkvæmt stefnu, sem árit- uð var í Héraðsdómi Reykjavíkur 5. október 1993, en stefnt hafði verið til heimtu skuldar samkvæmt tveimur víxlum. Eftir að uppboði lauk á eigninni, en áður en sýslumaður gerði frumvarp til úthlutunar á söluverði, varð sóknaraðili þess áskynja, að krafa hans á hendur gerðarþola átti rót sína að rekja til vangoldinna gatnagerðargjalda vegna fasteignarinnar. Hinn 3. júní 1994 sendi hann sýslumanni nýja kröfu- lýsingu og lýsti þar kröfu í söluandvirði eignarinnar um greiðslu nákvæm- lega sömu fjárhæðar og í fyrri kröfulýsingu, 2.758,004 kr.. en lýsir kröfunni nú sem lögveðskröfu. Í kröfulýsingu þessari er engin bein tilvísun til eldri kröfulýsingar að öðru leyti en því, að eftirfarandi er tekið fram: „Umræddir víxlar voru greiðsla á gatnagerðargjöldum vegna Bröttuhlíðar 11.“ Í frum- varpi sýslumannsins í Reykjavík til úthlutunar á söluandvirði eignarinnar, dags. 12. október 1994, segir, að uppboðsverð fasteignarinnar, 8.500.000 kr., skuli skiptast þannig, að eftir að sölulaun í ríkissjóð, að fjárhæð 85.000 kr., hafi verið greidd, skuli 2.758.004 kr. ganga til Mosfellsbæjar til greiðslu á lögveðskröfu bæjarins og eftirstöðvarnar, að fjárhæð 5.656.996 kr., skuli koma í hlut Húsnæðisstofnunar ríkisins upp í kröfu hennar á 1. veðrétti. Sýslumanninum í Reykjavík bárust innan tilskilins frests andmæli gegn frumvarpinu af hálfu beggja varnaraðila í máli þessu. Töldu þeir, að Mos- fellsbær ætti ekki lögveðsrétt fyrir þeim kröfum, sem hann lýsti í uppboðs- andvirði fasteignarinnar, sem gangi framar samningsveðum þeirra. Í framhaldi af því boðaði sýslumaður aðila máls þessa á sinn fund 21. des- ember 1994. Á þeim fundi ítrekuðu báðir varnaraðilar mótmæli sín gegn frumvarpinu frá 12. október 1994. Lögmaður sóknaraðila mótmælti fram komnum mótmælum af hálfu varnaraðila. Sýslumaður ákvað að taka til greina mótmæli varnaraðila, þannig, að engu yrði úthlutað Mosfellsbæ vegna lögveðskröfu. Úthlutað yrði Húsnæðisstofnun ríkisins, húsbréfadeild, á 1. veðrétti 6.544.802 kr., Sameinaða lífeyrissjóðnum á 2. veðrétti 1.048.292 kr., Sameinaða lífeyrissjóðnum á 3. veðrétti 272.588 kr., Sameinaða lífeyris- sjóðnum á 4. veðrétti 463.130 kr. og Sameinaða lífeyrissjóðnum upp í kröfu á 5. veðrétti 86.188 kr., eftir að sölulaun í ríkissjóð hefðu verið greidd. Lögmaður Mosfellsbæjar lýsti yfir því á fundinum, að hann myndi leita úrlausnar héraðsdómara um þessa ákvörðun sýslumanns og krefjast þess, að ákvörðunin yrði felld úr gildi auk kröfugerðar um málskostnað úr hendi gagnaðila. Það gerði hann síðan með bréfi til Héraðsdóms Reykjavíkur, dags. 19. janúar 1995, sem móttekið var 20. s. m. Helstu málavextir að baki ágreiningi þessum eru, að gatnagerðargjöld þau, sem hér um ræðir, eru svokölluð A-gatnagerðargjöld, sem lögð eru á með stoð í 1. gr. laga nr. 51/1974. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 51/1974 er gatnagerðargjald samkvæmt 1. gr. laganna gjaldkræft, þegar sveitarstjórn krefst, eftir því sem nánar er ákveðið í samþykkt. Um gatnagerðargjöld í Mosfellsbæ gildir samþykkt nr. 252/1991. Í 5. gr. samþykktarinnar er kveðið á um, að innan mánaðar frá lóðarúthlutun skuli greiða ákveðinn hluta gatnagerðargjalds samkvæmt ákvörðun bæjarráðs. Bæjarráð ákveði gjald- daga og greiðsluskilmála á eftirstöðvum. Bæjarráð Mosfellsbæjar ákvað síð- an á grundvelli þessara ákvæða, að staðfestingargjald, sem er 1/3 hluti gatnagerðargjaldanna, skyldi greiða mánuði eftir lóðarúthlutun, en heimilt væri að greiða eftirstöðvarnar, 2/3 hluta gjaldanna, með skuldabréfi til 3-5 ára, verðtryggðu með meðalvöxtum. Hinn 21. apríl 1992 gaf Mosfellsbær út víxil, að fjárhæð 620.000 kr., og 20. maí 1992 víxil, að fjárhæð 1.239.161 kr. Herbert Halldórsson samþykkti báða víxlana tl greiðslu. Var gjalddagi fyrra víxilsins 1. júlí 1992 og hins síðara Í. ágúst 1992. Víxlarnir voru fram- seldir af útgefanda sem handhafa þeirra. Víxlar þessir áttu að ganga til greiðslu á gatnagerðargjöldum vegna fasteignarinnar, og gaf Mosfellsbær út tvær kvittanir til Herberts Halldórssonar. Er önnur þeirra dagsett 21. apríl 1992 og hin 20. maí 1992. Þar kemur fram, að borgað sé með víxlum pr. 1. júlí 1992 og 1. ágúst 1992. Þá kemur fram á kvittununum, að innborganir þessar eru bókaðar sem slíkar í bókhald Mosfellsbæjar. Ágreiningur þessa máls snýst um það, hvort krafa sóknaraðila njóti lög- veðsréttar, sem gangi framar kröfum varnaraðila við úthlutun söluandvirðis fasteignarinnar Bröttuhlíðar 11, Mostellsbæ. Niðurstaða. Eins og að framan greinir, snýst ágreiningur máls þessa um það, hvort krafa sóknaraðila njóti lögveðsréttar, sem gangi framar samningsveðkröf- um varnaraðila við úthlutun söluandvirðis umræddrar fasteignar. Ágreiningslaust er, að krafa sóknaraðila á rætur að rekja til gatnagerðar- 1971 gjalds, sem á var lagt í Mostellsbæ samfara lóðaúthlutun, en áður en bygg- ingarleyfi var veitt. Gjaldtakan er byggð á samþykkt nr. 252/1991 um gatna- gerðargjöld í Mosfellsbæ, sem staðfest var af ráðherra á grundvelli laga nr. 51/1974 um gatnagerðargjöld. Eru umrædd gatnagerðargjöld svonefnd A- gatnagerðargjöld, sem lögð eru á samkvæmt heimild í 1. gr. laga nr. 51/1974, en þar segir, að heimilt sé sveitarstjórn að ákveða með sérstakri samþykkt, sem ráðherra staðfesti, að innheimt skuli gatnagerðargjald af hverri lóð, áð- ur en þar er veitt byggingarleyfi. Framsal lagasetningarvalds sem þessa hefur verið talið heimilt innan vissra marka, og er löng venja fyrir því, að stjórnvaldi sé veitt heimild til að ákveða, hvort innheimta skuli tiltekna skatta. Gatnagerðargjaldi því, sem hér um ræðir, er ætlað að standa undir ýmsum kostnaði bæjarfélagsins af því að gera lóðir byggingarhæfar. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 51/1974 má gjaldið nema allt að áætluðum meðalkostnaði við að undirbyggja götu með tilheyrandi lögnum og slitlagi. Er greiðsla slíks gjalds sett sem skilyrði fyrir úthlutun og byggingarleyfi, þannig, að öllum, sem fá lóðum úthlutað, er um þetta skilyrði kunnugt. Er þannig gætt jafnræðissjónarmiða við skattlagn- ingu þessa og ákveðnum efnislegum mælikvarða beitt. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, telst álagning gatnagerðargjaldsins því eiga sér stoð í lögum og því ekki skattlagning, sem er andstæð 40. og 77. gr. stjórnarskrár- innar. Samkvæmt 7. gr. laga nr. 51/1974 fylgir gatnagerðargjaldi samkvæmt 1. gr. laganna lögveð í viðkomandi fasteign. Lögveð fyrir kröfunni stofnast við álagningu gjaldsins, og verður talið, að það hafi stofnast fyrir kröfu sóknar- aðila á þeim tíma, er reikningur var gefinn út til skuldara 4. maí 1992. Ekki verður hins vegar séð, að varnaraðili hafi fyrirgert rétti sínum til að hafa uppi mótmæli gegn stofnun lögveðs sóknaraðila með bréfi sínu til sýslu- mannsins í Reykjavík, dagsettu 26. október 1994. Tilgangur löggjafans með setningu lögveðsheimilda er einkum sá að tryggja sérstaklega, að kröfur, sem þykir miklu varða, að séu greiddar öðrum fremur, fáist greiddar, og yrði þeim tilgangi ekki náð nema að nokkru leyti, ef lögveð ættu að víkja fyrir eldri sem yngri samningsveðum. Það er því meginregla, að lögveð gengur fyrir eldri sem yngri samningsveðum í eign þeirri, sem það hvílir á, enda þótt þess sé ekki sérstaklega getið í heimildarlögunum, í þessu tilviki í 7. gr. laga nr. $1/1974. Þá er í 32. gr. laga nr. 39/1978 kveðið á um, að réttar- vernd lögveðsréttinda sé ekki háð þinglýsingu, nema lög áskilji annað, og hefur slíkt skilyrði ekki verið sett í lög nr. 51/1974 um gatnagerðargjöld. Verður því ekki fallist á það með varnaraðilum, að lagagrundvöll skorti fyr- ir 12. gr. samþykktar um gatnagerðargjöld í Mosfellsbæ, sem kveður á um 1972 forgangsrétt lögveðs vegna gatnagerðargjalda fyrir öllum öðrum veðkröf- um. Skiptir það ekki máli í þessu sambandi, þótt í sérlögum sé sú leið oftar en ekki farin að kveða sérstaklega á um slíkan forgangsrétt. Varnaraðilar styðja mál sitt meðal annars þeirri málsástæðu, að sóknar- aðili hafi fallið frá lögveðsrétti sínum. Móttöku sóknaraðila á umræddum víxlum sem greiðslu gatnagerðargjalda verður að telja hafa verið bundna þeirri veigamiklu forsendu, að þeir fengjust greiddir á réttum stað og rétt- um tíma. Á kvittunum sóknaraðila kemur skýrt fram, að greitt er með víxl- um. Móttaka sóknaraðila á víxlunum getur ekki talist fela það í sér, að sóknaraðili hafi með því fallið frá lögveðsrétti sínum fyrir kröfunni, þar sem víxlar eru einungis greiðsluform, og hefur því engin áhrif á lögveðsrétt- inn að miða við víxilrétt. Ítrekaðar innheimtutilraunir, sem fólust m. a. í því að krefjast fjárnáms í fasteigninni á grundvelli áritaðrar stefnu vegna víxl- anna, báru ekki árangur. Verður því að telja, að innheimtutilraunir sóknar- aðila á grundvelli víxlanna hafi verið fullreyndar og við það hafi réttar- samband aðila á grundvelli álagðra gatnagerðargjalda raknað við með til- heyrandi réttaráhrifum. Gildir þetta, þrátt fyrir það að sóknaraðila hafi þá ekki enn verið kunnugt um, að kröfu hans fylgdi lögveðsréttur, og því þinglýst fjárnáminu og síðar lýst kröfu í söluandvirðið á grundvelli fjár- námsins. Það, að sóknaraðila var ekki kunnugt um þessa réttarvernd kröfu hans, getur ekki valdið honum réttarspjöllum. Því verður ekki fallist á það með varnaraðilum, að með innheimtuaðgerðum sínum, sem beindust að innheimtu umræddra víxla, hafi sóknaraðili fallið frá lögveðsrétti sínum. Í 5. gr. samþykktar nr. 252/1991 um gatnagerðargjöld í Mosfellsbæ, sem staðfest var af félagsmálaráðherra með vísan til 1. og 3. gr. laga nr. 51/1974, er kveðið á um, að innan mánaðar frá úthlutun skuli greiða ákveðinn hluta gatnagerðargjalds samkvæmt ákvörðun bæjarráðs, ella falli úthlutun sjálf- krafa úr gildi. Segir síðan, að bæjarráð ákveði gjalddaga og greiðsluskilmála á eftirstöðvum. Með samþykkt bæjarstjórnar Mostellsbæjar frá 18. mars 1992 var ákveðið það greiðslufyrirkomulag, að staðfestingargjald, sem næmi 1/3 hluta, greiddist mánuði eftir lóðarúthlutun, en 2/3 hlutar greiddust á skuldabréti til þriggja til 5 ára, verðtryggðu með meðalvöxtum. Ákvæði 7. gr. laga nr. 51/1974 verður að skilja svo, að lögveðsréttur haldist, þegar greiðslum er dreift, eins og heimilað er í lögunum. Ljóst er, að víxill sá, sem gefinn var út 21. apríl 1992, að fjárhæð 620.000 kr., átti að tryggja greiðslu á þriðjungi álagðra gatnagerðargjalda. Var víxillinn afhentur sóknaraðila sama dag, eins og kvittun sóknaraðila ber með sér, og skyldi greiddur 1. júlí sama ár. Var gjalddagi víxilsins tæpum tveimur mánuðum eftir lóðarúthlut- un í stað eins mánaðar, eins og ráð var fyrir gert í samþykkt Mosfellsbæjar. 1973 Síðari víxillinn, sem nam eftirstöðvum gjaldanna, að fjárhæð 1.239.161 kr., var gefinn út 20. maí 1992 og skyldi greiddur |. ágúst 1992. Ekki er unnt að líta svo á, að lögveð sóknaraðila hafi fallið niður við það, að sóknaraðili veitti skuldara óverulegan gjaldfrest á greiðslu gatnagerðargjaldanna, enda verður ekki annað séð en sá greiðslufrestur sé innan ramma 5. gr. fyrr- greindrar samþykktar nr. 252/1991. Þá halda varnaraðilar fram þeirri málsástæðu, að sóknaraðili hafi með þeirri háttsemi sinni að gefa rangar upplýsingar um áhvílandi lögveðskröfur á söluþinginu og með því að vera ókunnugt um, að lögveð vegna gatna- gerðargjaldanna hvíldi á eigninni, fyrirgert rétti sínum til að fá fullnustu kröfu sinnar á undan eldri þinglýstum veðkröfum. Samkvæmt endurriti úr serðabók er ekkert bókað um slíkar upplýsingar af hálfu bæjarritara Mos- fellsbæjar, sem sótti söluþingið ásamt lögmanni. Telst staðhæfing varnar- aðila því ósönnuð og verður ekki gegn mótmælum sóknaraðila lögð til grundvallar úrlausnar í máli þessu. Samkvæmt 32. gr. þinglýsingalaga nr. 39/ 1978 er réttarvernd lögveðsréttinda ekki háð þinglýsingu, nema lög áskilji annað. Í greinargerð með 32. gr. kemur fram, að langoftast sé það alkunna, hvaða kröfum fylgi lögveðsréttur, og sé mönnum, sem viðskipti eiga við eiganda fasteignar, oftast í lófa lagið að ganga úr skugga um það, hvort slík- ar kröfur hvíli á eign. Ekki verði því almennt talið, að það höggvi mikið skarð í viðskiptaðryggi, þótt lögvernd lögveðsréttinda sé óháð þinglýsingu. Þá er mælt fyrir um það í |. mgr. 49. gr. laga nr. 90/1991, að kröfulýsing verði að koma fram af hendi rétthafa, áður en uppboði er lokið á eign. Í greinargerð með ákvæðinu kemur fram, að tilgangurinn með reglu þessari sé einkum sá, að sem skýrust mynd fáist af réttindum yfir eign, meðan enn er kostur að gera boð í hana. Upplýsingar um þetta geti varðað miklu fyrir rétthafa, sem þurfi að gera boð í eign, til að tryggja, að hún seljist við nægi- lega háu verði, til þess að þeir fái fullnustu, en óvissa um fjárhæðir rétthærri krafna geri slíkum rétthöfum verulega erfitt fyrir í þeim efnum. Hins vegar segir í greinargerðinni, að þótt þetta markmið reglunnar verði að teljast mikilsvert, nái reglan ekki lengra en svo, að hún geti talist hvatning til rétt- hafa til að lýsa kröfum, enda sjáist við skoðun á öðrum ákvæðum VII. kafla, að vanræksla á því að koma fram kröfulýsingu á réttum tíma leiði al- mennt ekki til teljandi réttindamissis. Með vísan til þessa verður ekki talið, að það varði sóknaraðila missi for- gangsréttar kröfu sinnar gagnvart eldri þinglýstum veðkröfum að hafa ekki upplýst á söluþinginu um áhvílandi lögveð vegna gatnagerðargjalda. Varakröfu sína reisa varnaraðilar á þeirri málsástæðu, að lögveðskröfu sóknaraðila hafi verið of seint lýst samkvæmt |. mgr. 49. gr. laga nr. 90/1991. 1974 Ágreiningslaust er, að kröfu sóknaraðila á grundvelli fjárnámsgerðar, sem dagsett er 26. apríl 1994, var lýst, áður en uppboði lauk á eigninni, og því innan tímafrests 1. mgr. 49. gr. fyrrgreindra laga, og að kröfulýsing sóknar- aðila, þar sem hann lýsir kröfu sinni sem lögveðskröfu, barst eftir fyrrgreint tímamark. Hins vegar er ágreiningur um það. hvort síðari kröfulýsing sóknaraðila sé leiðrétting á hinni fyrri eða ný kröfulýsing, sem leiða eigi til þess, að sóknaraðili fái ekki úthlutað af söluverðinu til greiðslu málskostn- aðar eða annars innheimtukostnaðar af henni, sbr. 4. mgr. 50. gr. laga nr. 90/1991. Þegar litið er til fjárhæðar síðari kröfulýsingar sóknaraðila og sundurliðunar hennar, er hún hin sama og í hinni fyrri, en hins vegar er heimildin, sem hann byggir tilkall sitt til, allt önnur sem og rétthæð sú, sem krafist er. Þá vísar hún til hinnar fyrri að því leyti, að í henni er lýst yfir því, að „umræddir víxlar“ hafi verið greiðsla á gatnagerðargjöldum. Leikur þess vegna enginn vafi á því, að hér er um leiðrétta kröfulýsingu að ræða. Eftir er hins vegar að taka afstöðu til þess, hvort sóknaraðila sé heimilt að leið- rétta kröfulýsingu sína á þennan hátt, án þess að það leiði til missis réttar til úthlutunar af söluverðinu til greiðslu innheimtukostnaðar hans. Samkvæmt ákvæðum 2. mgr. Sl. gr. og 3. mgr. 52. gr. laga nr. 90/1991 getur sá, sem nýt- ur óþinglýstra réttinda í eign, haft uppi slíka kröfu á síðari stigum en greinir í 1. mgr. 49. gr. án þess að glata þeim. Með hliðsjón af nefndum ákvæðum hefur verið talið heimilt að koma að leiðréttingu á kröfulýsingu, eftir að uppboði lýkur, til hækkunar eða lækkunar. Með vísan til framanritaðs og þess, að sóknaraðili lýsti fyrri kröfu sinni innan tilskilins frests 1. mgr. 49. gr. laga nr. 90/1991, verður að líta svo á, að sóknaraðili eigi rétt til úthlutun- ar af söluverði til greiðslu málskostnaðar og annars innheimtukostnaðar af lögveðskröfu sinni. Samkvæmt ákvæðum 50. gr. nauðungarsölulaga á sóknaraðili rétt á að fá greiðslu af söluandvirði vegna vaxta og annars kostnaðar við kröfuna fram að uppboðsdegi 13. maí 1994, og hefur sóknar- aðili lýst kröfu sinn í samræmi við þessa reglu. Ekki verður séð, að lög nr. 20/1901 um forgangsrétt veðhafa fyrir vöxtum eigi við um kröfu sóknar- aðila, þar sem sóknaraðili reyndi innheimtuaðgerðir á grundvelli víxlanna og höfðaði mál til greiðslu þeirra 1993, en stefna á grundvelli víxlanna var árituð í október 1993. Var því skuldara ekki veittur gjaldfrestur á vöxtum í skilningi þeirra laga, og missir sóknaraðili því ekki forgangsrétt fyrir vöxt- um af kröfu sinni til uppboðsdags. Með hliðsjón af öllu framangreindu verður að fallast á kröfur sóknar- aðila um, að felld verði úr gildi ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 21. desember 1994 um að taka til greina mótmæli varnaraðila, Sameinaða líf- eyrissjóðsins og Húsnæðisstofnunar ríkisins, gegn frumvarpi til úthlutunar á 1975 söluandvirði fasteignarinnar Bröttuhlíðar 11, Mosfellsbæ. Jafnframt er viður- kennd lögveðskrafa sóknaraðila í söluandvirði ofangreindrar eignar, að fjárhæð 2.758.004 kr. Varnaraðilar, Sameinaði lífeyrissjóðurinn og Húsnæðisstofnun ríkisins, greiði óskipt sóknaraðila, Mosfellsbæ, 100.000 kr. í málskostnað auk virðis- aukaskatts. Máli þessu var upphaflega úthlutað dómarafulltrúa, sem fór með það til 1. júní sl., er Arngrími Ísberg héraðsdómara var falið það í kjölfar setningar laga nr. 80/1995, og kveður hann upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Felld er úr gildi ákvörðun sýslumannsins í Reykjavík frá 21. desem- ber 1994 um að taka til greina mótmæli varnaraðila, Sameinaða lít- eyrissjóðsins og Húsnæðisstofnunar ríkisins, gegn frumvarpi til út- hlutunar á söluandvirði fasteignarinnar Bröttuhlíðar 11, Mosfellsbæ. Viðurkennd er lögveðskrafa sóknaraðila, Mosfellsbæjar, í söluand- virði fasteignarinnar, að fjárhæð 2.758.004 kr., og skal frumvarp sýslu- manns frá 12. október 1994 til úthlutunar á söluandvirði eignarinnar standa óbreytt. Varnaraðilar greiði óskipt sóknaraðila 100.000 kr. í málskostnað auk virðisaukaskatts. 1976 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 280/1993. Páll Jónsson (Ástráður Haraldsson hrl.) gegn Fokus Bank A/S (Páll A. Pálsson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 6. júlí 1993. Mál þetta var tekið til dóms að lokinni aðalmeðferð 25. nóvem- ber 1992. Í þinghaldi 6. apríl 1993 var eftirfarandi bókað: „Málflytj- endur lýsa því með vísan til 1. mgr. 115. gr. 1. nr. 91/1991, að þeir telji ekki þörf á að endurflytja málið og leggja það í dóm á nýjan leik. Málið er dómtekið.“ Dómur í málinu var kveðinn upp 20. apríl 1993. Í héraðsdómi er engin skýring gefin á drætti á dómsuppsögu eftir aðalflutning. Samkvæmt framansögðu var málið dæmt án munnlegs málflutn- ings að nýju, er tæplega tuttugu og ein vika var liðin frá aðalmeð- ferð. Verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsuppsögu að nýju, sbr. dóma Hæstaréttar 6. febrúar 1995 í málunum nr. 384/1992, 9/1993, 104/1994 og síðari dóma um sama efni. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnings og uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1977 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 200/1995. Andrá hf. (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn Þorfinni Guðnasyni (Þorsteinn Einarsson hdl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 12. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, .. .“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðlerðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 203/1995. — Aðalsteinn Karlsson (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) gegn Júlíusi Gunnari Þorgeirssyni (Ólafur Sigurgeirsson hdl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 14. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, . ..“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1979 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 206/1995. — Bjarni Eyjólfsson (Andri Árnason hrl.) gegn íslenska ríkinu (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 15. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, .. .“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1980 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 207/1995. — Íshaf hf. (Andri Árnason hrl.) gegn íslenska ríkinu (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 15. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1981 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 211/1995. — Brjótur sf. (Steingrímur Þormóðsson hdl.) gegn Samskipum hf. (Jónas Aðalsteinsson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 19. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1982 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 213/1995. — Björn Erlendsson (Björgvin Þorsteinsson hri.) gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. Júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1983 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 214/1995. Björn Jónasson (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Guðrún Margrét Árnadóttir hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 21. júní 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1984 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 226/1995. — Ríkharð Sigurðsson (Valgarð Briem hrl.) gegn Kolbrúnu Engilbertsdóttur (Ingibjörg Rafnar hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. júlí 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Héraðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafull- trúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einkamál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1985 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 252/1995. — Lífeyrissjóður starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkisins (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) gegn Jóni Guðmundssyni Kærumál. Nauðungarsala. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 7. júlí sl., sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 17. sama mánaðar. Um kæruheimild er vísað til 1. mgr. 85. gr., sbr. 1. og 2. mgr. 79. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn S. júlí sl., þar sem felld er úr gildi nauð- ungarsala á íbúð í eigu varnaraðila, merkt 0405, í Hamarshúsinu, Tryggvagötu 4-6 í Reykjavík, sem fram fór að kröfu sóknaraðila og fleiri 16. mars 1995. Krefst sóknaraðili þess, að hinum kærða úr- skurði verði hrundið og viðurkennt verði gildi nauðungarsölu á framangreindri íbúð. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. I. Í þinglýsingabók sýslumannsembættisins í Reykjavík var fasteign- in Hamarshús upphaflega skráð nr. 4 við Tryggvagötu. Húsinu var á síðari árum breytt, og hefur eftir það verið nýtt að mestu sem íbúðarhús. Í kjölfar þess var gerður eignaskiptasamningur, sem dag- settur er 16. maí 1984. Samkvæmt honum er öllu húsinu skipt í 41 eignarhluta. Hver eining er þar tilgreind með númeri, og hafa engir tveir hlutar sama númer. Íbúð, sem varnaraðili eignaðist síðar, er merkt nr. 0405 og er sögð 26,5 m“ að stærð. Ber samningurinn yfir- skriftina „Hamarshúsið Tryggvagötu. Eignarhlutaskipting“, en ekki er Í samningnum vísað til húsnúmers eða sérstakra stigaganga í hús- inu, sem einstakar íbúðir eða atvinnuhúsnæði tengjast. Mun samn- ingur þessi hafa verið færður í þinglýsingabók 29. maí 1984. Samkvæmt gögnum málsins ákvað byggingarnefnd Reykjavíkur 14. mars 1985 breytingu á tölusetningu lóða við Tryggvagötu. Sam- kvæmt því skyldi Hamarshúsið vera númer 4-6 við götuna. Í sam- þykkt nefndarinnar, sem staðfest var á fundi borgarstjórnar 21. mars 1985, er einungis getið um tölusetningu lóðar. Ekki greinir þar neitt um húsið sjálft eða skiptingu einstakra íbúða og annarra húshluta á hin nýju númer. Í þinglýsingabók er íbúð merkt 0405 í Hamarshús- inu eftir sem áður talin vera í húsinu nr. 4 við Tryggvagötu, en jafn- framt er þar getið um samþykkt byggingarnefndar Reykjavíkur frá 14. mars 1985, sem þinglýst var á árinu 1993. Ekki nýtur skýringa í málinu á þeirri framkvæmd á merkingum, sem eru á húsinu sjálfu. Eru tveir inngangar í húsið frá Tryggvagötu merktir nr. 4, en einn nr. 6, og mun íbúð varnaraðila vera þar. Einn inngangur í húsið frá götunni er inn á veitingastað, en aðrir inn- gangar eru ómerktir. ll. Í Dagblaðinu 11. mars 1995 er að finna auglýsingu frá sýslumann- inum í Reykjavík um framhald uppboða, sem haldin verði á eignun- um sjálfum. Þar segir meðal annars: „Tryggvagata 4, íb. 0405 í Ham- arshúsinu, þingl. eig. Jón Guðmundsson, gerðarbeiðandi Lífeyris- sjóður starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkisins, 16. mars 1995 kl. 14.00“. Tilgreining í auglýsingunni um húsnúmer er í samræmi við heiti eignarinnar í þinglýsingabók, svo og skuldabréf með veði í íbúðinni, er sóknaraðili styðst við í kröfu um nauðungarsölu. Ekki verður talið, að ósamræmi sé milli auglýsingarinnar og þeirra þinglýstu heimilda um íbúðina, sem að framan greinir. Verð- ur almennt lagt til grundvallar, að lýsing á staðsetningu eða heiti fasteignar í auglýsingu um nauðungarsölu, sem er í samræmi við þinglýstar heimildir um hana, uppfylli fyrirmæli 5. mgr. 35. gr., sbr. 2. mgr. 26. gr. laga nr. 90/1991 um, að heiti eignar skuli koma fram í auglýsingu. Önnur sýnileg auðkenni eða merkingar á eign, sem ganga í aðrar áttir, geta ekki hnekkt þeirri niðurstöðu. 1987 III. Meðal gagna málsins eru ljósmyndir af framhlið Hamarshússins, sem varnaraðili hefur lagt fram. Þar kemur meðal annars fram, að við útidyr inngangs, sem merktur er nr. 6, og annars inngangsins, sem merktur er nr. 4, eru greinilegar merkingar á númeri íbúða, sem hvorum inngangi tilheyra. Í auglýsingu um nauðungarsölu er heiti fasteignar sagt Hamars- húsið við Tryggvagötu 4. Ekki fer á milli mála, við hvaða hús þar er átt. Þegar það er virt svo og merkingar íbúða, sem fram koma utan á húsinu, verður ekki heldur fallist á með varnaraðila, að tilgreining eignarinnar í auglýsingu hafi verið svo óljós, að áhugamenn um kaup á henni hafi þurft frá að hverfa, ef beitt er þeirri athygli, sem við má búast, eins og aðstæðum var hér háttað. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, verður ekki fallist á, að annmarkar hafi verið á framkvæmd nauðungarsölu á íbúð varnar- aðila, sem varðað geti ógildingu hennar. Verður hinn kærði úr- skurður því felldur úr gildi og krafa sóknaraðila um viðurkenningu á gildi nauðungarsölunnar tekin til greina. Eftir þessum úrslitum verður varnaraðila gert að greiða sóknar- aðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Viðurkennt er gildi nauðungarsölu á íbúð merktri 0405 í Hamarshúsinu, Tryggva- götu 4-6 í Reykjavík. Varnaraðili, Jón Guðmundsson, greiði sóknaraðila, Lífeyris- sjóði starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkisins, 70.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 5. júlí 1995. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar að loknum munnlegum málflutn- ingi 27. júní sl., barst dóminum 6. apríl sl. með beiðni sóknaraðila, Jóns Guðmundssonar, kt. 040849-5999, Þvottalaugabletti 27, Reykjavík, dags. 3. sama mánaðar, þar sem þess er krafist, að uppboð á eigninni Tryggvagötu 6, 1988 Hamarshúsinu, íbúð 0405, sem fram fór 16. mars sl. kl. 14.00, verði fellt úr gildi. Í málinu er einnig gerð krafa af hans hálfu um málskostnað að skað- lausu úr hendi varnaraðila. Varnaraðilar í málinu eru Guðjón Sverrisson, Hrafnhólum 8, Reykjavík, Lífeyrissjóður starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkisins, Gjaldheimtan í Reykjavík, Tryggvagötu 28, Reykjavík, Endurskoðun hf., Suðurlandsbraut 18, Reykjavík, og Ráð hf., Garðastræti 38, Reykjavík. Voru þeir allir boðað- ir til fyrsta þinghalds í málinu 28. apríl 1995, og sóttu þeir þing nema Guð- jón Sverrisson. Í þinghaldinu var þess af þeirra hálfu krafist, að gildi nauð- ungarsölu á eigninni Tryggvagötu 4-6, Hamarshúsinu, Reykjavík, yrði stað- fest. Einnig var af þeirra hálfu krafist málskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Málið var næst tekið fyrir 12. maí sl., en þá féll þingsókn niður af hálfu Gjaldheimtunnar í Reykjavík. Þingsókn féll niður af hálfu Ráðs hf. í þing- haldi 13. júní sl. Af hálfu Endurskoðunar hf. var lögð fram greinargerð 31. maí sl., en þingsókn féll niður af hálfu Endurskoðunar hf. 27. júní sl. Þar með hafði fallið niður þingsókn allra varnaraðila nema Lífeyrissjóðs starfs- mannafélags Áburðarverksmiðju ríkisins. Í rekstri málsins gerði sóknaraðili þá kröfu, að umráðum varnaraðila Ráðs hf. yfir íbúðinni, sem hér um ræðir, yrði frestað, þar til úrlausn væri fengin í málinu, en eins og fram kemur í yfirlýsingu sýslumanns, dags. 11. apríl sl., á dskj. nr. 7, var boð Ráðs hf., sem fram kom við nauðungarupp- boðið 16. mars sl., samþykkt. Af hálfu varnaraðila Ráðs hf. var þessari kröfu sóknaraðila mótmælt. Með úrskurði, sem kveðinn var upp 17. maí sl., var fallist á að fresta umráðum varnaraðila Ráðs ht. yfir íbúðinni, þar til úr- lausn lægi fyrir í málinu. Við munnlegan málflutning var af hálfu varnaraðila Lífeyrissjóðs starfs- manna Áburðarverksmiðju ríkisins gerð sú krafa, að sóknaraðila yrði gert að greiða réttarfarssekt vegna ósæmilegra ummæla um lögmann varnar- aðila í málflutningsræðu með vísan til e-liðar 1. mgr. 135. gr. laga um með- ferð einkamála nr. 91/1991. Af hálfu sóknaraðila var kröfunni mótmælt og beðist afsökunar á því, hafi einhver ummæli verið ósæmileg í garð lög- mannsins. 1. Með uppboðsbeiðni Endurskoðunar hf., dags. 16. ágúst 1994, til sýslu- mannsins í Reykjavík var þess farið á leit, að eignarhluti sóknaraðila í Tryggvagötu 6, hluti 0405, yrði seldur á nauðungaruppboði, en beiðnin var lögð fram, er málið var tekið fyrir hjá sýslumanni 8. desember 1994. Með uppboðsbeiðni Lífeyrissjóðs starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkis- 1989 ins. sem einnig er dagsett 16. ágúst 1994, til sýslumannsins í Reykjavík var krafist nauðungarsölu á fasteigninni Tryggvagötu 4, íbúð merktri 0405 í Hamarshúsinu, Reykjavík, á grundvelli fjárnáms, sem gert var í íbúðinni 22. nóvember 1993. Samkvæmt gögnum málsins var beiðnin tekin fyrir hjá sýslumannsembættinu 24. nóvember 1994 og þá ákveðið, að uppboð byrjaði á eigninni á skrifstofu sýslumanns 21. febrúar 1995. Við þá fyrirtöku kom fram boð í eignina, en ákveðið, að uppboðinu yrði fram haldið á eigninni sjálfri 16. mars sama ár kl. 14.00. Framhald uppboðsins var auglýst í dagblaði, sbr. dskj. nr. 3, og þar sagt, að það yrði háð á ofangreindum tíma á eigninni sjálfri, er tilgreind var sem Tryggvagata 4, íb. 0405 í Hamarshúsinu. Við uppboðið mótmælti sóknar- aðili því, að uppboðið næði fram að ganga, þar sem íbúðin væri í Tryggva- götu 6, en ekki 4. Að kröfu gerðarbeiðenda var tekin sú ákvörðun, að salan næði fram að ganga, og fór uppboðið fram. Sóknaraðili hefur krafist þess hér fyrir dóminum, að uppboðið verði fellt úr gildi, en af hálfu varnaraðila nema Guðjóns Sverrissonar hefur því verið mótmælt og þess krafist, að gildi nauðungarsölunnar verði staðfest, eins og áður er komið fram. I. Kröfur sóknaraðila í málinu eru studdar þeim rökum, að í auglýsingu um uppboðið, sem birt var í Dagblaðinu 11. mars 1995, hafi íbúðin, sem seld var á uppboðinu, verið ranglega tilgreind. Auglýst hafi verið framhald uppboðs á íbúð í húsinu Tryggvagötu 4, en íbúðin sé í Tryggvagötu 6. Því hafi rang- lega verið staðið að auglýsingunni. Þessi ranga auglýsing hafi leitt til þess, að ekki hafi aðrir sótt uppboðið en þeir, sem sérstaklega var vísað á upp- boðsstaðinn. Uppboðið hati því farið fram, án þess að almennir kaupendur ættu þess kost að vera við það. Sóknaraðili telur, að þetta hafi óhjákvæmi- lega leitt til þess, að færri hafi komið á uppboðið en ella og því verið minni líkur á sanngjörnu verði fyrir íbúðina. Þá telur sóknaraðili, að hann hafi fengið tvær misvísandi tilkynningar frá sýslumanni um byrjun uppboðs. Hin fyrri hafi verið send 30. janúar 1995, þar sem tilkynnt var um nauðungarsölu á Tryggvagötu 4, íbúð 0405 í Ham- arshúsinu, 21. febrúar 1995 kl. 10, en síðari tilkynningin hafi verið send 7. febrúar sama ár vegna sölu á Tryggvagötu 6, 4. hæð, íbúð 0405, 2. mars 1995 kl. 10. Sóknaraðili styður kröfu sína í máli þessu með því, að meðferð sýslu- mannsins í Reykjavík á beiðni varnaraðila um nauðungarsölu fasteignar- innar nr. 6 við Tryggvagötu, Hamarshúsi, íbúð 0405, hafi verið ólögmæt og falið í sér réttarbrot gagnvart sér. Um heimild til að leita úrskurðar dómsins um kröfuna vísar sóknaraðili til 80. gr. laga nr. 90/1991. 1990 Il. Af hálfu varnaraðila Lífeyrissjóðs starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkis- ins er þeirri fullyrðingu sóknaraðila mótmælt, að tilgreining í dagblaðs- auglýsingu um uppboðið hafi leitt til þess, að færri hafi komið á uppboðið til að bjóða í eignina. Er því haldið fram, að ekki hafi verið örðugleikar á því að finna uppboðsstaðinn, enda hafi sóknaraðila verið í lófa lagið að benda þeim aðilum á, sem komu á staðinn, hvar í húsinu eignin væri, og takmarka þannig ætlað tjón sitt, en sóknaraðili hafi sjálfur verið staddur fyrir utan uppboðsstað fyrir auglýstan tíma til að fylgjast með því, hvort menn leituðu inngöngu á réttum stað, eins og hann hafi sjálfur lýst yfir fyrir dóminum. Því er haldið fram, að framhald uppboðsins hafi verið auglýst í samræmi við upplýsingar í þinglýsingabókum. Einnig verði að telja, að upplýsingar, sem fram komi í þinglýsingabókum, séu í samræmi við raunveruleikann. Á veðbókarvottorði, sbr. dskj. nr. 2 h, komi fram, að eignin væri tilgreind sem Tryggvagata 4, eignarhluti 126%. Undir liðnum lýsing segi: Hamarshúsið. Íbúð á 4. hæð, merkt 04.05, og undir liðnum Lóðin væri vísað til skipta- samnings, sbr. dskj. nr. 13. Þá sé tilgreint, að byggingarnefnd hafi samþykkt i4. mars 1985, að lóð Hamarshúss verði nr. 4-6. Á skuldabréfi, sem krafa varnaraðila er reist á í uppboðsmálinu, komi fram, að veðið er þar tilgreint sem íbúð merkt 04-05 í Hamarshúsinu við Tryggvagötu 4, Reykjavík. Skuldabréfið tilgreini veðið með þeim hætti, sem gert væri Í þinglýsingabókum, og hafi það verið fært í þinglýsingabók án at- hugasemda. Samþykkt byggingarnefndar um, að lóð hússins sé nr. 4—6, hafi verið gerð tæpum þremur mánuðum áður en skuldabréfinu hafi verið þinglýst í júní 1985. Því hafi tilgreining fasteignarinnar verið í samræmi við þinglýsingabækur. Fjárnám hafi síðan verið gert fyrir skuldinni samkvæmt skuldabréfinu 22. nóvember 1993. Á eignaskiptasamningi, sbr. dskj. nr. 13, væru hvorki tilgreind húsnúmer né sérmerkt stigahús. Samkvæmt honum heiti fasteignin Hamarshúsið Tryggvagötu, og væri eigninni skipt upp í 41 hluta, þar sem hver eining hafi tiltekið númer og engir tveir hlutar hafi sama númer. Sú framkvæmd að númera stigahús eignarinnar með númerunum 4 og 6 eigi sér því hvorki stoð í eignaskiptasamningnum né í þinglýsingabókum. Samþykktir bygg- ingarnefndar og skráningarmáti Fasteignamats ríkisins breyti ekki einhliða hinum þinglýstu heimildum. Þá verði að telja, eins og áður er komið fram, að tilgreining eignar í þinglýsingabókum sé rétt. Af hálfu varnaraðila er talið, að sýslumaður eigi ekki annars kost, þegar framhaldssala er auglýst, en auglýsa eignina samkvæmt þinglýstum heimild- 1991 um. Hvorki beri að miða við skráningarmáta annarra stofnana né frásagnir af skiptingu eða fyrirkomulagi eignar. Í því tilviki, sem hér um ræði, hafi eignin verið auglýst framhaldssölu í DV 11. mars 1995 með þeim hætti, er þinglýsingabækur tilgreini. Allur annar háttur á auglýsingu hefði verið ófor- svaranlegur. Þá er því haldið fram af hálfu varnaraðila, að auglýsingin í Dagblaðinu hafi verið fullnægjandi, enda hafi mönnum ekki átt að geta dulist í auglýs- ingunni um uppboðið á íbúð 0405 í Hamarshúsinu, Tryggvagötu 4, Reykja- vík, hvaða eign skyldi selja nauðungarsölu, og er í því sambandi vísað til dóms Hæstaréttar frá 17. nóvember 1994 í málinu nr. 439/1994. Í auglýsing- unni hafi eignin verið tilgreind nákvæmlega eins og í þinglýsingabókum og samkvæmt eignaskiptayfirlýsingunni. Aðeins ein íbúð væri með númerinu 0405 í Hamarshúsinu, og aðeins eitt hús í borginni bæri það nafn. Verði því ekki séð annað en yfir allan vafa væri hafið, hvaða eign hafi átt að selja nauðungarsölu. Af hálfu varnaraðila Endurskoðunar hf. hefur þeim fullyrðingum sóknar- aðila verið mótmælt, að erfitt hafi verið að finna uppboðsstaðinn. Ekki hafi þurft að leiðbeina fólki, og það hafi ekki lent í vandræðum með að finna staðinn, enda hafi legið straumur fólks inn í húsið kl. 14.00, sem ekki hefði farið fram hjá mönnum, sem kunni að hafa staðið við næstu dyr. Þá er því mótmælt, að tilkynningar sýslumanns til sóknaraðila hafi nokk- ur áhrif á gildi uppboðsins. Einnig er því mótmælt, að auglýsingin í Dag- blaðinu hafi verið röng, enda hafi hún verið að öllu leyti í samræmi við þinglýstar heimildir. Í veðmálabókum sé aðeins til Tryggvagata 4, en Tryggvagötu 6 sé þar ekki að finna. Þar að auki hafi til nánari skýringar verið tilgreint í auglýsingunni, að íbúðin væri í Hamarshúsinu, en þar væri aðeins ein íbúð nr. 0405. Ekki verði séð, hvernig sýslumaður hafi getað auglýst á annan hátt en í samræmi við veðmálabækur, enda eigi að mega treysta því, að þær upplýsingar, sem þar eru skráðar, séu réttar. Uppboðið hafi verið auglýst í samræmi við veðmálabækur og á eins skýran hátt og sýslumaður hafi getað tilgreint staðinn. IV. Íbúð sú, er seld var á uppboðinu, sem hér er krafist, að ógilt verði með úrskurði dómsins, er í húsi, sem nefnt hefur verið Hamarshúsið við Tryggvagötu. Á veðbókarvottorði fyrir íbúðina, dags. 16. mars 1995, sbr. dskj. nr. 2 h, og á skjali sýslumanns, dags. 9. júní 1995, sbr. dskj. nr. 14, er íbúðin tilgreind sem Tryggvagata 4. Af gögnum málsins verður hvorki ráð- ið, hvernig það er til komið né frá hvaða tíma sú tilgreining hefur verið 1992 færð í þinglýsingabækur. Hins vegar kemur fram á veðbókarvottorðinu og einnig í öðrum gögnum málsins, að byggingarnefnd samþykkti 14. mars 1985, að lóð Hamarshússins yrði nr. 4-6. Í afsali til sóknaraðila. dags. 14. nóvember 1989, sbr. dskj. nr. 4, er íbúðin tilgreind nr. 405, eignarhluti í Hamarshúsinu við Tryggvagötu 6 í Reykjavík, en skjalinu var þinglýst án athugasemda 10. janúar 1990. Einnig kemur fram í fjárnámsendurriti á dskj. nr. 2 g, að fjárnáminu, sem gert var 2. september 1993 í íbúð sóknaraðila í Tryggvagötu 6, hefur verið þinglýst án athugasemda, en það var fært í fast- eignabók 7. september 1993. Ágreiningslaust er í málinu, að inngangur í stigahús, þar sem íbúðin er, var merktur nr. 6, þegar uppboðið fór fram. Á uppboðsbeiðnum, dags. 16. ágúst 1994. sem sýslumaðurinn í Reykjavík fékk til meðferðar, sbr. dskj. nr. 2 b og 2 f, kemur fram ósamræmi í tilgrein- ingu á uppboðsandlagi. Í endurritum úr gerðabók sýslumanns kemur fram. að þegar beiðnin á dskj. nr. 2 Í var tekin fyrir 24. nóvember 1994, er íbúðin talin vera að Tryggvagötu 4 í Hamarshúsinu, en 8. desember sama ár, þegar beiðnin á dskj. nr. 2 b var tekin fyrir. er íbúðin talin vera að Tryggvagötu 6. Af gögnum málsins og málatilbúnaði varnaraðila verður að ráða, að málin hafi verið sameinuð 16. mars sl., en þar er íbúðin sögð vera að Tryggvagötu 4—6 í Hamarshúsinu. Varnir í málinu eru þær, að í umræddri dagblaðsauglýsingu hafi tilgrein- ing á eigninni verið fullnægjandi, þar sem hún hafi verið í samræmi við þinglýsingabækur og sýslumaður því ekki átt þess kost að tilgreina eignina með öðrum hætti en gert var í auglýsingunni. Einnig er því haldið fram af hálfu varnaraðila, að ekki hafi verið hætta á, að einhver vafi hati leikið á því. hvar uppboðsstaðurinn væri. Með vísan til þess, sem sagt hefur verið hér að framan, verður ekki á þessi rök fallist. Verður að telja, þegar litið er til þess, sem fram hefur komið í málinu, að íbúðin, sem seld var á umræddu uppboði, hafi ekki verið tilgreind með fullnægjandi hætti í dagblaðsauglýs- ingu, eins og skylt er samkvæmt 5. mgr. 35. gr., sbr. 2. mgr. 26. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991. Ber því að fella úr gildi nauðungaruppboð á íbúð sóknaraðila nr. 0405 að Tryggvagötu 4-6, sem fram fór á eigninni 16. mars 1995. Rétt þykir, að varnaraðilar, Lífeyrissjóður starfsmanna Áburðarverk- smiðju ríkisins, Gjaldheimtan í Reykjavík, Endurskoðun hf. og Ráð hf., en þeir hafa andmælt því. að kröfur sóknaraðila næðu fram að ganga í málinu, greiði sóknaraðila málskostnað, svo sem hann krefst, en hann þykir hæfi- lega ákveðinn 18.000 kr. Ekki þykir ástæða til, að sóknaraðila verði gert að greiða réttarfarssekt. 1993 Úrskurð þennan kvað upp Sigríður Ingvarsdóttir héraðsdómari, sem fékk málið til meðferðar 19. maí sl. Úrskurðarorð: Fellt er úr gildi nauðungaruppboð á íbúð, merktri 0405, að Tryggvagötu 4-6, Hamarshúsinu í Reykjavík, sem fram fór á eigninni 16. mars 1995. Varnaraðilar, Lífeyrissjóður starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkis- ins. Gjaldheimtan í Reykjavík, Endurskoðun hf. og Ráð hf., greiði sóknaraðila, Jóni Guðmundssyni, 18.000 kr. í málskostnað. 64 Hæstaréttardómar HI 1994 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 245/1995. — Örn Hólm (Arnmundur Backman hrl.) gegn Óskari Ingiberssyni (Magnús Thoroddsen hrl.) Kærumál. Aðild. Sjómenn. Frávísunarúrskurður felldur úr pildi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 30. júní 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 13. júlí. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness, sem kveðinn var upp 21. júní 1995, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi. Kæruheimild er í j-lið 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess, „að hinn kærði úrskurður verði ómerktur og málinu vísað til löglegrar meðferðar fyrir héraðsdómi á ný, hvað varðar fjárkröfu kæranda“. Hins vegar fellst sÓknaraðili á frávísun kröfu um viðurkenningu á sjóveðsrétti. Sóknaraðili krefst auk þess málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðat. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Sóknaraðili var stýrimaður á fiskiskipinu Albert Ólafssyni árið 1993, en skipið bar þá einkennisstafina KE 39. Einnig gegndi hann stöðu skipstjóra á skipinu í stuttan tíma sama ár. Skriflegir ráðn- ingarsamningar, sbr. 6. og 42. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, líggja ekki fyrir í málinu. Af gögnum þeim, sem sýna, að skipið var árið 1993 í eigu varnar- aðila og sona hans, Karls og Ingibers, verður ekki ráðið, hver gerði skipið út. Af hálfu varnaraðila er ekki vefengt, að hann hafi á þeim tíma, sem hér skiptir máli, verið aðili ráðningarsamninga, sem gerð- ir voru við sóknaraðila um skiprúm. Hins vegar er því haldið fram af hans hálfu fyrir Hæstarétti, að einnig beri að stefna fyrrgreindum sonum sínum. Ekki verður fallist á, að varnaraðili beri í skilningi 18. gr. laga nr. 1995 91/1991 óskipta skyldu með Karli og Ingiber Óskarssonum um kröf- ur sóknaraðila til launa eða aflahlutar. Skiptir þá ekki máli, hvort allir eigendur skipsins eigi aðild að skiprúmssamningum þeim, sem sóknaraðili reisir kröfur sínar á. Var sóknaraðila því heimilt að beina síðargreindum kröfum að varnaraðila einum. Verður málinu því ekki vísað frá á þeim grundvelli, sem gert er í héraðsdómi. Af þessum ástæðum ber að taka kröfu sóknaraðila til greina að öðru leyti en því, að rétt þykir, að málskostnaður í héraði og kæru- málskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi um aðrar kröfur en viðurkenningu á sjóveðsrétti. Er málinu vísað til löglegrar meðferðar fyrir héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 21. júní 1995. Stefnandi máls þessa er Örn Hólm, kt. 220163-7849, Sunnubraut 21, Gerðahreppi. Stefnt er Óskari Ingiberssyni, kt. 010723-4939, Njarðargötu 7, Keflavík. Mál þetta var höfðað í tvennu lagi. Stefna í frumsök var út gefin 12. október 1994 og málið höfðað með birtingu hennar fyrir stefnda 24. október. Það var þingfest 9. nóvember 1994. Stefna í framhaldssök var út gefin 2. mars 1995 og málið að því leyti höfðað með birtingu stefnunnar fyr- ir stefnda 3. mars. Framhaldssök var þingfest 10. mars sl. Málið var tekið til dóms að lokinni aðalmeðferð 2. júní 1995. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þessar: Hann krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 548.569 kr. með dráttarvöxtum samkvæmt 11. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 37.460 kr. frá 14. 9. 1993 til 1. 4. 1994, en af 548.569 kr. frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst stefnandi þess, að sér verði dæmd lægri fjárhæð úr hendi stefnda að mati dómsins. Þá krefst stefnandi þess, að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mán- aða fresti, í fyrsta sinn 14. 9. 1994. Jafnframt þessu krefst stefnandi þess, að staðfestur verði sjóveðsréttur í v/b Albert Ólafssyni, HF-39, fyrir tildæmdum fjárhæðum. Stefnandi krefst málskostnaðar að skaðlausu í báðum tilvikum að mati réttarins auk virðisaukaskatts. 1996 Stefndi krefst þess, að hann verði sýknaður af dómkröfum stefnanda gegn greiðslu 37.460 kr. auk dráttarvaxta frá 14. september 1993 til greiðsludags. Stefndi krefst málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Málsatvik og ágreiningur aðila. Stefnandi var skráður skipverji á skipi stefnda, Albert Ólafssyni, HF-39, árið 1993 sem hér segir: frá 6. til 14. ágúst sem skipstjóri, frá 3. til 17. sept- ember sem stýrimaður. frá 17. til 30. september sem skipstjóri, frá 30. sept- ember til 14. október sem stýrimaður og frá 27. október til 31. desember sem stýrimaður. Forsendur og niðurstöður. í máli þessu er Óskari Ingiberssyni einum stefnt fyrir hönd útgerðar Al- berts Olafssonar, HF-39. Samkvæmt fram lögðu, þinglýstu afsali og beiðni um skráningu skipsins á aðalskipaskrá eru eigendur skipsins þrír: Óskar Ingibersson, stefndi í máli þessu, og synir hans tveir, Karl Ó. Óskarsson og Ingiber Oskarsson. Samkvæmt 18. gr. laga nr. 91/1991 var stefnanda skylt að stefna þeim öllum í máli þessu, til þess að hann gæti fengið dóm fyrir kröf- um sínum. Svo var ekki gert, og ber því skv. 2. mgr. nefndrar lagagreinar að vísa máli þessu frá dómi án kröfu. Málskostnaður. Samkvæmt 2. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 ber að dæma stefnda máls- kostnað úr hendi stefnanda. Þykir hann hæfilega ákveðinn 100.000 kr. Dóm þennan kveða upp Finnur Torfi Hjörleifsson héraðsdómari. dóms- formaður, og meðdómendurnir Einar S. Hálfdánarson, héraðsdómslögmað- ur og löggiltur endurskoðandi, og Sveinn Sigurkarlsson héraðsdómari. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi án kröfu. Stefnandi, Örn Hólm, greiði stefnda, Óskari Ingiberssyni. 100.000 kr. í málskostnað. 1997 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 291/1995. — Karl Rúnar Ólafsson (Steingrímur Þormóðsson hrl.) gegn Edvard Lövdal (Einar Gautur Steingrímsson hrl.) Kærumál. Aðför. Útburðargerð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 27. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. ágúst. Kæru- heimild er í 4. mgr. $4. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 14. Júní 1995, þar sem synjað er kröfu sóknaraðila um útburðargerð. Sóknaraðili krefst þess, „að varnaraðili verði með beinni aðfarar- gerð borinn út úr 1. hæð fasteignarinnar að Funahöfða 7, Reykja- vík, ... og sóknaraðili verði settur inn í réttindi leigusala samkvæmt leigusamningi um 2. hæð fasteignarinnar“. Einnig krefst hann máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Með kaupsamningi 30. desember 1994 seldi sóknaraðili varnar- aðila fasteign þá, sem deilt er um í málinu, fyrir 15.500.000 krónur. Kaupverðið skyldi greiða með þremur víxlum með gjalddaga $. ágúst 1995, 5. janúar 1996 og 5. júní 1996. Var fjárhæð fyrsta víxilsins 717.240 krónur, en hinna hvors um sig 700.000 krónur, alls 2.117.240 krónur. Samþykkti varnaraðili víxla þessa og afhenti þá sóknar- aðila. Kaupverðið skyldi varnaraðili að öðru leyti inna af hendi með því að taka að sér að greiða áhvílandi veðskuldir, sem í kaupsamn- ingi voru sagðar nema alls 13.382.759 krónum. Eins og greinir í hin- um kærða úrskurði, er í kaupsamningnum sérstaklega kveðið á um, að varnaraðila sé skylt að leita eftir samþykki lánardrottna áhvíl- andi skulda fyrir skuldbreytingu, en þær voru í vanskilum, er samn- ingurinn var gerður. Varnaraðili hefur hvorki greitt víxilinn, sem í gjalddaga var 1. ágúst 1995, né samið við eigendur veðkrafna, eins og honum bar að gera eftir kaupsamningnum. Gerðist hann með því sekur um svo stórfelldar vanefndir á samningnum, að sóknaraðila var heimil rift- un, svo sem hann lýsti yfir. Varnaraðili á þess vegna ekki samkvæmt kaupsamningnum rétt til umráða yfir eign þeirri, sem um er deilt í málinu. Skilyrði 1. mgr. 78. gr. laga nr. 90/1989 til útburðargerðar eru því fyrir hendi. Ber að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og taka til greina kröfu sóknaraðila um aðfarargerð. Dæma ber varnaraðila til að greiða málskostnað og kærumáls- kostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Umbeðin aðfarargerð má fara fram. Varnaraðili, Edvard Lövdal, greiði sóknaraðila, Karli Rún- ari Ólafssyni, samtals 100.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 14. júlí 1995. Mál þetta. er þingfest var 20. júní sl., var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi 5. júlí sl. Gerðarbeiðandi er Karl Rúnar Ólafsson, kt. 060157-5889, Lyngási 2, Hellu. Gerðarþoli er Edvard Lövdal, kt. 121237-2109, Möðrufelli 13, Reykjavík. Dómkröfur gerðarbeiðanda eru þær, „að gerðarþoli verði með beinni að- farargerð borinn út úr 1. hæð fasteignarinnar að Funahöfða 7, Reykjavík, ásamt öllu því sem gerðarþola tilheyrir, og gerðarbeiðanda verði fengin umráð yfir fasteigninni að Funahöfða 7, Reykjavík, 1. og 2. hæð, ásamt til- heyrandi lóðarréttindum og hlutdeild í sameign. Þá er krafist málskostn- aðar að mati dómsins úr hendi gerðarþola og að fjárnám verði heimilað fyrir honum og, kostnaði af væntanlegri gerð“. Gerðarþoli krefst þess, að kröfum gerðarbeiðanda verði hafnað og hann úrskurðaður til að greiða sér málskostnað. Málavextir eru þeir, að með kaupsamningi, dagsettum 30. desember 1994, keypti gerðarþoli af gerðarbeiðanda |. og 2. hæð fasteignarinnar að Funahöfða 7. Kaupverðið var greitt með víxlum og viðtöku áhvílandi veð- skulda. Í kaupsamningnum er svohljóðandi ákvæði: „Kaupandi setur sig, Í samband við lánardrottna áhvílandi viðtekinna skulda og leitar eftir sam- 1999 þykki þeirra fyrir skuldbreytingu.“ Gerðarbeiðandi heldur því fram, að gerðarþoli hafi ekki staðið við þetta ákvæði samningsins, og hefur lagt fram gögn frá lánardrottnum, er staðfesta þessa fullyrðingu hans. Með bréfi, dag- settu 21. mars sl., lýsti gerðarbeiðandi yfir riftun kaupsamningsins. Gerðar- þoli mótmælti riftuninni með bréfi, dagsettu 27. s. m. Með bréfi, dagsettu 30. maí sl., lýsti gerðarbeiðandi aftur yfir riftun og krafðist þess, að gerðar- þoli rýmdi fasteignina og afhenti lykla að henni. Þegar gerðarþoli varð ekki við þessu, óskaði gerðarbeiðandi eftir því, að hann yrði borinn út, og er það hér til úrskurðar. Gerðarbeiðandi heldur því fram, að á gerðarþola hafi hvílt frumkvæðis- skylda samkvæmt kaupsamningnum til að leita eftir samþykki lánardrottna fyrir því, að gerðarþoli tæki á sig veðskuldirnar. Þessari skyldu sinni hafi hann ekki sinnt og ekki heldur greitt af lánunum, sem nú séu komin í van- skil. Eigi gerðarbeiðandi yfir höfði sér nauðungarsölu vegna þessa. Vegna þessara verulegu vanefnda gerðarþola hafi skilyrði riftunar verið fyrir hendi, og hafi gerðarbeiðandi því rift samningnum. Hafi hann þess vegna orðið eigandi fasteignarinnar að nýju. Gerðarþoli hafi ekki orðið við kröf- um um að afhenda umráð eignarinnar, og verði því að krefjast þess, að hann verði borinn út úr henni, með vísan til heimildar í aðfararlögum nr. 90/1989. Gerðarþoli mótmælir því, að hann hafi vanefnt samning aðila, heldur haldið eftir greiðslum vegna vanefnda og fyrirsjáanlegra vanefnda gerðar- beiðanda, er grundvallist á vanheimild gerðarbeiðanda að umræddu hús- næði. Gerðarþoli kveður sig vera reiðubúinn til að efna allar samnings- skyldur sínar, um leið og ljóst verði, að hann tapi ekki á því að leggja fram fé, er viðsemjandi gerðarbeiðanda hirði síðan. Hann bendir á, að víxlarnir, sem voru hluti kaupverðsins, hafi verið greiddir, og sé þeim ekki áfátt á nokkurn hátt. Loks er því haldið fram, að kröfugerð gerðarbeiðanda sé óskýr, og ekki verði hægt að meta rétt hans nema með umfangsmikilli sönnunarfærslu, er geti ekki farið fram við málsmeðferð sem þessa. Niðurstaða. Eins og rakið var hér að framan, hefur gerðarbeiðandi lýst yfir riftun á kaupsamningi aðila um framangreint húsnæði. Gerðarþoli hefur mótmælt riftun, og verður ekki séð, að gerðarbeiðandi hafi gert frekari reka að því að sækja ætlaðan rétt sinn til riftunar. Kaupsamningur aðila stendur af þeim sökum óhaggaður, og samkvæmt honum er gerðarþoli eigandi hús- næðisins. Í þessu máli verður ekki leyst úr því hvort samningnum verði rift eða ekki, enda engin krafa gerð um slíkt. Í 3. mgr. 83. gr. aðfararlaga segir, að aðfararbeiðni skuli að jafnaði hafna, ef varhugavert verði talið, að gerð- 2000 in nái fram að ganga á grundvelli þeirra sönnunargagna, sem heimilt er að afla og nánar greinir í Í. mgr. greinarinnar. Ljóst er af gögnum málsins og málflutningi aðila, að verulegur ágrein- ingur er um viðskipti þeirra. Með vísan til þessa er það niðurstaða dómsins. að réttur gerðarbeiðanda sé ekki svo skýr, að unnt sé að taka kröfu hans til greina, og verður henni hafnað. Með hliðsjón af atvikum öllum þykir þó mega ákveða, að málskostnaður falli niður. Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Kröfu gerðarbeiðanda er hafnað. Málskostnaður fellur niður. 2001 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 266/1995. — Guðrún Nanna Jónsdóttir gegn Lífeyrissjóði verksmiðjufólks Kærumál. Gjaldþrotaskipti. Frávísun frá Hæstarétti. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 17. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 20. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 3. júlí 1995, þar sem bú sóknaraðila er tekið til gjaldþrotaskipta að kröfu varnaraðila. Sóknaraðili vísar ekki til lagaákvæða um heimild sína til kæru, en krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Sóknaraðili sótti ekki þing í héraði, þegar krafa varnaraðila um, að bú hans yrði tekið til gjaldþrotaskipta, var tekin fyrir á dómþingi 10. maí 1995. Í dómi Hæstaréttar 9. desember 1992 í málinu nr. 427/ 1992 voru ákvæði laga nr. 21/1991 skýrð með hliðsjón af reglum laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála á þann veg, að heimild brysti til kæru máls, þegar þannig stæði á. Ber samkvæmt því að vísa máli þessu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Það athugast, að krafa varnaraðila um gjaldþrotaskipti á búi sóknaraðila var tekin til úrskurðar á dómþingi 10. maí 1995, en hinn kærði úrskurður var, sem áður segir, upp kveðinn 3. júlí sl. Á þess- um ólögmæta drætti er engin skýring í málinu, og ber að átelja hann. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. 2002 Þriðjudaginn 12. september 1995. Nr. 277/1995. — Júlíus A. Hjálmarsson gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík Kærumál. Gjaldþrotaskipti. Frávísun frá Hæstarétti. Aðfinnslur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 26. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 16. ágúst sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, upp kveðinn 20. júní 1995, þar sem bú sóknaraðila er tekið til gjaldþrotaskipta að kröfu varnar- aðila. Sóknaraðili kveður sér ekki hafa orðið kunnugt um hinn kærða úrskurð fyrr en 18. júlí 1995, en um kæruheimild vísar hann til 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Hann krefst þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi og að varnaraðila verði gert að greiða sér kærumálskostnað. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Sóknaraðili sótti ekki þing í héraði, þegar krafa varnaraðila um, að bú hans yrði tekið til gjaldþrotaskipta, var tekin fyrir á dómþingi 3. maí 1995. Í dómi Hæstaréttar 9. desember 1992 í málinu nr. 427/ 1992 voru ákvæði laga nr. 21/1991 skýrð með hliðsjón af reglum laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála á þann veg, að heimild brysti til kæru máls, þegar þannig stæði á. Ber samkvæmt því að vísa máli þessu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Það athugast, að krafa varnaraðila um gjaldþrotaskipti á búi sóknaraðila var tekin til úrskurðar á dómþingi 3. maí 1995, en hinn kærði úrskurður var, sem áður segir, upp kveðinn 20. júní sl. Á þess- um ólögmæta drætti er engin skýring í málinu, og ber að átelja hann. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. 2003 Miðvikudaginn 13. september 1995. Nr. 271/1995. — Jóhanna Pálsdóttir (Ólafur Sigurgeirsson hdl.) gegn Sparisjóðnum í Keflavík Kærumál. Fjárnám. Fjármál hjóna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 24. júlí 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 3. ágúst sl. Kæruheim- ild er í 4. mgr. 91. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness, upp kveð- inn 11. júlí sl., að gagnvart varnaraðila teljist 50% eignarhluti í íbúð, merktri 0304, að Kirkjuvegi 1 í Keflavík vera lögmætt aðfararandlag fyrir þeim kröfum, sem aðfararhæfar teljast og varnaraðili hafi uppi í málinu gagnvart sóknaraðila. Krefst sóknaraðili þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og að staðfest verði ákvörðun sýslu- mannsins í Keflavík að synja um framgang fjárnáms í umræddri íbúð, sem er þinglýst eign eiginmanns sóknaraðila. Þá krefst sóknar- aðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Samkvæmt 36. gr. laga nr. 90/1989 má gera fjárnám til fullnustu peningakröfu í eignum gerðarþola, sem nægja til greiðslu kröfunn- ar. Enn fremur má gera fjárnám í eignum annars manns, enda bjóði hann sjálfur eignirnar fram til fjárnáms. Frá þessari meginreglu er að finna nokkrar undantekningar í lögum, sem heimila aðför í eign- um annarra en gerðarþola, þótt því skilyrði sé ekki fullnægt, að eig- andi bjóði þær fram til fjárnáms. Til þess að aðför án undangengins dóms teljist tæk á grundvelli slíkra sérákvæða í lögum, þurfa þau að vera skýr og ótvíræð. Varnaraðili reisir kröfu sína um aðför í fasteign Bjarna J. Gísla- sonar, eiginmanns sóknaraðila, á ákvæðum 73. gr. hjúskaparlaga nr. 31/1993, sbr. 72. gr. sömu laga. Eru þessi lagaákvæði að verulegu leyti sama efnis og 33., sbr. 32. gr. eldri laga nr. 20/1923 um réttindi 2004 og skyldur hjóna. Verður ekki fallist á það með varnaraðila, að í nefndum lagaákvæðum felist heimild til að gera aðför fyrir kröfu hans án undangengins dóms í eign eiginmanns gerðarþola. Verður hinn kærði úrskurður því felldur úr gildi og varnaraðila gert að greiða málskostnað í héraði og kærumálskostnað, eins og í dóms- orði greinir. Dómsorð: Staðfest er synjun sýslumannsins í Keflavík um framgang fjárnáms í fasteigninni nr. Í við Kirkjuveg í Keflavík. Varnaraðili, Sparisjóðurinn í Keflavík, greiði sóknaraðila, Jóhönnu Pálsdóttur, 100.000 krónur samtals í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 11. júlí 1995. I Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 7. júlí 1995, var þingfest 4. sama mánaðar. Sóknaraðili er Sparisjóðurinn í Keflavík, kt. 610269-3389, en varnaraðili er Jóhanna Pálsdóttir, kt. 190524-2219, Kirkjuvegi 1, Keflavík. Dómkröfur sóknaraðila eru þær, að sú ákvörðun fulltrúa sýslumannsins í Keflavík 11. maí 1995 að synja um framgang aðfarargerðar í málinu nr. 34/ 1995/01183(?): Sparisjóðurinn í Keflavík gegn Jóhönnu Pálsdóttur, verði felld úr gildi. Einnig er þess krafist, að dæmt verði, að endurupptaka fyrri fjárnámsgerðar milli sömu aðila í aðfararmálinu nr. 34/1995/00472 sé heimil og að fjárnám megi gera fyrir þar tilgreindum kröfum sóknaraðila, Spari- sjóðsins í Keflavík, á hendur varnaraðila, Jóhönnu Pálsdóttur, í fasteigninni Kirkjuvegi 1, íbúð merktri nr. 0304. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar að mati réttarins. Varnaraðili, Jóhanna Pálsdóttir, gerir þær dómkröfur, að sú ákvörðun sýslumannsins í Keflavík 11. maí 1995 að synja um framgang aðfarargerðar í málinu nr. 34/1995/0083(?) verði staðfest. Þá gerir varnaraðili enn fremur sömu kröfu varðandi ákvörðun sýslumanns um synjun um endurupptöku aðfararmálsins nr. 34/1995/00472. Varðandi meðferð máls hér fyrir dómi um báðar framangreindar kröfur er krafist málskostnaðar að skaðlausu auk virðisaukaskatts á málflutningsþóknun. I. Með beiðni, dags. 1. mars 1995, óskaði Sparisjóðurinn í Keflavík eftir því við sýslumanninn í Keflavík, að gert yrði fjárnám hjá gerðarþola, Jóhönnu 2005 Pálsdóttur, fyrir víxilskuld við gerðarbeiðanda, sem nam þá ásamt vöxtum og kostnaði samkv. sundurliðun hans 6.568.409 krónum. Beiðnin var tekin fyrir 28. s. m. og þá frestað til 4. apríl s. á. Við fyrirtekt 4. apríl mætti gerðarþoli, Jóhanna Pálsdóttir, og lýsti yfir, að hún væri eignalaus, og var því fjárnáminu lokið sem árangurslausu. Gerðarbeiðandi kveður það hafa komið fram við nánari athugun í þinglýsingabókum, að gerðarþoli hafi á árunum 1991-1992 flutt verulega eign úr hjúskapareign sinni til eiginmanns síns. Ekki hafi verið gerður kaupmáli um þessa eignatilfærslu. Taldi gerðarbeiðandi hana því ógilda gagnvart sér sem skuldheimtumanni og sendi sýslumanninum í Keflavík beiðni um endurupptöku fjárnáms 26. apríl og krafðist þess, að gerðin yrði endurtekin og fjárnám gert í fasteign eiginmanns gerðarþola, Kirkjuvegi 1, Keflavík. Í endurupptökubeiðninni og gögnum þeim, er henni fylgdu, held- ur gerðarbeiðandi því fram, að gerðarþoli, sem var þinglýstur eigandi að verðmætri fasteign í Keflavík, hafi varið söluandvirði hennar til kaupa á fasteigninni Kirkjuvegi 1 í Keflavík, en hin nýja fasteign hafi verið skráð í þinglýsingabækur sem eign eiginmanns hennar, Bjarna J. Gíslasonar. Endurupptökubeiðnin var tekin fyrir 5. maí 1995, og var málinu frestað till1. s. m. Við fyrirtöku þá ítrekaði umboðsmaður gerðarbeiðanda, Spari- sjóðsins í Keflavík, fyrri kröfur, en gerðarþoli hélt sig við yfirlýsingu um eignaleysi. Synjaði sýslumaðurinn um framgang gerðarinnar, og er lögmæti þeirrar synjunar úrlausnarefnið í úrskurði þessum. Umboðsmaður gerðarbeiðanda boðaði þá, að málinu yrði vísað til hér- aðsdóms. Í málshöfðunarkröfu hér fyrir dómi kveður sóknaraðili meginatriði máls- ins þessi: Í. Hinn 23.5. 1990 gerði gerðarþoli ásamt eiginmanni sínum, Bjarna J. Gíslasyni, byggingarsamning við Byggingarsamvinnufélag aldraðra á Suðurnesjum um kaup á íbúð, merktri 0304, í fjölbýlishúsinu að Kirkju- vegi 1 í Keflavík. 2. Hinn 30.8. 1991 beindi gerðarþoli þeirri yfirlýsingu til byggingarsam- vinnufélagsins, að hún væri ekki lengur aðili að byggingarsamningnum um Kirkjuveg 1, eiginmaður sinn væri nú einn kaupandi. Byggingarté- lagið samþykkti þessa breytingu á byggingarsamningnum. 3. Þegar byggingarsamningurinn var gerður, var gerðarþoli einn eigandi fasteignarinnar Hátúns 20 í Keflavík, þ. e. a. s. sú eign var hjúskapareign hennar. Þá eign seldi gerðarþoli. Jóhanna, fyrir 8.700.000 kr. 16. 10. 1991. 4. Gerðarþoli, Jóhanna Pálsdóttir, tók sjálf lán, að fjárhæð 1.000.000 kr., 2006 hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins 19. 12. 1991. Samkvæmt upp- gjörsblaði frá Sparisjóðnum í Keflavík greiddi eiginmaður gerðarþola, Bjarni J. Gíslason, þá fjárhæð upp í íbúðarverðið 6. janúar 1992. Líf- eyrissjóðslánið hvílir nú á íbúðinni að Kirkjuvegi 1. 5. Hinn 7.2.1992 var gerður formlegur kaupsamningur milli Bjarna J. Gíslasonar og seljanda, Byggingarsamvinnufélags aldraðra á Suðurnesj- um, og er hann nú einn þinglýstur eigandi að Kirkjuvegi 1, 0304, sbr. fram lagt veðbókarvottorð. Sýnt sé fram á það með fram lögðum gögnum, að verðmætið úr sölunni á Hátúni 20 hafi gengið óskipt til kaupa íbúðarinnar að Kirkjuvegi 1. Tvö lán hafi verið flutt á milli eignanna, samtals að fjárhæð 604.608 kr., samkvæmt upplýsingum frá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins og Lífeyrissjóði Suður- nesja. Nettóandvirði fasteignar þeirrar, er gerðarþoli seldi með kaupsamningi dags. 16. 9. 1991, og afsali, dags. 1. 12. 1991, er þannig fundið: , Kaupsamningur, þar sem Jóhanna Pálsdóttir selur Tómasi Sigurðssyni og Rut Friðfinnsdóttur Hátún 20. Engar skuldir yfirteknar. Verðmæti fasteignar: kr. 8.700.000 Frádráttur vegna áhvílandi lána: 1. Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins, skuldabréf, útg. 9. 11. 1957, upphaflega að fjárhæð 1.200.000 kr. Þetta bréf var þá uppgreitt “ 0 2. Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins, skuldabréf, útg. 1. 2. 1982, upphaflega 48.000 kr. “ -322.328 3. Lífeyrissjóður Suðurnesja, skuldabréf, útg. 15. 11. 1988, upphaflega að fjárhæð 220.000 kr. (skuldari Sigrún Gunnarsdóttir) 2. 282.280 Nettóandvirði Hátúns 20 kr. 8.095.392 Kaupverð íbúðar að Kirkjuvegi 1 greiddi kaupandi, Bjarni Gíslason, kt. 100715-4659, eiginmaður sóknaraðila, með þeim hætti, er hér greinir: Grunnverð íbúðar, mars 1990 kr. 7.099.495 Grunnverð bílskúrs “ 830.973 Viðbótarverk (hitabræðsla) Sjónvarpskerfi (öryggishnappur) “ 93.494 Sérreikn. v/breytinga á íbúð “ 260.200 Vextir, lántökugjald og verðbætur 2007 til Sparisjóðsins í Keflavík “ 1.586.739 Verðbætur samkv. verksamningi 355.766 Samtals kr. 10.226.667 Innborganir: Peningar 4/11 '91 kr. 80.787 Húsbréf 28/11 '91 r 4.156.836 Pen/húsbr. 27/12 '91 “ 1.970.783 Peningar 6/1 '92 “ 1.000.000 Húsbréf 20/2 '92 2.333.231 Peningar 10/3 '92 - 250.000 2 435.030 Peningar 7/4 '92 Samtals kr. 10.226.667 Sóknaraðili telur þannig, að söluandvirði fasteignarinnar Hátúns 20 í Keflavík hafi gengið til byggingar/kaupa á íbúðinni að Kirkjuvegi 1. Sé því ótvírætt um að ræða gjöf á milli hjóna í skilningi 30. gr. laga nr. 20/1923, sbr. nú lög nr. 31/1991. Við könnun í kaupmálabókum hjá embætti sýslumannsins í Keflavík sé ekki að sjá, að kaupmáli hafi verið gerður um þessa ráðstöfun, og sé hún því ógild samkvæmt 30. gr. laga um fjármál hjóna nr. 20/1923, nú 72. gr. hjú- skaparlaga nr. 31/1991. Sóknaraðili telur, að skuldheimtumenn Jóhönnu Pálsdóttur geti því gengið að gjöfinni með fjárnámi, án þess að riftun þurfi að fara fram. Viðurkennt sé í dómaframkvæmd þeirra landa, þar sem sambærileg laga- ákvæði gilda, að gerningar, eins og hér um ræðir, séu ógildir og leita megi fullnustu fyrir skuldum þess, sem gefur, í ógildri gjöf. Bendir sóknaraðili sérstaklega á dóm í U. f. R. 1944, bls. 1216. Sóknaraðili telur sig hafa sannað með fram lögðum gögnum, að eignar- hluti gerðarþola í Kirkjuvegi 1, íbúð 0304, nemi að minnsta kosti þeirri fjár- hæð, sem krafist var fjárnáms fyrir. Honum sé því heimilt að gera fjárnám í þeirri eign, enda sé það staðfest með dómiðkun, að þinglýstar eignarheim- ildir séu ekki einhlítar við sönnunarfærslu um eignarhald á fasteignum. Í þessu sambandi er einnig bent á 3. mgr. 51. gr. þinglýsingalaga og 2. mgr. 24. gr. sömu laga, sbr. greinargerð með frumvarpinu, Alþt. 1977-1978. Þar sem gerðarbeiðandi telur sig nú geta vísað á til fjárnáms frekari eign- ir gerðarþola en við fyrri meðferð málsins, telur hann endurupptöku vera heimila í samræmi við ákvæði 6. tl. 66. gr. aðfararlaga nr. 90/1989. 2005 IL. Af hálfu varnaraðila er mótmælt sem röngum og ósönnuðum öllum full- yrðingum sóknaraðila um, að um gjafagjörning milli téðra hjóna hafi verið að ræða. Varnaraðili mótmælir þannig þeirri staðhæfingu sóknaraðila, að hann hafi sýnt fram á það með óyggjandi hætti. að allt söluverð fasteignarinnar Hátúns 20 hafi gengið til kaupa á íbúðinni að Kirkjuvegi 1. Enn fremur er því mótmælt. að lífeyrissjóðslán, sem sóknaraðili tók, að fjárhæð 1.000.000 kr., og rann til kaupa á íbúðinni að Kirkjuvegi 1, hafi verið gjöf. Sú eign eiginmanns varnaraðila hafi verið veðsett til tryggingar láninu, og hann hafi greitt og muni greiða af því. Sóknaraðili hafi ekkert lagt til nema lánsrétt- inn. Slíkir gjörningar séu algengir milli náinna ættmenna, einkum ef ekki sé líklegt, að rétthafinn muni nota slíkan lántökurétt í eigin þágu. Þá er því mótmælt. að þinglýst eignarheimild eiginmanns varnaraðila sé ekki einhlít sönnunarfærsla fyrir eignarrétti hans að Kirkjuvegi 1, þegar til fjárnámsgerðar kemur. svo og skilningi sóknaraðila á ákvæðum 30. gr. laga um fjármál hjóna, nú 72. gr. hjúskaparlaga. Til vara bendir varnaraðili á, að kaupverð íbúðar að Kirkjuvegi 1 hafi verið mun hærra en söluverð Hátúns 20 og því ljóst, að fráleitt væri að gera fjárnám í allri eigninni, Jafnvel þótt fallist væri á lagatúlkun sóknaraðila. Sóknaraðili hafi enga varakröfu gert um fjárnám í tilteknum eignarhluta í Kirkjuvegi 1. Verði því. hvernig sem á málið sé litið, að synja um framgang hinnar umbeðnu fjárnámsgerðar og staðfesta þá ákvörðun sýslumanns frá 11. maí sl. að synja um framgang umræddrar aðfarargerðar. IV. Sóknaraðili máls þessa, Jóhanna Pálsdóttir, fædd 1924. og Bjarni J. Gísla- son, fæddur 1915, gengu í hjúskap árið 1956. Sóknaraðili, Jóhanna, bar við aðilayfirheyrslu, að þau hefðu þá bæði verið algjörlega eignalaus, en haft fastar Öruggar tekjur sem ríkisstarfsmenn. Hann var lögregluþjónn á Kefla- víkurflugvelli og hefur verið það síðan, hún einnig ríkisstarfsmaður, síðari árin stöðvarstjóri. Allar eignir þeirra hafi því myndast í hjúskap þeirra og þau alltaf haft venjulegt fjárfélag. Ekki gaf sóknaraðili, Jóhanna, skýringar á því, hvers vegna hún var ein skráð kaupandi og þinglýstur eigandi að ein- býlishúsinu að Hátúni 20. er þau hjónin keyptu þá eign fokhelda 1957. Sóknaraðili tók fram, að fjárhagslegt framlag eiginmannsins, Bjarna, til eignamyndunar þeirra hefði verið mun meira en sitt. Bjarni hafi auk þess að greiða niður kaupverð hins fokhelda húss lagt fram mjög mikið vinnu- framlag við að fullgera það, auk þess sem hann hafi greitt efniskostnað við það. 2009 Sóknaraðili gat þess sérstaklega, að dóttir, sem hún átt fyrir, þegar hún gekk í hjúskap, hefði stundað dýrt nám í Bandaríkjunum, Frakklandi og Englandi árin um og upp úr 1970. Fjármunir sínir og aflafé á þeim tíma hefðu farið að mjög miklu leyti til þess að aðstoða umrædda dóttur. Tvo syni ættu þau Bjarni saman. Annar hefði stundað nám í Fiskvinnsluskólan- um í Hafnarfirði, en hinn, Bjarni Geir Bjarnason, fæddur 19. febrúar 1959, hefði gengið í Hlíðardalsskóla, en síðan farið að stunda viðskipti. Rétt er að geta þess, að fjárnámskrafan er þannig til komin, að sóknar- aðilinn, Jóhanna, gerðist ábyrgðarmaður á víxli, er síðastnefndur sonur þeirra, Bjarni Geir Bjarnason, samþykkti og afhenti Sparisjóði Keflavíkur til tryggingar yfirdráttar á ávísanareikningi. Útgáfudagur og gjalddagi og fjárhæð voru ekki á víxlinum við afhendingu, en óumdeilt er, að Spari- sjóður Keflavíkur hafði samkvæmt 10. gr. víxillaga heimild til að fylla út í eyður á víxlinum. Það gerði sparisjóðurinn með þeim hætti, að hann skráði útgáfudag 12. 12. 1994 og greiðsludag 18. 1. 1995 á víxilinn og fjárhæðina deilt í máli þessu. Útgefandi á víxlinum er Jónas Ragnarsson, kt. 190951-4219, en hann mun ásamt syninum, Bjarna Geir, hafa rekið verslunina Nonna og Bubba hf. í Keflavík. Virðist umræddur yfirdráttur. sem víxillinn var settur til trygging- ar fyrir, til kominn vegna reksturs þess fyrirtækis. Bú Nonna og Bubba hf., kt. 440484-0269, var tekið til gjaldþrotaskipta 6. febrúar 1991. Bú Jónasar Ragnarssonar var tekið til gjaldþrotaskipta 16. nóvember 1992, og lauk árangurslausri skiptameðferð 16. nóvember 1994. Bú Bjarna Geirs Bjarnasonar var tekið til gjaldþrotaskipta 26. nóvember 1993, og lauk árangurslausri skiptameðferð 11. mars 1994. Sóknaraðili, Sparisjóðurinn, heldur því fram, að varnaraðili, Jóhanna, hafi enn verið þinglýstur eigandi að Hátúni 20, þegar Sparisjóðurinn tók við hinum óútfyllta tryggingarvíxli, þ. e.. að víxillinn hafi verið afhentur fyr- ir þinglýsingu afsals 1. 12. 1991. Varnaraðili, Jóhanna, mótmælir því og tel- ur sig hafa afhent víxilinn síðar, væntanlega þó áður en bú útgefandans. Jónasar, og samþykkjandans, Bjarna Geirs, voru tekin til gjaldþrotaskipta 16. 11. 1992 og 26. 11. 1993. Sóknaraðili færir það ekki fram sem málsástæðu, að íbúðin að Kirkjuvegi { hafi verið sett á nafn mannsins í undanskotsskyni 30. ágúst 1991, kveðst telja það óþarft, þar sem gjafir milli hjóna án kaupmála séu fortakslaust ógildar samkvæmt 30. gr. laga nr. 20/1923. Matið sé algerlega hlutlægt. 2010 Álit réttarins. Fyrir liggur í máli þessu, að með hjónunum Jóhönnu Pálsdóttur, varnar- aðila í máli þessu, og eiginmanni hennar, Bjarna J. Gíslasyni, var venjulegt fjárfélag. Ekkert hefur verið fært fram í málinu, er geri þann framburð konunnar tortryggilegan, að framlag mannsins til kaupa og fullbyggingar á einbýlis- húsinu nr. 20 við Hátún hafi verið mjög verulegt. Ekki er annað fram kom- ið en að þetta hús, þar sem fjölskyldan bjó meira en þriðjung aldar, hafi verið megineign félagsbúsins. Afhending konunnar á helmingi andvirðis þeirrar eignar til hjúskapar- eignar mannsins var því ekki gjöf. Það liggur í augum uppi, að hún var að endurgreiða manninum þá skuld, er stofnast hafði vegna framlags hans til kaupa og fullbyggingar á eigninni, með helmingshlut af þeim fjármunum, er hún fékk fyrir Hátún 20. Ósannað er, að maðurinn hafi lagt meira en helming til eignarmyndunar þeirra hjóna. Um helmingshlut sem hæfilega viðmiðun má líta til þeirrar helmingaskiptareglu, sem gildir, þegar hjúskaparréttur verður virkur við skilnað hjóna, svo og til meginreglunnar um jafna búshluta við andlát maka. Þá er Hátún 20 var selt með kaupsamningi, dagsettum 16. ágúst 1991, var konan helmingsaðili að byggingarsamningi, dagsettum 23. maí 1990, um Kirkjuveg 1. Byggingarfélagið leysti hana frá samningnum með yfirlýsingu, dagsettri 30. ágúst 1991, og ljóst er, að samningsaðilar túlkuðu þá yfirlýs- ingu svo, að maðurinn yrði einn kaupandi, hún afhenti manninum réttindi sín og skyldur. Af gögnum málsins verður þó ráðið, að í raun hafi hún efnt byggingarsamninginn samkvæmt upphaflegum ákvæðum hans, þ. e. varið þeim helmingshlut af söluverði Hátúns 20, sem hún átti eftir að greiddri skuld sinni við manninn, til greiðslu á helmingi kaupverðs Kirkjuvegar 1, auk nokkurs lánsfjár. Þótt varnaraðili, Jóhanna, sé ein skuldari að láni því, sem hún tók hjá Líf- eyrissjóði starfsmanna ríkisins 19. desember 1991 og gekk til greiðslu á hluta af verðmun á Hátúni 20 og Kirkjuvegi 1, þá hefur því ekki verið hnekkt, að samkomulag hafi verið um, að maðurinn tæki þátt í greiðslum af láninu, og að við það samkomulag hafi hann staðið til þessa, en fasteignin, sem hjónin keyptu, Kirkjuvegur 1, er öll að veði fyrir láninu. Umrætt lánsfé verður því ekki virt sem gjöf. Samkvæmt þessu verða það úrslit máls þessa, að varnaraðili, Jóhanna Pálsdóttir, telst að formi til hafa gefið eiginmanni sínum úr hjúskapareign sinni til hjúskapareignar hans helmingshlut í fasteigninni Kirkjuvegi 1 í 2011 Keflavík, íbúð merktri 0304. Er sú gjöf ógild gagnvart þeim skuldheimtu- manni hennar, sem er sóknaraðili í máli þessu, Sparisjóði Keflavíkur, að því er varðar heimild til aðfarar í helmingshlut í umræddri fasteign fyrir dóm- kröfu í máli þessu, enda teljist krafan aðfararhæt. Úrslit máls þessa eru því þau, að sóknaraðila skal heimilt að öðrum skil- yrðum fullnægðum að gera aðför í 50% eignarhluta í fasteigninni Kirkju- vegur 1, íbúð nr. 0304, Keflavík, fyrir dómkröfum í máli þessu. Með tilliti til þess, að ekki er fram komið í málinu, að sóknaraðili hafi verið í góðri trú um, að varnaraðili væri þinglýstur eigandi fasteignar, er sóknaraðili veitti umræddum tryggingarvíxli viðtöku, og með tilliti til þeirra viðskiptahátta sóknaraðila að nota slíkt tryggingarform fyrir yfirdrætti, óút- fylltan víxil, sem fylltur er út af honum sjálfum að mörgum árum liðnum, þykir við eiga, að málskostnaður falli niður. Már Pétursson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Gagnvart sóknaraðila í máli þessu, Sparisjóðnum í Keflavík, telst 50% eignarhluti í íbúð, merktri 0304, að Kirkjuvegi | í Keflavík vera lögmætt aðfararandlag fyrir þeim kröfum, sem aðfararhæfar teljast og sóknaraðili hefur uppi í máli þessu á hendur varnaraðila, Jóhönnu Pálsdóttur. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 13. september 1995. Nr. 297/1995. — Hjördís Guðmundsdóttir gegn Suðureyrarhreppi (Hlöðver Kjartansson hdl.) Kærumál. Frávísunarúrskurður felldur úr gildi. Dómstólar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 1. ágúst 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. september sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vestfjarða, upp kveðinn 21. júlí 1995, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila er vísað frá dómi. Kæru- heimild er í j-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einka- mála. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og að málinu verði vísað heim í hérað að nýju til efnis- meðferðar. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kæru- málskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. Í 1. mgr. 24. gr. laga nr. 91/1991 er mælt fyrir um, að dómstólar hafi vald til að dæma um hvert það sakarefni, sem lög og landsrétt- ur ná til, nema það sé skilið undan lögsögu þeirra eftir lögum, samningi, venju eða eðli máls. Svo sem getið er í hinum kærða úr- skurði, eru reglur í lögum nr. 97/1993 um Húsnæðisstofnun ríkisins og reglugerð, settri með heimild í lögunum, um eigendaskipti að fé- lagslegu íbúðarhúsnæði, þar á meðal um útreikning á söluverði þess og hlutverk húsnæðisstofnunar í þeim efnum. Eru þar einnig reglur um vald stofnunarinnar til að skera úr ágreiningi um þessi atriði, sé honum vísað til hennar. Til þess verður hins vegar að líta, að sakar- efni þessa máls er hvorki með þessum lögum né öðrum tekið skýr- lega undan lögsögu dómstóla. Er ekki heldur áskilið í lögum, að efni þessa máls verði að sæta tiltekinni meðlerð stjórnvalda, áður en það verður lagt fyrir dómstóla, enda hafi nauðsynleg skref þegar verið stigin til að koma fram eigendaskiptum að félagslegu íbúðar- 2013 húsnæði samkvæmt þeim reglum, sem um það gilda. Þá standa aðr- ar heimildir, sem vísað er tl í 1. mgr. 24. gr. laga nr. 91/1991, því ekki í vegi, að sakarefni þessa máls verði lagt fyrir dómstóla. Samkvæmt því, sem að framan greinir, eru ekki rök til að vísa málinu frá dómi. Verður hinn kærði úrskurður því felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Dæma verður varnaraðila til að greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi, og er lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðili, Suðureyrarhreppur, greiði sóknaraðila, Hjördísi Guðmundsdóttur, samtals 100.000 krónur í málskostnað í hér- aði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Vestfjarða 21. júlí 1995. Ár 1995, föstudaginn 21. júlí, er á dómþingi Héraðsdóms Vestfjarða, sem háð er í dómsal embættisins að Hafnarstræti 1, Ísafirði, af Jónasi Jóhanns- syni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður í málinu nr. E-38/1995: Hjördís Guðmundsdóttir gegn Suðureyrarhreppi, sem tekið var til úrskurðar 26. júní sl. að loknum munnlegum málflutningi um frávísunarkröfu stefnda. Málið höfðaði Hjördís Guðmundsdóttir, kt. 260464-4289, Hríseyjargötu 2. Akureyri, á hendur Halldóri Karli Hermannssyni sveitarstjóra Í. h. Suðureyrarhrepps. kt. 630269-3939, Eyrargötu 1, Suðureyri. með stefnu, út gefinni 21. mars 1995, sem birt var fyrirsvarsmanni stefnda 27. s. m., en málið var þingfest hér fyrir dómi 19. apríl sl. Stefnukröfur eru þær, að viðurkennd verði kaupskylda stefnda á félags- legri eignaríbúð stefnanda að Túngötu 27, neðri hæð, Suðureyri, með greiðslu á 420.056 krónum auk dráttarvaxta og formlegri viðtöku á veð- skuld við Byggingarsjóð verkamanna, sem á húsnæðinu hvílir. Þá er krafist málskostnaðar að viðbættum virðisaukaskatti. Stefndi gerir þær kröfur um formhlið málsins, að því verði vísað frá dómi og sér dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt fram lögðum reikningi. Af hálfu stefnanda er þess krafist í þessum þætti málsins, að frá- vísunarkröfu stefnda verði hrundið og stefndi dæmdur til greiðslu máls- kostnaðar. Báðir krefjast aðilar sérstaks álags á tildæmdan málskostnað samkvæmt mati dómsins. 2014 Forsendur og niðurstaða. Með gildistöku laga nr. 97 frá 12. ágúst 1993 voru numin úr gildi eldri lög sama efnis nr. 86/1988 með síðari breytingum. Hin nýju lög hafa tvívegis sætt breytingum, annars vegar með lögum nr. 12/1994 og hins vegar með lögum nr. 58/1995, sem tóku gildi í mars á þessu ári. Voru þá gerðar all- nokkrar breytingar á ákvæðum stofnlaganna um kaupskyldu framkvæmdar- aðila og um endursölu eignaríbúða í hinu félagslega húsnæðiskerfi. Kemur því fyrst til skoðunar, hversu hinum yngri lögum verði beitt um ágreining þann, sem hér er um að tefla og varðar lögskipti málsaðila í júní 1994. Þar sem hin yngri lög hafa eigi sjálf að geyma ákvæði, er að þessu lúta, og réttargrundvöllur málsins var lagður fyrir gildistöku þeirra laga, þykir rétt að miða hér við þá viðurkenndu lögskýringarreglu, að lögum verði ekki beitt á afturvirkan veg. Ber því við úrlausn málsins að fara eftir ákvæðum laganna, eins og þau voru fyrir gildistöku laga nr. 58/1995. Samkvæmt 92. gr. laga um Húsnæðisstofnun ríkisins skal húsnæðismála- stjórn úrskurða um þann ágreining milli seljanda íbúðar (hér stefnanda) og húsnæðisnefnda (hér stefnda), sem til hennar er vísað og varðar útreikning á greiðslu til seljanda samkvæmt 85. gr. laganna, svo og ákvarðanir um endursölu íbúða samkvæmt 86. gr. Af bréfi stefnanda á dómskjali nr. 11, sem er rótin að frávísunarkröfu í máli þessu, verður ekki ráðið, að ágrein- ingi málsaðila um innlausnarverð íbúðar stefnanda hafi verið vísað til hús- næðismálastjórnar sem stjórnvalds í skilningi stjórnsýslulaga nr. 37/1993, enda er bréfinu hvorki beint til stjórnarinnar né heldur eru þar gerðar nokkrar kröfur og vísað til nefndrar 92. gr. eða annarra lagaákvæða kæru- heimild til stuðnings. Verður málinu því ekki vísað frá dómi á þeirri for- sendu, að sama ágreiningsefni sé til meðferðar á stjórnsýslustigi. Um endursölu eignaríbúða er fjallað í 85. og 86. gr. laga um Húsnæðis- stofnun ríkisins og reglugerð nr. 46/1991 um félagslegar íbúðir o. fl., m. a. 92., 93., 96. og 98. gr. hennar. Koma þar fram ákveðnar formreglur, er lúta að eigendaskiptum í hinu félagslega kerfi, sem ólíkar eru reglum þeim, er gilda á frjálsum markaði. Meðal þeirra eru fyrirmæli um, að framkvæmdar- aðili (hér stefndi) annist útreikning á söluverði félagslegra íbúða og að hús- næðisstofnun skuli staðfesta útreikninginn. Slík staðfesting á verðlagningu íbúðar stefnanda liggur ekki enn fyrir í máli þessu, en hvorki dómskjal nr. 5 né dómskjal nr. 7 fullnægja lagaskilyrðum um staðfestingu. Þá eru þar ýtar- leg fyrirmæli um, hvernig reikna beri út eignarhluta seljanda (hér stefn- anda), en tekið skal mið af endurbótum, vanrækslu á viðhaldi og uppgjöri á lánum byggingarsjóðs. Er sú vígstaða oft misjöfn eftir því, hvort samkomu- lag er milli aðila um þessi atriði eða leitað er eftir mati „sérstakra mats- 2015 manna“, en um endurbætur koma einnig til athugunar reglur, er húsnæðis- málastjórn setur þar um. Þegar litið er til þess, sem nú hefur verið rakið, verður að telja eðlilegt, að húsnæðisstofnun og stjórn hennar taki á ágreiningsefnum eins og þeim, er mál þetta lýtur að, en dómstólar séu eðli málsins samkvæmt á þessu stigi ekki til þess bærir. Ber því samkvæmt 1. mgr. 24. gr. einkamálalaga að vísa máli þessu frá dómi. Samkvæmt framangreindum úrslitum málsins og með vísan til 3. mgr. 130. gr. einkamálalaga þykir rétt, að hvor aðila beri sinn kostnað af rekstri málsins. Það athugast, að sökum embættisanna héraðsdómara hefur uppkvaðning úrskurðar þessa dregist umfram það, sem venjulegt þykir. Úrskurðarorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður verður ekki dæmdur. 2016 Miðvikudaginn 13. september 1995. Nr. 272/1995. — Birgit M. Johansen (Sigurður Georgsson hrl.) gegn Vörðufelli hf. Kærumál. Aðför. Útburðargerð. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 1. ágúst 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 4. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júlí 1995 um, að sóknaraðili skuli borinn út úr verslunarhúsnæði í norðurhluta jarð- hæðar í fasteigninni Seljabraut 54 í Reykjavík. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og hafnað verði umráðakröfu varnaraðila. Þá krefst sóknaraðili máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann stað- festur. Kærumálskostnaður dæmist ekki. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður dæmist ekki. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júlí 1995. Mál þetta, er þingfest var 16. júní sl., var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum flutningi 11. júlí sl. Gerðarbeiðandi er Vörðufell hf., kt. 611191-1469, Hlíðarvegi 31, Kópa- vogi. Gerðarþoli er Birgit M. Johansen, kt. 060424-8029, Urriðakvísl 26, Reykjavík. Gerðarbeiðandi krefst dómsúrskurðar um, að gerðarþoli verði ásamt öllu, sem henni tilheyrir, borinn út úr verslunarhúsnæði í norðurhluta jarð- 2017 hæðar fasteignarinnar nr. 54 við Seljabraut. Þá krefst hann málskostnaðar og að fjárnám verði heimilað fyrir kostnaði af væntanlegri gerð. Gerðarþoli krefst þess, að beiðni gerðarbeiðanda verði hafnað og hann úrskurðaður til að greiða sér málskostnað. Gerðarbeiðandi lýsir málavöxtum svo, að hann hafi keypt 62% af fast- eigninni að Seljabraut 54 af Íslandsbanka hf. 22. janúar 1993. Lögskil áttu að miðast við 1. janúar 1993. Gerðarbeiðandi kveður gerðarþola reka myndbandaleigu og söluturn í norðurhluta fasteignarinnar, en sjálfur reki hann verslun í hinum hlutanum. Íslandsbanki hf. hafi eignast þessa eign á nauðungaruppboði, er fram fór 9. júní 1992. Þegar uppboðið fór fram, hafi verið þinglýstur húsaleigusamningur á eignina, er móttekinn hafi verið til þinglýsingar 5. nóvember 1990 og færður í þinglýsingabækur 22. s. m. Hinn 15. desember 1991 hafi þessum samningi verið skipt upp „þannig, að sá hluti fasteignarinnar, sem gerðarþoli situr nú í, var tekinn út úr og leigður sérstaklega, sbr. yfirlýsingu, dags. 15. 12. 1991. Skyldi hinn upphaflegi leigu- samningur gilda um allt hið leigða eftir sem áður“. Aðilar hins upphaflega húsaleigusamnings hafi annars vegar verið hlutafélag og hins vegar tveir einstaklingar sem leigutakar. Í 7. gr. samningsins segi, að leigutaki hafi for- leigurétt og forkaupsrétt á hinu leigða húsnæði. Enn fremur hafi leigutaki heimild til að framleigja húsnæðið að hluta án samþykkis leigusala, nema um sé að ræða ólíka og óskylda starfsemi, og ætti þá að leita samþykkis leigusala. Ekki hafi verið heimilt að framselja samninginn án samþykkis leigusala. Samkvæmt heimild í samningnum hafi Hafís hf. fengið leigusamninginn framseldan, og 20. október 1992 hafi hlutafélagið framselt gerðarþola samninginn, án þess að bankinn, er þá hafði eignast fasteignina á uppboði, vissi eða hefði heimilað slíkt framsal. Bankinn hafi reynt að koma gerðar- þola út úr húsnæðinu, en án árangurs, og hafi gerðarþoli „setið sem fastast í hinu leigða og rekið þar söluturn og myndbandaleigu. Hefur gerðarþoli hvorki greitt gerðarbeiðanda leigu frá og með febrúar 1993 né sameiginleg gjöld vegna rafmagns og hitanotkunar“. Af þessum sökum telur gerðar- beiðandi sig hafa orðið fyrir miklu fjárhagslegu tjóni, enda gerðarþoli eignalaus, og hafi verið gert hjá henni árangurslaust fjárnám. Hinn 16. maí sl. sendi gerðarbeiðandi gerðarþola áskorun samkvæmt 1. tl. 1. mgr. 61. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994 og skoraði á hana að greiða gjaldfallna leigu, þ. e. fyrir tímabilið frá febrúar 1993 til maí 1995 auk dráttarvaxta innan 7 daga, ella yrði samningnum rift. Kveður gerðarbeið- andi leigufjárhæðina hafa verið miðaða við þær greiðslur, er gerðarþoli hafi greitt inn á geymslureikning í desember 1992 og janúar 1993 á grundvelli 2018 leigusamningsins. Gerðarþoli hafnaði því að greiða leigu og bar því við, að gerðarbeiðanda væri „óheimilt skv. húsaleigusamningnum, sbr. breytingu, dags. 15. desember 1991, að hafa „sjoppusölu“ í verslun. Þessi staðhæfing hefur aldrei fyrr komið fram af hálfu gerðarþola, enda er hún röng. Hið rétta er, að Í breytingu á húsaleigusamningi 15. desember 1991 féllust þá- verandi framleigutakar á að selja ekki tóbak, dagblöð, tímarit og skafmiða í sinni verslun. Núverandi eigandi, Vörðufell hf., er að sjálfsögðu óbundinn af þeim skyldum, sem hinir svonefndu framleigutakar tóku á sig skv. þeim samningi, enda leigusamningurinn ekki í gildi um þann hluta fasteignar- innar, sem gerðarbeiðandi nýtir nú sem eigandi hennar“. Gerðarbeiðandi telur sig því ekki hafa vanefnt skyldur sínar samkvæmt húsaleigulögum. Hinn 2. júní sl. rifti gerðarbeiðandi leigusamningnum vegna vanskila gerðarþola á greiðslu húsaleigu og sameiginlegum gjöldum. Gerðarbeiðandi kveður kröfu sína í fyrsta lagi studda framangreindri riftun, sem sé vegna vanskila gerðarþola, eins og lýst var. Í öðru lagi kveður hann hana reista á þeim sjónarmiðum, sem fram koma í dómi Hæstaréttar frá 26. maí 1994. Samkvæmt skýringu Hæstaréttar á lögum nr. 57/1949 „um gildi löglegra húsaleigusamninga gagnvart veðkröfum skal meta rétthæð þeirra með hliðsjón af þinglýsingarreglum, sbr. 1. mgr. 29. gr. 1. nr. 39/1978. Í þessu máli er ljóst, að hinn upphaflegi samningur, sem gerðarþoli telur sig reisa rétt sinn á, er móttekinn 5. 11. 1990 og innfærður 22. 11. 1990. Hins vegar er einnig ljóst, að þær veðkröfur í fasteigninni Seljabraut 54 í Reykja- vík, sem Íslandsbanki hf. átti og fékk fullnustaðar með nauðungarsölunni, voru allar með eldri innfærslu í þinglýsingabækur en téður húsaleigusamn- ingur, þ. e. frá 1986 og 1987. Með vísan til þess svo og niðurstöðu ofan- greinds hæstaréttardóms hefur húsaleigusamningur sá, sem gerðarþoli reisir rétt sinn á, ekki gildi gagnvart Íslandsbanka hf.“. Í þriðja lagi heldur gerðarbeiðandi því fram, að málshöfðun gerðarþola til viðurkenningar á forkaupsrétti geti ekki valdið því, að hún geti setið í eigninni án þess að greiða leigu. Gerðarþoli hafi enga tilraun gert til að ganga inn í kaupsamn- inginn með því að greiða eða með öðrum hætti sýna fram á greiðsluvilja sinn. Hún sé eignalaus og geti ekki staðið við skyldur kaupanda samkvæmt samningnum. Gerðarþoli vísar til dóms Hæstaréttar frá 10. september 1993, en í honum hafi því verið hafnað, að hún yrði borin út úr húsnæðinu. Í framhaldi af þeim dómi hafi hún höfðað mál gegn Íslandsbanka hf. og gerðarbeiðanda. Þar sé þess m. a. krafist, að kaupsamningur milli bankans og gerðarbeið- anda verði dæmdur ógildur, bankinn verði dæmdur til að afsala gerðarþola hinni umdeildu eign, auk þess sem krafist sé skaðabóta vegna afnotamissis 2019 o. fl. Með vísan til þessa telur gerðarþoli, að málið geti ekki fengið úrlausn í þessu máli, enda sé ágreiningsefnið til meðferðar í öðru dómsmáli. Verði ekki fallist á þetta, telur gerðarþoli, að hafna beri beiðni gerðarbeiðanda, vegna þess að kaupsamningur bankans og gerðarbeiðanda sé ógildur. Við gerð hans hafi ekki verið leitað samþykkis síns sem forkaupsréttarhafa, enda hafi þinglýsingu hans verið hafnað. Gerðarþoli telur forkaupsrétt sinn vera ótvíræðan, og þar af leiðandi sé hún ekki aðili að leigusamningnum, heldur kaupandi og beri því ekki að greiða gerðarbeiðanda leigu. Þá lætur gerðarþoli þess getið, að hún hafi greitt inn á geymslureikning 1. febrúar 1992 436.412 kr. vegna „kaupa á húsnæði eða leigu, ef ekki verður af kaup- x250 cm úr forstofu. 2. Fataskáp 125x60x250 cm að stærð úr herbergi í norðausturhorni húss- ins. 3. Fata- og tauskáp af stærðinni 230x60x240 cm úr hjónaherbergi. 4. Tvo fataskápa, annan 104x60x245 cm og hinn 124x60x250 cm, úr her- bergjum í suðvesturhorni hússins. 5. Skáp 80x50x210 em að stærð, borðplötu og rörbera úr þvottahúsi. 6. Bökunarofn, eldavél (helluborð) og gufugleypi af Siemens-gerð úr eldhúsi. Telst þetta varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmd til refsingar. Íslandsbanki hf., Keflavíkurútibú, kennitala 421289-4259, Hafnargötu 60, Ketlavík, krefst þess, að ákærðu verði in solidum dæmd til að greiða skaða- bætur, að fjárhæð 491.400 kr., auk dráttarvaxta frá 9. 12. 1993 til greiðslu- dags og innheimtuþóknunar, 51.745 kr., þ. m. t. virðisaukaskattur. 2052 Af hálfu ákærðu er krafist sýknu af kröfum ákæruvalds og að hætileg málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns verði greidd úr ríkissjóði auk virðis- aukaskatts. I. Málavextir. Við nauðungarsölu fasteignarinnar nr. 58 við Garðabraut, Garði, varð Ís- landsbanki hf., Keflavíkurútibú, Hafnargötu 60, Keflavík, eigandi að fast- eigninni. Nauðungarsölunni hafði lokið 18. mars 1992, og hafði við meðferð uppboðsmálsins verið lagður fram leigusamningur um fasteignina milli gerðarþola, ákærða Ástþórs, og Á. B.S. hlutafélags. Leigusamningurinn var gerður 1. janúar 1992 og undirritaður af ákærða. Ástþóri, sem leigusala, en af meðákærðu. Margréti Haraldsdóttur, í. h. Á. B.S. hf., en hún er eip- inkona ákærða, Ástþórs. Leigutíminn var frá 1. janúar 1992 til 1. janúar 1997 og leigugjald 25.000 kr. á mánuði. Leigusamning þennan töldu forsvarsmenn Íslandsbanka hf. gerðan til málamynda, og væri bankinn óbundinn af honum. Samkomulag hafði samt orðið um, að Ástþór fengi um nokkurn tíma áfram að dveljast ásamt fjölskyldu sinni í fasteigninni gegn greiðslu leigu- gjalds til Íslandsbanka hf. Akærði hafi svo ekki skilað eigninni á síðar til- skildum tíma, og dróst það allt til 8. nóvember 1993, að hann skilaði bank- anum lyklum að húsinu á fasteigninni. Strax daginn eftir hafi starfsmaður bankans, Tómas Ibsen, ásamt fulltrúa frá Fasteignaþjónustu Suðurnesja hf. farið að skoða eignina. Hafi þá komið í ljós, að búið var að fjarlægja ýmsa muni úr fasteigninni, sem voru í henni við nauðungarsölu hennar og mátti telja hefðbundið fylgifé fasteignar. Var lögregla þegar kölluð á staðinn til að kanna verksummerki, sbr. lögregluskýrslu, dags. 9. nóv. 1993, um vett- vangskönnun, og voru þá og af lögreglu teknar ljósmyndir, sem sýna eld- hússinnréttingar án eldunartækja og hvar skápar höfðu verið fjarlægðir úr skála hússins, fjórum herbergjum og þvottahúsi, og eru þær lagðar fram í málinu. Á kærðu hafa hjá lögreglu og, hér fyrir dómi neitað að hafa átt þátt í því að fjarlægja úr húsinu þessa muni, sem nánar eru taldir upp í ákæru. Fram kom, að meginhluta búslóðar sinnar höfðu þau flutt úr húsinu 16. júlí 1993. og hafði ákærða, Margrét. annast það með hjálp Einars Bjarnasonar, Ein- holti 4. Garði, sem notaði við flutningana hvíta sendiferðabifreið, sem hann átti, af gerðinni Toyota- Hi-Ace, nú með númer HB-453, samkvæmt frásögn hans. Ákærði, Ástþór, hafi á þessum tíma verið í Ólafsvík. Ákærða hafi svo nokkru síðar, í lok júlí, þrifið húsið og jafnframt tekið smærri hluti í bílskúr, en þá höfðu verið eftir í bílskúrnum ýmsir stærri hlutir og ýmislegt dót eða 2053 drasl inni í húsinu, sem hún hafði sett þar út í horn í einu herberginu, og eftir miðjan ágúst kvaðst hún ekki hafa komið í húsið, en þá hafi verið í því allt það fylgifé, sem tilgreint er í ákæru. Þá var ákærði heima, og kvaðst hann þá hafa flutt talsvert af svörtum ruslapokum með drasli í, spónaplöt- ur, gamalt hilluefni og margvíslegt annað dót, og kvað hann Einar Bjarna- son hafa ekið fyrir sig tvær ferðir frá húsinu, og taldi hann ekki ólíklegt, að hann hefði tekið bensín á bíl Einars umrætt sinn. Fram kom hjá ákærða, að þau töldu sér vera heimilt að vera í húsinu eftir uppboðið á grundvelli leigusamningsins. þrátt fyrir það að Íslandsbanki hf. hefði mótmælt honum, og tengdu lyklaafhendinguna 8. nóvember 1993 öðrum viðskiptum við bankann, og taldi ákærða, Margrét, viðskipti þeirra ekki hafa verið þannig í þessu máli, að hún teldi sig þurfa að gæta hagsmuna bankans vegna hússins. Ekki gátu þau skýrt, hvernig framangreint fylgifé fasteignarinnar hafði ver- ið fjarlægt úr húsinu, en þau hefðu bæði fengið vitneskju um, að rúða hafði verið brotin í hurð á þvottahúsi, án þess að þeim hefði þótt ástæða til að at- huga það frekar eða laga skemmdir, og töldu þau, að á þessum tíma hefði hver, sem var, getað komist inn í húsið fyrirhafnarlítið. Ekki hefðu þau til- kynnt bankanum um, að þau hefðu rýmt húsið, fyrr en lyklinum var skilað. Þau hefðu ekki greitt leigugjald fyrir húsið þann tíma, sem þau voru í því eftir nauðungarsöluna, en einhverjar umræður hefðu orðið við bankann um, að faðir ákærðu, Margrétar, keypti húsið. Fram kom, að ekki höfðu aðrir lykla að húsinu en þau og að Á. B.S. hf. hafði orðið gjaldþrota, eftir að bankanum voru afhentir lyklarnir að því. Vitnið Einar Bjarnason vélvirki, Einholti 4, Garði, kt. 110743-3089, stað- festi, að það hefði aðstoðað ákærðu tvívegis við að flytja búslóð þeirra úr húsinu að Garðabraut 58, Garði, eins og þau halda fram, en þvertók fyrir að hafa aðstoðað hana við að flytja úr því skápa og eldhússtæki. Vitnið kvað óhugsandi, að bifreið þess hefði verið lánuð ákærða, Ástþóri, vegna flutninga, enda hefði hann verið próflaus. Það kvað bifreiðina hafa verið á R-númerum fram að áramótum 1993-1994. Vitnið Tómas Ibsen Halldórsson rekstrarstjóri, Mávabraut 10 B, Kefla- vík, kt. 271153-2369, starfsmaður Íslandsbanka hf., Keflavíkurútibúi, kvað hafa verið gert um það munnlegt samkomulag við ákærðu, eftir að húseign þeirra, Garðabraut 58, Garði, hefði verið slegin bankanum á nauðungar- uppboði, að þau fengju að vera í húsinu einhvern tíma, meðan þau væru að leita sér að öðru húsnæði, og væri bankinn alltaf reiðubúinn til slíkra samn- inga við fólk við samsvarandi aðstæður. Vitnið mundi ekki, hvort talað hefði verið um ákveðinn tíma, en leigan hefði ekki verið greidd. Fram kom, að húseignin hefði verið í sölumeðferð á meðan og tilboð komið í hana frá 2054 föður ákærðu, Margrétar, en ekki þótt nægjanlega gott til að vera samþykkt af bankanum, en ákærðu fengið að vera lengur í húsinu en til stóð, meðan tilboðið var í athugun, enda var þá hugsanlegt, að þau fengju umráð yfir eigninni aftur. Vitnið kvað það hafa verið mat lögfræðinga bankans, að það væri ekki bundið af leigusamningi milli ákærðu, og hafi þau verið látin vita það. Það sagði, að nokkru áður en ákærðu hefðu skilað af sér húseigninni til bankans, hefði það fengið að vita frá Fasteignasölu Suðurnesja, að verið væri að fjarlægja ýmislegt fylgifé fasteignarinnar úr henni, og hefði ná- granni ákærða látið vita. Engin viðbrögð hefðu þá verið við þessu af hálfu bankans og ákærðu ekki verið látin vita, en vitnið samt haft samband öðru hverju við ákærðu til að ganga eftir því, hvenær þau flyttu. Það kvað ákærðu, Margréti, hafa skilað lyklunum að fasteigninni 8. nóv. 1993, og hefði þá ekkert verið rætt við hana um, að eitthvað af föstu fylgifé fast- eignarinnar hefði verið flutt úr henni, en það komið í ljós, er það skoðaði hana daginn eftir. Vitnið Hinrik Sigurðsson, Faxabraut 76, Keflavík, kt. 051143-3619, hafði verið við störf á bensínstöðinni við Heiðartún 1, Garði, einhvern tíma haustið 1993, er það veitti því athygli, að verið var að flytja ýmsa muni úr húsinu nr. 58 við Garðabraut, sem er rétt fyrir neðan bensínstöðina, og hefði það komið því á óvart, þar sem það vissi, að ákærði var fluttur úr hús- inu. Það hefði farið að fylgjast með þessu betur og séð, að þarna var komin hvít sendibifreið af Toyota-gerð, og virtist því, að verið væri að flytja sund- urtekna skápa úr húsinu. Það kvað bifreiðinni svo hafa verið ekið á bensín- stöðina og það þekkt bílinn sem bifreið vitnisins Einars Bjarnasonar, en mundi ekki, hver ók honum, en ákærði hafi verið annar þeirra, sem í bif- reiðinni voru. Það hefði litið inn um afturglugga bifreiðarinnar, er það dældi bensíni á bifreiðina, og talið þar vera skápaeiningar og skáphurðir, en er það var spurt nánar um þetta, kvað það þetta hafa verið hvítar einingar, sem hefðu getað verið hillur eða eitthvað álíka, en það ekki séð höldur eða lamir á þeim. Það hefði ekki séð rafmagnstæki í bifreiðinni. Vitnið Signý Ósk Marinósdóttir, Heiðarholti 38, Keflavík, kt. 230969- 5669, hefði verið við afgreiðslu á bensínstöðinni á sama tíma og vitnið Hin- rik hefði fylgst með því, er fluttar voru einhverjar hvítar plötur frá húsi ákærða í hvítan sendibíl, sem svo hefði verið ekið að bensínstöðinni og vitnið Einar Bjarnason ekið henni, en ákærði verið með honum. Vitnið Jörundur Kristjánsson kaupmaður, Garðabraut 88, Garði, kvaðst hafa keypt eignir Pro hf., sem rekið hefði myndbandaleigur undir nafninu Frístund á tveimur stöðum í Keflavík, þ. e. að Hringbraut 96 og Hólmgarði 2. og ákærði m. a. verið eigandi þessa fyrirtækis. Það kvaðst skömmu fyrir 2055 kaupin hafa farið með ákærða að skoða tvær geymslur, sem fylgdu húsnæð- inu að Hólmgarði 2, sem það hefði tekið við leigu á. Í annarri geymslunni kvaðst það hafa rekið augun í bakarofn og helluborð og tækin verið hvít og af gerðinni Siemens. Vitnið kvað þetta hafa verið í byrjun desember, en áð- ur hefði það heyrt, að ákærði hefði fjarlægt skápa og eldunartæki úr húsi, sem hann hefði misst til Íslandsbanka hf. Það kvaðst hafa fært þetta í tal við ákærða og hann þá lýst því fjálglega yfir og mjög hreykinn, hvernig honum hefði tekist að fjarlægja skápa og eldhússtæki úr húsinu nr. 58 við Garða- braut. Vitnið kvaðst ekki hafa heyrt þennan orðróm frá lögmanni Íslands- banka, sem væri vinur sinn, heldur frá fólki, sem hefði verið að skoða húsið vegna hugsanlegra kaupa. Það kvaðst vera ósátt við ákærða og hann við það vegna kaupa þess á fyrirtæki hans. Það kvað geymslur hafa verið læst- ar, en auðvelt að opna þær og margir haft lykla að útidyrum að kjall- aranum, þar sem geymslurnar voru, en þarna hefðu verið geymslur fleiri verslana, sem voru í húsinu. Það kvað ekki hafa verið í geymslunni skápa eða skápaplötur, og er lögreglan hefði komið síðar að skoða geymsluna, hefðu tækin verið farin. Niðurstöður. Leigusamningur ákærða, Ástþórs, við Á. B.S. er gerður skömmu fyrir nauðungarsöluna á Garðabraut 58, Garði, og því ljóst, að hann hefur orðið að víkja fyrir réttindum þeim, sem Íslandsbanki hf. og fleiri höfðu áður eignast yfir eigninni og voru grundvöllur nauðungaruppboðsins. Réttur ákærðu til að vera áfram í húsinu er því samkvæmt munnlegu samkomulagi þeirra við Íslandsbanka hf., Kefavíkurútibúi, sem vitnað er í hér að framan og miðast við, að þau hefðu leiguafnot af húsinu til bráðabirgða og færu úr því, er þau hefðu útvegað sér annað húsnæði. Í reynd fóru þau úr húsinu 16. júlí 1993, en tilkynntu bankanum það ekki og skiluðu því ekki af sér, fyrr en þau skiluðu af sér lyklunum til bankans 8. nóvember 1993 og tengdu það öðru uppgjöri þeirra við bankann. Líta verður svo á, að ákærðu hafi borið ábyrgð á húsnæðinu allt til þess, að þau skiluðu af sér lyklunum, og bar þeim að skila því í sama ástandi og það var, er nauðungarsalan á því fór fram. Vætti vitna og önnur rannsóknargögn málsins hníga fremur að því, að ákærðu eigi sök á því, að fylgifé fasteignarinnar, sem greint er í ákæru, var fjarlægt úr húsinu. Þau höfðu ein lykla að húsinu, og er nær óhugsandi, að öðrum sé til að dreifa, sem hefðu getað fjarlægt þessa muni nema með að- stoð þeirra, og ekkert liggur fyrir um, að brotist hafi verið inn í húsið til að taka þessa hluti. Frammi liggur í málinu lögregluskýrsla um, að brotin hafi 2056 verið rúða í útihurð á bakhlið hússins aðfaranótt laugardagsins 6. nóvember 1993. Lögreglan hefði farið á staðinn, og komið hefði í ljós, að tveir ölvaðir unglingar höfðu farið þarna inn og brotið rúðuna með því að kasta í hana grjóthnullungi, sem lá þar inni á gólfinu, og höfðu þeir ætlað að gista í hús- inu, en annar þeirra var sonur ákærðu. Í fyrstu héldu þeir því fram, að rúð- an hefði verið brotin fyrir og því ekki þurft að brjóta hana til að komast inn. Grjóthnullungurinn var hins vegar blautur, en hlýtt og þurrt inni, og því augljóst, að rúðan var brotin með honum skömmu áður. Viðurkenndi sonur ákærðu, Jón Ragnar, síðar hjá lögreglu að hafa kastað hnullungnum til að komast inn, en eftir það var unnt að opna dyrnar innan frá. Samkvæmt þessu er ljóst, að á þessum tíma varð ekki komist inn í húsið nema með því að brjóta sér leið inn, en lögreglan mun að venju hafa séð um, að neglt væri spjald fyrir gluggagatið í hurðinni. Ákærðu hafa gefið í skyn, að áður hafi verið brotin rúða í sömu hurð. eftir að þau fluttust úr húsinu, og því hafi hver, sem er, getað farið um hús- ið. Þetta er þó engan veginn staðfest með gögnum. Þrátt fyrir það að þau höfðu vitneskju eða grun um þetta, þótti þeim engin ástæða til að kanna þetta, og kom fram hjá ákærðu, Margréti, að hún taldi bankann engan veg- inn eiga það inni hjá þeim, að þau ómökuðu sig með þeim hætti út af hús- næðinu. Afstaða þessi verður að teljast nokkuð einkennileg, þegar virt er, að ákærðu höfðu áður verið í húsinu í um hálft annað ár án þess að greiða leigugjöld og ekki skilað því formlega af sér. Augljóst er því, að þau hafa talið sig eiga harma að hefna við bankann. Framburður ákærðu, að einhver annar hafi aðgang að húsinu, fær því enga stoð í gögnum málsins, er ósennilegur og metinn sem markleysa. Þegar öll gögn málsins eru virt í samhengi og tekið mið af því, að ákærðu hafa ekki getað gefið neina skýringu á hvarfi munanna, þó að þau hafi lyklavöldin að húsinu, og jafnframt er litið til neikvæðrar afstöðu þeirra til kæranda, þykja vera komnar það sterkar líkur í málinu, að með vætti vitn- anna leiði það til lögfullrar sönnunar um sök ákærðu, og eru þau talin bera ábyrgð á, að framangreindir munir voru fjarlægðir úr húsinu án heimildar, og verður það talið gert í hagnýtingarskyni. Ákærðu hafa með verknaði þessum gerst brotleg við 1. mgr. 247. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða, Margrét. hefur ekki áður gerst brotleg við refsilög, en samkv. fram lögðu sakavottorði hafa verið gerðar við ákærða, Ástþór. á tímabilinu frá 31. 12. 1979 til 1. 12. 1994 fjórar sáttir, þar sem honum er gert að greiða sektir fyrir tolllagabrot, tilraun til þjófnaðar, ölvunarakstur og sviptingar- akstur. Ákærði hefur hlotið tvo dóma í Héraðsdómi Reykjaness, þ. e. 30. 2057 Júní 1993 90.000 króna sekt og fangelsi í 45 daga skilorðsbundið í tvö ár fyr- ir brot gegn 1. mgr. 247. gr. alm. hegningarlaga, en dómur þessi var staðfest- ur í Hæstarétti 14. okt. 1993, og 16. mars 1994 var hann dæmdur til að greiða 70.000 kr. í sekt f. brot á 1., sbr. 3. mgr. 45. gr. umferðarlaga, og sviptur öku- leyfi í eitt ár. Með verknaði þeim. sem hér er fjallað um, hefur ákærði, Ástþór. rofið skilorð samkv. dóminum frá 30. júní 1993, og ber því samkv. 60. gr. alm. hegningarlaga að dæma nú bæði málin í einu lagi. Refsing ákærðu þykir með hliðsjón af 57. gr. a, sbr. lög nr. 101/1976, og 77. gr., hvað ákærða, Ástþór, varðar, hæfilega ákveðin þannig, að ákærði, Ástþór, sæti fangelsi í fimm mánuði, en ákærða. Margrét, sæti fangelsi í tvo mánuði, en eftir atvikum þykir rétt að fresta fullnustu á þremur mánuðum af refsingu ákærða, Ástþórs. og á allri refsingu ákærðu, Margrétar, og falli þessi refsing niður hjá hvoru um sig að liðnum þremur árum, haldi þau al- mennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Ákærðu hafa mótmælt fram lagðri bótakröfu, með því að hún sé ekki studd reikningum né mati dómkvadds matsmanns. Fallast má á, að ákærðu beri að greiða kæranda bætur fyrir það tjón, sem þau hafa valdið honum, en taka verður undir það, að gegn mótmælum ákærðu verður ekki lagður dómur á kröfuna, nema frekari gögn komi fram henni til styrktar, og er henni því vísað frá dómi vegna vanreifunar. Dæma ber ákærðu til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin sak- sóknarlaun, sem ákveðast 50.000 kr., og laun skipaðs verjanda, Ólafs Sigur- geirssonar hdl., sem ákveðast og 50.000 kr., auk virðisaukaskatts. Dómsorð: Ákærði, Ástþór Bjarni Sigurðsson, sæti fangelsi í fimm mánuði, en fresta skal fullnustu þriggja mánaða af refsingunni, og skal sá hluti hennar falla niður að liðnum þremur árum. haldi ákærði almennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Ákærða, Margrét Bryndís Haraldsdóttir, sæti fangelsi í tvo mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að liðn- um þremur árum, haldi hún almennt skilorð samkv. 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 22/1955. Skaðabótakröfu Íslandsbanka hf., Keflavíkurútibúi, er vísað frá dómi. 66 Hæstaréttardómar Hl 2058 Ákærðu greiði óskipt saman allan kostnað sakarinnar, þar með tal- in saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun skip- aðs verjanda, Ólafs Sigurgeirssonar hdl., 50.000 krónur, auk virðis- aukaskatts. 2059 Fimmtudaginn 21. september 1995. Nr. 300/1994. — Örvar Ingólfsson (Björgvin Þorsteinsson hrl.) gegn Kristjáni R. Kristjánssyni (Jón Oddsson hrl.) Skuldabréf. Skuldajöfnuður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. júní 1994. Hann krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnda og máls- kostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann þess, að viðurkennd verði krafa sín á hendur stefnda til skuldajafnaðar, að fjárhæð 2.180.207 krónur, og að hann verði ein- ungis dæmdur til að greiða 295.581,10 krónur. Í því tilviki verði málskostnaður felldur niður. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Ágreiningur aðila málsins á rætur að rekja til samnings 14. janúar 1992. Stefndi keypti þá raðhús í smíðum að Eiðismýri 12 á Sel- tjarnarnesi, en kaupverðið skyldi meðal annars greiða með íbúð stefnda og eiginkonu hans í húsinu nr. 30 við Sólheima í Reykjavík. Ekki kom til þess, að samningnum yrði þinglýst á þá íbúð, en svo var hins vegar gert, að því er varðar fasteignina nr. 12 við Eiðismýri. Eftir að kaupin voru gerð, veittu aðilar hvor öðrum heimild til að veðsetja hinar seldu fasteignir. Síðar reis hins vegar ágreiningur um efndir samningsins, sem leiddi til þess, að áfrýjandi rifti kaupunum. Stefndi leysti 12. október 1993 til sín skuldabréf, út gefið af áfrýj- anda, með veði í íbúðinni við Sólheima. Raðhúsið við Eiðismýri var selt við nauðungarsölu 17. nóvember sama ár, og fékk Húsnæðis- stofnun ríkisins fulla greiðslu kröfu sinnar samkvæmt skuldabréti, út gefnu af stefnda, af söluverði veðsins. Var áfrýjanda eftir það framselt skuldabrétið. Á skuldabréf það, sem áfrýjandi gaf út, er skráð, að það hafi ver- 2060 ið innleyst af stefnda 12. október 1993. Fékk hann þá jafnframt bréf- ið framselt til sín. Til þess hafði Landsbanki Íslands heimild, svo sem rakið er í héraðsdómi, en bankinn hafði bréfið til innheimtu. Verður samkvæmt þessu ekki fallist á þá vörn áfrýjanda, að stefndi geti ekki byggt rétt á bréfinu. Af áritunum á skuldabréf Húsnæðisstofnunar ríkisins má ráða, að það hafi verið framselt áfrýjanda 13. apríl 1994, eftir að stofnuninni hafði verið úthlutað 2.180.207 krónum af söluverði eignarinnar nr. 12 við Eiðismýri, en öll skuldin hafði verið gjaldtelld. Samkvæmt frumvarpi til úthlutunar á söluverðinu skyldi næst á eftir veðhöfum úthlutað til áfrýjanda eftirstöðvum söluverðsins, 914.906 krónum. Ágreiningur varð milli aðila þessa máls um úthlutunina að þessu leyti. Samkvæmt málflutningi fyrir Hæstarétti urðu lyktir þær, að frumvarp sýslumanns skyldi standa óbreytt. Að þessu virtu verður lagt til grundvallar, að áfrýjandi sé rétt kominn að skuldabréfinu fyrir framsal. Samkvæmt framangreindu verður fallist á það með áfrýjanda, að skilyrði skuldajafnaðar séu fyrir hendi, sbr. 4. mgr. 118. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Verður varakrafa hans um skulda- jöfnuð því tekin til greina. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða 295.581,10 krónur með dráttarvöxtum sam- kvæmt vaxtalögum nr. 25/1987. Þá verður áfrýjanda gert að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Áfrýjandi, Örvar Ingólfsson, greiði stefnda, Kristjáni R. Kristjánssyni, 295.581,10 krónur með dráttarvöxtum sam- kvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 2.475.788,10 krónum frá 12. október 1993 til 13. apríl 1994, en af 295.581,10 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi greiði stefnda 250.000 krónur samtals í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. apríl 1994. Mál þetta, sem dómtekið var 14. apríl sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Kristjáni R. Kristjánssyni leigubifreiðastjóra, kt. 110338- 4309, Sólheimum 30, Reykjavík, á hendur Örvari Ingólfssyni bygginga- 2061 meistara, kt. 010149-2749, Unufelli 34, Reykjavík, með stefnu, birtri 11. nóv- ember 1993. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefn- anda „skuld, að fjárhæð 2.475.788,10 kr., auk dráttarvaxta |og málskostn- aðar). Stefndi gerir aðallega kröfu um sýknu, en til vara krefst hann þess að verða aðeins dæmdur til greiðslu á 295.581,10 krónum „með vísan til gagn- kröfu til skuldajafnaðar, sem höfð er uppi í máli þessu“. Þá er þess krafist, að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að mati dóms- ins auk lögmælts virðisaukaskatts. Málavextir og málsástæður. Stefnandi kveður umkrafða skuld vera skv. veðskuldabréfi með láns- kjaravísitölu, útg. í Reykjavík 16. mars 1992 af stefnda, stíluðu á Nýbýli hf. sem kröfuhafa. Nýbýli hf. hafi framselt veðskuldabréfið Sigurði Friðjóns- syni 18. mars 1992, en Sigurður falið Landsbanka Íslands, Suðurlands- brautarútibúi, Reykjavík, innheimtu þess. Skuldabréfið kveður stefnandi upphaflega hafa verið að fjárhæð 2.000.000 króna, sem skyldi greiða í tvennu lagi, 1.995.000 krónur af upp- haflegum höfuðstól auk verðbóta og samningsvaxta á þá fjárhæð 16. mars 1993, en eftirstöðvar upphaflegs höfuðstóls, 5.000 krónur, auk verðbóta og samningsvaxta á þá fjárhæð 16. mars 1995. Vextir hafi verið ákveðnir „fast- ir“ 10% ársvextir og skyldu reiknaðir frá 16. mars 1992. Skuldin hafi verið bundin lánskjaravísitölu með grunnvísitölu 3198 stigum. Skuldin hafi verið tryggð með 1. veðrétti í íbúð stefnanda að Sólheimum 30 í Reykjavík skv. veðleyfi stefnanda og eiginkonu hans, frú Guðbjargar V. Stefánsdóttur, dags. 13. mars 1992. Vegna vanskila stefnda kveður stefnandi, að skuldin hafi verið eindöguð og sjaldfelld, og hafi þá mátt selja íbúð stefnanda og eiginkonu hans á opin- beru uppboði samkvæmt ákv. skuldabréfsins. Hafi stefnandi því neyðst til að leysa til sín veðskuldabréfið 12. október 1992 með greiðslu, að fjárhæð 2.475.788,10 kr., sem sé stefnufjárhæð, en lánskjaravísitala í október sl. hafi verið 3339 stig, og sé stefndi nú eigandi bréfsins. Um réttarfar er vísað til XVII. kafla laga nr. 91/1991, og hefur stefnandi hafnað því, að stefndi komi að frekari vörnum en 118. gr. þeirra laga heimil- ar. Efnislega kveðst stefnandi vísa til almennra reglna kröfu- og samn- ingaréttar um greiðslu fjárskuldbindinga. Stefndi reisir kröfu sína um sýknu á því, að stefnandi sé ekki réttur eig- andi að veðskuldabréfi því, sem hér um ræðir, þar sem það sé ekki framselt 2062 honum með óslitinni framsalsröð, þ. e. Sigurður Friðjónsson, sem fékk bréfið framselt 18. mars 1992 frá upphaflegum kröfuhafa, Nýbýli hf., hafi ekki áritað bréfið um framsal. Gagnkröfu kveðst stefndi byggja á því að hafa heimilað stefnanda og eig- inkonu hans, Guðbjörgu V. Stefánsdóttur, að veðsetja fasteign sína að Eiðismýri 12, Seltjarnarnesi, til tryggingar greiðslu fasteignaveðsbréfs, er þau hafi gefið út 25. júní 1992, að fjárhæð 1.970.000 krónur, verðtrysgðs skv. lánskjaravísitölu með grunnvísitölu 3210 og föstum 6% ársvöxtum frá 23. júní 1992. Stefnandi hafi ekki greitt af skuldabréfinu og fasteignin því verið seld nauðungarsölu 17. nóvember 1993 til að knýja fram af uppboðsandvirð- inu fullnaðargreiðslu á skuldabréfinu, sem skv. kröfulýsingu kröfuhafans, Húsnæðisstofnunar ríkisins, var þá að fjárhæð 2.180.207 krónur. Stefndi hafi þannig með andvirði eignarhluta síns greitt skuldabréfið að fullu, og nemi því gagnkrafan þessari fjárhæð, þ. e. 2.180.207 krónum. miðað við 17. nóv- ember 1993. Komi þessi fjárhæð til frádráttar stefnufjárhæðinni og leiði til þess, að greiðsluskylda stefnda geti aðeins numið 295.581,10 krónum. Um lagastoð fyrir kröfu um sýknu vísar stefndi til ákv. 39. gr., sbr. 41. gr. laga nr. 13/1979 með síðari breytingum, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991. Gagnkröfu sína kveðst stefndi styðja meginreglum kröfuréttar um heimild til að skuldajafna svo og ákv. 4. mgr. 118. gr. laga nr. 91/1991. Niðurstaða. Mál þetta er rekið samkvæmt XVII. kafla laga nr. 91/991 um meðferð einkamála. Ekki er tölulegur ágreiningur, en deilt er um, hvort skuldabréf- ið, sem stefnandi byggir kröfur sínar á, hafi á formlegan réttan hátt verið framselt honum með þeim hætti, sem gert var. Þá er deilt um, hvort stefndi komi að gagnkröfu sinni, eins og henni er lýst. Stefnandi hefur lagt fram frumrit af skuldabréfi, sem er efnislega eins og hann greinir frá. Skuldabréfið ber með sér að hafa verið innleyst af stefn- anda í Landsbanka Íslands 12. október 1993, og fyrir liggur í skjölum máls- ins ljósrit af bréfi Sigurðar Friðjónssonar, kt. 040543-2289, til bankans. dags. 26. mars 1992, um skuldabréfið. Stendur þar m. a.: „Beiðni þessi veitir Landsbanka Íslands fulla heimild til þess að taka við greiðslum, kvitta bréf- ið út við fullnaðargreiðslu og framselja það öðrum aðila, sem öðlast hefur rétt yfir því.“ Framsal bankans — samkvæmt stöðu sinni og Í umboði Sig- urðar Friðjónssonar sem framsalshafa — verður að teljast formlega fullnægj- andi framsal á skuldabréfinu til stefnanda. Fasteignaveðsbréf, út gefið 25. júní 1992 af Guðbjörgu V. Stefánsdóttur og stefnanda, Kristjáni R. Kristjánssyni, til húsbréfadeildar Húsnæðisstofn- unar ríkisins, kt. 581189-1619, greiddist að fullu af uppboðsandvirði fast- 2063 eignarinnar að Eiðismýri 12 á Seltjarnarnesi samkvæmt áritun sýslumanns á bréfið 13. apríl 1994. Með áritun Húsnæðisstofnunar ríkisins á bréfið um framsal þess til stefnda verður ekki séð, að stefndi hafi öðlast kröfu á hend- ur stefnanda, sem jafnað verði við kröfu stefnanda á hendur stefnda, sbr. 4. tl. 118. gr. laga nr. 91/1991, enda voru stefnandi og eiginkona hans þinglýstir eigendur fasteignarinnar, þegar nauðungaruppboðið fór fram, og skiptir ekki máli í því sambandi, að þau höfðu ekki afsal fyrir eigninni, sbr. Hrd. 1988, 1475. Krafa stefnanda um, að stefnda verði gert að greiða honum 2.475.788 krónur og 10 aura er því tekin til greina. Á fjárhæðina reiknast dráttarvextir samkvæmt Ill. kafla laga nr. 25/1987 frá 12. október 1993 til greiðsludags, og leggjast þeir við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12. október 1994. Kröfu stefnanda um málskostnað úr hendi stefnda samkvæmt reikningi, að fjárhæð 480.291 króna, þ. m. t. virðisaukaskattur, þykir mega taka til greina, enda hefur stefndi ekki gert sérstakar athugasemdir við hana. Páll Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Örvar Ingólfsson, greiði stefnanda, Kristjáni R. Kristjáns- syni, 2.475.788 krónur og 10 aura með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 12. október 1993 til greiðsludags. Dráttarvextir frá 12. október 1993 til 12. október 1994 leggist við höf- uðstól þann dag og síðan við uppreiknaðan höfuðstól á 12 mánaða fresti. Stefndi greiði stefnanda 480.291 krónu í málskostnað. Fimmtudaginn 21. september 1995. Nr. 166/1993. — Haukur Haraldsson Oddbjörg Óskarsdóttir Karl Snorrason Gunnjóna S. Jensdóttir Hallur Birgisson Kristín Dóra Karlsdóttir Runólfur Sigurðsson Áslaug B. Þórhallsdóttir Ólafur Höskuldsson Erna Gréta Garðarsdóttir Torfi Axelsson Kristján Sturluson og Sigrún Arnardóttir (Helgi Birgisson hdl.) (Othar Örn Petersen hrl.) gegn Búnaðarbanka Íslands (Sigurbjörn Magnússon hdl.) (Baldvin Jónsson hrl.) Tryggingarbrél. Þinglýsing. Veðréttur. Verðtrygging. Vextir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. apríl 1993. Þeir krefjast aðallega sýknu af öllum kröfum stefnda í héraði. Til vara krefjast þeir þess, að einungis verði viðurkennt, að stefndi eigi annan veðrétt í lóðunum nr. 18, 22 og 24, þriðja veðrétt í lóðun- um nr. 10 og 12 og fjórða veðrétt í lóðunum nr. 6 og 20 við Aðaltún í Mosfellsbæ til tryggingar heildarskuld, að fjárhæð 7.200.000 krónur, auk dráttarvaxta samkvæmt 1. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 22. nóvember 1988 til greiðsludags. Í báðum tilvikum krefjast þeir máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjaf- sóknarmál, en þeir fengu gjafsókn fyrir Hæstarétti með bréfi dóms- málaráðherra 10. nóvember 1994. 2065 Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Mosfellsbær og Hlín Aðalsteinsdóttir, eigandi Aðaltúns 26, sem voru meðal stefndu í héraði, una héraðsdómi. I. Í máli þessu er ekki höfð uppi krafa á hendur áfrýjendum per- sónulega um greiðslu ákveðinna krafna. Aftur á móti krefst stefndi veðréttar í lóðum, sem áfrýjendur eru rétthafar að, og í húseignum þeirra á þeim lóðum, allt til tryggingar kröfum hans á hendur þrota- búi Byggingafélagsins Hamra hf. Kröfur þessar eru byggðar á 12 skuldabréfum, út gefnum 10. júní 1988 af byggingafélaginu, hverju að fjárhæð 600.000 krónur með vöxtum og lánskjaravísitölu miðað við grunnvísitöluna 1968 stig við upphaf lánstímans, dráttarvöxtum og kostnaði. Jafnframt er þess krafist, að veðrétturinn standi til tryggingar kröfum bankans á hendur Páli Harðarsyni samkvæmt ábyrgð hans á ofangreindum skuldabréfum með yfirlýsingu 19. júní 1988. Veðrétturinn er byggður á tryggingarbréfi, út gefnu 12. janúar 1988 af Byggingafélaginu Hömrum hf. til stefnda til tryggingar öll- um skuldum og fjárskuldbindingum byggingafélagsins og fram- kvæmdastjóra þess, Páls Harðarsonar, „hvort sem um er að ræða höfuðstól, vexti, verðbætur, dráttarvexti eða kostnað, hverju nafni sem nefnist, að höfuðstólsfjárhæð allt að samtals: 7.200.000,00 krón- ur ... auk verðbóta, dráttarvaxta og alls kostnaðar, ...“. Með brét- inu voru stefnda veðsettar byggingalóðir við Aðaltún í Mosfellsbæ með öllum framkvæmdum og öðru tilheyrandi. Lóðirnar eru úr landi Lágafells, og var Mosfellsbær þinglýstur eigandi þeirra sam- kvæmt tveimur afsölum frá 13. apríl 1987 og 27. nóvember 1987. Tryggingarbrétið var móttekið til þinglýsingar 14. janúar 1988 og innfært 19. sama mánaðar í veðmálabækur á blöð einkennd land- svæðunum tveimur úr landi Lágafells með þeirri athugasemd þar. að það skyldi yfirfært á viðkomandi lóðir þegar lóðarsamningum yrði þinglýst. II. Áfrýjendur reisa sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að þær skuld- ir, sem stefndi tiltaki og byggjast á skuldabréfunum 12, að fjárhæð 600.000 krónur hvert, séu ekki til eða falli að minnsta kosti ekki undir ákvæði tryggingarbréfsins. Með skírskotun til forsendna hér- aðsdóms ber að fallast á niðurstöðu hans um þessi atriði. Í öðru lagi halda áfrýjendur því fram, að tryggingarbréfið hafi ekki verið rétti- lega fært inn í þinglýsingabækur, fyrr en eftir að stefndi sendi sýslu- manni Kjósarsýslu símskeyti 22. mars 1989 með kröfu um, að bréfið yrði fært inn á Aðaltúnslóðirnar. Telja þeir jafnframt, að sýkna megi áfrýjendur, þar sem í máli þessu séu skilyrði til þess að beita 18. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Fallast ber á rök héraðsdóms um, að tryggingarbréfinu hafi verið réttilega þinglýst og að því séu ekki skilyrði til þess að beita 18. gr. þinglýsingalaga. Verður þannig ekki fallist á sýknukröfur áfrýjenda. Il. Eftir að stefndi breytti kröfugerð sinni, svo sem lýst er í hér- aðsdómi, er ekki ágreiningur um það, hvaða veðrétt um er að ræða í hverri eign um sig, sé miðað við ofangreinda niðurstöðu málsins. Þá er ekki heldur ágreiningur um, að innan marka tryggingarbréfsins falli vextir og verðbætur af þeim skuldum, sem veðréttur telst fyrir samkvæmt tryggingarbréfinu. Hins vegar byggir áfrýjandi varakröfu sína á því, að samkvæmt efni bréfsins sé það takmarkað við há- mark, 7.200.000 krónur, ásamt dráttarvöxtum og kostnaði. Ákvæðisins, sem hér er vitnað til, er getið að framan. Þar er strikað yfir vexti, og ekki er þar getið um tegund verðbóta, grunnvísitölu þeirra eða upphafstíma. Verður því að fallast á það með áfrýjend- um, að veðréttur samkvæmt tryggingarbréfinu takmarkist svo sem krafist er í varakröfu. IV. Rétt þykir, að áfrýjendur greiði stefnda óskipt málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður áfrýjenda fyrir Hæsta- rétti greiðist úr ríkissjóði. Ákveðast málskostnaður og gjafsóknar- laun eins og greinir í dómsorði. Dómsorð: Stefndi, Búnaðarbanki Íslands, á annan veðrétt í lóðunum nr. 18, 22 og 24, þriðja veðrétt í lóðunum nr. 10 og 12 og fjórða veðrétt í lóðunum nr. 6 og 20 við Aðaltún í Mosfellsbæ með 2067 mannvirkjum og öðru, sem fylgir og fylgja ber, til tryggingar kröfum hans á hendur þrotabúi Byggingafélagsins Hamra hf. samkvæmt tólf skuldabréfum, hverju að fjárhæð 600.000 krón- ur, öllum út gefnum af Byggingafélaginu Hömrum hf. 10. júní 1988, og til tryggingar kröfum hans á hendur Páli Guðfinni Harðarsyni samkvæmt ábyrgð hans á ofangreindum skulda- bréfum með yfirlýsingu, dagsettri 19. júní 1988. Hámark veð- réttarins miðast samkvæmt tryggingarbréfi frá 12. janúar 1988 við 7.200.000 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 22. nóvember 1988 til greiðsludags og alls kostnaðar. Áfrýjendur, Haukur Haraldsson, Oddbjörg Óskarsdóttir, Karl Snorrason, Gunnjóna S. Jensdóttir, Hallur Birgisson, Kristín Dóra Karlsdóttir, Runólfur Sigurðsson, Áslaug B. Þór- hallsdóttir, Ólafur Höskuldsson, Erna Gréta Garðarsdóttir, Torfi Axelsson, Kristján Sturluson og Sigrún Arnardóttir, greiði stefnda óskipt 400.000 krónur í málskostnað í héraði. Áfrýjendur greiði stefnda 300.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður áfrýjenda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun talsmanns þeirra, 200.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 28. janúar 1993. Mál þetta, sem var þingfest á aukadómþingi Kjósarsýslu 19. júní 1990 og dómtekið í héraðsdóminum 20. þ. m., hefur Búnaðarbanki Íslands, kt. 490169-1219, höfðað á hendur bæjarstjóranum í Mosfellsbæ fyrir hönd bæj- arins, kt. 470269-5969, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Örn Höskuldsson hrl.) sem þinglýstum eiganda lóðanna nr. 2, 4, 8, 14 og 16 við Aðaltún þar í bæ og kaupendum og eigendum eftirtalinna fasteigna í Mosfellsbæ: Aðaltúns 6, þeim Hauki Haraldssyni, kt. 151049-8189, og Oddbjörgu Ósk- arsdóttur, kt. 190650-2359, báðum til heimilis að Aðaltúni 6, Mosfellsbæ, með stefnu, birtri 12. 6. 1990 (lögm. Sigurður I. Halldórsson hdl.), 2068 Aðaltúns 10, þeim Karli Snorrasyni, kt. 120155-5989, og Gunnjónu S. Jensdóttur, kt. 230455-3339, báðum til heimilis að Aðaltúni 10, Mosfellsbæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.), Aðaltúns 12, þeim Halli Birgissyni, kt. 101157-7419, og Kristínu Dóru Karlsdóttur, kt. 300957-3589, báðum til heimilis að Aðaltúni 12, Mosfells- bæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.), Aðaltúns 18, þeim Runólfi Sigurðssyni, kt. 060636-6729, og Áslaugu B. Þórhallsdóttur, kt. 051139-3059, báðum til heimilis að Aðaltúni 18, Mostells- bæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.), Aðaltúns 20, Ólafi Höskuldssyni, kt. 180358-5449, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.), Aðaltúns 22, þeim Ernu Grétu Garðarsdóttur, kt. 241257-3399, og Torfa Axelssyni, kt. 251257-4189, báðum til heimilis að Aðaltúni 22, Mosfellsbæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.). Aðaltúns 24, þeim Kristjáni Sturlusyni, kt. 110658-2649, og Sigrúnu Arn- ardóttur, kt. 231256-5639, báðum til heimilis að Aðaltúni 24, Mosfellsbæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Othar Örn Petersen hrl.), Aðaltúns 26, Hlín Aðalsteinsdóttur, kt. 270446-4699, Aðaltúni 26, Mos- fellsbæ, með framlagningu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Jón Ólafur Þórðarson hdl.) og Kletthömrum hf., kt. 581188-1109, Vesturvör 9, Kópavogi, með framlagn- ingu skjala í dóm 19. júní 1990 (lögm. Örn Höskuldsson hrl.). Samkvæmt veðbókarvottorði, sem lagt hefur verið fram, eru Hamrar hf. þinglesinn eigandi Aðaltúns 26. Af hálfu Mosfellsbæjar og Kletthamra hf. hefur verið sótt þing, en engar varnir komið fram. Fallið hefur verið frá kröfum á hendur Kletthömrum hf. Dómkröfur stefnanda voru upphaflega þessar: Viðurkennt verði með aðfararhæfum dómi, að stefnandi eigi |. veðrétt í lóðunum nr. 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 24 og 26 við Aðaltún í Mostells- bæ með byggingum, framkvæmdum og öllu öðru, sem fylgir og fylgja ber, að fjárhæð 7.200.000 kr., auk vaxta. verðbóta, dráttarvaxta og alls kostnað- ar, nema hvað veðskuldir. sem hann hefur sjálfur veitt leyfi fyrir, standi framar. Einnig er þess krafist, að viðurkennt verði, að ofangreindur veðréttur 2069 stefnanda standi til tryggingar kröfum hans á hendur þrotabúi Byggingafé- lagsins Hamra hf., að fjárhæð 7.200.000 kr., auk vísitöluhækkunar frá mars til nóvember 1988, 1.122.196 kr., vaxta frá 1. 3. 1988 til 22. 11. 1988, 604.563 kr., auk hæstu lögleyfðu dráttarvaxta skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 af 8.926.759 kr. frá 22. 11. 1988 til greiðsludags, og leggist dráttarvextir við höf- uðstól á 12 mánaða fresti, þar til skuldin er greidd, í fyrsta sinn 22. 11. 1989, skv. 12 skuldabréfum, hverju að fjárhæð 600.000 kr., með grunnvísitöluna 1968, öllum út gefnum af þeim Páli Harðarsyni, Jóhönnu E. Ólafsdóttur og Berglindi Ólafsdóttur, f. h. Byggingafélagsins Hamra hf. 10. 6. 1988, og jafn- framt, að hann standi til tryggingar kröfum bankans á hendur Páli Harðar- syni skv. ábyrgð hans á ofangreindum skuldabréfum, sem hann tókst á hendur með yfirlýsingu, dags. 19. 6. 1988. Enn fremur er þess krafist, að stefndu verði dæmd til að greiða stefnanda hæfilegan málskostnað eftir mati réttarins, og beri málskostnaðarfjárhæð hæstu leyfilega dráttarvexti skv. 3. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðslu- dags. Stefndu kröfðust upphaflega frávísunar, en féllu frá þeirri kröfu, eftir að stefnandi hafði breytt kröfugerð sinni 8. þ. m. Stefnandi hefur veitt stefndu veðleyfi og breytt kröfugerð sinni til samræmis. Endanlega eru kröfur stefnanda sem hér segir: Viðurkennt verði með aðfararhæfum dómi, að stefnandi eigi fyrsta veð- rétt í lóðunum nr. 2 og 4, annan veðrétt í lóðunum nr. 18, 22 og 24, þriðja veðrétt í lóðunum nr. 10, 12 og 26 og fjórða veðrétt í lóðunum nr. 6 og 20 við Aðaltún í Mosfellsbæ með byggingum, framkvæmdum og öllu öðru, sem fylgir og fylgja ber, að fjárhæð 7.200.000 kr., auk vaxta, verðbóta, dráttarvaxta og alls kostnaðar. Takmörkunin: „nema hvað veðskuldir, sem hann hefur sjálfur veitt leyfi fyrir, standi framar“ fellur út, en kröfugerðin er óbreytt að öðru leyti. Stefndu krefjast þess aðallega, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda, til vara, að einungis verði viðurkennt, að stefnandi eigi fyrsta veðrétt í lóðunum nr. 2 og 4, annan veðrétt í lóðunum nr. 18, 22 og 24, þriðja veðrétt í lóðunum nr. 10, 12 og 26 og fjórða veðrétt í lóðunum nr. 6 og 20 við Aðaltún til tryggingar skuld, að heildarfjárhæð 7.200.000 kr. Í báðum tilvikum er þess krafist, að þeim verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda skv. gjaldskrá LMFÍ eða málskostnaðarreikningi, að við ákvörðun málskostnaðar verði tekið tillit til þess, að greiða ber virðis- aukaskatt á þóknun fyrir lögfræðiþjónustu, og að dæmt verði, að tildæmdur málskostnaður beri dráttarvexti skv. 1. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags, þ. m. t. vaxtavexti. Málskostnaðar- 2070 reikningar hafa komið fram af hálfu eigenda Aðaltúns 10, 12. 18, 20, 22 og 24, 846.733 kr. á hverja eign. Mál þetta snýst um veðsetningar á tveimur landspildum úr landi Lága- fells, sem Mosfellsbær keypti, aðra með samningi, dags. 7. október 1986, þinglýstum 3. apríl 1987, og hina með samningi, dags. 30. október 1987, þinglýstum 27. maí 1987, og úthlutaði Byggingafélaginu Hömrum hf. til skipulags og byggingar íbúðarhúsa með samningi, dags. 26. nóvember 1987. Áður en uppdrætti og yfirlýsingu um skiptingu landsins í byggingarlóðir hafði verið þinglýst, afhenti stefnandi 14. janúar 1988 með árituðu veðleyfi Mosfellsbæjar tryggingarbréf, út gefið af Hömrum hf. 12. janúar 1988. Megin- efni bréfsins, að því er málið varðar, er svolátandi: Til tryggingar skaðlausri greiðslu á öllum skuldum og fjárskuldbinding- um okkar við Búnaðarbanka Íslands, hvort sem þær eru samkvæmt víxlum, skuldabréfum, hlaupareikningayfirdráttum, hvers konar ábyrgðum eða í hvaða öðru formi sem þær eru og hvenær sem er og hvort sem um er að ræða höfuðstól, vexti, verðbætur, dráttarvexti eða kostnað, hverju nafni sem nefnist, að höfuðstólsfjárhæð allt að samtals 7.200.000 kr., auk verð- bóta, dráttarvaxta og alls kostnaðar, m. a. innheimtukostnaðar samkvæmt gjaldskrá LMFÍ, eru Búnaðarbanka Íslands hér með veðsettar byggingar- lóðirnar nr. 2. 4. 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24 og 26 við Aðaltún í Mos- fellsbæ með öllum framkvæmdum og öðru tilheyrandi. Lóðirnar eru úr landi Lágafells, en þinglýstur eigandi Mosfellshreppur skv. tveimur afsöl- um: um lóðir nr. 2-20 frá Byggingarmiðstöðinni sf., Hlíðartúni, skjal merkt nr. 4099/1987, þl. 13. 4. 1987, og um lóðir nr. 22-26 frá Friðriki Ólafssyni, skjal merkt nr. 13276/1987, þl. 27. 11. 1987. ... Eignin er veðsett með 1. „.. veðrétti og uppfærslurétti... Ef... bú skuldara verður tekið til... skiptameðferðar sem gjaldþrota ..., er veðhafa heimilt að gjaldfella og eindaga allar slíkar skuldir þá fyrirvaralaust og án uppsagnar. Í upphafi bréfsins er skuldari greindur Hamrar hf. og/eða Páll Harðar- son, sem var framkvæmdastjóri félagsins. Bréfið var fært sem veð á báðar umræddar landspildur. Í framhaldi af þessari tryggingartöku veitti bankinn byggingafélaginu ýmsa fyrirgreiðslu. Hinn 10. júní 1988 gáfu Hamrar hf. út til Búnaðarbanka Íslands 12 veð- skuldabréf, hvert að fjárhæð 600.000 kr., með veði í ofangreindum lóðum, hverri fyrir sig, að lóðinni nr. 22 undanskilinni. Samanlögð fjárhæð brét- anna var þannig hin sama og tryggingarbréfsins. 600.000 < 12 = 7.200.000 krónur. Bréf þessi liggja frammi í málinu, frágengin og stimpluð, en óþing- lesin. Tryggingarbréfinu hefur ekki verið aflýst. Byggingafélagið hóf framkvæmdir haustið 1987. Samkvæmt gögnum 2071 málsins hefur fyrsti kaupsamningurinn verið gerður 11. september það ár við stefndu Torfa og Grétu um Aðaltún 22. Í kaupsamningi um Aðaltún 26, dags. 30. desember 1987, er ákvæði um greiðslu hluta kaupverðs með sex hundruð þúsund króna skuldabréfi til fimm ára, gefnu út, þegar hús verði fokhelt. Aðrir kaupsamningar eru gerðir eftir útgáfu tryggingarbréfsins, og í þeim er ákvæði um greiðslu hluta kaupverðs með „láni Hamra hf. til5 ára, 600.000“. Um Aðaltún 10 hafa Páll Harðarson og stefndu Karl og Gunn- jóna gert sérstakt samkomulag á þá leið, að lán Hamra hf. verði til fimm ára með tíu afborgunum á sex mánaða fresti, í fyrsta skipti 1. apríl 1989, bundið lánskjaravísitölu með grunnvísitölu 1968, og beri meðalvexti sam- bærilegra skuldabréfa skv. augl. Seðlabanka Íslands frá afhendingardegi hússins. Í samningi um Aðaltún 24 er lánstími ákveðinn sex ár, og er veð- skuldabrétið í þeirri eign í samræmi við það með tólf afborgunum á sex mánaða fresti. Hinn 19. júní 1988 gaf Páll Harðarson út yfirlýsingu um sjálfskuldar- ábyrgð á greiðslu bréfanna. Í yfirlýsingunni eru skráðir eftirfarandi skilmál- ar um meðferð þeirra: Veðskuldabréfum þessum verður eigi þinglýst, fyrr en húsin eru fokheld og lóðirnar sérgreindar í veðmálabókum ... Kaupendur húsanna taka að sér að greiða bréfin skv. ákvæðum í kaupsamningum Hamra hf. við þá. Þurfa þeir að fá bréfunum nafnbreytt í bankanum eftir afhendingu hús- anna. Síðan er svo ákveðið, að þangað til þinglýsing bréfanna fari fram, sé veð- trygging bankans í formi áðurgreinds tryggingarbréfs. Árið 1988 gaf Mosfellsbær út lóðarleigusamninga fyrir lóðum þeim, er mál þetta snýst um. Hamrar hf. fengu þinglýst sjö samningum, um Aðaltún nr. 22 22.8.,nr. 18 og 24 8. 11, nr. 20 9. 11., nr. 1014. 11., nr. 12 16. 11. ognr.6 5. 12. Eigendur Aðaltúns 6 fengu sitt bréf 5. desember 1988 og afhentu það til þinglýsingar. Við þinglýsingu lóðarleigusamninganna var hvorki getið um veðbönd né vísað til þess, að landið væri úr téðum landspildum úr landi Lágafells, eða vísað í lítranúmer á eignarheimildum bæjarins. Þegar um- ræddar lóðir fengu sérstakt blað hver um sig í fasteignabók við þinglýsingu lóðarleigusamninganna, var tryggingarbréfsins að engu getið á nýju fast- eignabókarblöðunum og ekki heldur á veðbókarvottorðum, sem út voru gefin fram til þess, að stefnandi sendi þinglýsingardómaranum skeyti 22. mars 1989, þar sem þess er krafist, að tryggingarbréfið verði fært á 1. veð- rétt allra lóðanna, sem taldar eru í því. Var svo gert 14. janúar 1988. Hefur síðan verið skráð athugasemd á veðbókarvottorð um, að veðið hvíli á öllum lóðunum nr. 2-26. 2072 Í greinargerð stefnanda segir m. a.: Haustið 1987 fóru fram viðræður á milli Byggingafélagsins Hamra hf., Kópavogi. og Búnaðarbanka Íslands... um. að bankinn veitti félaginu fyrirgreiðslu, bæði til að hefja uppbyggingu á lóðum . .. við Aðaltún og til að yfirtaka eignir Hamra hf.. Grundarfirði. ... var samið um, að bankinn myndi lána 7.200.000 kr. gegn veði í ... lóðunum 13 ..., og yrðu lánin til allt að sex ára, kaupendur lóðanna myndu yfirtaka þau, þegar húsin yrðu fullbúin. Þar sem landi því, sem Byggingafélaginu Hömrum hafði verið út- hlutað, hafði ekki verið skipt í lóðir í veðmálabókum..., var það sett í heild sem ... veð fyrir skuldum byggingafélagsins . .. og Páls Harðarsonar við |bankann|... með tryggingarbréfi ... Var gert ráð fyrir því, að í hvert skipti, sem félagið afsalaði húsi til kaupanda, myndi hann yfirtaka bréf fyrir sína lóð, en bankinn myndi leysa hana undan allsherjarveðinu og jafnframt þinglýsa viðkomandi skuldabréfi. .... Skuldabréfin féllu öll í eindaga við gjaldþrot byggingafélagsins Hamra hf. 21. 11. 1988. ... stuttu fyrir gjald- þrotaskiptin hafði félagið afsalað sex af hinum þrettán veðsettu lóðum. Fyrirvari var í afsölum um, að gengið yrði frá eftirstöðvabréfi, þegar verki væri að fullu lokið. ... Afsölum þessum var þinglýst athugasemdalaust ... Stefnandi lýsti kröfum sínum ...10. 2. 1989 ... og ... hafa (þær) verið samþykktar. .. Við gjaldþrotið hafði um tvær lóðir verið gerður kaupsamningur, en afsal ekki farið fram. Fimm voru óseldar, og hafði lítið verið framkvæmt á þeim. „auglýsti bústjóri... þær til sölu, og lauk sölutilraunum með því, að Kletthamrar hf. áttu hæsta ... boð ... mun bústjórinn hafa tekið tilboði Kletthamra hf., félagið síðan fengið lóðunum úthlutað frá Mosfellsbæ á nýj- an leik og aukið við þær framkvæmdir. sem fyrir voru. Bú Páls Harðarsonar var tekið til gjaldþrotaskipta ... 31. 3. 1989... Páll gaf skýrslu hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins 8. Janúar 1990, og var þá m. a. skráð eftir honum eins og hér segir: Kynnt er tryggingarbréfið að fjárhæð 7.200.000 kr. Páll kannast við þetta skuldabréf og staðfestir undirritun sína á það. Hann segir, að tildrögin að útgáfu þess hafi verið þau, að hann hafi verið búinn að lofa Búnaðarbank- anum veði upp á 600.000 kr. í hverju húsi, sem byggt yrði. Bankinn hafi vilj- að fá tryggingu, þangað til húsin yrðu veðhæf, og því hafi þetta bréf verið gefið út... Þegar hann gerði þetta samkomulag við bankann, hafi hann hins vegar verið búinn að selja eitt húsið. nr. 22, og ráðstafa öllu andvirði þess. Þess vegna er það eitt undanskilið, en veðsetningin átti að ná til hinna 12. Þessi 12 skuldabréf áttu því að koma í stað tryggingarbréfsins.... hann hafi ekki vitað um, að því hafði verið þinglýst. Hann hafi því ekki hugsað út 2073 í það að láta aflýsa því bréfi, þegar hin bréfin voru gefin út, enda hafi þetta stóra bréf hvergi komið fram. Hins vegar hafi hann getið þess við hvern einstakan kaupanda, að húsunum fylgdi 600 þúsund króna lán. ... skulda- bréfin 12 hafi verið gefin út og afhent bankanum, áður en húsin voru orðin fokheld. Bankinn átti síðan að sjá um að þinglýsa þeim, þegar húsin væru orðin veðhæf. Spurt er, hvort einstökum kaupendum hafi ekki verið til- kynnt við gerð kaupsamninga, að á húsunum eða lóðunum hvíldi veð. „.. Páll segir, að það hafi ekki verið gert... Í greinargerðum eigenda fasteignanna nr. 10, 12, 18, 20, 22 og 24 við Aðaltún segir m. a., að sýknukrafa þeirra byggist á því, að skuldir sam- kvæmt 12 600.000 króna veðskuldabréfum séu ekki til staðar; tryggingar- bréfið hafi verið útbúið vegna eldri skulda Hamra hf. og Páls Harðarsonar við bankann. Hafi staðið til, að skuldir þessar yrðu gerðar upp að fullu með eftirstöðvabréfum kaupenda. Búnaðarbankinn hafi ráðgert að fá greiðslu þessara eldri skulda með því, að hver kaupandi tæki að sér að greiða 600.000 kr., tryggðar með veði í eign sinni. Endanlega hafi átt að ganga frá skuldaskjölum vegna þessa við afsal hverrar eignar. Stefnandi hafi skuld- bundið sig til þess að aflétta umræddu tryggingarbréfi, þegar hann hefði fengið greiðslu eldri skulda. Samkomulag bankans og Hamra hf. hafi fallið úr gildi vegna vanefnda félagsins og þess, að þrotabúið hafi engar kröfur átt á hendur stefndu um greiðslu eftirstöðva. Ákvæði tryggingarbréfanna verði að túlka þröngt, þannig að skuldir samkvæmt veðskuldabréfunum féllu ekki undir þau. Verði ekki fallist á þessi rök, halda stefndu því fram, að tryggingarbréfið og meðferð þess geti ekki haft áhrif á þinglýstan rétt þeirra, grandlausra. Meðferð tryggingarbréfsins hafi verið með þeim hætti, að ekki sé hægt að telja áhrif þinglýsingar þess frá fyrri tíma en 22. mars 1989, sbr. 29. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978. Að endingu vísa stefndu til ákvæða 15. pr., 18. gr., 19. gr., 27. gr. og 49. gr. s. 1, 24. gr. laga 36/1978 og þess, að stefnandi hafi skuldbundið sig til að aflýsa tryggingarbréfinu, þegar lóðarleigusamningar hefðu verið gefnir út. Af hálfu annarra hinna stefndu, sem halda uppi vörnum, hefur verið tekið undir þessi rök. Umboðsmaður Hlínar leggur aðaláherslu á ákvæði 18. gr. þinglýsingalaga og heldur því sér- staklega fram. að veðheimild bæjarstjóra hafi verið ólögmæt samkvæmt ákvæðum sveitarstjórnarlaga. Varakrafa hennar er studd þeim rökum, að ákvæði 23. gr. þinglýsingalaga og tryggingarbréfsins leiði til þeirrar ályktunar, að veðrétturinn tryggi aðeins 7.200.000 kr. án vaxta, verðbóta og kostnaðar, sbr. enn fremur 39. gr. og 45. gr. laga nr. 13/1979 og lög nr. 23/ 1901. Þinglýsingadómarinn er hliðsettur dómara þessa máls, og samkvæmt 2074 meginreglum um endurskoðun dómsúrlausna er dómari málsins almennt ekki bær að leggja dóm á gjörðir þinglýsingadómara. Álitaefni málsins varða þó ekki atvik, sem þinglýsingadómarinn hefur leyst úr með úrskurði. Í 18. gr. þinglýsingalaga felst heimild til að kveða á um frávik frá almennum reglum um forgang rétthafa, og þykir mega fallast á það með stefndu, að hvorki ákvæði greinarinnar né almennar lögskýringarreglur standi því í vegi, að dómur verði lagður á ágreining aðilanna um efni greinarinnar. Að öðru leyti þykir, eins og málið er lagt fyrir, fært að taka afstöðu til þinglýs- ingarmistaka, sem óumdeilt er, að hafi orðið í þeim mæli, sem nauðsynlegt er, til að leyst verði úr ágreiningi aðila. Í skuldabréfum, sem byggingafélag- ið gaf út til stefnanda, felast ótvíræðar skuldaviðurkenningar, sem falla tví- mælalaust undir ákvæði tryggingarbréfsins. Það hefur enga þýðingu í þessu sambandi, hvort ástæða útgáfu bréfanna var eldri skuld félagsins eða ann- arra eða lán til nýframkvæmda. Félagið er jafnbundið við skuldaviðurkenn- ingar sínar, hver sem ástæðan var til, að þær voru gefnar. Skuldbinding fé- lagsins gat fráleitt fallið niður vegna vanefnda skuldarans. Engum vafa er undirorpið, að þrotabúið skuldar bankanum fé, eftir því sem segir í skulda- bréfunum, enda hefur ekkert komið fram um greiðslu af þeim eða önnur atvik, sem hefðu getað leitt til, að kröfurnar féllu niður að hluta eða öllu leyti, og kröfurnar hafa verið teknar til greina við þrotaskiptin. Í þessu sam- bandi getur það enga þýðingu haft, hvort stefndu eru skuldug við búið eða ekki. Samkvæmt þinglýsingalögum gildir sú meginregla, að afhending skjals til þinglýsingar ræður úrslitum um réttarvernd þess. Í 18. gr. felst þröng und- antekningarregla frá þessari meginreglu. Í tryggingarbréfinu er skilmerkilega gerð grein fyrir veðinu, og þar sem engum eignarréttaryfirlýsingum hafði þá verið þinglýst um einstakar lóðir, voru ekki efni til að bókfæra bréfið, eins og lóðirnar væru sjálfstæðar eignir. Það er svo ekki fyrr en síðar, þegar talið er rétt að sérgreina lóðirnar í fast- eignabók, að þess er ekki gætt að geta tryggingarbréfsins á blöðum hinna nýju fasteigna. Ekkert var þannig athugavert við þinglýsingu tryggingar- bréfsins, og samkvæmt reglum íslensks réttar um réttaráhrif þinglýsingar og traustfang getur enginn byggt betri rétt en bankinn hefur öðlast á ókunnug- leika á ákvæðum bréfsins, sbr. ákvæði III. og IV. kafla laga nr. 39/1978, einkum 19. gr. og 29. gr. Rétti, sem hefur verið tryggður með þinglýsingu. verður ekki haggað, þótt mistök verði í bókfærslu við þinglýsingu skjala, sem síðar eru afhent, eða útgáfu veðbókarvottorða. Þar sem tryggingar- bréfið var réttilega fært í þinglýsingabók innan lögmælts frests og annað ósamrýmanlegt skjal hafði ekki borist á undan því, skorti meginskilyrði þess, að ákvæðum 18. gr. þinglýsingalaga yrði beitt. 2075 Ekkert er að finna í gildandi sveitarstjórnarlöggjöf, er leitt gæti til ógild- ingar á veðheimild bæjarins, sem hefur látið sækja þing í málinu og engum athugasemdum hreyft. Ótvírætt kemur fram í tryggingarbréfinu, að því er ætlað að tryggja höf- uðstól skulda byggingafélagsins og framkvæmdastjóra þess auk verðbóta, samningsvaxta, dráttarvaxta og kostnaðar. Hvorki í 23. gr. þinglýsingalaga né í öðrum tilvitnuðum lagaákvæðum er að finna ótvíræð ákvæði, sem megi skilja sem takmörkun á samningsfrelsi að þessu leyti. Stefndu, sem leiða rétt sinn frá hinu gjaldþrota hlutafélagi, hafa ekki tekið að sér skuld fé- lagsins við bankann, en það er skilyrði þess, að veðréttur, sem stofnaðist með tryggingarbréfinu, falli niður, sbr. ákvæði ábyrgðaryfirlýsingarinnar, er virðist lýsa samkomulagi félagsins og bankans og þar sem segir, að kaup- endur þurfi að fá bréfunum nafnbreytt í bankanum. Kröfugerð stefnanda hefur ekki sætt sérstökum andmælum stefndu, eftir að gerð var á henni bragarbót, en dómur í máli þessu bindur ekki aðra en aðila. Þykir því samkvæmt ofangreindum ályktunum bera að fallast á kröf- ur stefnanda. Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefnandi, Búnaðarbanki Íslands, á fyrsta veðrétt í lóðunum nr. 2 og 4, annan veðrétt í lóðunum nr. 18, 22 og 24, þriðja veðrétt í lóðun- um nr. 10, 12 og 26 og fjórða veðrétt í lóðunum nr. 6 og 20 við Aðal- tún í Mosfellsbæ með byggingum, framkvæmdum og öllu öðru, sem fylgir og fylgja ber, að fjárhæð 7.200.000 kr., auk vaxta, verðbóta, dráttarvaxta og alls kostnaðar til tryggingar kröfum hans á hendur þrotabúi Byggingafélagsins Hamra hf., að fjárhæð 7.200.000 kr., auk vísitöluhækkunar frá mars til nóvember 1988, 1.122.196 kr., vaxta frá 1. 3. 1988 til 22. 11. 1988, 604.563 kr., auk hæstu lögleyfðra dráttarvaxta skv. 10. gr. laga nr. 25/1987 af 8.926.759 kr. frá 22. 11. 1988 til greiðslu- dags, og leggist dráttarvextirnir við höfuðstól á 12 mánaða fresti, þar til skuldin er greidd, í fyrsta sinn 22. 11. 1989, skv. 12 skuldabréfum, hverju að fjárhæð 600.000 kr., með grunnvísitöluna 1968, öllum út gefnum af Byggingafélaginu Hömrum hf. 10. júní 1988, og til trygging- ar kröfum bankans á hendur Páli Harðarsyni skv. ábyrgð hans á ofan- greindum skuldabréfum samkvæmt yfirlýsingu, dags. 19. júní 1988. Stefndu, Mosfellsbær, Haukur Haraldsson, Oddbjörg Óskarsdóttir, 2076 Karl Snorrason, Gunnjóna 8. Jensdóttir, Hallur Birgisson, Kristín Dóra Karlsdóttir, Runólfur Sigurðsson, Áslaug B. Þórhallsdóttir, Ól- afur Móskuldsson, Erna Gréla Garðarsdónir, Torfi Axelsson, Krist lán Sturluson, Sigrún Arnardóttir og Hlín Aðalsteinsdóttir, greiði stefnanda, Búnaðarbanka Íslands, 700.000 kr. í málskostnað, 2076 Karl Snorrason, Gunnjóna S. Jensdóttir, Hallur Birgisson, Kristín Dóra Karlsdóttir. Runólfur Sigurðsson, Áslaug B. Þórhallsdóttir, Ól afur Höskuldsson, Erna Gréta Garðarsdóttir. Torfi Aselsson, Krist jún Sturluson, Sigrún Arnardóttir og lllín Aðalsteinsdóttir, greiði stelnanda, Búnaðarbanka Íslands, 700.0K4) kr. í málskostnað. 276 Karl Snorrason. Gunnjúna $. Jensdóttir, Hallur Birgisson. Kristin Dóra Karlsdóttir, Runólfur Sigurðsson, Áslnug B. Þórhallsdóttir, Ól afur Höskuldsson, Erna Gréla Garðarsdóttir, Torfi Axelsson, Krist íún Sturluson. Sigrún Arnardóttir og Hlin Aðalsteinsdóttir, greiði stefnanda, Búnaðarbanka Íslands, 7000) kr. í málskostnað, 2077 Fimmtudaginn 21. september 1995. Nr. 176/1995. — Ólafur Oddgeirsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Ingva Rafni Jóhannssyni (Árni Pálsson hrl.) Omerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. maí 1995. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 2.371.470 krónur með nánar tilgreindum vöxtum frá 1. maí 1990 til greiðslu- dags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti, en til vara, að kröfur áfrýjanda verði lækkaðar og málskostnaður í því tilviki felldur niður. Mál þetta var tekið til dóms að lokinni aðalmeðferð 20. janúar 1995. Í þinghaldi 28. febrúar 1995, sem boðað var til uppkvaðningar dóms í málinu, var eftirfarandi bókað: „Dómsorðið er lesið upp í heyranda hljóði. Lögmönnum aðila var gert viðvart um uppkvaðn- ingu með símbréfi fyrr í dag. Þeir eru ekki mættir, og verður dómur- inn sendur þeim í ábyrgðarpósti.“ Samkvæmt framansögðu var málið dæmt án málflutnings að nýju, er fimm vikur og fjórir dagar voru liðnir frá aðalmeðferð. Lögmenn aðila voru þá ekki mættir. Verður ekki talið, að fjarvera lögmann- anna feli í sér yfirlýsingu um, að þeir hafi talið óþarft að flytja málið munnlega að nýju. Þessi málsmeðferð er skýlaust brot á ákvæðum 1. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. At þessum sökum verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsuppsögu að nýju. Rétt er, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. 2078 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað nnlegs málflutnings og uppsögu dóms að heim í hérað til m nýju, Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. la Dómsorð Hinn áfrýjaði dómur á að vera Ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnins 02 uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 5 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. og er málinu vísað heim í hérað til munnlegs málllutnings og uppsögu dóms að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti föllur niður 2079 Fimmtudaginn 21. september 1995. Nr. 246/1995. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Guðmundi Sigurði Þór Lárussyni (Kristján Stefánsson hrl.) Ómerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar af hálfu ákæruvalds með stefnu 30. júní 1995 að ósk ákærða. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa héraðsdómara Vesturlands. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Með vísan til þess ber að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Vestur- lands og vísa því heim í hérað til nýrrar meðferðar. Á fallinn sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin máls- varnarlaun, eins og segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Vesturlands. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar. Allur áfallinn sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 15.000 krónur. 2080 Fimmtudaginn 21. september 1995. Nr. 279/1995. — Tómas A. Tómasson (Skúli Th. Fjeldsted hrl.) gegn Jóni Oddssyni Omerking. Heimvísun. Dómarar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir og Pétur Kr. Hafstein. Árýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 17. ágúst 1995. Hinn áfrýjaði dómur var kveðinn upp af fulltrúa dómstjóra Hér- aðsdóms Reykjavíkur. Í dómi Hæstaréttar 18. maí 1995 í málinu nr. 103/1994 var komist að þeirri niðurstöðu, „að staða dómarafulltrúa, eins og henni er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnar- skrár um sjálfstæði dómsvaldsins, ...“. Gildir það jafnt um einka- mál sem opinber mál. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og meðferð málsins fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og vísa því heim í hérað til nýrrar dómsmeðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur er felldur úr gildi og öll meðferð máls þessa fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Er málinu vísað heim í hérað til nýrrar meðferðar og dómsálagningar. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 2081 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 161/1995. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari ) gegn Þorsteini Þorsteinssyni (Björgvin Þorsteinsson hrl.) Kynferðisbrot. Líkamsárás. Bifreiðar. Ölvun við akstur. Ökuleyfis- svipting. Miskabætur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Málinu var áfrýjað með stefnu 8. maí 1995 að ósk ákærða með vísun til a- til c-liðar 147. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 7. gr. laga nr. 37/1994. Dómkröfur ákæruvalds eru þær, að ákærði verði sakfelldur sam- kvæmt ákæru og refsing þyngd frá því, sem ákveðið var í héraðs- dómi. Þá krefst ákæruvaldið þess, að svipting ökuréttar í héraðs- dómi verði staðfest. Loks er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu þeirrar skaðabótakröfu, sem fram er sett í ákæru og nemur 3.465.625 krónum auk vaxta og kostnaðar. Ákærði krefst sýknu af ákæru fyrir brot gegn 194. gr. og 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og verði brot hans ein- ungis talið varða við 3. mgr. 218. gr. a sömu laga. Þá krefst hann styttingar á sviptingu ökuréttar. Loks krefst ákærði þess, að viður- kennt verði, að hann hafi að fullu greitt skaða- og miskabætur með því að greiða kæranda 200.000 krónur 31. ágúst 1995, en ella verði bótakrafan lækkuð verulega og framangreind fjárhæð metin til frá- dráttar. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Meðal þeirra er bréf lögmanns kæranda til ríkissaksóknara 8. september 1995 um neikvæðar afleiðingar atburðanna 28. október 1994 á andlegt heilsu- far hennar og yfirlýsing hennar sjálfrar um sama efni 9. september 1995. Þessar lýsingar eru ekki studdar læknisfræðilegum gögnum. Í yfirlýsingu kæranda kemur og fram, að eftir uppsögu héraðsdóms 2082 hafi hún og ákærði öðru hverju haft náið samneyti. Að ósk verjanda ákærða gaf kærandi skýrslu hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins 14. september sl. og gerði frekari grein fyrir þessum samskiptum. Í héraðsdómi er málavöxtum lýst með reifun framburðar ákærða og kæranda, og er verulegt misræmi í lýsingum þeirra. Á það eink- um við um aðdraganda líkamsmeiðinganna, hversu lengi þær hafi staðið yfir og hvort ákærði hafi beitt kæranda kynferðislegri nauð- ung. Kærandi virðist hafa komið á heimili ákærða milli kl. 17.00 og 17.30, en lögregla var kvödd á vettvang fyrir utan heimili kæranda kl. 20.34, er þau voru þangað komin. Margt er óljóst um nánari framvindu atburða, og rannsóknargögn um fatnað kæranda eru ekki svo glögg sem æskilegt hefði verið. Það var mat hins fjölskip- aða héraðsdóms, að framburður ákærða um það, hvernig flíkur kær- anda rifnuðu, hefði ekki verið trúverðugur. Samkvæmt framburði læknis á neyðarmóttöku slysadeildar Borgarspítalans vegna nauðg- unar hélt kærandi á rifnum buxum sínum, þegar hún kom þangað, og er það í samræmi við framburð hennar sjálfrar. Um það nýtur þó ekki óyggjandi skriflegra gagna frá slysadeildinni. Fyrir dómi lýsti læknirinn því, að áverki á burðarbarmi kynfæra kæranda benti til nauðgunar, þótt hann hefði einnig getað komið eftir spörk. Kærandi hefur frá upphafi haldið því staðfastlega fram, að ákærði hafi auk líkamsmeiðinga þröngvað sér til holdlegs samræðis. Hún lýsti því strax fyrir systur sinni, lögreglu og starfsfólki á neyðar- móttöku, að um nauðgun hefði verið að ræða. Hún hefur ekki hvik- að frá þeirri lýsingu, þótt þau ákærði hafi síðar haft nokkur kyn- ferðisleg samskipti, eins og áður greinir. Með skírskotun til gagna málsins þykir fyllilega í ljós leitt, að at- laga ákærða að kæranda var bæði langvinn og hrottafengin. Hann neytti aflsmunar í hamslausri bræði, eins og hann hefur sjálfur viður- kennt, og veita lýsingar lögreglu á vettvangi og áverkar kæranda ör- ugga vitneskju um það, að hún hefur nær engum vörnum við komið. Ekki eru komin fram nægileg rök til að ætla, að niðurstaða héraðs- dómara um sönnunargildi munnlegs framburðar fyrir dómi sé röng, svo að einhverju skipti um úrslit málsins, sbr. 5. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 19. gr. laga nr. 37/1994. Við svo búið og með hliðsjón af öðru því, sem fram er komið, þykir sannað, að ákærði hafi gerst sekur um þau brot, sem honum eru gefin að sök í ákæru. Eins og at- 2083 vikum og aðstöðumun aðila var háttað, kemur ekki til álita að færa líkamsárásarbrot ákærða undir 3. mgr. 218. gr. a almennra hegn- ingarlaga. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans að öðru leyti. Kærandi hefur viður- kennt móttöku 200.000 króna frá ákærða 31. ágúst 1995, og kemur sú fjárhæð til frádráttar dæmdri bótakröfu. Ákærði skal greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður að öðru leyti en því, að frá dæmdri bótafjárhæð skal draga 200.000 króna inn- borgun frá 31. ágúst 1995. Ákærði, Þorsteinn Þorsteinsson, greiði allan áfrýjunarkostn- að málsins, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 120.000 krónur, og málflutningslaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, Björgvins Þorsteinssonar hæstaréttarlögmanns, 120.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. apríl 1995. Ár 1995, fimmtudaginn 27. apríl, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af héraðsdómurunum Guð- jóni St. Marteinssyni sem dómsformanni, Arngrími Ísberg og Hirti O. Aðal- steinssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-333/1995: Ákæruvaldið gegn Þorsteini Þorsteinssyni, en málið var dómtekið 5. apríl sl. Málið er höfðað með ákæruskjali, dags. 28. febrúar 1995, á hendur ákærða, „Þorsteini Þorsteinssyni, Barmahlíð 1, Reykjavík, fæddum 21. júlí 1955, fæðingarnúmer 4629, fyrir eftirgreind brot síðla dags og að kvöldi föstudagsins 28. október 1994: I. Nauðgun og stórfelldar líkamsmeiðingar. Ráðist á konuna K, 38 ára, fyrrverandi sambýliskonu sína, á þáverandi heimili sínu á jarðhæð hússins nr. 20 við Hlíðarhjalla í Kópavogi og mis- þyrmt henni á hrottafenginn hátt með hnefahöggum og spörkum og eftir langvarandi líkamsmeiðingar þröngvað henni með ofbeldi til holdlegs sam- ræðis. Hlaut konan af þessu stórfellt líkams- og heilsutjón. Brotnaði vinstri sperrileggur konunnar, og hún bólgnaði og marðist mikið og djúpt um allan 2084 líkamann, hlaut mikla bólgu og mar í andlit, glóðarauga báðum megin og blæðingu í ytra borð vinstra auga, töluverðar blæðingar og blóðsamsöfnun á hvirfil og hnakka, mar og bólgu á bak og brjóstkassa, mikið mar bæði grunnt og djúpt alls staðar á báðar mjaðmir, læri og fótleggi og á báða handleggi og hendur með blæðingu í vöðva. Telst þetta varða við 194. gr. og 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Umferðarlagabrot. Í framhaldi af ofangreindu broti ekið bifreiðinni R-52500 undir áhrifum áfengis frá Hlíðarhjalla 20 að |...|. Reykjavík, og eftir skamma viðdvöl þar að félagsheimili Rafmagnsveitu Reykjavíkur við Rafstöðvarveg. Telst þetta varða við 1. mgr. 45. gr.. sbr. 1. mgr. 100. gr., umferðarlaga nr. 50/1987. Í málinu krefst K þjáninga-, miska- og skaðabóta, samtals 3.465.625 kr., ásamt vöxtum samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993 og dráttarvaxta samkvæmt HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 með síðari breytingum frá 28. 10. 1994 til greiðsludags og að ákærða verði gert að greiða sér málskostnað og vexti af málskostnaði samkvæmt 129. gr. laga nr. 91/1991 og III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til sviptingar rétt- ar til að aka vélknúnu ökutæki samkvæmt 101. og 102. gr. umferðarlaga.“ Upphaf afskipta lögreglu af málinu er samkvæmt skýrslu frá 28. október 1994 það, að lögregla var send að |...| vegna líkamsárásar. Er lögreglan kom þar á vettvang, hitti hún fyrir K, sem greindi frá því, að hún hefði farið á heimili ákærða að Hlíðarhjalla 20, Kópavogi, um kl. 17.30 þennan dag. Hefði ákærði þrifið í sig og togað sig inn í íbúðina og ráðist þar á sig og síð- an nauðgað sér. Sagði K ákærða fyrrum sambýlismann sinn og hafa verið ölvaðan og ekið burt á bifreið sinni, en samkvæmt gögnum lögreglu var ákærði síðan handtekinn við rafveituheimilið í Elliðaárdal. Ákærði reyndist þá hafa áverka á brjóstkassa, og var hann fluttur á slysadeild til skoðunar. Að öðru leyti kemur aðdragandi máls þessa í ljós, er rakinn verður fram- burður ákærða og vitna, en ákærði og K bjuggu um hríð saman, og verður vikið að því síðar. Ekki þykir ástæða til að rekja frumgögn lögreglu frekar hér, heldur rakinn framburður ákærða og vitna fyrir dóminum. Niðurstöður. Ákærði hefur borið, að til átaka hafi komið milli sín og K, en dregið í efa, að hann hafi valdið þeim áverkum á K, sem lýst er í ákæru, og telur, að 2085 hluta áverkanna megi rekja til atburðar, sem varð í Mosfellsbæ 16. október 1994, er K lenti þar í átökum. Í læknisvottorði K frá 31. október 1994 segir: „Hér með vottast, að ofangreind kona kom á slysadeild að kvöldi 28. 10. 1994 og kvaðst hafa orðið fyrir árás. Hún segir. að ráðist hafi verið á sig og sér veittir áverkar á ýmsan hátt, m. a. hafi margoft verið sparkað í sig, hún slegin með hnúum, kastað til á veggi og slegin með ýmsu lauslegu og m. a. brotinn á sér spegill og sennilega flaska einnig. Við komu á slysadeild kvartar hún um höfuðverk, verkjum hér og hvar um líkamann, erfiðleika með að stíga í vi. fót og þokuský á vi. auga. Skoðun leiðir í ljós, að viðkomandi er í sæmilega góðu andlegu jafnvægi, en illa til reika á ýmsan hátt, föt tætt og rifin, og víða eru blóðblettir og greinileg merki um, að átök hafi átt sér stað. Áverkarnir eru í höfuðdráttum eftirfarandi: Mikil bólga og mar í andliti, brot í nefrót og inni í kinnholi vi. megin. Glóðaraugu báðum megin. Blæð- ing í ytra borði vi. auga. Smáskrámur hér og hvar, aðallega í kringum augu. Töluverðar blæðingar og blóðsamsöfnun á hvirfli, hnakka. Merki um rispur og fleiður á hálsi báðum megin og í kringum barkakýli. Mar og bólga á baki og brjóstkassa, en þó ekki grunur um rifbrot eða innri meiðsli. Mikið mar á báðum handleggjum og er það bæði grunnt og djúpt með blæðingu í vöðva og erfiðleikum með að lyfta handleggjum og hreyfa hendur. Mar á báðum framhandleggjum og höndum, en þó ekki merki um brot. Á báðum mjöðmum, lærum og fótleggjum eru merki um grunnt og djúpt mar alls staðar. Fleiður innan á lærum, á báðum hnéskeljum og mikil eymsli í kálfum, sérstaklega vi. megin. Þá er einnig minni háttar þroti og eymsli um kálfa og fætur. Rtg-myndir af hálsi, höfði og brjóstkassa sýna ekkert óeðlilegt. Rtg- myndir af lendhrygg sýna grun um brot í framkanti Ill. hryggjarliðar (þetta er ekki staðfest brot, þarf að athuga betur síðar með öðrum rannsóknum). Rtg-myndir af hnéskeljum sýna ekkert óeðlilegt. Rtg-mynd af vi. kálfa sýn- ir brot í sperrilegg eftir spark (direct áverki). Kvensjúkdómalæknir framkvæmir sérstaka skoðun og sýnatöku vegna grunar um nauðgun. Álit: Töluverðir áverkar hér og hvar á líkamanum. Brot í andliti og nef- beini, en þó þarf sennilega ekki að meðhöndla það sérstaklega. Grunur um brot í hryggjarlið og brot í vi. sperrilegg, þarf sennilega ekki meðhöndlunar við nema að ganga á hækjum þar til eymsli ganga yfir, en búast má við að brotið taki um 2 mánuði að gróa. Mar og bólga á öllum út- limum og í andliti og á höfði. Merki um að hálstök hafi verið tekin. Ekki grunur um að tjónþoli hafi verið undir áhrifum áfengis. 2086 Tjónþoli leggst inn á slysa- og bæklunardeild Borgarspítalans frá 28/10 til 30/10. Eftirlit verður á göngudeild.“ Vegna framburðar ákærða og samkvæmt ósk frá verjanda ákærða var nýtt læknisvottorð K ritað 9. janúar 1995, en það var m. a. vegna ætlaðrar ónákvæmni í fyrra vottorði og hugsanlegra áverka á K, sem hún hafði hlot- ið hinn 16. október sl. Í læknisvottorðinu frá 9. janúar sl. segir m. a.: „Hvað varðar áverka K í kjölfar líkamsárásar 28. 10. 1994, enda (sic) klínískar rannsóknir til af broti í rifbeinum IV, V og VI vi. megin og II, IH1 og IV og IV hæ. megin séu ný eða nýleg rifbrot. Af rtg-myndunum einum að dæma og beinaskanni, sem gert var 9. 11. 1994, er ekki óyggjandi hægt að festa við (sic) ákveðna dagsetningu, en af klínískum skoðunum að dæma eru þau fremur frá 28/10 en frá 16/10. Líkur á að þau séu enn eldri eru litlar. Þetta á einnig við um rifbrot aftan til á XI. rifbeini vi. megin. Sprungan í hæ. ökkla er einnig ferskt brot svo og brotið á sperrilegg vi. kálfa. Á rtg-myndum af andlitsbeinum 28/10 1994 sáust vökvaborð í kinnhol- unni vi. megin og samkvæmt rtg-læknum bendir slíkt til að um brot sé að ræða. Þá lýsir rtg-læknir misfellu neðan til í vegg kinnholunnar og telur það geta verið sprungu, að öðru leyti sáust ekki óyggjandi merki um brot í and- litsbeinum. Það kom einnig fram upptaka í herðablaði hæ. megin sem benti til nýlegs áverka þó að það komi ekki fram á venjulegum rtg-myndum. Eins og kemur fram í vottorðum 31/10 og 1/11 '94 voru aðaláverkar K mjúkvefjaáverkar í andliti, höfði, brjóstkassa og útlimum og voru þessir áverkar þess eðlis og í þeim mæli að útilokað er að fullyrða annað en að þeir væru nýir og til komnir á þann hátt sem K gat um og miðað við þær lýsingar á aðferðum sem K kvað hafa átt sér stað nægir það til skýringar á þeim áverkum sem til staðar voru. Hins vegar gætu hugsanlega hafa leynst einhverjar menjar um áverka frá nefndri líkamsárás 16. 10. 1994 en þeir hafa þá algjörlega horfið í skuggann af þeim bráðaáverkum sem til staðar voru.“ Brynjólfur Jónsson bæklunarlæknir kom fyrir dóminn 4. apríl sl. og bar, að áverkar K, sem lýst er í ákæru, hafi verið nýir og ferskir, er hún kom til skoðunar 28. október sl. Hafi einhverjir áverkar verið fyrir þá, hefðu þeir algjörlega fallið í skuggann af áverkum, sem hún hafði við skoðunina 28. október sl. Brynjólfur kvað útilokað, að brotinn sperrileggur hefði stafað af átökum, sem K lenti í 16. október 1994, og rökstuddi Brynjólfur það álit sitt 2087 fyrir dóminum. Þá taldi hann rifbrot, sem lýst er í læknisvottorðinu frá 9. janúar sl., stafa að langmestu leyti frá atburðunum 28. október sl., en ákær- an lýtur ekki að rifbeinsbrotum. Anna Þórhildur Salvarsdóttir læknir kom fyrir dóminn 4. apríl sl. og stað- festi þá þau gögn, sem hún vann, er K kom til skoðunar á neyðarmóttöku 28. október sl. Þar er frásögn eftir K efnislega á sama veg og hún bar fyrir dóminum. Í gögnum, sem Anna Þórhildur ritaði eftir skoðun K, segir m. a. um áverka á andliti: Þar hafi verið glóðaraugu báðum megin, augun sokkin, einnig bólga og mar á nefi og kinnbeinum. Þá segir, að þetta sé eftir kýling- ar. Um handleggi segir mikil bólga og mar, einkum utanvert á báðum upp- handleggjum, einnig mar á höndum, rispur og sár. Í niðurstöðu segir, að þetta sé eftir barsmíðar. Um fótleggi segir, að geysileg bólga og mar hafi verið á báðum lærum utanverðum, hrufl og mar innanvert á hægra læri, mar á sköflungi vinstra megin og mar og rispur á leggjum, sár á hægra hné. Í niðurstöðu segir, að þetta sé eftir barsmíðar. Um bak segir, að mar og eymsli hafi verið hægra megin út í síðuna og vinstra megin á floraxsvæði nær hryggnum, mikil eymsli yfir spjaldhrygg. Í niðurstöðu segir, að þetta sé eftir barsmíðar. Þá segir, að þrjár rákir hafi verið á hálsi. Í niðurstöðu segir, að þetta geti samrýmst því, að slæðu hafi verið vafið um háls og hert að. Fyrir dóminum kvað Anna þessa áverka alla hafa verið nýja og ferska við skoðun. K hafi nánast hvergi verið með heilan blett. Ákærði kom til skoðunar á slysadeild 28. október sl. Í læknisvottorði hans segir m. a., að sár hafi verið á brjóstkassa framan til, neðan geirvörtu, 4-5 cm langt hægra megin, húð og undurhúðsfita rofin, en ekki vöðvar eða brjóstveggur. Fyrir neðan hafi verið tvær rispur á húð, 10 til 12 em langar. Á hægri hendi hafi verið mar og fleiður á hnúum, á vinstri hendi mikið mar á H. og III. miðhandarbeini, fleiður á III. hnúa, hrufl á Il. og IV. hnúa og þrjú smásár á þumli aftanverðum. Í niðurlagi stendur, að áverki á brjóstkassa gæti verið eftir eggvopn. Áverkarnir hafi verið vægir og líklegt, að þeir grói án vandræða. Áverkarnir geti verið eftir árás eða átök, barsmíðar, beitingu á hnúum við að slá og áverkinn á vinstra handarbeini eftir þungt högg. jafnvel glerbrot. Almennt ástand styðji, að átök hafi orðið. Dómurinn telur sannað með þeim læknisfræðilegu gögnum, sem nú hafa verið rakin, svo og með framburði K og að hluta með framburði ákærða sjálfs, að ákærði hafi valdið öllum þeim áverkum á K, sem í ákæru greinir. Koma áverkar konunnar heim og saman við framburð ákærða um atlögu hans að henni. Þykir mega hafna þeim framburði ákærða, að áverka K megi rekja til atburðanna í Mosfellsbæ. Ákærði hefur borið, að hann hafi haft samfarir við K með samþykki hennar. Er K kom á neyðarmóttöku, hafði hún hluta fatnaðar síns meðferðis, en var ekki klædd að fullu. Þar á meðal voru svokallaðar „leggings“-buxur og afturhluti nærbuxna, en framhluti þeirra fannst á heimili ákærða. Framburður ákærða um það, hvernig þessar flíkur rifnuðu, þykir ekki trúverðugur, og þykir dóminum ósennilegt, að nærbuxur K hafi rifnað í sundur við það. að ákærði tók í hana og kastaði henni til, eins og hann hef- ur borið. Líklegustu skýringuna á rifnum nærbuxum og „leggings“-buxum telur dómurinn vera þá, að fatnaðurinn hafi rifnað við það, að ákærði færði K úr flíkunum, eins og hún bar fyrir dóminum, og styðja áverkar víðs vegar um líkama K þá niðurstöðu. Þá er þess sérstaklega að geta, að K hafði mik- ið mar á lærum og burðarbarmi kynfæra, og telur dómurinn það styðja framburð K um nauðgun. Þá ber vitnið Anna Þórhildur Salvarsdóttir lækn- ir. að áverki á burðarbarmi bendi til þess, að konan hafi verið beitt harð- ræði og að áverkinn tengist nauðgun, þótt ekki sé óhugsandi, að áverkinn hafi hlotist með öðrum hætti. Ákærði bar fyrir dóminum. að K hefði haldið inn á baðherbergi, eftir að samförunum lauk. og þrifið sig og skolað, eins og ákærði bar. Þessi fram- burður þykir ótrúverðugur, einkum í ljósi þess, að við skoðun á neyðar- móttöku fundust sex blettir innanvert á lærum K, og segir Í niðurstöðu um þá, að þeir samrýmist þurrum sæðisblettum. Dómurinn telur þannig sannað með framburði K og þeim gögnum, sem lýst var, bæði frá neyðarmóttöku og læknisvottorðum og öðrum gögnum málsins. sem eru í samræmi við framburð K, en gegn neitun ákærða, að hann hafi gerst sekur um nauðgun, svo sem í ákæru greinir. Brot ákærða í 1. kafla ákæru varða við 194. gr. og 2. mgr. 218. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Málavöxtum er nægilega lýst í ákæru, að því er þennan ákærulið varðar. Þess má geta, að magn alkóhóls í blóði ákærða mældist 1,55%o, en ákærði hefur borið, að hann hafi neytt lítils háttar af áfengi, eftir að akstri lauk. Þykir mega byggja á því við úrlausn málsins. Ákærði hefur viðurkennt að hafa ekið umræddri bifreið undir áhrifum áfengis, og varðar brot hans, sem lýst er í ll. kafla ákæru, við 1. mgr. 45. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Ákærði hefur ekki áður hlotið refsingu. Áverkar á ákærða, sem hann hafði við skoðun á slysadeild 28. október 1994. benda ekki til þess, að um mikla mótspyrnu hafi verið að ræða af hálfu K, er ákærði gekk í skrokk á henni. Áverkar ákærða voru vægir, eins 2089 og segir í læknisvottorði ákærða. Hann hefur borið, að hann hafi misst stjórn á skapi sínu, er hann kýldi og sparkaði í K. Atlaga ákærða að K var langvarandi og lauk í rauninni ekki fyrr en K var komin að heimili sínu, svo sem rakið var, og þykir bera vott um, í hvaða ham ákærði var, meðan á árásinni stóð. Atlaga ákærða var hrottafengin, og bera áverkar K og önnur gögn málsins þess merki. Refsing ákærða þykir hæfilega ákvörðuð fangelsi í þrjú ár, en með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 skal draga frá refsivistinni 13 daga gæsluvarðhald ákærða. Ákærði hefur með ölvunarakstri sínum unnið til sviptingar ökuréttar, og skal hann sviptur ökurétti í sex mánuði frá birtingu dómsins að telja. K hefur krafist þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér samtals 3.465.625 kr. í bætur, er sundurliðast sem hér segir: 1. Bætur fyrir atvinnutjón kr. 203.270 2. Miskabætur skv. 26. gr. skaðabótalaga - 3.000.000 3. Þjáningabætur skv. 3. gr. skaðabótalaga - 100.000 4. Vegna tjóns á bifreiðinni M-3707 - 27.923 5. Áætlaður kostnaður vegna fataskemmda - 5.000 6. Vegna læknishjálpar - 2.700 7. Vegna leigubifreiðakostnaðar - 4.770 Til stuðnings kröfulið nr. í hefur K lagt fram launaseðla, er sýna, hverjar launagreiðslur voru til hennar fyrir og eftir árásina. Engra gagna nýtur við í málinu, er sýni, hversu lengi hún var óvinnufær af völdum árásarinnar og hvort hún hafi á þeim tíma fengið greiðslur frá vinnuveitanda sínum eða annars staðar frá. Kröfugerð hennar, er útbúin var og fylgt eftir af lög- manni, þykir að þessu leyti vera vanreifuð, og verður því að vísa þessum lið frá dómi. Með hliðsjón af því, hversu hrottaleg árás ákærða var og áverkar K mikl- ir, eins og lýst var, þykja bætur til hennar fyrir miska hæfilega ákveðnar 900.000 kr., en ekki er ástæða til að dæma henni sérstaklega þjáningabætur. Við ákvörðun bótafjárhæðarinnar hefur verið tekið tillit til lögfræðikostn- aðar við að halda bótakröfunni fram og jafnframt til virðisaukaskatts. K hefur lagt fram reikninga til stuðnings kröfuliðum nr. 4, 6 og 7, og kröfuliður nr. 5 þykir vera sanngjarn miðað við, hvað sjá má af myndum í gögnum málsins um skemmdir á fatnaði hennar, og verða liðir þessir því teknir til greina eins og krafist er. Samkvæmt framansögðu verður ákærði því dæmdur til að greiða K 940.393 kr. með dráttarvöxtum samkvæmt 1. kafla vaxtalaga frá 28. októ- ber 1994 til greiðsludags. 67 Hæstaréttardómar IH 2090 Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ.m. t. 200.000 kr. í saksóknarlaun, sem renni í ríkissjóð. en Guðjón Magnússon, fulltrúi ríkissaksóknara, flutti málið af hálfu ákæruvaldsins, og 350.000 kr. í réttargæslu- og málsvarnar- laun til verjanda síns, Björgvins Þorsteinssonar hæstaréttarlögmanns. Dómsorð: Ákærði, Þorsteinn Þorsteinsson, sæti fangelsi í þrjú ár, en frá refsi- vistinni dregst 13 daga gæsluvarðhald ákærða. Ákærði er sviptur ökuréttindum í sex mánuði frá birtingu dómsins að telja. Ákærði greiði K 940.393 kr. í skaðabætur ásamt dráttarvöxtum frá 28. október 1994 að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þ. m. t. 200.000 kr. í saksóknar- laun, sem renni í ríkissjóð, og 350.000 kr. í réttargæslu- og máls- varnarlaun til verjanda síns, Björgvins Þorsteinssonar hæstaréttarlög- manns. 2091 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 296/1994. — Fljótshlíðarhreppur (Jóhann H. Níelsson hrl.) gegn Vestur-Eyjafjallahreppi (Ingimundur Einarsson hdl.) (Ragnar Halldór Hall hrl.) Sveitarfélög. Afréttur. Hreppamörk. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 24. júní 1994. Áfrýjað er úrskurði Héraðsdóms Suðurlands 5. nóvember 1993 og dómi sama dómstóls 11. apríl 1994, og krefst áfrýjandi þess, að dómsathöfnum þessum verði hrundið og breytt á þá leið aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, en til vara, að öllum kröfum stefnda verði hafnað. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndi gerir þær kröfur, að hinar áfrýjuðu dómsathafnir verði staðfestar og áfrýjanda gert að greiða sér málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Dómendur Hæstaréttar gengu á vettvang málsins 7. september sl. í fylgd lögmanna og forsvarsmanna aðila. I. Staðfesta ber hinn áfrýjaða úrskurð um frávísunarkröfu áfrýjanda með skírskotun til forsendna hans. Il. Eins og fram kemur í héraðsdómi, eru kröfur stefnda í máli þessu þær, að staðfest verði með dómi, að landsvæði austan Markarfljóts milli Almenninga að norðan og Merkurtungna, Stakkholts og Steinsholts að sunnan, þ.e. Þórsmörk, Goðaland, Teigstungur, Múlatungur og Guðrúnartungur, teljist vera innan takmarka Vestur- 2092 Eyjafjallahrepps og að hreppamörk hans og áfrýjanda, Fljótshlíðar- hrepps., fyrir landsvæði þessu verði ákvörðuð um Markarfljót, frá Oldusteini og upp Markartljótsgljúfur að Almenningum. Kröfugerð þessi er á því byggð, að Markarfljót hafi allt frá upphafi hreppaskip- unar skilið að sveitir stefnanda og stefnda og verið takmark hrepp- anna. Á því hafi engin breyting orðið til þessa dags, hvorki með lög- um né samningum. Tímabundin og takmörkuð afnot, ítök eða eign- arumráð annarra hafi heldur engu breytt þar um. Í málinu er hvorki deilt um eignar- eða afnotarétt á ofangreindu svæði né um staðarleg mörk þess. Um byggð í Þórsmörk eru fáar heimildir. Svo sem rakið er í héraðsdómi, er í Landnámu getið landnáms bræðranna Ásbjarnar og Steinfinns Reyrketilssona „fyrir ofan Krossá ok fyrir austan Fljót“. Hafi Ásbjörn numið land í Þórsmörk og gefið henni nafn. Að öðru leyti er lítið vitað um þessa byggð, en hennar er að nokkru getið í Njáls sögu. Svo virðist sem byggðin hafi ekki staðið lengi, en engin vissa er um það, hvenær hún lagðist af. Heimildir eru einnig um tilraun til búsetu í Þórsmörk um 1800, en hún mun aðeins hafa staðið skamma hríð. Meginhluta þess tíma, sem liðinn er frá land- námi, hefur hið umdeilda svæði því verið afréttarland, sem nýtt var til beitar og skógartaks af bændum, einkum í hreppum þeim, sem eru aðilar máls þessa. Eins og vikið er að í héraðsdómi, eru til margar heimildir um þau efni, og hafa not hreppanna verið misjafn- lega mikil á ýmsum tímum, og þykir ekki ástæða til að rekja það nánar hér. Árið 1920 var upprekstri og beit hætt á hinu umdeilda svæði utan Goðalands, en þar var beit hætt 1927. Hefur svæðið allt síðan verið undir umsjá Skógræktar ríkisins. Afrétturinn á Goðalandi var í eigu kirkjunnar að Breiðabólstað í Fljótshlíð, en hafði um langa hríð verið leigður Austur-Eyfellingum. Oumdeilt er og, að þegar til friðunar kom, var upprekstrarréttur á öðrum hlutum hins umdeilda svæðis á hendi bænda í Fljótshlíðar- hreppi og Oddakirkju á Rangárvöllum. Einnig er ágreiningslaust, að bændur í Vestur-Eyjafjallahreppi eiga afrétt á svæðum sunnan og norðan hins umdeilda svæðis, þ. e. í Merkurtungum, Stakkholti og Steinsholti að sunnan og Almenningum að norðan. Heimildir um það, hvar eða hvort svæðinu var skipað í hrepp, eru fáskrúðugar. Stefndi hefur í þessum efnum bent á Jarðabók Árna 2093 Magnússonar og Páls Vídalíns frá 1709, en þar er skýrt frá ör- nefnunum Þuríðarstöðum og Húsadal, þegar lýst er jörðum í Eyja- fjallasveit. Þar er ekki vikið að hreppamörkum. Að öðru leyti hefur stefndi einkum byggt á því, að landnám Reyrketilssona hafi náð vestur að Markarfljóti, sem hafi því í upphafi byggðar verið mark landnámsjarða að vestan og austan, enda ótal dæmi þess, að stærri vatnsföll og ófærur réðu mörkum landnámsjarða og síðar mörkum sýslna og hreppa. Komi og fram í ýmsum heimildum, að Eyjafjalla- hreppur nái að Markarfljóti. Af hálfu áfrýjanda hefur á hinn bóginn verið bent á Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenzka bókmenntafélags 1839-1845, 1856 og 1872-1873, en þar lýsir Magnús Stephensen, sýslumaður Rangárvallasýslu, takmörkum Eyjafjallahrepps á hinu umdeilda svæði svo: „Úr Stóra-Dímon er marklínan millum Ey- vindarmúla í Fljótshlíð og Stórumerkur í Eyjafjallahrepp í Öldu- stein, sem liggur skammt vestar en Þórsmerkurrani, en sunnan mep- in Þórsmerkurrana fellur Krossá, sem ræður landamerkjum upp þangað sem í hana rennur Hvanná, en úr því er á þessi landamerki allt í jökul.“ Þá leggur áfrýjandi meðal annars áherslu á, að íbúar Fljótshlíðarhrepps hafi um langa hríð átt og nýtt upprekstrarrétt á þrætulandinu. Það hafi verið skráð og metið með fasteignum þar og beitarréttur og skógarítök metin til fasteignaverðs með jörðum í hreppnum, frá því að skráning og mat fasteigna hófst 1938. III. Eins og fyrr segir, byggir stefndi á því, að hið umdeilda landsvæði í máli þessu hafi frá upphafi byggðar og hreppamyndunar verið hluti Eyjafjallasveitar og Eyjafjallahrepps og síðar Vestur-Eyja- fjallahrepps. Þegar litið er til þeirra gagna og heimilda, sem tiltæk eru um þessi efni, verður að telja ósannað, að svo hafi verið. Ekki er vitað með neinni vissu, hvenær byggð hófst á svæðinu eða hve lengi hún stóð. Er ekki sannað, að svæðið hafi verið í byggð á þeim tíma, er hreppaskipun myndaðist, og eru engar heimildir um það, til hvaða hrepps svæðið var talið. Ekki þykir heldur unnt að láta rennsli Markarfljóts skera hér úr. Ber að hafa í huga breytingar á landslagi, veðurfari og samgöngum, en allt fram á þessa öld komu ferðamenn gangandi eða ríðandi í Þórsmörk, og eru heimildir fyrir því, að leiðin þangað hafi oft legið um Fljótshlíð. Heimildir um 2094 Markarfljót sem vesturmörk stefnda þykja fyrst og fremst vísa til þess svæðis, sem hefur verið Í byggð. Hið umdeilda landsvæði hefur á hinn bóginn lengst af Íslandsbyggðar verið óbyggt. Eins og mál þetta liggur fyrir, verður að líta svo á, að það sé utan staðarmarka hreppa áfrýjanda og stefnda, en löggjafinn hefur ekki kveðið á um aðra skipan, sbr. 1. mgr. 3. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 8/1986. Hins vegar á 3. mgr. sömu greinar hér ekki við, þar sem enginn hreppur átti upprekstrarrétt á svæðinu, þegar samsvarandi ákvæði var fyrst leitt í lög 1972. Samkvæmt framansögðu þykir stefndi ekki hafa rennt nægilegum stoðum undir kröfur sínar í máli þessu, og ber því að hafna þeim. Eftir ofangreindum úrslitum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Staðfestur er hinn áfrýjaði úrskurður um frávísunarkröfu áfrýjanda, Fljótshlíðarhrepps. Hafnað er kröfum stefnda, Vestur-Eyjafjallahrepps, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 11. apríl 1994. Mál þetta. sem tekið var til dóms að loknum málflutningi 14. mars sl., er höfðað með stefnu, birtri 20. september 1991, er var þingfest fyrir auka- dómþingi Rangárvallasýslu 6. nóvember 1991, af hreppsnefnd Vestur- Eyja- fjallahrepps fyrir hönd hreppsins, kt. 690269-1559, gegn hreppsnefnd Fljóts- hlíðarhrepps fyrir hönd hreppsins, kt. 550169-7119. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru, að staðfest verði með dómi, að landsvæði austan Markarfljóts milli Almenninga að norðan og Merkurtungna, Stakk- holts og Steinsholts að sunnan, þ. e. landsvæði Þórsmerkur, Goðalands, Teigstungna, Múlatungna og Guðrúnartungna, teljist til Vestur-Eyjafjalla- hrepps og innan takmarka hreppsins og að hreppamörk stefnanda og stefnda fyrir landsvæði þessu verði ákveðin um Markarfljót frá Öldusteini í Markarfljótsgljúfur og síðan eftir Markarfljótsgljúfri að Almenningum. Þá er krafist málskostnaðar að mati réttarins svo og virðisaukaskatts af til- dæmdum málskostnaði. 2095 Af hálfu stefnda, hreppsnefndar Fljótshlíðarhrepps, fyrir hönd hreppsins var aðallega gerð krafa um, að málinu yrði vísað frá dómi. Þeirri kröfu var hafnað með úrskurði dómsins, er kveðinn var upp 5. nóvember sl. Til vara gerir stefndi kröfu um, að öllum kröfum stefnanda verði hafnað. Stefndi krefst málskostnaðar að mati dómsins svo og virðisaukaskatts af tildæmd- um málskostnaði. Í dómi þessum verður hið umdeilda landsvæði, þ. e. Þórsmörk, Goða- land, Teigstungur, Múlatungur og Guðrúnartungur, eftirleiðis nefnt einu nafni „Þórsmerkursvæðið“. Málavextir. Málavextir eru þeir helstir, að um skeið hefur verið ágreiningur um það milli málsaðila, í hvoru hreppsfélaginu Þórsmerkursvæðið teldist vera. Ágreiningslaust er, að deilan milli hreppsfélaganna lýtur ekki að einkaréttar- legum réttindum á hinu umdeilda svæði, en báðir málsaðilar gera ráð fyrir, að um einhver slík réttindi sé að ræða. Snýst ágreiningurinn eingöngu um það, til hvors sveitarfélags hið umdeilda svæði teljist, og þannig, hvort þeirra skuli fara þar með stjórnsýsluvald. Ekki er ágreiningur um staðarleg mörk hins umdeilda landsvæðis. Er málið var munnlega flutt um frávísunar- kröfu stefnda, lýsti umboðsmaður stefnanda yfir, að dómkröfu hans í stefnu, þar sem segir, „að hreppamörk stefnanda og stefnda fyrir landsvæði þessu verði ákveðið um Markarfljót o. s. frv.“, beri að skilja svo, að átt sé við stjórnsýsluleg mörk. Með bréfi til félagsmálaráðuneytisins, dags. 17. maí 1989, var þess óskað af stefnanda málsins, að ráðuneytið úrskurðaði í deilumáli þessu á grund- velli 3. gr., 1. og 3. mgr., sveitarstjórnarlaga nr. 8/1986. Í svarbréfi ráðu- neytisins, dags. 2. júní s. á., taldi ráðuneytið sig ekki hafa vald til úrskurðar um ágreining málsaðila. Það vald lægi hjá hinum almennu dómstólum. Til þess að skera úr ágreiningi aðila um ofangreint landsvæði hefur því stefn- andi höfðað mál þetta. Niðurstaða. Fyrstu lagaheimildir um hreppa mun vera að finna í þjóðveldislögum, sem kennd eru við Grágás, en þar segir: „Loghreppar scolo vera alandi her.“ Löghreppur er síðan skilgreindur sem hreppur, þar sem 20 búendur eru í hið fæsta. Er síðar í ákvæðum þessum fjallað um skipulag og hlutverk hreppa, og er getið um, að hver búandi skuli sitja hið næsta öðrum og að „hreppar allir settir sem nu ero“. Þessi sömu ákvæði er að finna í 31. kafla Jónsbókar, er lögtekin var árið 1281, en þar segir: „Löghreppar skulu vera sem at fornu hafa verit,...“. 2096 Efnislega hafa þessi ákvæði haldist til dagsins í dag. Þannig segir í Í. gr. sveitarstjórnarlaga frá 20. október 1905: „Sýslur á landinu skulu vera sömu og nú eru, sömuleiðis sýslnamörk. Sama er um hreppa í hverri sýslu og hreppamörk.“ Í 2. gr. sömu laga segir: „Sýslum má eigi fækka né fjölga né heldur breyta takmörkum þeirra nema með sérstökum lögum.“ Þessi ákvæði eru óbreytt í sveitarstjórnarlögum nr. 12 frá árinu 1927. Með lögum nr. 58 frá 29. mars 1961 eru gerðar verulegar breytingar á skipan þessara mála. Efnisþáttum fyrrgreindra ákvæða er þó ekki raskað. en í 2. mgr. 2. gr. þeirra laga segir: „Staðarmörk sveitarfélaga skulu vera hin sömu og nú eru, en ráðuneytið getur breytt þeim samkvæmt því, sem fyrir er mælt í 4.-8. gr. laga þessara, sbr. þó 3. gr.“ Þessar heimildir ráðuneytisins eiga þó ekki við í máli þessu né heldur 3. mgr. 2. gr. laganna, en þar er um að ræða ákvæði, er bætt var inn í lögin samkvæmt 1. gr. laga nr. 52/1972, er sett voru af sérstöku tilefni, eins og glögglega kemur fram í greinargerð með þeim lögum. Hefur því ákvæði reyndar síðan verið breytt. Enn verða verulegar breytingar á sveitarstjórnarmálefnum með setningu núgildandi laga nr. 8/1986. Fyrrgreint ákvæði um staðarmörk sveitarfélaga er þó efnislega óbreytt, en í 3. gr. laganna er svofellt ákvæði í Í. mgr.: „Sveitarfélag hefur ákveðin staðarmörk. Óheimilt er að breyta þeim nema með lögum.“ Stefnandi í máli þessu gerir kröfu til þess. að staðfest verði með dómi, að landsvæði austan Markarfljóts milli Almenninga að norðan og Merkur- tungna, Stakkholts og Steinsholts að sunnan, þ. e. „Þórsmerkursvæðið“, teljist til Vestur-Eyjafjallahrepps og innan takmarka hreppsins og að hreppamörk stefnanda og stefnda fyrir landsvæði þessu verði ákveðin um Markarfljót frá Öldusteini í Markarfljótsgljúfur og síðan eftir Markarfljóts- gljúfri að Almenningum. Í kröfugerðinni felst þannig krafa um staðfestingu á mörkum, er stefnandi telur, að hafi verið fyrir hendi frá ómunatíð. Dóm- urinn telur, að unnt sé að taka afstöðu til stefnukröfunnar, þar sem niður- staða dómsins felur ekki í sér breytingu á hreppamörkum, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 8/1986, heldur staðfestingu á ríkjandi skipan. Stefnandi rökstyður kröfu sína um staðfestingu á hreppamörkum m. a. með því, að sú byggð, er hafi verið á Þórsmerkursvæðinu að fornu, hafi án vafa talist til Eyjafjallahrepps hins forna. Eyjafjallahreppi var skipt árið 1869 í Austur- og Vestur-Eyjafjallahrepp, og tók sú skipting gildi frá og með fardögum 1871. Í Landnámu sé fjallað um landnám á þessu svæði, og segir þar frá landnámi þeirra Steinfinns og Ásbjarnar Reyrketilssona „fyrir ofan Krossá fyrir austan Fljót“. Þá er einnig greint frá landnámi Ketils hængs og Sighvats rauða vestan Markarfljóts. Óvíst er, hvenær byggð lagð- 2097 ist af á Þórsmerkursvæðinu, en ýmis rök hníga að því, að það hafi verið á 12. öld. Hafa fundist á Þórsmerkursvæðinu húsarústir og fornleifar, er styðja frásögn Landnámu um byggð á þessum slóðum. Eru frásagnir í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, er fjalla um byggð á þessu svæði, og einnig gerir Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns ráð fyrir því, að Þórsmerkursvæðið hafi verið í byggð fyrr á öldum. Þá eru heimildir um byggð á Þórsmerkursvæðinu í skamman tíma um 1800. Sam- kvæmt landsháttum virðist næsta ljóst, að byggð á Þórsmerkursvæðinu hef- ur verið skipað í hrepp með Eyjafjallahreppi, enda var landnám þeirra Reyrketilssona allt austan Markarfljóts. Af athugun á Landnámu má einnig glögglega sjá, að það virðist meginregla, að stórvatnsföll marki umfang landnáma, og fyllir Markarfljót vissulega þann flokk. Þá leiða öll rök til þess, að eins hafi verið um mörk milli hreppa, þótt ekki séu til neinar skráðar heimildir um hreppamörk frá fornu fari. Stefndi reisir körfu sína í máli þessu á því, að íbúar Fljótshlíðarhrepps hafi, svo lengi sem rakið verður, átt og nýtt upprekstrarrétt á þrætulandinu, og eigi landið því með vísan til 3. gr. 1. nr. 8/1986 að teljast innan þess sveit- arfélags. Um þetta er það að segja, að not íbúa Fljótshlíðarhrepps af þrætu- landinu eru ekki umdeild. Jafnframt liggur fyrir, að í máli þessu er ekki deilt um eignarrétt að Þórsmerkursvæðinu. Hins vegar segja þær nytjar ekkert um það, innan hvors hrepps landsvæðið sé. Alkunnugt er, að ein- staklingar eða sveitarfélög geta átt eignarrétt að jörðum eða landsvæðum innan annars hrepps. Slík eignarumráð geta á engan hátt hnikað til hreppa- mörkum. Það gerist einungis með atbeina löggjafarvaldsins, nema um það sé fullt samkomulag milli sveitarfélaganna og atbeini félagsmálaráðuneytis- ins komi til. sbr. 2. mgr. 3. gr. laga nr. 8/1986. Þá skírskotar stefndi til þess, að umrætt svæði hafi verið skráð og metið sem fasteign í Fljótshlíðarhreppi og beitarréttur og skógarítök metin til fasteignamats með jörðum í Fljótshlíðarhreppi, frá því að skráning og mat fasteigna hófst 1938. Fljótshlíðarhreppur hafi farið með öll þau mál, er sveitarfélögum eru falin að lögum og venju, a. m. k. frá 1920 og sinnt þeim. án þess að önnur sveitarfélög eða æðri stjórnvöld hafi haft nokkuð við það að athuga. Í máli þessu er ekki ágreiningur um eignar- eða afnotarétt að þrætuland- inu, eins og áður hefur verið gerð grein fyrir. Er að sjá samkvæmt skrá Fast- eignamats ríkisins, að þau mannvirki, er reist hafa verið á Þórsmerkursvæð- inu frá árinu 1946, séu ýmist skráð í V.-Eyjafjallahreppi eða Fljótshlíðar- hreppi. Virðist skráningin fara einvörðungu eftir því, hvor hreppsnefndin hefur veitt heimild fyrir viðkomandi mannvirki. Skráning Fasteignamats 2098 ríkisins breytir ekki hreppamörkum. Þá stenst ekki sú fullyrðing stefnda, að Fljótshlíðarhreppur hafi farið með a. m. k. frá 1920 öll þau mál, er sveitar- félögum eru falin að lögum og venju, og sinnt þeim, án þess að önnur sveitar- félög eða æðri stjórnvöld hafi haft nokkuð við það að athuga. Á árunum 1918 til 1925 stóðu yfir bréfaskriftir milli hreppstjóra V.-Eyjafjallahrepps, stjórnarráðsins, biskups o. fl. vegna umráðaréttar yfir beitarítaki Odda- kirkju í Þórsmörk. Virðist þeim bréfaskriftum hafa lyktað með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 12. maí 1925. Í því bréfi segir m. a.: ,, Ég tel að ekki sé unnt að gera annað nú sem stendur en að leggja fyrir hlut- aðeigandi hreppstj. sem væntanl. er aðeins hreppstj. V.-Eyjafjallahr. ...“ Þá hefur ekki verið mótmælt sérstaklega fullyrðingum stefnanda þess efnis, að V.-Eyjafjallahreppur hafi annast lögsmalamennsku á Þórsmerkursvæðinu allt frá 1945 og grenjaleit og grenjavinnslu frá því um 1940. Samkvæmt landamerkjabréfi fyrir Þórsmörk frá 2. maí 1892 er talið, að Eyfellingar eigi ekki afrétt í Þórsmörk og samkvæmt landamerkjabréti frá því í maí 1891 fyrir Goðaland eigi Breiðabólstaðarkirkja í Fljótshlíðar- hreppi afrétt á Goðalandi. Þá er í landamerkjabók Rangárvallasýslu fjallað um hálfa beit á Þórsmörk og hún talin tilheyra Oddakirkju. Ekki þykja efni til, eins og málið er vaxið, að rekja hér þróun eignar- og, umráðaréttar yfir skógar- og beitarítökum á Þórsmerkursvæðinu á fyrri öld- um, en ljóst er, að sá réttur hefur að verulegu leyti verið í umsjón Fljóts- hlíðinga. Sá eignarréttur veitir Fljótshlíðarhreppi ekki rétt umfram V.-Eyja- fjallahrepp í stjórnsýslulegu tilliti. Ef talið verður, að Þórsmerkursvæðið hafi einhvern tíma verið innan marka V.-Eyjafjallahrepps, leiða áðurnefnd umráð og afnot Fljótshlíðarhrepps ekki til breytinga þar á í stjórnsýslulegu tilliti að óbreyttum hreppamörkum, enda hafa slík eignarumráð ekki í för með sér breytingu á hreppamörkum. Fjölmargar landsháttalýsingar hafa verið lagðar fram í máli þessu. Verð- ur þar fyrst fyrir Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. Þar er fjall- að um hina fornu byggð á Þórsmerkursvæðinu í kaflanum um Eyjafjalla- sveit. Í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar er fjallað um byggð á þessu svæði, en ekki verður séð, að hún sé í ákveðnum hreppi. Í sóknalýsingum Magnúsar Stephensens, sem var sýslumaður í Rangárvalla- sýslu frá 1844 til 1857 og bjó lengst af í Vatnsdal í Fljótshlíð, eru norðvestur- mörk Eyjafjallahrepps sögð markast af Krossá og Hvanná. Í lýsingu hans á Fljótshlíðarhreppi er ekki fjallað um austurmörk hreppsins. Þar er ekki tek- in afstaða til þess, hvorum hreppi Þórsmerkursvæðið tilheyri. Í riti sínu, Sögu sveitarstjórna á Íslandi, fjallar Lýður Björnsson sagnfræðingur um Eyjafjallasveit. Segir þar: „Eyjafjallasveit náði frá austurmörkum sýslunnar 2099 vestur að Markarfljóti ...“ Í lýsingu hans er ekki að finna neina vísbend- ingu um, að Fljótshlíðarhreppi hafi tilheyrt landsvæði austan Markarfljóts. Á árinu 1987 hefur skattstjóri Suðurlandsumdæmis lagt aðstöðugjald að beiðni hreppsnefndar Fljótshlíðarhrepps á nokkra aðila, sem hafa haft með höndum rekstur á Þórsmerkursvæðinu. Við þessa stjórnvaldsaðgerð hefjast að nýju gamlar þrætur um það, í hvorum hreppnum, V.-Eyjafjallahreppi eða Fljótshlíðarhreppi, Þórsmerkursvæðið sé. Eins og málið hefur verið lagt fyrir dóminn, er krafist staðfestingar á því, að mörk hreppanna séu svo sem í stefnu greinir. Stefndi hefur ekki gert neinar dómkröfur um viður- kenningu á öðrum mörkum, en krafist þess, að kröfum stefnanda verði hafnað. Það er niðurstaða dómsins, að stefnanda hafi tekist að færa nægilega sterk rök fyrir því, að Þórsmerkursvæðið hafi ávallt talist til Eyjafjallasveit- ar og síðar V.-Eyjafjallahrepps. Byggir dómurinn það álit sitt á því, að land- fræðilega sé það augljóst, að óhægt hafi verið um samgöngur vestur yfir Markarfljót og því sýnt, að byggð í Þórsmörk að fornu hefur verið skipað í sveit með öðrum byggðum austan fljótsins. Markarfljót hljóti þannig að hafa verið eðlileg markalína milli hreppanna tveggja. Ekki hafi verið leidd nein rök fyrir því, að mörkum hreppanna hafi verið breytt í aldanna rás. Þá myndi önnur niðurstaða leiða til þess. að inn í V.-Eyjafjallahrepp yrði rek- inn fleygur, sem skipti hreppnum í tvo hluta, sem hvergi ættu sameiginleg mörk. Í samræmi við ofanritað verða kröfur stefnanda teknar til greina. Þá greiði stefndi stefnanda málskostnað, að fjárhæð 500.000 kr. Við ákvörðun málskostnaðar er ekki tekið tillit til virðisaukaskatts. Dómur þessi er kveðinn upp af Kristjáni Torfasyni dómstjóra og með- dómsmanninum Skúla J. Pálmasyni héraðsdómara. Dómsorð: Staðfest er, að landsvæði austan Markarfljóts milli Almenninga að norðan og Merkurtungna, Stakkholts og Steinsholts að sunnan, þ. €. landsvæði Þórsmerkur, Goðalands, Teigstungna, Múlatungna og Guðrúnartungna, teljist til Vestur-Eyjafjallahrepps og innan tak- marka hreppsins og að hreppamörk V.-Eyjafjallahrepps og Fljótshlíðar- hrepps fyrir landsvæði þessu verði ákveðin um Markarfljót frá Öldu- steini í Markarfljótsgljúfur og síðan eftir Markarfljótsgljúfri að Al- menningum. Stefndi greiði stefnanda málskostnað, að fjárhæð 500.000 kr. Við ákvörðun málskostnaðar er ekki tekið tillit til virðis- aukaskatts. 2100 tkvæð Eggerts Óskarssonar Kröfusorð stefnandu byggist á því, að Þórsmerkursvæðið sé innan staðr marka Vestur-Eyjafjallahrepps og að svo hafi verið frá fornu ari, Í máli liugja ekki fyrir ótvíræð göpn um hreppamörk Fljólshlíðarhrepps og Vestur Eyjafjallahrepps að þessu leyti, og, landamerkjalýsingar þykja benda til þess, að um sé að ræða lundsvæði. sem er utan staðarmarka beggja sveitar félaganna. Í lýsingu Rangárvallasýslu frá árinu 1856 eltir aunús Steph ensen sýslumann segir sva m. a. um mörk Eyjaljallahropps að vestan „Úr Stóra Dímon er marklínan málum Eyvindarmúla í Fljótshlíð og Stóru Merkur í Eyjafjallahrepp í Öklustein, sem liggur skammt vestar en Þórs merkurrani, en sunnan megin Þórsmerkurrana fellur Krossá, sem ræður lundamerkjum upp þangað. sem í hana rennur Hvannd, en úr því er á þessi landamerki allt í jökul.“ -.. Ég tel að stefnandi hafi ekki sýnt fram á með mátnilbúnaði sínum, að takmörk milli Vestur-Fyjafjallahrepps og Fljóts. hlíðarhrepps séu þau, sem hann vill lá staðfestingu dómsins á, og ber því að hafna kröfum hans, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli nið- 2100 Sératk Eggerts Óskarssonar Kröfugerð stefnanda hyggist á því, að Þórsmerkursvæðið sé innan st. marka Vestur Eyjaljallahrepps og að sva hafi verið frá fornu fari. Í málinu lija ekki fyrir ótvírsð sögn um hroppamörk Hljótshíðarlvepps og Vostur Eilulspps að þs ly, 08 hndumekjingr þykja benda il þess. uð um sé að ræða landsvæði, sem er utan staðarmarka félaganna. Í lýsingu Rangárvallasýslu frá áeinu 1856 eftir Magnús Steph ten sflummra megi #70 1 ti A Býli 0 sta Úr Stóra-Dimon er marklínan millum Eyeindarmúla í Fljótshlíð og Stóru Merkur í Eyjafjllahvepp í Öldustein, sem Í merkurrani, en sunnan megin Þórsmerkurrana fellur Krossá. sem ræður landamerkjum upp þangað. som í hana rennur Hvanná. en úr því or á þessi landamerki alt í jökul... Ég tel að stofnandi hafi ekki sént fram á með) móilbinði nun að takmörk mili stur iflahepps oa Fljót hlíðarhrepps séu þau, sem hann vil fá staðfestingu dóms r því ð hafna kröfum hand, on ef atvkunn þyki ré að málskosnaður Tal ni 2100 Sératkvæði Eggerts Óskarssonar Ktðfugerð stefnanda hygsist á því. ið Þórsmerkursvæðið sé innan staðar- marka Vestur-Fyjafjallahrepps og að svo hafi vorið frá fornu Fari. Í málinu lingja ekki fyrir ótvíræð sönn um hreppamárk Hljótshliðarhrepps og Vestur Eyjaffallahrepps að þessu leyti, og landamerkjalýsingar þykja benda til bes. ð um sé að ræð landsvæði sem er utumstaðurmrka beggja sveita nu, Í lýsingu Rangárvallasýslu frá árinu 1856 eftir Maunús Sí te onsen sýslumann sagir svo 1. . um mórk Eyjafjallahrepps að vestar Stóra.Dímon r marklínan illum Byvindarmúla í Hjótshlð oe Stóru Merkur í Hyjaljallahrepp í Óldustein, sem liggur skamm! vestar on Þórs merkurrani, en sunnan megin Þórsmorkurruna Íellur Krossá. sem ræður lundamorkjum upp þangað, som í hana rennur Hvanná. en úr því er á þessi landamerki allt í jökul". Ég tel ð steðnandi hafi ekki sýnt Íram á með sválatilbúvaði sínum. að takmörk mili Vestur Eyjaljllshrspps on Hljóts hlíðarbropps sóu þv. sem hann vill fá staðfestingu dómsins á. og ber því hafna kröfum hans. én eltir atvikum þykir rétt að málskostnaður ali nið 2101 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 362/1992. - Þrotabú Tréverks hf. (Brynjólfur Kjartansson hrl.) gegn Siglufjarðarkaupstað (Sigurmar Albertsson hrl.) Kaup. Verksamningur. Vanefndir. Samningalög. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. septem- ber 1992 og gerir þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða sér 14.464.379 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt vaxta- lögum nr. 25/1987 af 7.221.766 krónum frá 15. nóvember 1989 til 31. mars 1990, en af 14.464.379 krónum frá 1. apríl 1990 til greiðslu- dags. Auk þess krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Við málflutning í Hæstarétti féll áfrýjandi frá kröfu um 1.958.731 krónu, sem getur í 1. lið kröfu hans í héraðsdómi. Eru endanlegar dómkröfur hans að teknu tilliti til þessarar breytingar settar fram þannig: 1. Krafa vegna skuldabréfs. Fjárhæð skuldabréfs 16. nóvember 1989 að teknu tilliti til misvægis vísitalna 8.048.780 Frádráttur eins og greinir í héraðsdómi, þ. e. 2.220.384, sem áfrýjandi hækkar vegna hækkunar byggingarvísitölu í 3.023.040 —5.025.740 2. Krafa vegna rangra upplýsinga er óbreytt frá héraðsdómi 1.242.603 2102 3. Krafa um eftirstöðvar samningsverðs, svo sem greinir í héraðsdómi 2.196.036 14.464.379 11. Í héraðsdómi er greint frá samningi, sem Bútur hf. gerði við stefnda 6. apríl 1987 um húseignina Hvanneyrarbraut 42 á Siglufirði. Hús þetta var þó ekki í eigu Búts hf., heldur Tréverks hf. Hinn 4. mars 1988 gaf stefndi út skuldabrét, að fjárhæð 6.000.000 krónur, til Búts hf. Samkvæmt kvittun, dagsettri sama dag, afhenti stefndi skuldabréfið Konráði Baldvinssyni, sem ritar undir hana fyr- ir hönd Byggingarfélagsins Búts ht. Í kvittuninni segir meðal annars svo: „Bútur hf v/ Tréverk hf Hvanneyrarbraut 42. Hef móttekið skuldabréf kr 6.000.000,00 sem innborgun á leiguíbúðir við Hvann- eyrarbraut 42.“ Konráð Baldvinsson var framkvæmdastjóri Búts hf. og Tréverks hf., en hlutafélög þessi voru í reynd að öllu leyti eign Konráðs og fjölskyldu hans. Eins og fram kemur í héraðsdómi, var fjárhagur Búts hf. ótraust- ur, og gerði Konráð Baldvinsson fyrir hönd Tréverks hf. 26. ágúst 1988 nýjan samning við stefnda um Hvanneyrarbraut 42. Var sá samningur að mestu sama efnis og samningurinn frá 6. apríl 1987 um annað en skilatíma verksins. Bú Búts hf. var tekið til gjaldþrotaskipta 19. október 1989, en bú Tréverks hf. 25. sama mánaðar. Hallgrímur Ólafsson viðskipta- fræðingur var ráðinn bústjóri til bráðabirgða í báðum þrotabúun- um. Bústjórinn tilkynnti stefnda bréflega 7. nóvember 1989, að álrýj- andi myndi „taka við samningi ... um kaup og byggingu á Hvann- eyrarbraut 42 ... og efna eftir fremsta megni“, ef nánar tilteknar breytingar yrðu gerðar á samningnum. Endanlegur samningur komst svo á 16. nóvember 1989. Með honum tók áfrýjandi að sér að ljúka verki samkvæmt áðurgreindum samningi frá 26. ágúst 1988, en með breytingum, sem raktar eru í héraðsdómi. Í samningnum 16. nóvember 1989 er svofellt ákvæði: „Þrotabú Tréverks ht. hefur 2103 kynnt sér yfirlit um verkstöðu og greiðslustöðu, gerða af Siglufjarð- arbæ, dags. 15. 11. 1989, og samþykkir þau gögn án athugasemda. Eftirstöðvar samkvæmt því eru kr. 12.823.889,- m. v. byst. 153,7, en reikningsstaða er kr. 15.498.010,- m. v. bvst. 153,7.“ Daginn áður hafði bæjarstjóri stefnda ritað bústjóra bréf ásamt upplýsingum um greiðslustöðu og verkstöðu vegna samningsins. Meðal annars er tekið fram í bréfinu, að eftir sé að greiða 12.823.889 krónur fyrir óunninn hluta verksins, en verkstaða sé 59,32% og greiðslustaða 66,6%. Síðan segir í bréfi bæjarstjóra, að ljóst sé, að þrotabúið eigi eftir að gera reikninga fyrir 15.498.010 krónur, en fái aðeins 12.823.889 krónur greiddar fyrir þá. Ill. Áfrýjandi gerir í fyrsta lagi kröfu um greiðslu á andvirði skulda- bréfs þess, sem að framan er getið og stefndi afhenti framkvæmda- stjóra hlutafélaganna Búts og Tréverks. Heldur áfrýjandi því fram, að greiðsla stefnda með skuldabréfinu hafi ekki verið innt af hendi til Tréverks hf., heldur til Búts hf. eða Konráðs Baldvinssonar. Eigi greiðslan því ekki að koma til frádráttar í uppgjöri aðila. Í greiðsluyfirliti, sem lá fyrir við samningsgerð 16. nóvember 1989, er skuldabréfsins skýrt getið meðal þeirra liða í greiðslum, sem stefndi telur sig hafa þegar greitt. Eftir orðalagi áðurgreindrar kvittunar, sem Konráð Baldvinsson gaf fyrir viðtöku skuldabréfsins, mátti stefndi líta svo á, að tekið væri við því sem greiðslu til efnda á samningsskyldum hans. Hafi misbrestur orðið á, að greiðslan kæmi áfrýjanda til góða, er við aðra en stefnda að sakast. Verður hann því ekki sóttur um greiðslu öðru sinni af þeirri ástæðu. Verður eftir öllu framangreindu að telja, að skuldabréfið sé hluti af innborgun stefnda á andvirði verksins. IV. Áffrýjandi gerir í annan stað kröfur um, að stefndi greiði kostnaðar- auka, sem rakinn verði til rangra upplýsinga stefnda við samnings- gerð. Hafi verkþættir, sem áfrýjandi lét framkvæma, reynst dýrari en hann hefði mátt ætla af upplýsingum, sem stefndi lét í té fyrir og við gerð samningsins. Eins og áður segir, er í greiðsluyfirliti og öðrum upplýsingum, sem lágu fyrir, þegar bústjóri áfrýjanda ritaði undir verklokasamn- inginn, skýrt greint á milli greiðslustöðu og verkstöðu. Af framburði vitna, sem gáfu skýrslur fyrir héraðsdómi, má ráða, að ekki hafi ver- ið ágreiningur milli verktaka og verkkaupa um, hversu langt verkið hafi verið komið hverju sinni. Af framburðinum verður einnig ráð- ið. að ákvörðun á stöðu verksins, sem var sundurgreind á einstaka verkliði, hafi eingöngu miðast við, hversu mikið væri búið að vinna af hverjum verklið og fá á verkstað af efni vegna hans, en að engu leyti hafi verið tekið tillit til þess, hver útgjöld verktaki hafi þegar haft af verkliðnum. Önnur gögn málsins benda ekki til þess, að verkið hafi verið komið skemmra á leið en bústjóri mátti ætla, þeg- ar hann gerði samninginn. Ekki verður því talið, að áfrýjandi hafi sýnt fram á, að rangar upplýsingar hafi verið gefnar um stöðu verks- ins. Áfrýjandi hefur samkvæmt þessu engum haldbærum stoðum rennt undir fullyrðingar um, að verklokasamningurinn sé ekki skuldbindandi á grundvelli reglna samningaréttar um ógilda lög- gerninga. Enn síður eru skilyrði til þess að beita hér hliðrunar- ákvæði 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sbr. 6. gr. laga nr. 11/1986. Ber því að hafna kröfum áfrýjanda um, að stefndi gjaldi honum bætur fyrir aukinn kostnað af verkinu. V. Í þriðja lagi krefst áfrýjandi greiðslu á ógreiddum eftirstöðvum samningsverðs, að fjárhæð 2.196.036 krónur. Stetndi telur sig á hinn bóginn ekkert skulda áfrýjanda og styður þá málsástæðu þeim rök- um, að hann hafi greitt áfrýjanda 10.399.603 krónur í peningum vegna umdeilds verks og eigi þar að auki á hendur honum gagn- kröfur, sem séu samtals hærri fjárhæð en umkrafinn mismunur, alls 3.706.830 krónur. Svo sem greinir í héraðsdómi, eru þessar gagnkröfur í 15 liðum. Kröfur samkvæmt 3.-11. lið og 15. lið eru ýmist studdar ófullnægj- andi gögnum eða með öllu vanreifaðar, og verður þess vegna þegar að hafna þeim. Eftir gögnum málsins, meðal annars framburði Konráðs Bald- vinssonar fyrir héraðsdómi, og með hliðsjón af almennum reglum 2105 um verksamninga þykir mega leggja til grundvallar, að áfrýjanda hafi verið skylt að kosta rafmagn og hita í því húsnæði, sem samn- ingur aðila tók til, allt þar til að það var afhent stefnda við verklok. Ber því að taka til greina 1. og 2. lið gagnkrafna stefnda, samtals 970.166 krónur, en um þá er ekki tölulegur ágreiningur. Dagsektir, að fjárhæð 236.408 krónur og 247.890 krónur, sam- kvæmt 12. og 13. lið, samtals 484.298 krónur, eru í samræmi við ákvæði samnings málsaðila um verklok, og ber að fallast á þær, enda er útreikningi þeirra ekki andmælt. Í 14. lið krefst stefndi bóta vegna annmarka á verki áfrýjanda og styðst þar við mat dómkvaddra manna. Á matinu eru engir form- gallar, og hefur því ekki verið hnekkt með yfirmati. Ber því að leggja það til grundvallar í lögskiptum aðila. Matsmenn reikna að vísu bætur á grundvelli hærra verðlags en miðað er við í öðrum kröfum, sem um er deilt í máli þessu. Ljóst er þó, að gagnkröfur stefnda, sem fallist er á samkvæmt framansögðu, ásamt þeim lið, er hér um ræðir, nema hærri fjárhæð en 2.196.036 krónum, þótt bætur eftir matinu verði færðar niður til samræmis við verðlag, sem aðrar dómkröfur eru miðaðar við. Á stefndi því réttmætar gagnkröfur, er nægja til greiðslu á þessari kröfu áfrýjanda með skuldajöfnuði. Eftir framangreindu verður héraðsdómur staðfestur, hvað varðar sýknu stefnda af kröfum áfrýjanda. Verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, en hann þykir hæfilega ákveðinn í einu lagi, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjandi, þrotabú Tréverks hf., greiði stefnda, Siglufjarðar- kaupstað, samtals 1.200.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. júní 1992. Mál þetta, sem var dómtekið 20. maí 1992, hefur Hallgrímur Ólafsson skiptastjóri höfðað f. h. þrotabús Tréverks hf., Siglufirði, 10. janúar 1991 á hendur bæjarstjórn Siglufjarðar í. h. bæjarins og krafist þess. að stefndi verði dæmdur til að greiða búinu 17.117.051 kr. með dráttarvöxtum |...}. Af stefnda hálfu var upphaflega aðallega krafist frávísunar að hluta á dómkröfum stefnanda. Þeirri kröfu var hrundið með úrskurði 13. júní 1991. Frávísunarkrafan var byggð á því, að kröfur stefnanda í tveimur fyrri kröfuliðunum væru í raun fyrndar riftunarkröfur, sbr. 1. mgr. 68. gr. laga nr. 6/1978. Rökin fyrir höfnun frávísunarkröfunnar voru þau, að dómkröfurnar vörðuðu ráðstafanir fyrirsvarsmanns þrotabúsins og væru samkvæmt ógildingarreglum samningalaga, en hvorki að formi né eðli um riftun ráðstafana, sem hafa verður uppi innan sex mánaða og heimilaðar eru í VII. kafla gjaldþrotaskiptalaga. Málskostnaðarákvörðun var látin bíða efnisdóms. Stefndi krefst nú sýknu og 1.242.266 króna í málskostnað auk vaxta. Málsatvik. Hinn 6. apríl 1987 skuldbatt Bútur hf., Siglufirði, sig til að byggja upp og selja stefnda húseignina Hvanneyrarbraut 42 á Siglufirði á 22.694.182 kr. og skila henni 1. apríl 1988 að viðlögðum 5000 króna dagsektum, verðtryggð- um. Verðið var miðað við byggingarvísitölu 293, en háð breytingum á vísi- tölunni, sem kynnu að verða á samningstímanum: verðið greiddist eftir því, sem verkinu miðaði. Eftir samningsgerð var hafist handa af hálfu Búts hf. um að efna samn- ingsskyldurnar. Hinn 4. mars 1988 gaf stefndi út 6 milljón króna verðtryggt skuldabréf til Búts hf., sem ráðstafað var til veðdeildar Útvegsbanka Ís- lands 11. mars s. á.. og fengust fyrir það 5.432.375 kr. Hinn 23. júní var gert árangurslaust fjárnám hjá Búti hf.. sem reyndist eignalaus, og 16. ágúst var krafist gjaldþrotaskipta á búinu. Hinn 26. s. m. var gerður nýr samningur, nú við Tréverk hf., og verð ákveðið 24.785.455 kr. m. v. nýja vísitölu, 100 stig. Skiladagur var ákveðinn 1. nóvember 1989. Að öðru leyti var samning- ur þessi sama efnis og hinn fyrri að því leyti, sem hér þykir skipta máli. Ekkert var getið um greiðslur inn á verkið í samningnum, og einkum var ekkert minnst á skuldabréfið, sem tryggja átti fjármagnsútvegun til verks- ins. Í tilefni aðilaskiptanna gaf Konráð Baldvinsson út kvittun í nafni Búts hf. vegna Tréverks hf., en dags. 4. mars 1988, fyrir móttöku skuldabréfs, 6.000.000 kr., sem innborgun á leiguíbúðir á Hvanneyrarbraut 42. Í árslok munu síðan framkvæmdir hafa hafist á vegum Tréverks hf. Hinn 20. ágúst 1989 var gefið út afsal frá Tréverki hf. til stefnda, og var það inn- ritað til þinglýsingar 18. október s. á. Hinn 19. október var bú Búts hf. úr- skurðað gjaldþrota og bú Tréverks hf. sömuleiðis 25. s. m. Hinn 7. nóvem- ber tilkynnti stefnandi stefnda, að þrotabúið myndi taka við samningnum. Hinn 15. nóvember sendi stefndi stefnanda gögn um greiðslustöðu og verk- stöðu. 2107 Hinn 16. nóvember varð samkomulag með málsaðilum um, að þrotabúið tæki að sér að ljúka verkinu samkvæmt samningi með tilteknum breyting- um. Afhendingardagur var ákveðinn 1. nóvember 1990. Stefnandi var leyst- ur frá skyldu til að ganga frá lóð með samsvarandi lækkun verklauna, 228.250 kr. Þó var gert ráð fyrir, að búið myndi framkvæma þennan lið, eft- ir því sem unnt væri. Lagt var til grundvallar samkvæmt upplýsingum stefnda, að eftir væri að greiða fyrir verkið 12.823.990 kr. Verkstaða var álit- in 59,32%, en greiðslustaða 66,6%. Í bréfi bæjarstjóra til bústjóra, dags. 15. nóvember 1989, segir: Ljóst er, að þrotabúið á eftir að gera reikninga fyrir 15.498.010 kr., en fær aðeins 12.823.899 kr. greiddar fyrir þá... Og í samkomulaginu er svofellt ákvæði: Þrotabú Tréverks hf. hefur kynnt sér yfirlit um verkstöðu og greiðslu- stöðu, gerða af Siglufjarðarbæ, dags. 15. 11. 1989, og samþykkir þau gögn án athugasemda. Hinn 30. mars 1990 var stefnda afhent eignin. Sama dag fór fram lokaút- tekt á vegum Húsnæðismálastjórnar. Hinn 3. apríl lét stefndi fara fram lokaúttekt, sem hann telur hafa leitt í ljós, að verkinu væri ekki lokið. Sam- kvæmt matsgerð, gerðri í maí 1992, var kostnaður við að ljúka verkinu 2.000.000 kr. á núvirði. Stefndi telur þó einungis 1.729.000 kr. þar af eiga að koma stefnanda til gjalda, þar sem hluta þess, sem matsmenn telja óunnið, hafi verið lokið á vegum búsins. Stefnandi telur á hinn bóginn, að það hafi kostað búið 22.700.440 kr. að ljúka verkinu. Kröfur stefnanda sundurliðast þannig: 1. Krafa vegna skuldabréfs. Fjárhæð skuldabréfs 16. nóvember 1989 að teknu tilliti til misvægis lánskjaravísitölu og byggingarvísitölu kr. 8.048.780 Frádráttur vegna greiðslu á brunatryggingariðgjöldum, 1/3 af 216.623 kr. - 72.208 Frádráttur vegna greiðslu lögtakskröfu - 157.186 Frádráttur vegna hönnunarvinnu og vinnu við gluggasmíð fram til mars 1988 - 2.000.000 Kr. 2.229.394 Viðbót vegna skerðingar á greiðslum frá Húsnæðis- stofnun ríkisins, mismunur á fjárhæð skuldabréfs og 15% af kostnaðarverði kr. 1.958.731 Mismunur kr. 270.663 2108 Frá ljárhæð skuldabráfs dragast því 270.668 kr. að toknu tllii tl hækkunar bygsingarvísitölu 701163,260311986 2. Krafa vegna þess, að upplýsingar um verkstúðu Raunveral. kostnaður við að ljúka verkinu kr. 22700440 Áæthun bústjóra um kostnað við verklok 7 15457,8 Mismunur kr. 7.280.603 3, Krafu um eftirstöðvar sunningsverðs, Ónreiddar elúrstöðvar samnings kr. 2.424286 Frádráttur vegna lóðaframkvæmda, sem ekki var lokið við 228.250 Kr. 2.196.056 Samtaka krafna er því kr. 17.117051 Stefndi lýsir uppgjöri við stefnanda svo í greinargerð: 1. Peningagreiðslur samt. kr. 10:390,603 2 Reikn, viitaveitu Siglufjarðar 452706 3. Reikn. víRafveitu Siglufjarðar SIA 1 Ýmsir reikningar 38 5, Dagsektir í febrúar 1990 SND:172:8( = $152:29) 236.408 6, Dagsektir í mars 1990 SOIKEIT2 RAI 247.890 7. Greiðslum haldið eftir vegna salla (óli. sengin lóð. bílast., svalir 0. fl) samt. kr. 756 Al Kr, 12823.80) Við lok málsins hefur stefndi gert svofellda grein fyrir gagnkröfum 1. Heitt vatn 31. -31. 12. 1989 kr 4588 2, Rafmagn 1. 31, 1. 1980 SIS17S 3, Reikningur 1. 11. 1989 fyrir nröfi frá húsi 29.170 á. Reikningur 17. 12. 1989 fyrir sand s 17.680 5. Reikningur 20. 12. 1989 fyrir múrbrot = 6. Laun verkstjóra í mars 1989 2108 Frá fjárhæð skuldubréfs dragast því 270.663 kr. að teknu tilliti til hækkunar byspingarvísitölu 270.663269371 IN, ki. 370368 $12 2. Krafa veunu þess að upplýsingar um verkstöðu Raunverul kostnaður við uð ljóka verkinu kr. 22,700.440 Áæilun bústjóra um kostnað við verklok — 5453 Mismunur kr. 7.22605 3. Krala um eftirstöðvar samni Ógreiskdar eftirstöðvar samnings Frídrúlur vega lóðafrumksimda, sem ekki var kr. 2.424286 lokið við 2820 Kr. 2.196036 Samtala krafna er því kr. I7II70SI Stefndi lýsir uppgjöri við stefnanda svo í greinargerð; 1. Þeningasreiðslur sumt. Kr. 10399,608 2, Reikn. víHitavcitu Siglufjarðar 152.706 3. Reikn. víkaveitu Siglufjarðar 518178 4. Ýmsir reikningar = 035 5. Dagsektir í féhríkar 1990 S000:1721s08lö6 = ST = 6, Dapsektir í mars 1990 SOÐIEIT2 2843 217.800 7, Greiðslum haldið eftir vegna galla (ófrá sengin lóð, bílast., svalir 0. í) samt. kr. 7576) Alls kr Við lok málsins hefur stefndi gert svofelkia kröfum 1. Het vatn 31. 1. 31. 12. 1989 ki. 4598 2. Rafmagn 1931. 12. 1989 - 517 Reikningur 1. LL, 1089 fyrir gröft frá húsi - 2,170 4, Reikningur 12. 12. 1989 fyrir sand 17.680 5. Reikningur 29. 12. 1989 Fyrir mnúrbrot 1124 6. Laun verkstjóra í mars 1980 = 2292 2108 Frá fjárhæð skuldabréfs dragust því 270.683 kr að teknu tilliti til hækkunar byggingarvísitöln, 270.663 /209371986, 2. Krafa vegna þess, að upplýsingar um verkstöðu Rúunverul. kostnaður við að ljúka verkinu Ju bústjóra um kostnað við verklok kr. 370368 Kr. 1678412 kr. 22300440 15,457.837 Mismunur kr. 7.219,603 3. Krafa um ollirstöðvar samningsverik. Óvreiddar eftirstöðvar samni Frádráttur vegna lóðalramkvæmda, sem ekki var lokið við Samtala krafna er því kr. 2.424286 2825) Kr. 2.196 kr. 17.117,051 Stefndi lýsir uppgjöri við slefnanda svo í greinaræerð: 1. Peningasseiðslur 2. Reikn. víHitaveitu Siglufjarðar Reikn. viRafveitu Siglufjarðar 4. Ýmsir reikninga 5. Dugsektir í febrúar 1990 S0N:1731„AN() = $15252 13 á Dagstdir fi 1990 S000:1721bc öslum haldið eftir vegna galla (ólrár sengin lóð. bilast., svalir 0. FL) samnt, kr. 11399,603 452.704 — ss 3243 230.408 247.) samt, ke. 7876 Alls kr, 12S388U Við lok málsins hefur stefndi gert svofellda wrein fyrir gagnkrófum 1. Hiti vatn 31. 1. 31.19.1989 Ralimgn 1.9.-31, 12. 1989 Reikningur 1. 11. 1989 fyrir róli frá húsi A. Reikningur 12. 12. 1989 fyrir sand Reikningur 29. 12. 1989 fyrir múrbrol 6. Laun verkstjóra í mars 1989 kr. 151988 518178 - 29.170 209.192 2109 7. Laun verkstjóra 21. 3.-20. 4. 1989 - 26.534 8. Reikningar mars 1990 fyrir pípulagningaefni - 18.539 9. Reikningur, dags. 9. 4. 1990 f. póstkassa - 29.100 10. V/póstkassa MN 720 11. Ýmsar byggingarvörur s 34.508 12. Dagsektir í febrúar 1990 5000/1721x2806=8152x29 —- 236.408 13. Dagsektir í mars 1990 5000x1721x2844=8263x30 - 247.890 14. Ólokið sbr. matsgerð dómkvaddra matsmanna, dags. í maí 1992 = 1.729.000 15. Framkvæmdir við lóð kr. 228.250 m. v. byggvísit. 100 stig uppfært m. v. byggvísit. nóv. 1989, 155,5 stig kr. 354.928 — 228.250 - 126.678 Samtals kr. 3.706.830 Málsástæður. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að fyrirsvarsmenn stefndu hafi fengið bústjórann til þess með svikum að gera samninginn við stefnda fyrir hönd búsins og að stefndi geti ekki vegna ákvæða 33. gr. og 36. gr. samningalaga nr. 7/1936 borið fyrir sig ákvæði samningsins. Stefnandi kveður verkið hafa verið miklu skemmra á veg komið en fyrirsvarsmenn stefnda höfðu gefið upp og stefnda hafa leynt sig því, að andvirði skuldabréfsins var talið greiðsla inn á verkið. Það hafi hins vegar verið greitt Bút hf. og andvirði þess varið til annars en verksins. sem hafi verið mjög skammt á veg komið, þegar Tréverk hf. tók við því, einungis 270.000 kr. hafi runnið til félagsins, en bréfið verið notað að hluta til að bæta lausafjárstöðu bæjarins. Á þessu hafi ekki verið vakin athygli við gerð samkomulags aðila. Stefnandi telur gögn þau, sem lögð voru til grundvallar samkomulagi aðila, ekki hafa sýnt raunverulega verkstöðu, heldur eingöngu hlutfall greiðslna miðað við til- boðsfjárhæð, en ekki raunverulegan byggingarkostnað, sem hafi verið hærri. Þannig hafi ekki komið fram af gögnunum, hversu langt verkið var komið áleiðis hlutfallslega. Þá telur stefnandi, að stefndi hafi ekki greitt það, sem greiða bar samkvæmt samkomulagi aðila. Stefnandi hefur mót- mælt matsgerð sem þýðingarlausri fyrir úrlausn málsins að hluta og of seint fram kominni, þannig, að hún verði ekki lögð til grundvallar dómi. Stefn- andi mótmælir sérstaklega vissum liðum í matinu og þeim liðum gagnkröfu, sem varða upphitun og lýsingu eftir afsal sem búinu óviðkomandi. Stefndi telur sig hafa gefið bústjóra réttar upplýsingar um allt, sem máli skipti, en bendir á, að innganga búsins hafi verið einhliða ákveðin af fyrir- svarsmönnum þess, áður en umdeildar upplýsingar voru veittar. Stefndi 2110 kveðst hafa greitt inn á verkið með skuldabréfinu og að Konráð, sem var fyrirsvarsmaður beggja hlutafélaganna, hafi veitt því viðtöku. Hvernig hann ráðstafaði andvirði bréfsins, telur stefndi ekki koma málinu við. Stefndi tel- ur stefnanda bundinn af samningi um, að skuldabréfið teldist greiðsla til Tréverks hf., enda hafi andvirði þess verið varið til framkvæmda á samn- ingnum. Hann kveður skiptaráðanda hafa verið kunnugt um skuldabréfið. Loks telur stefndi sig eiga gagnkröfu vegna vanefnda og ætlað tjón stefn- anda ósannað, svo og, að andvirði bréfsins hafi ekki komið Tréverki hf. í hag. Í rekstri málsins hafa komið fram ýmsar yfirlýsingar og málsástæður af hálfu aðila, sem ekki þykja efni til að rekja hér nánar, sbr. h-lið 1. mgr. 193. gr. 1. nr. 85/1936. Álit dómsins. Konráð Baldvinsson var umsvifamikill í byggingariðnaði og byggingar- vöruverslun á Siglufirði, þegar atvik málsins gerðust. Hann rak hlutafélögin Bút, Tréverk og Einar Jóhannsson ér Co. Í reynd átti Konráð nálega allt hlutafé í þessum hlutafélögum, en nánustu vandamenn hans voru hluthafar til að fullnægja lagaskilyrðum. Auk þeirra félaga, sem Konráð notaði til að takmarka ábyrgð sína á atvinnurekstri, átti hann hlut í Húseiningum htf., sem urðu gjaldþrota. Hann keypti átta húseignir þess félags ásamt vélum af þrotabúinu 29. október 1987, og telur stefnandi, að fé það, sem fékkst fyrir umdeilt skuldabréf, hafi farið til að fjármagna þau kaup. Þegar Bútur hf. lofaði að selja stefnda hina umdeildu húseign, var hún eign Tréverks hf. Bútur hf. átti yfir 90% í hlutafé Tréverks, en Konráð og kona hans ásamt feðrum þeirra áttu allt hlutaféð í Bút hl. Eins og tengslum félaganna var háttað. verður að leggja til grundvallar, að það hafi verið sameiginleg ákvörðun þeirra að selja stefnda húseignina. Stefndi tryggði hluta af greiðslum þeim, sem honum bar að inna af hendi, með útgáfu og afhendingu skuldabréfsins til framkvæmdastjóra Búts hf. og Tréverks hf. á þeim tíma, sem Bútur hf. var formlegur aðili kaupsamnings- ins. Engu máli skiptir, hvers vegna Bútur hf. gekk út úr samningnum. Raunverulega varð samkomulag um, að Tréverk hf. kæmi í stað Búts hf. og tæki á sig samningsskyldur hans. Til staðfestingar á þessari ákvörðun var samningssambandið endurnýjað með nýjum skriflegum kaupsamningi, nú við réttan eiganda hins selda. Ábyrgð og áhætta á því, að eignin yrði í samningshæfu standi, hvíldi að öllu leyti á Tréverki hl. ; Af gögnum málsins verður ráðið, að fjármálastjórn Konráðs hafi miðast við heildarhagsmuni þeirra fyrirtækja, sem hann rak og réð, eins og um 2111 einkafyrirtæki hans væri að ræða. Bókhald hafði verið í molum og ekkert uppgjör farið fram síðan 1986. Það má því vera, að fé, sem hann tók við, hafi verið varið til annarra hluta en verið var að greiða fyrir og í þágu ann- ars lögaðila en þess, sem var formlegur viðtakandi. Þannig kann hann að hafa notað það fé, sem hann fékk fyrir skuldabréfið, til annars en fjármögn- unar verksins. Um þetta gat stefndi engu ráðið. Á hinn bóginn kann fé, sem inn kom í atvinnurekstri Konráðs Baldvinssonar byggingaframkvæmdunum óviðkomandi, að hafa verið notað til að fjármagna þær. Svo virðist sem um- þrætt skuldabréf hafi verið eitt meðal átta bréfa, sem bankinn keypti á sama tíma, samtals að fjárhæð 25.912.060 kr. Þá hafði Konráð nýlega orðið fyrir alvarlegu slysi og lá á sjúkrahúsi syðra, en bankinn virðist hafa ráðstaf- að þeim fjármunum, sem inn komu, m. a. til Búts hf. og inn á hlaupareikn- ing Konráðs sjálfs, sem notaður hafði verið við rekstur á vegum fyrirtækja hans á þessum tíma, án þess að séð verði, hvort það var gert í samráði við hann, en enginn af starfsmönnum hans mun hafa getað tekið slíkar ákvarð- anir. Á þessum tíma var Bútur hf. formlegur aðili kaupsamnings um húseign- ina og rekstraraðili um uppbyggingu hennar, svo að þá lá beint við að fé, sem fékkst til verksins, færi til þess félags. Eftir að Tréverk var orðið form- legur aðili samningsins, annaðist Bútur hf. framkvæmdir eftir sem áður, og virðist bera að líta svo á, að félagið hafi þá verið verktaki Tréverks hf. að formi. Húsnæðismálastofnun ríkisins, sem lánaði fé til framkvæmdanna, setti það skilyrði, að eignin yrði laus úr véböndum, og heldur stefndi því fram, að andvirði skuldabréfsins hafi að hluta farið til að leysa af veðbönd, en það var gert á tímabilinu 14. febrúar til 11. apríl 1988. Ekki hefur verið sýnt fram á, að fyrirsvarsmönnum stefnda hafi verið kunnugt ym nein þau atvik við ráðstöfun fjárins eða önnur atvik í því sam- bandi, sem geti haft áhrif á samning aðila samkvæmt ákvæðum samninga- laga, og engin rök hníga til þess, að ráðstafanir fyrirsvarsmanns verktakans geti leitt til þess, að stefnda beri að inna af hendi sömu greiðslu inn á verk- ið tvisvar. Sömuleiðis getur það engu máli skipt í þessu sambandi, að stefndi mun hafa tileinkað sér fé, sem hann fékk frá Húsnæðismálastofnun, til fjármögnunar verkinu, á grundvelli þess, að verktakanum var tryggð ríf- leg greiðsla með sölu skuldabréfsins, enda skerti sú ráðstöfun ekki greiðslu kaupverðsins. Konráð Baldvinsson gaf stefnda kvittun fyrir hönd Tréverks hf. með fullu umboði fyrir móttöku skuldabréfsins, þegar það félag gekk inn í samninginn. Verður sú yfirlýsing ekki skilin öðruvísi en sem viður- kenning þess, að bréfið ætti að reiknast sem þáttur í greiðslu kaupverðs til félagsins, sem var réttur eigandi húseignarinnar. 2112 Stefnandi gekk inn í samninginn einhliða samkvæmt heimild í 1. mgr. 43. gr. gjaldþrotalaga með ákvöð á stefnda, og ber hann fulla ábyrgð og áhættu af þeirri ákvörðun. Stefnandi gekk þannig inn í samningssambandið með sömu réttarstöðu og Tréverk hf. hafði haft að öðru leyti en því, sem sérstak- lega samdist um á annan veg. Stefnandi bar m. a. áhættuna af vanþekkingu fyrirsvarsmanna búsins á því, sem Konráði Baldvinssyni og byggingastjóra hans var kunnugt eða mátti vera kunnugt. Verktaki er almennt í bestri að- stöðu til að meta verkstöðu og greiðslustöðu og einkum líkur á að geta lok- ið verki fyrir umsamið verð án þess að skaðast á því. Þá verður að miða við. að bústjórinn, sem er viðskiptafræðingur, hafi vegna menntunar sinnar ver- ið í betri aðstöðu en hver annar til að meta þær upplýsingar, sem stefndi veitti, og áætla kostnað við verklok. Á það þykir bera að fallast með stefn- anda, að stefndi beri ábyrgð á tjóni, sem rangar og villandi upplýsingar fyr- irsvarsmanna bæjarins kynnu að hafa valdið stefnanda. Hins vegar hefur ekkert annað verið leitt í ljós en að allar upplýsingar, sem stefnandi fékk um verkstöðu og greiðslustöðu, hafi verið réttar, eftir því sem best var vitað á þeim tíma, sem þær voru veittar, miðað við þær forsendur, sem þær voru byggðar á og stefnanda áttu að vera ljósar. M. a. kom það greinilega fram, þótt ekkert væri minnst á það í kaupsamningnum. að skuldabréfið var reiknað sem innborgun á verkið og að búið ætti aðeins að fá rúmlega 12 milljónir króna greiddar. þótt gert væri ráð fyrir, að yfir 15 milljónir kostaði að ljúka verkinu. Samkvæmt þessum upplýsingum var vandséð, hvernig takast mætti að ljúka verkinu án tjóns fyrir búið, hvað þá, ef raunveruleg verkstaða var önnur en gert var ráð fyrir miðað við forsendur útreikning- anna. Ef lagt er til grundvallar, að það hafi kostað stefnanda yfir 22 milljónir króna að ljúka verkinu, kunna að vera ýmsar ástæður til. að kostnaður fór svo langt fram úr því, sem bústjórinn hafði gert ráð fyrir. Útreikningar stefnda miðuðust allir við umsamið söluverð eignarinnar. Vera má, að verk- takinn hafi vanáætlað byggingarkostnað, þegar hann féllst á kaupverðið. Þá má vera, að atvik, sem hann sá ekki fyrir, hafi hleypt upp kostnaðinum. Eins og þegar er rakið. gat verið, að greiðslur upp Í kaupverðið hefðu ekki skilað sér í verkið. Skortur á bókhaldi hefur getað komið fram í óhagkvæm- um rekstri, auk þess sem hann gerði bústjóra óhægt um vik að meta stöð- una. Eftir að Konráð varð fyrir slysinu, virðast fyrirtæki hans hafa verið að mestu leyti stjórnlaus. Við þær aðstæður kann að vera, að vinnuafl starfs- manna hans hafi ekki nýst sem skyldi og kostnaður orðið meiri en ella sök- um skorts á hagkvæmni í innkaupum. Sjálft gjaldþrotið benti eindregið til. að eitthvað af þessum atvikum væri fyrir hendi, og gaf stefnanda fulla 2113 ástæðu til að kanna sjálfstætt, án tillits til samningsstöðu, hvað ætla mætti, að kostaði að ljúka verkinu. Hann kaus hins vegar að gera samkomulagið við stefnda á grundvelli útreikninga, sem líklega sögðu ekki alla sögu um það, sem máli skipti um ákvörðun hans, eftir að hann var búinn að binda búið með yfirlýsingu sinni um inngöngu. Af þessu bar búið að sjálfsögðu áhættu í skiptum aðila. Ekki verður fullyrt, hvað fyrirsvarsmenn stefndu vissu um þessi atvik. Verkstöðuútreikningarnir byggðust á sameiginlegum athugunum byggingarstjóra búsins og bæjartæknifræðingsins, en byggingar- stjórinn, sem hafði séð um framkvæmdir frá upphafi, var sá maður, sem best vissi um þau atvik varðandi verkstöðuna, sem skiptu máli um ákvörð- un stefnanda. Þá virðist Konráð einnig hafa gert sér þessi atvik ljós, en ekki verður séð, að bústjórinn hafi leitað upplýsinga hjá honum. Síðasta líklega ástæðan til hins mikla kostnaðar búsins kann að stafa af óhagkvæmum rekstri búsins sjálfs. Í því efni kann að skipta verulegu máli, að bústjórinn dvaldist að jafnaði í öðrum landshluta á byggingartímanum og gat því ekki fylgst með verkinu, eins og vert var. Sennilegt má telja, að allar þær ástæð- ur, sem taldar hafa verið, hafi átt sinn þátt í, hvernig fór. Tjón stefnanda verður samkvæmt þessu framur rakið tl rangs mats stefnanda á mögu- leikum búsins til að ljúka verkinu skaðlaust og annarra atvika, sem voru á áhættu stefnanda sjálfs, en til þess, að fyrirsvarsmenn stefnda hafi ekki vak- ið athygli bústjórans á augljósum atvikum, sem gerðu í hæsta máta óráðlegt að ganga inn Í samninginn. Samkvæmt þessu verður hvorki talið, að stefndi hafi valdið stefnanda tjóni með svikum né að skilyrði séu til að fallast á kröfur stefnanda á grundvelli ákvæða 33. gr. eða 36. gr. laga nr. 7/1936. Á stefnda hvíldi sú eina skylda gagnvart stefnanda samkvæmt þeim samningi, sem réttarsamband aðilanna grundvallaðist á, að greiða kaupverðið með skilum í þeim mæli, sem stefnandi efndi samningsskyldur sínar að sínu leyti. Þótt deila megi um réttmæti einstakra liða í uppgjörsútreikningum stefnda, þykir með hliðsjón af því, sem fram er komið um viðskilnað stefnanda við verkið. ekki hafa verið sýnt fram á, að stefnandi eigi eftir að fá greitt fyrir unnið verk. Samkvæmt þessum ályktunum þykir bera að fallast á kröfur stefnda. Málskostnaðarkröfu hefur ekki verið mótmælt sérstaklega. Samkvæmt 3. mgr. 175. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 21. gr. laga nr. 54/1988, getur dómari ákveðið, að málskostnaður beri dráttarvexti að liðnum 15 dögum frá dóms- uppsögu samkvæmt ákvæðum Ill. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. einkum 10. og 12. gr. Dragist greiðsla lengur en eitt ár eftir gjalddaga, ber að greiða vaxtavexti með þeim hætti, að áfallnir dráttarvextir leggjast við höfuðstól, og myndast þannig nýr höfuðstóll til vaxtaútreiknings. Dragist greiðsla lengur, bætast áfallnir vextir við með sama hætti á 12 mánaða fresti. 2114 Sönnunarfærsla hefur orðið umfangsmeiri en efni standa til. Steingrímur Gautur Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Þór Guðmundssyni viðskiptafræðingi og Óm- ari Kjartanssyni, löggiltum endurskoðanda. Dómsorð: Stefndi, Siglufjarðarbær, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, þrotabús Tréverks hf. Stefnandi greiði stefnda 1.268.266 kr. í máls- kostnað með dráttarvöxtum, frá því að 15 dagar eru liðnir frá dóms- uppkvaðningu til greiðsludags. 2115 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 294/1994. — Kristján Ólafsson og Hilmar Viktorsson (Jón Magnússon hrl.) gegn Bræðrunum Ormsson hf. (Þorsteinn Júlíusson hrl.) Skuldamál. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason og Guðrún Erlendsdóttir. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar 23. júní 1994. Þeir krefjast þess, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnda og dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Þeirra á meðal er ljósrit af víxli, sem getið er í héraðsdómi. Víxillinn er með gjalddaga 25. nóvember 1991. Áfrýjandinn Hilmar er samþykkjandi hans fyrir hönd Sólvalla hf., en ómótmælt er, að það sé byggingarfélag áfrýj- enda. Ljósritið ber með sér, að víxillinn er innleystur af stefnda 24. janúar 1992 með samtals 208.626 krónum. Samkvæmt fram lagðri kvittun eru 100.000 krónur greiddar inn á viðskiptareikning „Krist- ján Ólafsson -Sólvellir-“ 28. janúar 1992. Samkvæmt bréfi til áfrýjandans Kristjáns „c/o Hilmar“ frá 28. september 1992 er inn- lausnarfjárhæðin færð inn á „sundurliðun á vanskilaskuld“ Kristjáns Ólafssonar 29. janúar það ár og greiðslan daginn eftir. Bréf þetta var lagt fram af áfrýjendum í héraði. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að samkomulag hafi verið gert við áfrýjanda Kristján um ráðstöfun greiðslna inn á ofangreind- an víxil. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms er næg sönnun fram komin fyrir þeirri staðhæfingu, en framangreint ljósrit rennir frekari stoðum undir þá fullyrðingu. Dómsfjárhæð hefur ekki verið sérstaklega andmælt. Hinn áfrýjaði dómur er þannig staðfestur. Samkvæmt þessari niðurstöðu skulu áfrýjendur greiða stefnda málskostnað, svo sem nánar greinir í dómsorði. 2116 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjendur, Kristján Ólafsson og Hilmar Viktorsson, greiði 2 stefnda, Bræðrunum Ormsson hf., 40.000 kr. í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 23. mars 1994. I Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er höfðað með stefnu, birtri 24. og 25. nóvember 1993. Stefnandi er Bræðurnir Ormsson hf., kt. 711284-0799, Lágmúla 8-9, Reykjavík. Stefndu eru Kristján Ólafsson, kt. 250439-7419, Víði, Mosfellsbæ, og Hilmar Viktorsson, kt. 120952-7499, Seiðakvísl 7, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmdir in solidum til greiðslu skuldar, að fjárhæð 701.918,60 kr., ásamt dráttarvöxtum |...}. allt að frádregnum innborgunum, samtals að fjárhæð 644.969 kr. Þá er krafist málskostnaðar. Af hálfu stefndu er krafist sýknu af kröfum stefnanda og að þeim verði tildæmdur málskostnaður úr hendi hans. ll. Hinn 23. nóvember 1990 gaf stefndi Kristján Ólafsson út skuldabréf, að fjárhæð 651.456,90 kr. Skyldi greiða skuldina með sex jöfnum afborgunum á eins mánaðar fresti, í fyrsta sinn 20. desember 1990. Vextir af skuldinni skyldu vera kjörvextir, eins og þeir eru ákveðnir á hverjum tíma af Íslands- banka hf. Voru þeir við útgáfu bréfsins 12,25%, auk fasts vaxtaálags. 2,25%, samtals 14.5% ársvextir. Átti að greiða vexti eftir á á sama tíma og afborg- anir. Stefndi Hilmar Viktorsson tókst á hendur sjálfskuldarábyrgð á greiðslu skuldarinnar, en auk þess var stefnanda veðsett ýmislegt lausafé. Hinn 4. desember 1990 framseldi stefnandi skuldabrétið Íslandsbanka hf. og tókst jafnframt á hendur sjálfskuldarábyrgð á greiðslu þess gagnvart bank- anum. Stefnandi kveður enga afborgun hafa verið innta af hendi 19. apríl 1991. og hafi stefnandi þurft að leysa bréfið til sín með 701.918,60 kr.. sem eru stefnufjárhæð málsins. Stefnandi kveður stefnda Kristján hafa greitt inn á viðskiptareikning sinn og Sólvalla hf. hjá stefnanda samtals 860.000 kr. á ár- 2117 unum 1991, 1992 og 1993, og þar af hafi 215.031 kr. verið ráðstafað til greiðslu á vanskilavíxli á Sólvelli hf. samkvæmt samkomulagi við stefnda, en 644.969 kr. inn á kröfu þá, er hér um ræðir, sem hér segir: 1. 27. maí 1991 hafi verið innborgaðar 100.000 kr., sem ráðstafað hafi ver- ið þannig, að 16.622 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 83.378 kr. inn á höfuðstól. 2. 26. júní 1991 hafi verið innborgaðar 60.000 kr., sem ráðstafað hafi verið þannig, að 11.876 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 48.124 kr. inn á höfuðstól. 3. 3. október 1991 hafi verið innborgaðar 75.000 kr., sem ráðstafað hafi verið þannig, að 41.240 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 33.760 kr. inn á höfuðstól. 4. 27. nóvember 1991 hafi verið innborgaðar 65.000 kr., sem ráðstafað hafi verið þannig, að 21.332 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttar- vaxta og 43.668 kr. inn á höfuðstól. 5. 30. desember 1991 hafi verið innborgaðar 75.000 kr., sem ráðstafað hafi verið þannig, að 9.579 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 65.421 kr. inn á höfuðstól. 6. 22. maí 1992 hafi verið innborgaðar 100.000 kr. 15.031 kr. hafi gengið til uppgreiðslu á vanskilavíxli á Sólvelli hf., en 84.969 kr. inn á þessa kröfu, sem ráðstafað hafi verið þannig, að 36.225 kr. hafi gengið til greiðslu áfall- inna dráttarvaxta og 48.744 kr. inn á höfuðstól. 7. 11. ágúst 1992 hafi verið innborgaðar 55.000 kr., sem ráðstafað hafi ver- ið þannig, að 15.505 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 39.495 kr. inn á höfuðstól. 8. 28. september 1992 hafi verið innborgaðar 80.000 kr., sem ráðstafað hafi verið þannig, að 8.196 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 71.804 kr. inn á höfuðstól. 9. 18. janúar 1993 innborgaðar 50.000 kr. 15.115 kr. hafi gengið til greiðslu áfallinna dráttarvaxta og 34.885 kr. inn á höfuðstól. Af hálfu stefndu er því mótmælt, að samkomulag hafi verið gert við stefnda Kristján um, að innborganir hans hafi fyrst átt að greiða vanskila- víxil Sólvalla hf. hjá stefnanda. Sé skuld sú, sem mál þetta varði, því að fullu greidd. Ill. Af hálfu stefnanda er um lagarök vísað til laga nr. 91/1991 og ákvæða í skuldabréfinu. Við munnlegan málflutning mótmælti stefnandi því, að sú vörn, að skuldin væri að fullu greidd, kæmist að í máli þessu, sbr. XVII. kafla laga nr. 91/1991, auk þess sem fullyrðingu stefndu um, að stefnanda 2118 hafi verið óheimilt að ráðstafa greiðslum frá stefnda Kristjáni inn á van- skilavíxil vegna Sólvalla hf., var mótmælt sem rangri og Ósannaðri. Af hálfu stefndu er vísað til þess, að skuldin sé að fullu greidd og stefndi Kristján eigi í raun inneign, að fjárhæð 18.419 kr., frá 15. janúar 1993 hjá stefnanda auk dráttarvaxta frá sama degi. Við munnlegan málflutning var þess krafist, að stefnandi endurgreiddi stefndu þá fjárhæð. IV. Í málatilbúnaði sínum gerir stefnandi grein fyrir innborgunum stefnda Kristjáns Ólafssonar inn á viðskiptareikning sinn og Sólvalla hf. hjá stefn- anda frá 27. maí 1991 til 18. janúar 1993. Samkvæmt því hefur stefndi Krist- ján greitt stefnanda á nefndu tímabili samtals 860.000 kr. Jafnframt kemur fram, að af þeirri fjárhæð hafi 644.969 kr. gengið til greiðslu á skuldabréfi því, sem hér um ræðir, en 215.031 kr. verið ráðstafað til greiðslu á van- skilavíxli Sólvalla hf. hjá stefnanda samkvæmt samkomulagi við stefnda Kristján. Af þessum málatilbúnaði stefnanda leiðir, að sú vörn stefndu, að ekki hafi verið gert samkomulag við stefnda Kristján um, að innborganir hans hafi átt að ganga til greiðslu vanskilavíxils Sólvalla hf. hjá stefnanda, kemst að í máli þessu. Af hálfu stefndu hefur verið lagt fram bréf stefnanda til þeirra, dagsett 28. september 1992, þar sem fram kemur sundurliðun á „vanskilaskuld“ við stefnanda. Er sú sundurliðun í samræmi við málsútlistun hans. Þar kemur fram, að á tímabilinu frá 19. apríl 1991 til 28. september 1992 hafi stefnanda verið greiddar 810.000 kr. Þar af hafi 208.626 kr. runnið til greiðslu á „„van- skilav. Sólvellir“ 29. janúar 1992. Af hálfu stefndu virðist engum mótmælum hafa verið hreyft við þessari sundurliðun stefnanda á greiðslum til hans fyrr en með greinargerð þeirra hér fyrir dómi 13. janúar sl. Jafnframt hafa stefndu lagt fram ljósrit af kvitt- unum frá stefnanda vegna innborgana stefnda Kristjáns. Kemur fram í ljós- riti kvittunar frá 28. janúar 1992, að „Kristján ÓOlafsson-Sólvellir“ hafi þann dag greitt 100.000 kr. inn á viðskiptareikning hjá stefnanda. Þá var inn- heimtubréf út af skuld þeirri, sem mál þetta er sprottið af, sent stefndu 6. júní sl., en í því er innborgun á skuldabréfið tilgreind 644.969 kr. Það, að stefndu virðast ekki hafa haft uppi nein mótmæli eða athuga- semdir við sundurliðun stefnanda á innborgunum stefnda Kristjáns til stefnanda, svo sem hér að ofan er rakið, fyrr en með greinargerð sinni hér fyrir dómi, rúmum 15 mánuðum eftir að þeir fengu sundurliðun á greiðslum stefnda Kristjáns til stefnanda, og að á kvittuninni fyrir innborgun stefnda frá 28. janúar 1992 er tilgreint, að „Kristján Ólafsson-Sólvellir“ hafi greitt 2119 stefnanda 100.000 kr., þykir vera til styrktar þeirri fullyrðingu stefnanda, að samkomulag hafi verið gert við stefnda Kristján um ráðstöfun hluta inn- borgana af hans hálfu til stefnanda inn á umræddan vanskilavíxil vegna Sól- valla hf. Með vísan til þessa er það því niðurstaða dómsins, að stefnanda hafi verið heimilt að ráðstafa innborgunum stefnda að hluta til greiðslu á nefndum vanskilavíxli Sólvalla hf., sem samkvæmt málatilbúnaði stefnanda og án andmæla stefndu var greiddur upp 22. maí 1992. Samkvæmt framansögðu verða kröfur stefnanda teknar til greina að öllu leyti og stefndu dæmdir óskipt til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfi- lega ákveðinn 90.000 kr. Helgi 1. Jónsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Kristján Ólafsson og Hilmar Viktorsson, greiði stefnanda, Bræðrunum Ormsson hf., 701.918,60 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af þeirri fjárhæð frá 19. apríl 1991 til 27. maí 1991, af 618.540,60 kr. frá þeim degi til 26. júní 1991, af 570.416,60 kr. frá þeim degi til 3. október 1991, af 536.656,60 kr. frá þeim degi til 27. nóvember 1991, af 492.988,60 kr. frá þeim degi til 30. desember 1991, af 427.567,60 kr. frá þeim degi til 22. maí 1992, af 378.823,60 kr. frá þeim degi til 11. ágúst 1992, af 339.328,60 kr. frá þeim degi til 28. september 1992, af 267.524,60 kr. frá þeim degi til 18. janúar 1993 og af 232.639 kr. frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádregnum inn- borgunum, samtals að fjárhæð 644.969 kr., og 90.000 kr. í málskostn- að. 2120 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 340/1993. — Olgeir Engilbertsson Holta- og Landsveitarhreppur og Ásahreppur (Jakob Möller hdl.) (Árni Grétar Finnsson hrl.) gegn Einari Brynjólfssyni (Reynir Karlsson hdl.) (Jónatan Sveinsson hrl.) Landamerki. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 19. ágúst 1993. Þeir krefjast þess, að hinum áfrýjaða dómi verði hrundið og breytt þannig, að allar kröfur þeirra fyrir héraðsdómi verði teknar til greina, en þær eru: „Að staðfest verði með dómi, að landamerki á milli jarðanna Nefsholts 1 og Nefsholts IH annars vegar og jarðar- innar Götu hins vegar, öllum í Holta- og Landsveitarhreppi, Rang- árvallasýslu, séu þessi: Aðallega: Lína frá punkti merktum EE á uppdrætti á héraðs- dómsskjali nr. 12, dregin eftir miðju útrennsli skurðar á mörkum jarðanna, sem fellur í Steinslæk, í punkt merktan E neðst í skurðin- um og þaðan til norðurs eftir óbrotnu línunni á uppdrættinum á dómskjali nr. 12 í punkt merktan F á uppdrættinum, það er bein lína dregin eftir eldri skurðinum, sem grafinn var í byrjun aldarinnar, uns hún mætir landamerkjalínunni, sem liggur frá Grásteini niður í Hvítahvamm, samanber samnefnda punkta og blálitaða línu á glæru og loftmynd frá 1954 á héraðsdómsskjali nr. 13. Til vara: Lína frá punkti merktum EE á héraðsdómsskjali nr. 12, dregin eftir miðju útrennsli skurðar á mörkum jarðanna, sem fellur í Steinslæk, í punkt merktan E neðst í skurðinum og þaðan til norð- urs eftir brotnu línunni á dómskjali nr. 12 í punkt merktan F á upp- drættinum, það er lína, dregin eftir skurðinum, sem grafinn var 2121 1955, upp að sýsluveginum, þar sem hann liggur nú yfir skurðinn, og þaðan beint í framhaldi af þeim skurði, uns hún mætir landamerkja- línunni, sem liggur frá Grásteini niður í Hvítahvamm, samanber samnefnda punkta og rauðlitaða línu á glæru og loftmynd frá 1989 á héraðsdómsskjali nr. 13.“ Áfrýjendur krefjast sýknu af öllum kröf- um stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti bæði í aðalkröfu og varakröfu. Stefndi krefst staðfestingar á niðurstöðu héraðsdóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Dómendur Hæstaréttar gengu á vettvang 7. september sl. í fylgd lögmanna og forsvarsmanna aðila. I. Í landamerkjalýsingu fyrir Nefsholt. Holtahreppi. Rangárvalla- sýslu, 14. maí 1884, segir meðal annars: „Að austan: úr Grásteini beint suður í stein í Hvítahvammi, þaðan beint suður í Móhól við gilið“. Í landamerkjalýsingu fyrir Marteinstungutorfu, sem gildir fyrir Götu, 25. maí 1889, segir meðal annars: „Að vestan: Ræður bein stefna úr Merkjahól upp í Grafhól við Steinslæk, þá ræður Steins- lækur upp í Miðhól við Steinslækjarbotn, þaðan ræður bein stefna í Stein í Hvítahvammi og þaðan bein stefna í áðurnefndan Grástein.“ Ekki er lengur ágreiningur með aðilum um viðmiðunarpunktinn í Hvítahvammi. Nægilega er fram komið, að kennileitin „Móhóll“ og „Miðhóll“, sem nefnd eru í landamerkjabréfunum, séu einn og sami hóllinn, en ágreiningur er um það, hvar hóllinn sé og hvar draga skuli viðmiðunarpunkt í hann. Fram er komið, að á þessu svæði voru þrír móhólar. Ágreiningslaust er, að minnsti hóllinn, sem var norðan við eystri hólinn af hinum tveimur, var jafnaður út vegna framkvæmda. Svo virðist sem áfrýjendur telji, að markalínan hafi verið í hólinn, sem horfinn er, en stefndu telja miðhólinn vera þann hól, sem miðað er við í landamerkjabréfunum, enda hafi hann verið nefndur Miðhóll af ábúendum Götu. Verður að telja það rökrétt og eðlilegt miðað við aðstæður, að átt hafi verið við miðhólinn sem viðmiðunarpunkt frekar en minnsta hólinn. Eðlilegt er að miða við hæsta punkt hólsins, þar sem annað er ekki tekið fram í landa- merkjabréfunum, og fer það saman við niðurstöðu héraðsdóms. 68 Hæstaréttardómar Hl 2122 Áfrýjendur halda því fram, að skurður sá, sem grafinn var skömmu eftir síðustu aldamót á milli Nefsholts og Marteinstungu, hafi verið landamerkjaskurður, en stefndi telur, að hann hafi ein- göngu verið ætlaður til framræslu. Máli sínu til stuðnings benda áfrýjendur á örnefnalýsingu fyrir Götu, þar sem mörk að Nefsholti eru sögð „með skurði, sem liggur norðan við Móhól og rennur í Steinslæk“, Heimildarmaður að lýsingunni var Gunnar Einarsson, sem bjó í Marteinstungu frá 1910 til 1953. Sonur Gunnars, Dagbjart- ur, sem fæddur var í Marteinstungu 1913 og átti þar heima fram að sextugsaldri, bar fyrir dómi, að skurðurinn hefði ekki verið landa- merkjaskurður milli jarðanna. Verður að telja, að staðfestur fram- burður Dagbjarts gangi framar lýsingu, sem höfð er eftir föður hans. Ekki er fyllilega vitað, hver stóð að grefti skurðarins rétt eftir aldamótin. Árið 1955 var á vegum Sigurðar Ólafssonar, Þáverandi ábúanda í Götu, vélgrafinn skurður frá enda skurðarins, sem fyrir var. Bar Sigurður fyrir dómi, að tilgangur skurðgraftarins hefði ein- ungis verið að veita vatni frá landinu, en hann ekki verið hugsaður sem landamerkjaskurður. Því er ómótmælt, að Sigurður hafi einn greitt fyrir skurðgröftinn, og er það vísbending um, að hér sé ekki um landamerkjaskurð að ræða. Samkvæmt framansögðu er staðfest sú niðurstaða héraðsdóms, að áfrýjendur hafi ekki sannað, að skurðurinn hafi verið grafinn á mörkum milli jarðanna eða breytt þeim andstætt gildandi landa- merkjabréfum. II. Áfrýjendur halda því fram, að þeir hafi öðlast eignarrétt að þrætulandinu fyrir hefð. Fallist er á það með héraðsdómi, að áfrýj- endur hafi ekki sýnt nægilega fram á nytjar þrætulandsins í and- stöðu við gildandi landamerkjabréf, þannig að skilyrðum hefðar sé fullnægt. Il. Samkvæmt framansögðu er niðurstaða málsins sú, að landamerki jarðanna Götu og Nefsholts í Holta- og Landsveitarhreppi, Rangár- vallasýslu, skuli vera bein lína úr steini í Hvítahvammi í hæsta punkt Miðhóls (Móhóls). 2123 Rétt er, að áfrýjendur greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem í dómsorði segir. Dómsorð: Landamerki jarðanna Götu og Nefsholts í Holta- og Land- sveitarhreppi, Rangárvallasýslu, skulu vera bein lína úr steini í Hvítahvammi í hæsta punkt Miðhóls (Móhóls). Áfrýjendur, Olgeir Engilbertsson, Holta- og Landsveitar- hreppur og Ásahreppur, greiði óskipt stefnda, Einari Brynj- ólfssyni, 250.000.00 krónur í málskostnað samtals í héraði og fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Hrafns Bragasonar og Hjartar Torfasonar Í atkvæði meiri hluta dómenda er getið krafna aðila og þeirra ákvæða í landamerkjabréfum, sem hér skipta máli. Við erum sam- mála öðrum dómendum um viðmiðunarpunktinn í Hvítahvammi og um kennileitið „Móhól“ eða „Miðhól“. Hins vegar getum við ekki fallist á skoðun meiri hlutans um, að eðlilegt sé að miða við hæsta punkt hólsins. Þvert á móti teljum við það öndvert staðháttum og almennum búskaparháttum, að hóllinn sé ekki allur í landi sömu jarðar. Teljum við, að orðalag landamerkjabréfanna verði fyllilega samræmt því að draga merkjalínuna utan í hólinn og að eðlilegt sé miðað við staðhætti að láta Steinslækjargilið ráða austur fyrir hólinn og síðan skurð þann, sem nú liggur á mótum jarðanna og grafinn var af ábúendum þeirra, neðri hlutinn af ábúendum Nefsholts og efri hlutinn af ábúanda Götu. Skiptir hér ekki máli, eins og á stend- ur, hver kostaði hvorn hluta. Hegðan ábúendanna, allt þar til tekið var að leita eftir jarðhita á þrætusvæðinu, styður þessa niðurstöðu. Þá er hún í samræmi við örnefnalýsingu Gunnars Einarssonar, sem bjó í Marteinstungu frá 1910 til 1953, en sú lýsing var gefin óháð deilu þessari. Niðurstaða okkar er því sú, að merkin skuli í stórum dráttum fylgja varakröfu áfrýjenda. Þykir ekki ástæða til að færa hana út á landakort, þar sem afstaða meiri hluta réttarins er önnur. 2124 Rétt þykir okkur, að málskostnaður falli niður í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 24. júní 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 25. maí sl. og þingfest fyrir aukadómþingi Rangárvallasýslu 19. desember 1990, er höfðað af Einari Brynjólfssyni, kt. 181237-2889, eiganda og ábúanda jarðarinnar Götu í Holtahreppi, gegn Olgeiri Engilbertssyni, kt. 110736-2319, eiganda og ábúanda jarðarinnar Nefsholts 1, Holtahreppi, og Holtahreppi, kt. 630169-5779, fyrir sína hönd og Holtahreppi. Ásahreppi, kt. 430169-0339, og Landmannahreppi, kt. 110169-4549, vegna Laugalandsskóla í Holtum, kt. 520175-0169, eigendum jarðarinnar Nefsholts I, öllum í Rangárvallasýslu. Stefnukröfur. Í upphafi málflutnings féll stefnandi frá aðalkröfu sinni í málinu, og eru endanlegar stefnukröfur þær, að staðfest verði með dómi, að landamerki jarðanna séu bein lína úr steini í Hvítahvammi (punkti merktum C á upp- drætti) í Miðhól (punkt merktan D á fyrrgreindum uppdrætti). Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefndu og að málskostnaðarkrafa beri dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags í samræmi við 10. gr. vaxta- laga nr. 25/1987. Krafa er gerð um, að dráttarvextir leggist við höfuðstól málskostnaðarkröfu á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn tólf mánuðum eftir upphafsdag vaxta. Í greinargerð sinni gera stefndu kröfur sem hér segir: Að staðfest verði með dómi, að landamerki á milli jarðanna Nefsholts 1 og Nefsholts HH annars vegar og jarðarinnar Götu hins vegar, öllum í Holta- hreppi, Rangárvallasýslu, séu þessi: Aðallega: Lína frá punkti merktum EE á uppdrætti á dómskjali nr. 12, dregin eftir miðju útrennsli skurðar á mörkum jarðanna, sem fellur í Steins- læk, í punkt merktan E neðst í skurðinum og þaðan til norðurs eftir óbrotnu línunni á uppdrættinum á dómskjali nr. 12 í punkt merktan F á uppdrættinum, það er bein lína dregin eftir eldri skurðinum, sem grafinn var í byrjun aldarinnar, uns hún mætir landamerkjalínunni, sem liggur frá Grásteini niður í Hvítahvamm, samanber samnefnda punkta og blálitaða línu á glæru og loftmynd frá 1954 í dómskjali nr. 13. Til vara: Lína frá punkti merktum EE á dómskjali nr. 12, dregin eftir miðju útrennsli skurðar á mörkum jarðanna, sem fellur í Steinslæk, í punkt merktan E neðst í skurðinum og þaðan til norðurs eftir brotnu línunni á dómskjali nr. 12 í punkt merktan F á uppdrættinum, það er lína, dregin eftir skurðinum, sem grafinn var 1955, upp að sýsluveginum, þar sem hann liggur 2125 nú yfir skurðinn, og þaðan beint í framhaldi af þeim skurði, uns hún mætir landamerkjalínunni, sem liggur frá Grásteini niður í Hvítahvamm, saman- ber samnefnda punkta og rauðlitaða línu á glæru og loftmynd frá 1989 á dómskjali nr. 13. Krafist er sýknu af öllum kröfum stefnanda. Þá er krafist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnanda bæði í aðal- kröfu og varakröfu auk virðisaukaskatts á málskostnað og að málskostn- aðarkrafan beri dráttarvexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags skv. 10. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 og að dráttarvextir leggist við höfuðstól á tólf mánaða fresti skv. ákvæðum vaxtalaga. Málavextir. Með afsali, dagsettu 15. desember 1964, eignaðist stefnandi jörðina Götu í Holtahreppi, Rangárvallasýslu. Ekki virðist hafa verið ágreiningur um mörk jarðarinnar við Nefsholt fyrr en um 1980 samkvæmt því, er eiginkona stefnanda bar í þinghaldi. Þá var að sögn farið að ganga eftir því af hálfu stefnanda, að fylgt yrði landamerkjabréfi frá 25. maí 1889, en þar eru um- rædd merki skilgreind svo: „þá ræður „Steinslækur“ upp í Miðhól við Steinslækjarbotn, þaðan ræður bein stefna í Stein í Hvítahvammi.“. Í bréfi, dagsettu 15. desember 1985, til sveitarstjórnar Holtahrepps var getið um þennan ágreining, og með bréfi, dagsettu 22. maí 1989, var sýslu- manni Rangárvallasýslu skrifað bréf, þar sem óskað var eftir því, að landa- merki Götu og Nefsholts yrðu ákvörðuð. Hinn 20. nóvember 1989 var aukadómþing Rangárvallasýslu háð í dómsal sýslumannsins í Rangárvalla- sýslu. Þar var ágreiningur þessi tekinn fyrir, en sættir tókust ekki í málinu. Milli jarðanna á hinu umdeilda svæði er skurður. Málsaðila greinir á um, hvort skurður þessi sé merkjaskurður milli jarðanna eða framræsluskurður. Um hann er það vitað í máli þessu að sögn vitnisins Dagbjarts Gunnars- sonar, sem fæddur er árið 1913, að hann hafi upphaflega verið grafinn um aldamótin af Guðna Vigfússyni, er þá var ábúandi á eystri bænum í Nefs- holti. Vitnið Eyfríður Guðjónsdóttir, sem fædd er að Nefsholti árið 1908, hefur borið, að engi jarðanna hafi legið þarna saman og skurðurinn skilið þau að. Jafnframt bar hún, „að þarna hafi verið skurður á landamerkjum svo lengi sem hún muni“. Vitnið Páll Guðjónsson, sem fæddur er árið 1910 að Nefsholti, segir í framburði sínum, að skurður hafi verið milli jarðanna. Það hafi verið landamerkjaskurður, og hafi mörk jarðanna verið lína úr steini í „Hvítahvammi“ í skurðendann og síðan eftir skurðinum niður í „Gilbotna“. Stefndi Olgeir Engilbertsson bar, er hann kom fyrir dóm, að hann hefði búið í Nefsholti frá árinu 1959. Hann hafi alla tíð litið svo á, að skurðurinn skipti löndum milli Nefsholts og Götu. Aldrei hafi verið á ann- 2126 að minnst. Skurðurinn hafi verið grafinn upp 1955 af ábúanda Götu og virðist hafa verið grafinn á sama stað og gamli skurðurinn. Sigrún Ingólfsdóttir, eiginkona stefnanda, segir, að það hafi ekki verið fyrr en á síðari árum, sem farið hafi verið að tala um skurðinn sem landa- merkjaskurð. Áður hafi landamerki verið virt samkvæmt bréfinu frá 1889, að því er hún best viti. Hún telur, að skurðurinn hafi aðallega verið grafinn til þess að veita vatni af svæðinu, en þarna hafi verið mjög votlent. Við endur- gröft skurðarins hafi verið grafið þar, sem best lá við, til þess að ná þeim ár- angri að veita vatni af landinu. Vitnið Dagbjartur Gunnarsson hefur borið, að tilgangur skurðgraftarins hafi verið að veita vatni af landinu. Skurðurinn hafi verið hlykkjóttur og ekki hugsaður sem landamerkjaskurður. Vitnið Sigurður Ólafsson, sem fæddur er í Götu árið 1917, bjó þar til 44 ára aldurs. Sigurður var ábúandi í Götu á 6. áratugnum og stóð fyrir því, að efri hluti skurðarins var grafinn árið 1955. Hann bar, að tilgangur skurðgraftarins hefði verið að veita vatni frá landinu, en hann ekki verið hugsaður sem landamerkjaskurður. Skurðurinn hafi verið grafinn frá enda þess skurðar, er fyrir var, og í beina stefnu á stein í „Hvítahvammi“. Hann vissi ekki, hver hefði grafið upp neðri hluta skurðarins né hvenær það var gert. Ágreiningur er uppi um örnefnin „Móhóll“ og „Miðhóll“, sem greind eru sem viðmiðunarpunktar í landamerkjabréfunum. Í landamerkjabréfi fyrir Nefsholt er talað um „Móhól“. Í landamerkjabréfi fyrir Götu er hins vegar talað um „Miðhól“. Á umræddu svæði voru þrír hólar. en nöfn þeirra virð- ast hafa verið nokkur á reiki. Tvö vitni, er hafa verið heimilisföst að Nefs- holti nokkurn tíma, tala um, að hólarnir niðri við gilið hafi verið kallaðir Móhólar. Annað þeirra, Páll Guðjónsson, kallaði hólana eystri og vestri Móhóla, og jafnframt sagði hann, að þriðja hólinn hefði mátt kalla „Litla- Móhól“. Hann kannaðist hins vegar ekki við nafngiftina „Miðhóll“. Eigin- kona stefnanda, Sigrún Ingólfsdóttir, segir í framburði sínum, að nöfn hól- anna og staðsetning hafi verið þannig, að vestast hafi verið „Stóri-Móhóll“, austan hans „Miðhóll“ og norðan við hann hafi verið „Litli-Móhóll“. Ber þessari lýsingu saman við lýsingu vitnisins Sigurðar Ólafssonar, sem var ábúandi í Götu um skeið. Málsástæður. Stefnandi reisir málarekstur sinn á því, að landamerki jarðanna hafi verið ákveðin með lýsingu í landamerkjabók Rangárvallasýslu frá 25. maí 1889, er þinglýst var á manntalsþingi 17. maí 1890. Það sé lýst landamerkjum Marteinstungutorfunnar, en Gata hafi upphaflega verið hjáleiga frá Mar- teinstungu, og gildi því þessi landamerki fyrir Götu. Þessum landamerkjum 2124 hafi ekki verið breytt, en vegna legu skurðar í námunda við landamerkin sé nauðsynlegt að fá merkin staðfest með dómi. Því er eindregið mótmælt, að umræddur skurður sé landamerkjaskurður eða hafi verið hugsaður sem slíkur. Skurðurinn hafi verið grafinn, þar sem landið var lægst, og tilgangur með skurðgreftinum hafi verið að ræsa fram landið, sem þarna hafi verið mjögt votlent. Þarna hafi landamerki verið mörkuð af beinni línu milli tveggja þekktra punkta og því óþarft að grafa landamerkjaskurð. Stefnandi byggir á því, að umræddur hóll, sem í landamerkjabréti Nefs- holts er nefndur „Móhóll“, en í landamerkjabréfi Marteinstungutorfunnar (Götu) nefndur „Miðhóll“, sé einn og sami hóllinn, sem einnig hafi verið nefndur „Eystri-Móhóll“. Þarna sé um að ræða eystri hólinn af þeim tveim- ur, er eftir standa. Stefnandi leggur til grundvallar, að ekki sé annar efnismunur á landa- merkjabréfi Marteinstungutorfunnar og landamerkjabréfs fyrir Nefsholt frá 14. maí 1884 en að í landamerkjabréfi Marteinstungutorfunnar er talað um „Miðhól“, en í landamerkjabréfi Nefsholts er talað um „Móhól“. Telur stefndi, að þarna sé um sama hól að ræða, en ágreiningur er uppi um það, hvor af hólunum hafi verið viðmiðunarhóllinn í sambandi við landamerkin. Telur stefndi, að þar sé um að ræða hól þann, er sléttaður var út vegna lóðaframkvæmda við héraðsskólann að Laugalandi. Þá telur stefndi, að líta beri til örnefnalýsingar fyrir Götu, en þar sé merkjum Götu lýst svo: „Mörk að Nefsholti eru með skurði, sem liggur norðan við Móhól og rennur í Steinslæk. Þar er Guðnafoss.“ Skurður sá, sem þar sé getið, hafi upphaflega verið grafinn upp úr aldamótum og þá væntanlega til þess að fullnægja 2. gr. landamerkjalaganna frá 1882, er kvað á um skyldu að setja glögg merki milli jarða. þar sem mörk væru ekki skýr frá náttúrunnar hendi. Skurður þessi sé því augljóslega merkjaskurður og hafi verið það frá upphafi. Stefnandi hefur mótmælt sérstaklega áreiðanleika umgetinnar örnefna- skrár og bent á, að í henni séu margar missagnir og vitleysur. Þá hefur stefnandi uppi þá málsástæðu, að verði ekki viðurkennt, að fyrr- greindur skurður sé merkjaskurður, hafi stefnandi unnið eignarhefð á þrætulandinu vestan skurðarins skv. Í. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Frá því að skurðurinn var grafinn í upphafi aldarinnar, hafi eigendur og ábúendur Nefsholts haft allan umráðarétt og öll afnot af landinu vestan skurðarins. Þá hafi skurðurinn hindrað, að búpeningur gæti gengið á milli. Stefnandi hefur mótmælt því, að stefndu hafi getað eignast rétt yfir þrætulandinu fyrir hefð. Þeir hafi hvorki nytjað það né nýtt til neinna hluta. Þá hafi þeir ekki gefið eigendum Götu eða Marteinstungu ástæðu til að 2128 ætla, að stefndu hefðu eignarrétt yfir landinu. Skilyrði 1. mgr. 2. pr. laga nr. 46/1905 séu því eigi fyrir hendi. Álit dómsins. Leggja verður til grundvallar. að landamerki jarðanna Götu og Nefsholts hafi verið í samræmi við landamerkjalýsingar þær, er gerðar voru eftir setn- ingu laga nr. 5/1882, 14. maí 1884 fyrir Nefsholt og 25. maí 1889 fyrir Mar- teinstungutorfuna. Kennileitin „Móhóll“ og „Miðhóll“. sem nefnd eru í fyrrnefndum landa- merkjabréfum, eru augljóslega sama kennileitið, en ljóst er, að sami hóllinn hefur verið nefndur þessum tveimur nöfnum, en nafngiftin bundin við það, frá hvorum bænum þeir komu, sem um það báru. Þeir, sem hafa búið að Götu, kalla hólinn „Miðhól“, en þeir, sem búið hafa að Nefsholti, nefna hólinn „Móhól“. Umræddur hóll var miðhóllinn af þremur hólum, sem þarna voru, en þriðja hólnum, sem var norðan við eystri hólinn af þeim, sem eftir standa, hefur verið rutt brott og landamerkjalínan því samkvæmt þeim tveimur landamerkjalýsingum, er hér hefur verið fjallað um, í sam- ræmi við dómkröfur stefnanda. Kemur þá til álita skurður sá. sem grafinn hefur verið í grennd við markalínuna. Stefnandi heldur því fram, að eini tilgangurinn með skurð- greftinum hafi verið að ræsa fram landið, sem þarna hafi verið mjög vot- lent. Skurðurinn hafi verið grafinn þar, sem land var lægst, til þess að ná sem bestum árangri við framræsluna. Skurðurinn hafi ekki verið merkja- skurður, eins og stefndu hafa haldið fram. Það hafi verið óþarft að grafa slíkan merkjaskurð, þar sem landamerki hafi þarna verið mjög skýr. bein lína milli tveggja þekktra punkta. Ekkert liggur nú fyrir um tilgang þess. er gróf skurðinn í upphafi, en ljóst er, að við uppgröft á skurðinum var að mestu farið eftir eldri skurði. Verður að telja, að stefndu hafi ekki tekist að sýna fram á, að samkomulag hafi verið um að breyta mörkum milli jarð- anna með því að grafa landamerkjaskurð utan merkjalínu samkvæmt gild- andi landamerkjabréfum jarðanna. Kemur þá til álita sú málsástæða stefndu, að þeir hafi öðlast eignarrétt að þrætulandinu með hefð samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Styðja þeir þá kröfu sína þeim rökum, að frá því að umræddur skurður hafi verið graf- inn í upphafi aldarinnar, hafi ábúendur Götu ekki haft nein afnot af þrætu- landinu. Stefnandi hefur mótmælt því, að stefndu hafi getað eignast rétt yfir þrætulandinu fyrir hefð. Þeir hafi hvorki nytjað það né nýtt til neinna hluta. Þá hafi þeir ekki gefið eigendum Götu eða Marteinstungu ástæðu til að 2129 ætla, að stefndu hefðu eignarrétt yfir landinu. Skilyrði 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905 séu því eigi fyrir hendi. Ekki liggur fyrir í málinu útreikningur á flatarmáli hins umdeilda svæðis, en ljóst er, að það er ekki mjög stórt. Þrætulandið ber það ekki með sér, að það hafi verið nytjað. Það er þýft og í því mikil sína. Hins vegar er borhola á svæðinu, sem gefur heitt vatn, er notað er af hitaveitu staðarins. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 46/1905 er 20 ára óslitið eignarhald á fasteign skilyrði þess, að eignarréttur skapist að henni. Ekki verður litið svo á, að landeigandi, sem grefur framræsluskurð í land sitt á þann hátt, er hann ætlar, að gagnist best til þess að ræsa fram landið, sé með því að afsala sér umráðarétti yfir þessari eign sinni, enda þótt skurð- gröfturinn verði til þess, að honum nýtist trauðla einhver hluti landsins. Ekki skiptir hér máli, að eitt vitni hefur borið, að það muni hafa verið bóndinn að Nefsholti, sem gróf skurðinn upphaflega. Ekkert liggur nú ann- að fyrir en tilgangurinn með skurðgreftinum hafi verið að þurrka landið, en vitni í málinu eru á einu máli um það, að landið hafi verið mjög votlent. Sú staðreynd, að skurðurinn var í upphafi handgrafinn, þar sem land er lægst, og grafinn þangað, sem styst er til þess að veita vatninu frá, styður þá full- yrðingu. Sú staðreynd, að skurðurinn hefur komið í veg fyrir, að þrætulandið nýtt- ist eigendum Götu til beitar, getur ekki ein sér skapað eigendum Nefsholts eignarrétt með hefð. Verður að telja, að stefndu, eigendur Nefsholts, hafi ekki getað sýnt fram á það í máli þessu, að þeir hafi haft slík afnot af landinu, að til eignarhalds geti talist, og að þeir geti þannig talið til eignarréttar yfir þrætulandinu fyrir hefðarsakir. Með vísan til þess, er hér hefur verið rakið, verða stefnukröfur teknar til greina og staðfest, að landamerki jarðanna Götu og Nefsholts á umræddu svæði skuli vera bein lína úr steini í „Hvítahvammi“ í „Miðhól“ (einnig nefndur „Móhóll“). Í samræmi við þessa niðurstöðu þykir rétt, að stefndu greiði stefnanda málskostnað, sem ákveðst 180.000 kr. Dóm þennan kvað upp Kristján Torfason dómstjóri. Dómsorð: Landamerki jarðanna Götu og Nefsholts skulu vera bein lína úr steini í „Hvítahvammi“ í „Miðhól“ (einnig nefndur „Móhóll“). Stefndu greiði stefnanda 180.000 kr. í málskostnað innan fimmtán daga frá lögbirtingu dóms þessa. 2130 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 26/1993. Sigurður Þorleifsson (Elvar Örn Unnsteinsson hdl.) (Bjarni Ásgeirsson hrl.) gegn Kvistási sf. (Reynir Karlsson hdl.) (Jónatan Sveinsson hrl.) og gagnsök Ráðgjöf. Ábyrgð. Tilboð. Verksamningur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Aðaláfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. jan- úar 1993. Hann krefst sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann lækkunar bótakrafna og niðurfellingar málskostnaðar. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 11. febrúar 1993. Hann krefst þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 4.677.191 krónu auk dráttarvaxta samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 19. mars 1992 til greiðsludags, en til vara 2.682.300 krón- ur auk vaxta samkvæmt "7. gr. vaxtalaga frá 20. febrúar 1988 til 19. mars 1992, en með dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst hann þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða 3.814.536 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt 111. kafla vaxtalaga frá 19. mars 1992 til greiðsludags, en til vara 2.187.430 krónur auk vaxta samkvæmt 7. gr. vaxtalaga frá 20. febrúar 1988 til 19. mars 1992, en með dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Gagnáfrýjandi krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti bæði í aðalkröfu og varakröfu. Til þrautavara krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. 1. Eins og lýst er í héraðsdómi, stofnaðist samningur milli málsaðila, þegar gagnáfrýjandi leitaði aðstoðar aðaláfrýjanda við tilboðsgerð í 2131 byggingu og hönnun iðnaðarhúss fyrir Trefjar hf. í Hafnarfirði. Samningur aðila var munnlegur, og er ágreiningur um það, hvaða verk aðaláfrýjanda var ætlað. Gagnáfrýjandi hefur ekki sannað, að aðaláfrýjandi hafi tekið að sér annað og meira en hann heldur fram. Il. Útreikningar aðaláfrýjanda á einstökum kostnaðarliðum eru í góðu samræmi við áætlun hinna dómkvöddu matsmanna, svo að að- eins munar 1,26%, en í kostnaðaráætlunina vantar lið, sem mats- menn nefna „frágangur og annar kostnaður“. Kostnaðaráætlun aðaláfrýjanda, sem lögð var fyrir gagnfrýjanda, bar með sér, að niðurstöðutalan væri 5.500.000 krónur. Aðilar eru sammála um, að sú fjárhæð hafi verið hækkuð um 300.000 krónur. Gagnáfrýjandi hefur frá upphafi haldið því fram, að hann hafi lagt fyrir aðaláfrýj- anda að bæta 1.000.000 króna við kostnaðaráætlunina, og hafi hann hugsað það sem hagnað af verkinu. Tilboð gagnáfrýjanda 19. febrú- ar 1988 nam 6.800.000 krónum, og var það hæsta boð í verkið. Því tilboði var tekið af hálfu Trefja hf. Var gerður verksamningur milli gagnáfrýjanda og Trefja hf. í apríl 1988 á grundvelli teikninga aðal- áfrýjanda, sem samþykktar voru á fundi byggingarnefndar Hafnar- fjarðar 7. apríl 1988. Í verksamningnum höfðu kostnaðartölur ein- stakra liða breyst frá útreikningi aðaláfrýjanda, og inn í hann hafði verið bætt lið um hitalagnir, 600.000 krónum, sem ekki var gert ráð fyrir í tilboðinu, en niðurstöðutalan var hin sama, 6.800.000 krónur. Eftir að verksamningur var gerður, fóru Trefjar hf. fram á breyt- ingu, sem fól í sér rúmmálsaukningu á húsi og stækkun á hurð, og tók gagnáfrýjandi það að sér án frekari greiðslu, en matsmenn meta þann verkauka á 730.470 krónur. Er fallist á það með héraðsdómi, að Ósannað sé, að gagnáfrýjandi hafi leitað ráða aðaláfrýjanda og fengið hjá honum rangar leiðbeiningar um þetta. Aðaláfrýjandi breytti teikningunum í samræmi við þessar breytingar, og voru þær samþykktar á fundi byggingarnefndar 29. júlí 1988. Þá er einnig í ljós leitt, að 10. janúar 1989 fór fram úttekt á verki gagnáfrýjanda fyrir Trefjar hf. Því er ómótmælt, að aðaláfrýjandi hafi verið fulltrúi gagnáfrýjanda við úttektina. Þar varð að sam- komulagi, að Trefjar hf. tækju að sér hitalögnina, sem metin var á 600.000 krónur í verksamningi aðila, og var sá verkþáttur metinn á 2132 500.000 krónur í úttektargerðinni, án þess að gagnáfrýjandi mót- mælti því. ll. Það var ekki fyrr en við aðalmeðferð máls þessa í héraði, að í ljós kom við aðilaskýrslur, að í tilboðsútreikningi aðaláfrýjanda er sam- lagningarskekkja með niðurstöðutölunni 5.500.000 krónur (sem var leiðrétt í 5.800.000 krónur) í stað 6.500.000 króna. Gagnáfrýjandi heldur því fram, að þessi ranga niðurstöðutala hafi verið notuð við tilboðsgerðina, og væri þannig rauntjón hans 1.000.000 króna hærra en stefnukröfur bæru með sér. Aðaláfrýjandi mótmælir því, að þessi málsástæða komist að, en telur engu að síður, að þessi ranga sam- lagning hafi enga þýðingu fyrir mál þetta, þar sem skekkjan hafi verið leiðrétt, áður en tilboðið var gert. Aðaláfrýjanda urðu á mistök við samlagningu í tilboðsútreikn- ingnum. Þegar verksamningurinn er borinn saman við tilboðið, er ljóst, að kostnaðartölur einstakra liða hafa komið til endurskoðunar við gerð verksamningsins og þeim breytt. Niðurstöðutala samnings- ins, 6.800.000 krónur, er rétt samtala einstakra greiðsluliða hans. Þykir gagnáfrýjandi ekki geta borið fyrir sig samlagningarskekkju í fyrri útreikningi aðaláfrýjanda og hefur ekki sýnt fram á, að hún hafi skipt máli við gerð verksamningsins. Þegar þetta er virt, verður ekki talið, að kostnaðaráætlun aðaláfrýjanda hafi verið byggð á röngum forsendum, sem aðaláfrýjandi eigi að bera ábyrgð á, en út- reikningar hans á einstökum liðum voru í samræmi við niðurstöður matsmanna. Ber að sýkna hann af öllum kröfum gagnáfrýjanda. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sigurður Þorleifsson, skal vera sýkn af öllum kröfum gagnáfrýjanda, Kvistáss sf. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. 2133 Sératkvæði Garðars Gíslasonar Ég er ósamþykkur niðurstöðu meiri hluta í HI. kafla. Ljóst er af málavöxtum öllum, að við gerð tilboðsins og verk- samningsins hafi af hálfu hvorugs málsaðila verið gætt þeirrar vand- virkni, sem verk þessi kröfðust. Aðaláfrýjandi mótmælti aldrei þeirri staðhæfingu gagnáfrýjanda, að hinn síðarnefndi hafi hækkað tilboðsútreikninginn um 1.000.000 króna og tilboðið hafi því orðið 6.800.000 krónur, fyrr en í ljós kom við aðalmeðferð málsins, að aðaláfrýjandi hafði gert samlagningar- skekkju í upphaflegum útreikningi sínum, sem nam þessari sömu fjárhæð. Gagnáfrýjanda bar því ekki að sanna þessa staðhæfingu sína, og lá sönnunarbyrði á aðaláfrýjanda um, að gagnáfrýjandi hefði ekki lagt þessa hækkun til. Þetta hefur aðaláfrýjandi ekki sannað. Fallast ber á með héraðsdómi, sem skipaður var sérfróðum með- dómendum, að samlagningarskekkja aðaláfrýjanda á upphaflegum kostnaðartölum, sem ekkert bendir til, að hafi á nokkurn hátt verið leiðrétt, hafi úrslitaþýðingu í máli þessu, þar sem tilboðsfjárhæð gagnstefnanda og verksamningurinn hafi af þessum sökum byggst á röngum forsendum. Með vísan til röksemda héraðsdóms ber að fall- ast á, að ráðstöfun gagnáfrýjanda á vatns- og hitalögnum hafi verið sennileg afleiðing af hinum ranga útreikningi aðaláfrýjanda og að tjón gagnáfrýjanda af þessu hafi orðið 500.000 krónur, sem aðal- áfrýjandi beri bótaábyrgð á. Ber að fallast á niðurstöður hins áfrýj- aða dóms um aðra efnisþætti málsins með vísan til forsendna hans. Ber því að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda 500.000 krónur í skaðabætur, en krafa hans um verðbætur al þeirri fjárhæð verður ekki tekin til greina. Ber að dæma gagnáfrýjanda fjárhæð þessa ásamt vöxtum þeim, er hann krefst fyrir Hæstarétti, frá 20. febrúar 1988 til greiðsludags svo og málskostnað úr hendi aðaláfrýj- anda fyrir Hæstarétti, 100.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 18. nóvember 1992. I. Mál þetta, sem dómtekið var 3. nóvember 1992, hefur Kvistás sf., kt. 420387-2109, Marargrund 2, Garðakaupstað, höfðað fyrir bæjarþingi Hafn- 2134 arfjarðar 18. febrúar 1992 á hendur Sigurði Þorleifssyni, kt. 241148-3009, Hraunbrún 17, Hafnarfirði, persónulega og f. h. óskráðs einkafirma hans, Tækniþjónustu Sigurðar Þorleifssonar, Strandgötu 11, Hafnarfirði. Stefnandi krefst þess aðallega, „að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 4.871.369 kr. auk dráttarvaxta |...|. Þá er þess enn fremur krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað |...}, til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 3.999.394 kr. auk dráttarvaxta skv. HI. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 1. nr. 67/1989, af þeirri fjárhæð að liðnum 30 dögum frá þingfestingardegi málsins til greiðsludags auk heimildar til upp- færslu á áföllnum dráttarvöxtum á höfuðstól skuldarinnar á tólf mánaða fresti, sbr. 12. gr. vaxtalaga. Þá er þess enn fremur krafist, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað samkvæmt gjaldskrá LMFÍ að viðbættum dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga af dæmdum málskostn- aði að liðnum fimmtán dögum frá dómsuppsögu til greiðsludags“. At hálfu stefnda er þess krafist aðallega. „að stefndi verði alsýknaður af öllum kröfum stefnanda og stefnda dæmdur málskostnaður |...J. Til vara er þess krafist, að kröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. Sérstaklega er mótmælt í stefnukröfum, að kostnaður vegna matsgerðar er tekinn sem hluti af stefnukröfu, heldur, ef þessi kostnaður á rétt á sér, ber að taka tillit til hans við ákvörðun málskostnaðar, sbr. 175. gr., $. tl., laga nr. 83/1936. Þá er mótmælt aðferð stefnanda að reikna upp ætlað tjón miðað við byggingarvísitölu, þar sem slíkan uppreikning skorti heimild í lögum“. I. Stefnandi, Kvistás sf., er byggingaverktaki. Framkvæmdastjóri félagsins og stjórnarformaður er Vilhjálmur Olafsson byggingameistari. Stefndi, Sigurður Þorleifsson, er sjálfstætt starfandi tæknifræðingur, og nefnir hann starfstofu sína Tækniþjónustu Sigurðar Þorleifssonar. Stefnandi leitaði til stefnda um aðstoð við að gera tilboð í hönnun og byggingu iðnaðarhúss að Stapahrauni 8 í Hafnarfirði samkvæmt alútboði. Útboðsgögn voru gróf lýsing á húsinu og frumuppdrættir með fáeinum helstu mælitölum. Héldu aðilar nokkra fundi og ræddu ýmis atriði varðandi tilboðið, svo sem magntölur og einingaverð, og báru saman þekkt gögn úr öðrum tilboðum, en stefndi hafði áður gert tilboð í ýmis verk fyrir stefn- anda. Vinnugögn (útreikningar) stefnda hafa ekki verið lögð fram í málinu nema eitt handskrifað blað, sem síðar verður lýst, en á það hefur stefndi skráð niðurstöðutölur áætlunar sinnar um nokkra verkþætti. Á grundvelli útreikninga sinna og að forsögn framkvæmdastjóra stefn- 2135 anda samdi stefndi síðan tilboð, sem framkvæmdastjórinn yfirfór, undirrit- aði og skilaði. Stefnandi fékk verkið. Fjárhæð verksamnings er tilboðsfjárhæðin, 6.800.000 kr. Í verksamningi er bætt við hitalögn, sem ekki var innifalin í út- boði eða tilboði, og í verksamningi er vísað til byggingarnefndarteikninga. sem stefndi gerði, eftir að tilboðinu var skilað, en þar er vikið nokkuð frá útboðsgögnum og tilboði. Nákvæmar orðað: Í verksamningi hafa orðið nokkrar breytingar á verkinu frá útboði og tilboði, en fjárhæðin er hin sama. Kostnaður stefnanda af verkinu reyndist hærri en fjárhæð verksamnings. Stefnandi fékk dómkvadda matsmenn til þess að meta hæfilegan kostnað af verkinu, og urðu niðurstöður þeirra sem hér segir, allt á verðlagi til- boðsdags í febrúar 1988. byggingarvísitala 107.4 stig: I. Verkið framkvæmt samkvæmt forsögn verkkaupa (útboðsgögnum) kr. 8.782.960 2. Framkvæmt samkvæmt byggingarnefndarteikningum, dags. 7. 4. 1988 — 8.547.360 3. Framkvæmt samkvæmt hönnun (teikningum, breyttum 28. 7. 1988) — 9.271.830 Hvað verið var að meta í þessum matsliðum, verður fjallað um síðar Í dómi þessum. Álitaefni er m. a., hvort og að hve miklu leyti matsliðir nr. Í og 2 séu sambærilegir við a) tilboð, b) verksamning. Stefnandi krefur aðallega um mismun á matsverði á verkinu, eins og það var framkvæmt samkvæmt endanlegri hönnun og samningsverði: 9.277.830 kr. — 6.800.000 kr. = 2.477.830 kr. að viðbættum 204.470 kr. vegna hitakeri- is, og verður þeim lið síðar lýst, samtals 2.682.300 kr. Þessa fjárhæð vill hann verðbæta til útgáfudags stefnu í febrúar 1992: 2.682.300 x< 187,3 :107,4 = 4.686.S11 kr. Við þessa fjárhæð bætir stefnandi útlögðum kostnaði vegna matsgerðar, 184.858 kr., og er þá komin aðalkrafa í stefnu, 4.871.369 kr. Varakrafan. 3.999.394 kr. er miðuð við matslið 1, 8.782.960 kr. — 6.800.000 kr. = 2.782.960 kr., en að öðru leyti eins útreiknuð. 11. Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að hann hafi ráðið stefnda til þess að vinna tiltekið verk, að reikna út og semja tilboð samkvæmt fyrir- liggjandi útboðsgögnum. Með matsgerð sé sannað, að tilboð það, sem stefndi reiknaði út og vann, hafi verið allt of lágt. Það hafi aldrei verið unnt að reisa húsið fyrir tilboðsfjárhæðina, sem varð óbreytt fjárhæð verksamn- ings. Sigurður sé sjálfstætt starfandi, ráðgefandi tæknifræðingur og auglýsi og selji sérfræðiþjónustu sem slíkur, þar á meðal við gerð tilboða sem 2136 þessa. Ábyrgð Sigurðar sé ríkari fyrir þá sök. að um alútboð sé að ræða og í samningi aðila hafi falist, að hann hannaði húsið (ynni teikningar), fengi stefnandi verkið. Samning nánari hönnunarforsendna hafi verið hluti af umsaminni vinnu Sigurðar við tilboðsgerðina. Í alútboði séu teikningar af- leiðingar verksamnings, en ekki öfugt. Stefnda, Sigurði, hafi orðið á stórfelld fagleg mistök. Á þeim beri hann fulla ábyrgð. Bótaskylda sé fyrir hendi. Tjónsfjárhæð sé sönnuð með mats- gerð dómkvaddra manna, sem ekki hafi verið hnekkt. Því beri að dæma bætur. Stefndi, Sigurður, ber ekki á móti því, að hann hafi sem sérfræðingur tek- ið að sér að veita stefnanda aðstoð, en þó allt aðra og minni en stefnandi telur, að falist hafi í samningi málsaðila. Hann telur, að sú aðstoð, sem hann tókst á hendur að veita við tilboðsgerðina, hafi aðeins átt að vera og verið ráðgjöf. Hann hafi látið stefnanda í té útreikninga sína, kynnt honum þá og þær forsendur, sem þeir byggðust á. Stefnandi hafi síðan gert sitt eigið til- boð í verkið, algerlega á eigin ábyrgð. Bendir stefndi á, að Vilhjálmur, framkvæmdastjóri og aðaleigandi stefn- anda, Kvistáss sf., sé reyndur byggingameistari og verktaki. Hann hafi verið fyllilega í stakk búinn til þess að yfirfara útreikninga stefnda, sem byggst hafi á einingaverði og magntölum, bæta matskenndum liðum við og leggja sjálfstætt heildarmat á, hver væri hæfileg tilboðsfjárhæð. Hann beri einn ábyrgð á tilboðinu. Ennþá skýrara sé þó, að stefnandi beri einn ábyrgð á verksamningnum. Þar sé t. d. tekinn inn nýr liður, hitalagnir, án hækkunar frá tilboði. Er verksamningur var gerður, hafi verið um tveir mánuðir liðnir frá tilboði, og á þeim tveimur mánuðum hafi byggingarnefndarteikningar verið unnar og samþykktar 4. apríl 1988, en til þeirra er vísað í verksamningnum. Fram- kvæmdastjóri stefnanda hafi þannig haft góðan tíma, fullnægjandi gögn og næga fagþekkingu og reynslu til þess að gera sér grein fyrir því, hvað hann var að semja um, er hann undirritaði verksamning, í apríl 1988. IV. Í bréfum, dags. 15. febrúar 1990 og 3. maí 1992, sem lögð hafa verið fram í málinu, segir stefndi, Sigurður, m. a. svo um tilboðsgerðina: „Í febrúar 1988 kom Vilhjálmur Ólafsson til undirritaðs og bað hann að aðstoða sig við kostnaðarútreikning og e. t. v. teikningu að iðnaðarhúsnæði fyrir Trefjar hf., Stapahrauni 8, Hafnarfirði. Vilhjálmur Ólafsson hafði með- ferðis óskir Trefja hf. í formi „skissu“-teikninga. Gerð var grófhönnun vegna hússins og gert tilboð á grundvelli þeirra teikninga ásamt grunnein- 2137 ingaverði, sem hafði áður verið notað í minni háttar tilboðum, unnum af Vilhjálmi Ólafssyni. Eftir að útreikningi tilboðs var lokið, var hann ræddur milli undirritaðs og Vilhjálms. Ákveðið var, hvert heildarverð skyldi boðið, og það látið fara sem tilboð Vilhjálms Ólafssonar til Trefja. . .. Við vinnu tilboðsins og undirbúnings héldum við VÓ nokkra fundi og ræddum einingaverð í mismunandi verkhluta, eins og venja er við tilboðs- gerð. Síðan voru þau borin saman við þekkt gögn í áður g gerðum tilboðum fyrir VÓ, en undirritaður hafði gert nokkur tilboð fyrir VÓ í ýmis verk. Áð- ur en tilboðinu var skilað, fékk VÓ það til skoðunar og yfirferðar, áður en hann setti nafn sitt undir tilboðið ... Við grunntilboðsgerð og við tilboðsútreikninga er reiknað með húsi af þeirri gerð, er 1. samþykkta teikning gerir ráð fyrir, enda er teikningin í samræmi við fyrirspurnarteikninguna, sem gerð var, þegar sótt var um lóð- ina. Sjá meðf. fyrirspurnarteikningu, dags. febr. 1988. ... Eftir að tilboð höfðu verið opnuð og VÓ sá, að hann var með hæsta til- boðið, kom beiðni frá Trefjum um, að húsið yrði hækkað. Á þessum tíma var VÓ ekki tilbúinn að ræða breytingu á tilboði til Trefja, sennilega vegna þess, að hann vissi, að hann var með hæsta tilboðið. VÓ vissi um þessa breytingu og að hún yrði til kostnaðarauka, þar sem beiðnin um hana kom fram á sameiginlegum fundi SÞ, VÓ og Auðuns Óskarssonar (fram- kvæmdastjóra Trefja hf.). ... Eftir að tilboð höfðu verið opnuð og fyrir lá, hvaða viðbóta Trefjar ósk- uðu, var VÓ í lófa lagið að ganga frá tilboðinu. VÓ lagði hins vegar ríka áherslu á að fá verkið og var í því sambandi tilbúinn í alla vega tilfærslu, sbr. hækkun hússins, fjölgun dyra og stækkun hurða. Engar teikningar voru lagðar fram, án þess að VÓ hefði áður séð þær og samþykkt. ... Ég tel, að við vinnslu umrædds tilboðs hafi í öllu verið unnið skv. fagleg- um venjum og Vilhjálmur verið í fullri vissu um, undir hvað hann skrifaði, er hann lagði fram tilboð sitt, enda farið yfir tilboðið sameiginlega af Vil- hjálmi og undirrituðum.“ v. Í greinargerð stefnanda er málavöxtum og málsástæðum svo lýst: „Málavextir eru þeir, að 12. febrúar 1988 óskuðu Trefjar hf., Stapahrauni 7. Hafnarfirði, eftir tilboðum í byggingu iðnaðarhúss að Stapahrauni 8. Hafnarfirði, er hýsa skyldi starfsemi félagsins. Nokkrum aðilum voru send útboðsgögn, og var stefnandi þeirra á meðal. Útboð þetta var svokallað al- útboð, sem felur í sér, að verktaki sá, sem samið er við, sér um hönnun 2138 byggingarinnar eftir forskrift verkkaupans, eins og hún er sett fram í út- boðsgögnum. Stefnandi leitaði eftir þjónustu stefnda til þess að reikna út fyrir sig tilboð í verkið og sjá jafnframt um hönnun byggingarinnar sam- kvæmt útboðsgögnum. Þessa þjónustu tók stefndi að sér og hafði til grund- vallar þau útboðsgögn og þá forsögn, sem verkkaupinn, Trefjar hf., sendi væntanlegum bjóðendum. Gögn þessi eru dags. 12. febr. 1988, og eru það útboðsskilmálar ásamt forsögn og „skissum“ af væntanlegri byggingu, þar sem fram koma helstu málsetningar varðandi stærð hússins og hæð þess. Á grundvelli þessa reiknaði stefndi út tilboð fyrir stefnanda, byggt á framangreindum útboðsgögnum. Það varð því úr, að endanlegt tilboð, sem stefndi sá um að gera fyrir stefnanda., var 6.800.000 kr., miðað við þær for- sendur, eins og þeim er lýst í tilboðinu sjálfu, sem dags. er 19. febr. 1988, og var í tilboði þessu gert ráð fyrir hagnaði stefnanda, enda hafði stefndi sama dag og tilboðið var gert gefið stefnanda upplýsingar um útreiknaðan kostn- að, sem gerði ráð fyrir 5,5 milljón króna byggingarkostnaði. Það varð svo úr, að verkkaupi, Trefjar hf., gekk til samninga við stefn- anda á grundvelli þess tilboðs, sem lá fyrir og dagsett er 19. febrúar 1988. Undirritaður var verksamningur um verkið, og er hann dags. í apríl 1988. Samningsverð var 6.800.000 kr. og grundvallaðist á verðlagi miðað við vísi- tölu byggingarkostnaðar í febrúar 1988, sem jafnframt er verðlag tilboðs. Eins og áður hefur verið greint frá, var það verkefni stefnda vegna al- verktökunnar að hanna það mannvirki, sem hann hafði kostnaðarreiknað út við tilboðs- og samningsgerð. Hönnun mannvirkisins hóf stefndi, fljótt eftir að tilboði stefnanda hafði verið tekið og samningur komst á milli stefnanda og verkkaupa. Fyrstu teikningar eru samþykktar í byggingar- nefnd 7. apríl 1988. Eftir þessum teikningum hóf stefnandi undirbúning og byrjunarframkvæmdir við byggingu hússins. Hinn 15. júní 1988 óskaði verkkaupi eftir fundi með stefnda og stefnanda um ákveðin atriði við hönnun byggingarinnar. Þessi atriði voru: reykop í þaki, hæð hússins, hurð á austurgafli, gluggar á vesturhlið og knekti f. brúarkrana. Gerði verkkaupi þá kröfu um, að hönnun hússins yrði lagfærð til samræmis við fram komnar athugasemdir hans, enda væri það til sam- ræmis við útboðsgögn. Í framhaldi af þessum athugasemdum verkkaupans, sem fram komu á framangreindum fundi, voru síðan af hálfu stefnda lagðar fram í byggingarnefnd nýjar og breyttar teikningar, sem samþykktar voru í byggingarnefnd 28. júlí 1988. Eftir þessum teikningum var síðan farið við byggingu hússins. Hinn 10. janúar 1989 fór fram áfangaúttekt á verkframkvæmdum, og voru þar viðstaddir fulltrúi verkkaupa og stefndi f. h. stefnanda. Þar kom fram, 2139 að verkinu var að mestu lokið að frátalinni klæðningu hússins að utan og hitalögnum. Við úttekt þessa féllst stefndi á það við verkkaupa, að verk- þátturinn hitalagnir yrði felldur niður í samningi aðila og verkkaupi sæi um þann verkþátt. Stefndi mat við þetta tækifæri. að sú niðurfelling verkþáttar skyldi metin á 500.000 kr. á verðlagi samnings. Stefnandi varð þess áskynja, þegar leið að lokum framkvæmda við verkið og uppgjörstölur tóku að birtast. að heildarverkið stefndi í að verða mun dýrara en það endurgjald, sem stefnandi átti von á að fá greitt fyrir það frá verkkaupa á grundvelli tilboðsins, sem stefndi hafði reiknað og samningur- inn byggðist á. Þetta ásamt ýmsu öðru, svo sem drætti á fullnægjandi hönn- un, varð síðan til þess, að verkinu seinkaði miðað við samningsbundinn verktíma. Færðist verktíminn fram á vetur, og olli það stefnanda enn veru- legum örðugleikum. En mestir urðu þó erfiðleikar hans í þessu sambandi vegna þess gífurlega fjárhagstjóns, sem hann sigldi nú í með framkvæmdir við byggingu hússins. Þegar stefnanda varð ljóst, hver endanlegur kostnaður hans var við hönnun og byggingu hússins, leitaði hann eftir skýringum frá stefnda bæði munnlega og skriflega. Stefndi taldi sig ekki bera neina ábyrgð á tjóni stefnanda og vísaði öllum kröfum þess efnis á bug og fullyrti, að skýringa væri að leita í slökum rekstri og stjórnleysi stefnanda á verkinu. Stefnandi lét því dómkveðja matsmenn til þess að meta ýmis atriði við byggingar kostnað. Var matsmönnum m. a. falið að leggja mat á það, hver væri bygg- ingarkostnaður hússins miðað við forsendur útboðsgagna, og einnig, hver hann væri miðað við þá hönnun, sem fyrir liggur, að byggt var eftir. Skiluðu matsmenn matsgerð í málinu í september 1991, og var hún þá send lög- manni stefnda. Í niðurstöðu matsmanna kemur m. a. fram, að byggingar- kostnaður hússins að þeirra mati er rúmlega níu milljónir króna á verðlagi samnings, sem er um 32% hærra en tilboðið. Þessi niðurstaða matsmanna er mjög nærri þeim raunkostnaði, sem stefndi varð fyrir við bygginguna. Þar sem stefndi hefur hafnað öllum kröfum stefnanda um greiðslu skaða- bóta, er málsókn nauðsynleg.... Stefndi tók að sér fyrir stefnanda gegn gjaldi að sjá um hvort tveggja, að hanna húsið eftir forsögn verkkaupans og reikna út tilboð stefnanda í verk- ið, sem boðið var út sem alverk. Af þeim ástæðum hafi stefnda borið að sjá til þess með faglegum hætti sem tæknifræðingi, að útreiknuð tilboðsfjárhæð væri í fyrsta lagi reist á þeim forsendum, sem teknar voru fram í útboðs- gögnum, og Í öðru lagi, að tilboðsfjárhæðin væri miðuð við þá hönnun húss- ins, sem stefndi sá jafnframt algerlega um fyrir stefnanda. Stefnandi heldur því fram, að stefnda hafi orðið á stórfelld mistök við gerð þessa verks, sem 2140 hafi bakað stefnanda fjárhagslegt tjón. Tjón það, sem stefnandi varð fyrir af þessum ástæðum, kom fram í því, að fjárhæðir þær, sem hann fékk greiddar fyrir verkið frá verkkaupa á grundvelli tilboðs og verksamnings, hafi verið miklum mun lægri en sá kostnaður, sem hann hafi orðið fyrir við að ljúka verkinu og geta skilað því til verkkaupa samkvæmt samningi. Stefnanda hafi tekist að ljúka verkinu og skila því til verkkaupa, en framkvæmdin hafi kostað rúmlega níu milljónir króna, sem er ríflega 30% meira en stefnandi fékk greitt fyrir verkið skv. samningi. Stefnandi styður kröfur sínar því, að heildarkostnaður sinn við byggingu iðnaðarhússins að Stapahrauni 8 í Hafnarfirði hafi farið langt fram úr út- reikningum og tilboði því, sem stefndi tók að sér sem sérfræðingur að vinna fyrir stefnanda. Þá byggir stefnandi jafnframt á því, að stefndi hafi vegna al- útboðs tekið að sér ásamt tilboðsútreikningi að hanna umrætt iðnaðarhús fyrir stefnanda og að sú hönnun stefnda hafi ekki verið í samræmi við þann fjárhagslega ramma, sem stefndi hafi sjálfur markað með útreikningi til- boðsins. Stefnandi heldur því fram, að stefnda hafi borið að sjá til þess, að for- sendur tilboðs þess, sem hann reiknaði út fyrir stefnanda, byggðust á þeirri hönnun hússins, sem hann tók jafnframt að sér. Þetta telur stefnandi, að stefndi hafi ekki gert. og hafi tilboðið, sem hann sá um útreikning á, verið vanreiknað, og ekki hafi heldur af stefnda hálfu verið að því gætt að hafa hönnun hússins innan þeirra marka, sem hann hafi sett sér með útreikningi tilboðs. Stefnandi telur, að með gáleysislegum, óvönduðum og ófaglegum vinnu- brögðum við það verk, sem stefndi hafi tekið að sér að vinna fyrir stefn- anda, hafi stefnandi orðið fyrir fjárhagslegu tjóni, sem stefndi beri ótvíræða skaðabótaábyrgð á gagnvart stefnanda. Stefndi sé því bótaskyldur gagnvart stefnanda á grundvelli sakarreglunnar (culpa) vegna þess tjóns, sem stefndi hafi valdið stefnanda með athöfnum sínum eða athafnaleysi.“ Í greinargerð stefnda segir m. a.: „Milli stefnanda og stefnda var ekki gerður sérstakur samningur um, í hverju vinna stefnda og skyldur hans fælust. Það, sem stefndi tók að sér, er, eins og greinir í |bréfi hans á| dskj. 32, að reikna út og aðstoða við útboðs- gerð miðað við þær forsendur, sem alútboð felur í sér. Kallaði stefndi stefn- anda til sín og kynnti honum útreikninga sína og forsendur þær, sem út- reikningarnir byggðust á. Gerði stefnandi síðan sitt eigið tilboð í verkið. Það varð hins vegar að samkomulagi að gera tilboð í verkið, sem var að því leyti frábrugðið „skissu“ í útboðsgögnum að hafa húsið 0,5 m lægra í heild- ina og breyta dyrum. 2141 Stefnandi taldi auðveldara og hagstæðara fyrir sig að byggja húsið á þennan hátt og breytingarnar ekki svo verulegar, að þær ættu að skipta sköpum í tilboðsgerðinni, enda var teikningin í samræmi við svonefnda fyrir- spurnarteikningu (fylgiskjal með dskj. 32). Fyrirspurnarteikning hafði fylgt umsókn um lóðina. Byggingarnefndarteikning frá apríl 1988 (dskj. 29) er að fullu í samræmi við fyrirspurnarteikningu Trefja hf. Eftir að tilboð höfðu verið opnuð, kom í ljós, að stefnandi var með hæsta tilboðið. Tilboðin, sem bárust í verkið, voru sbr. dskj. 34: Galar:stálgindarhús arse siss ni kr. 5.774.000 Límtré hf., límtréshús 0... — 5.976.000 Kvistás sf., steinhús Þ.......dd0..0..0e err eneste — 6.800.000 (Garðastál, frávikstilboð í stálgrindarhús ....................... — 4.918.000) Fljótlega vildu forsvarsmenn Trefja hf. fá breytingar á tilboði. sem fólust m. a. í 15% rúmmálsaukningu á húsi og stækkun dyra. Á þessum tíma gat stefnandi hæglega fallið frá tilboði sínu eða óskað breytinga á tilboðsverði. Hann lagði hins vegar mikið kapp á að fá verkið og samþykkti breytingarn- ar án breytinga á tilboðsverði. Stefndi sá síðan um hönnun hússins, og við nánari útfærslu kom í ljós, að veggir urðu að vera 20 em þykkir í stað 18 em. Samþykkti stefnandi þessa breytingu án athugasemda, enda er hér um óverulega breytingu að ræða. Stefndi er tæknifræðingur, sem stefnandi leitar til með ákveðna útreikn- inga og hönnun á alútboði. Þessu verki skilaði stefndi á hefðbundinn hátt. Stefnandi hafði oftar en einu sinni átt viðskipti við stefnda og þekkir þau. Stefndi lagði fyrir stefnanda útreikninga sína. Aðilar eru báðir sem fag- menn vel kunnugir þeim forsendum, sem verða að gilda, ef verk, eins og hér um ræðir, á að ganga upp. Stefnandi fékk öll gögn hjá stefnda og fór yfir þau með honum og samþykkti forsendurnar. Það er síðan eingöngu á hans ábyrgð, hvort hann gerir tilboð í verkið og þá hvort hann miðar við út- reikninga stefnda eða breytir þeim til hækkunar eða lækkunar. Útreikning- ar þeir, sem stefnandi óskar eftir, eru aldrei nema hjálpartæki stefnanda við tilboð yfirleitt. Hann getur síðan breytt tölum að vild eða notað það úr út- reikningum og tillögum þess, sem hann fær til að aðstoða sig. Það er hans að framkvæma verkið og sjá til þess, að það gangi upp. Óhugsandi er að gera stefnda ábyrgan fyrir öllum þeim framkvæmdum, sem stefnandi á eftir að gera á þessum tíma, nema hann sé sérstaklega ráðinn til þess með sér- stökum samningi, þar sem rækilega séu skilgreindir þættir hvers um sig. Um slíkt var ekki að ræða. Ef einhver skaðabótaábyrgð kynni að falla á stefnda í máli þessu, hlýtur hún að takmarkast af því, sem stefndi tók að sér að 2142 framkvæma, og því endurgjaldi, er hann fékk fyrir verkið, sem var með söluskatti og útlögðum kostnaði samtals 300.000 kr. Annað væri hlutlæg ábyrgð á verki stefnanda, og engu máli skipti fyrir stefnanda, hvernig hann stæði að verkinu, ef hann teldi sig geta sótt skaðabætur beint til þess, sem sá um útreikninga og hönnun. Þessi ábyrgð, sem stefnandi vill leggja á stefnda, er út í hött. Abyrgðin, sem stefnandi vill leggja á stefnda, er jafn- rakalaus og ef stefndi ætti á sama hátt að fá hlutdeild í hagnaði verksins, ef til kæmi.“ VI. Sem fyrr greinir. fékk stefnandi matsmenn dómkvadda. Í niðurlagi mats- gerðar þeirra Ríkharðs Kristjánssonar verkfræðings og Freys Jóhannesson- ar tæknifræðings, sem þeir skiluðu í október 1991 og er á verðlagi febrúar 1988 (byggingarvísitala 107,4), segir svo: ; „Í töflunni hér á eftir er reynt að draga saman matið á þann veg, sem óskað er eftir í matsbeiðni, eins og matsmenn túlka hana. Tekið er mið af raunfrágangi hússins og byggingarkostnaður þess metinn skv. þremur mismunandi skilgreiningum. Hvergi eru til skilgreiningar verksins á mismunandi stigum þess, sem nægi til þess, að utanaðkomandi geti gert sér fullkomna mynd af því. Því er tekið mið af núverandi útfærslu, þar sem teikningar og lýsingar skortir. 1. Hér er miðað við þá skilgreiningu, sem matsmenn lesa úr forsögn verk- kaupa, eins og hún birtist í útboðsgögnum og þeim teikningum, sem þeim fylgja. 2. Hér er tekið mið af verksamningi og byggingarnefndarteikningum, sem samþykktar voru 7. 4. 1988. 3. Hér er miðað við endanlega hönnun, eins og hún birtist á teikningum Sigurðar Þorleifssonar frá júlí 1988. - Matsliðir: 1 2 3 Skv. bygg- Skv. hönnun Skv. forsögn ingarnefndar- SÞ, samþ. verkkaupa teikn. 7.4. 20 il A. Hönnun, undirbúningur, umsjón 509.050 509.050 509.050 B. Uppsteypa veggja 2.553.930 2.420.620 — 2814.880 C. Þak og þakvirki 1.994.480 2.035.480 2.035.480 D. Einangrun og klæðning 1.181.340 1.121.860 1.308.900 E. Hurðir og glerjun glugga 879.600 829.200 914.000 F. Hita- og vatnslagnir 205.350 295.350 295.350 G. Frágangur og annar kostnaður # 1.369.030 1.335.620 — 1.399.590 Samtals kr. 8.782.960 8.547.360 — 9.277.8305 2143 Eina gagnið, sem lagt hefur verið fram í málinu um undirbúningsvinnu stefnda fyrir tilboðið, er, svo sem áður er að vikið, handskrifað blað af stefnda, dagsett 19. 2. 1988. Yfirskriftin á blaðinu er: „Villi Óla - Trefjar. Heildartilboð.“ Niðurstöðutalan er 5.500.000 kr. Þar er um samlagningar- skekkju að ræða, því að samanlagt gera þær áætlunartölur um einstaka liði, sem á blaðinu eru, 6.500.000 krónur. Neðanmáls er skrifað: „13.750 pr./ m2.“ Verða nú áætlunartölur á nefndu blaði að viðbættri 300 þúsund króna leiðréttingu, sem ágreiningslaust er, að stefndi gerði, bornar saman við dálk 2 í töflu matsmanna hér að framan. Áætlun Aætlun stefnda matsmanna Mismunur A. Hönnun, undirbúningur, umsjón 625.000 509.050 — — 115.950 B. Uppsteypa veggja 2.304.000 2.420.620 116.620 C. Þak og þakvirki 1.560.000 2.035.480 475.480 D. Einangrun og klæðning 1.111.000 1.121.860 10.860 E. Hurðir og glerjun glugga 900.000 829.200 — 70.800 Leiðrétting 300.000 — 300.000 Samtals kr. 6.800.000 6.916.210 116.210 F. Hita- og vatnslagnir ekki tilgr. 295.530 205.530 G. Frágangur og annar kostnaður ekki tilgr. 1.335.620 — 1.335.620 Samtals kr. 6.800.000 8.547.360 — 1.747.360 Dálkur 2 í niðurstöðum matsmanna í matsgerð er notaður til samanburð- ar vegna þess, að þar er metinn byggingarkostnaður, ef byggt hefði verið í samræmi við verksamning, þ. e. eftir fyrstu byggingarnefndarteikningunum frá 7. 4. 1988. Sú hönnun var í samræmi við tilboð stefnanda, en stefndi var að reikna það tilboð út, þegar hann gerði framangreinda kostnaðaráætlun. Tilboðið og síðar verksamningur var ekki í samræmi við forsögn verkkaupa í útboði og ekki í samræmi við endanlega hönnun. Það er því einvörðungu dálkur 2 í matsgerð, sem er samanburðarhæfur við kostnaðaráætlun stefnda. Um hið handskrifaða blað. dags. 19. 2. 1988, með kostnaðaráætlun, sem áður er á minnst, ber stefnda, Sigurði, og framkvæmdastjóra stefnanda, Vil- hjálmi, saman um það, að Vilhjálmur hafi fengið þetta blað hjá Sigurði að morgni þess dags, daginn áður en tilboðinu var skilað. Sigurður hafi síðar um daginn hringt til Vilhjálms og leiðrétt til hækkunar einn liðinn, þeir gátu ekki greint hvaða lið, um 300.000 kr. Hefur réttri samtölu af einstök- um liðum í áætlunum stefnda þá borið saman við tilboðsfjárhæðina, 6.800.000 kr. 2144 Framkvæmdastjóri stefnanda hélt því fram við aðilayfirheyrslu, og lög- maður hans lagði á það áherslu við málflutning. að hin ranga samlagn- ingartala hefði verið notuð við tilboðsgerðina og rauntjón stefnanda því einni milljón meira en krafið er í máli þessu. Af hálfu stefnda var þessu mótmælt. Tilboðstalan 6.800.000 kr. komi heim og saman við, að samlagn- ingarskekkjan hafi verið leiðrétt og áðurnefndri 300 þúsund króna leið- réttingu bætt við. Það athugast, að í dómkröfum reiknar stefnandi ætlað tjón sitt út frá til- boðs- og verksamningsfjárhæðinni, 6.800.000 kr. Hin ranga samlagningar- tala er hvergi notuð við útreikning á ætlaðri tjónsfjárhæð. At hálfu stefnda hefur því verið haldið fram, að í hæsta máta sé ólíklegt, að samlagningarskekkja upp á eina milljón króna hafi ekki uppgötvast, áð- ur en tilboðið var sent inn. Aðilar séu sammála um, að stefndi hafi, eftir að framkvæmdastjóri stefnanda fékk blaðið með samlagningarskekkjunni, hringt til hans og komið með 300.000 króna leiðréttingu á einhverjum lið, þeir mundu ekki hverjum. Áætlunin hafi því verið áfram í vinnslu. Þegar þeir gengu síðan frá tilboðinu saman, hafi það ekki hljóðað upp á 5.800.000 kr. eins og hin ranga samlagningartala með þeirri 300 þúsund króna leið- réttingu, er áður greinir, heldur upp á 6.800.000 kr. Allar hugleiðingar framkvæmdastjóra stefnanda um, að hann hafi bætt við einni milljón króna sem hagnaðarkröfu (fyrir liðnum, sem matsmenn nefna frágangur og annar kostnaður), séu Ósannaðar. Honum hafi verið í mun að fá verkið og viljað bjóða undir kostnaðaráætlun sem nam þeim lið, þ. e. um 18,2%, sem sé ekki óalgengt frávik. Þar til verksamningur var undirritaður, hafi síðan liðið um tveir mánuðir og framkvæmdastjórinn því haft góðan tíma til umþóttunar. Í verksamn- ingnum sé m. a. að finna greiðsluáætlun, sem miðist við kostnað af einstök- um verkáföngum, og nýjum verkþætti (vatns- og hitalögnum) sé bætt inn. Það sé með öllu óhugsandi, að framkvæmdastjóri stefnanda hafi ekki verið með rétta samlagningartölu í höndum, er hann undirritaði verksamning. Þá telur stefndi fráleitt, að stefnandi hefði fengið verkið, ef hann hefði boðið í það einni milljón hærra, þ. e. 7.8 milljónir, þar sem verkkaupi var með þrjú önnur tilboð, á bilinu 4,9 í tæpar 6 milljónir. Það, að stefnandi bauð undir kostnaðaráætlun, sem nam liðnum „frágangur og annar kostn- aður“, nær 20%, og bætti síðan við án greiðslu 500 til 600 þúsund króna verkþætti, þegar verksamningur var gerður, sýni, að honum hafi verið mik- ið í mun að fá verkið. Stefnandi hafi einfaldlega boðið tæp 20% undir kostnaðaráætlun til þess að auka líkur á því, að tilboð hans kæmi til greina, og síðan, þegar hann sá, að hann var með hæsta tilboðið. bætt við nýjum verklið án greiðslu til þess að ná verkinu. 2145 VII. Álit dómsins. Milli málsaðila stofnaðist samningur, þegar stefnandi leitaði aðstoðar stefnda við tilboðsgerð í byggingu umrædds húss og hönnun þess. Stefndi ber faglega ábyrgð á störfum sínum í þágu stefnanda, þar á meðal, að kostnaðaráætlun hafi verið faglega og vel unnin og ráðgjöf við tilboðsgerð- ina ekki verið áfátt. Útreikningar stefnda á einstökum kostnaðarþáttum voru í lagi, réttri samtölu einstakra kostnaðarþátta ber saman við hina vönduðu áætlun matsmanna um margfeldi eininga og verðs, þar munar aðeins 116.210 krón- um, 1,26%. Í kostnaðaráætlunina vantaði óvissulið, sem matsmenn nefna „frágangur og annar kostnaður“, en oft er nefndur ýmsum öðrum nöfnum og innifelur stjórnun, fjármagnskostnað og ýmsa smáliði auk hagnaðarkröfu og vegur samkvæmt reynslu varla innan við 10%, en getur numið allt að 20%. Samkvæmt framburði framkvæmdastjóra stefnanda mat hann þennan lið á 1 milljón króna, þ. e. tæp 20%, og bætti þeirri fjárhæð við þá fjárhæð, sem stefndi hafði gefið honum upp sem samtölu einstakra kostnaðarþátta. Framkvæmdastjórinn kveðst síðan hafa gefið stefnda upp fjárhæðina 5,5 millj. kr. # 300 þús. # 1 millj. = 6.8 millj. kr. sem tilboðsfjárhæð. Þessa fjárhæð setti stefndi í tilboðið. en upplýst er, að það var stefndi, sem festi það á blað. Allt væri þetta í lagi, ef eigi hefði það komið til, að stefndi hafði lagt rangt saman einstaka kostnaðarliði. Summa þeirra átti að vera 6,5 millj., en stefndi fékk út 5,5 millj. Það atvik, að stefndi reiknaði fermetraverð, 13,750 kr. pr. mf, út frá hinni röngu samlagningu, sýnir, að hið fram lagða skjal með kostnaðaráætlun stefnda með hinni röngu samlagningartölu var notað sem grundvöllur frekari útreikninga. Stefndi hefur andmælt því, að hin ranga samlagning hafi nokkra þýðingu fyrir mál þetta. Hið fram lagða blað sé aðeins rissblað, og rétt samlagning hafi legið fyrir, þegar gengið var frá tilboðinu. Hið fram lagða skjal er eina gagnið, sem fyrir liggur í málinu um kostn- aðaráætlun stefnda. Við annað er ekki að styðjast. Stefndi hefur lýst því, að hann hafi ekki haldið til haga neinum vinnugögnum sínum um framan- greint efni. Hann hefur því ekki hnekkt þeirri fullyrðingu stefnanda, að hann hafi ekki leiðrétt samlagningarskekkjuna og að tilboðsfjárhæðin hafi byggst á hinni röngu niðurstöðutölu kostnaðaráætlunar hans. Hin ranga samlagning hefur úrslitaþýðingu í máli þessu, þar sem hún gaf stefnanda ranga hugmynd um hlutfall raunkostnaðar, óvissuþátta og hagn- 2146 aðar, svo að stefnandi taldi sig hafa einnar milljónar króna svigrúm umfram raunkostnað. Samkvæmt framansögðu verður við það að miða, að stefndi hafi gefið stefnanda upp kostnaðaráætlun einstakra verkliða, sem var einni milljón króna of lág vegna reikningsskekkju, og að tilboðsfjárhæð stefnanda í verk- ið hafi því verið reist á röngum forsendum. Þótt stefnandi hefði að líkind- um getað fallið frá tilboði sínu, í síðasta lagi við gerð verksamnings, varð sú raunin, að með tilboðinu var hrundið af stað atburðarás, er leiddi til þess, að stefnandi gerði verksamning, er fól í sér mjög verulega áhættu um tap. Þegar til gerðar verksamnings kom, tók stefnandi að sér vatns- og hita- lagnir, án þess að til hækkunar tilboðsfjárhæðar kæmi. Með hliðsjón at greiðsluáætlun í verksamningi og síðari samningi um að fella þennan verk- þátt út má ætla, að stefnandi hafi metið hann á 500 - 600 þúsund krónur. Þessi ráðstöfun gat verið eðlileg til þess að fá verkið, ef stefnandi taldi sig hafa upp á eina milljón króna að hlaupa sem óvissulið, en var ekki vænleg, eins og sakir stóðu. Verður að telja, að þessi ráðstöfun hafi verið sennileg afleiðing hins ranga útreiknings stefnda. Tjón stefnanda af þessari ráðstöf- un varð 500.000 kr., því að samningsfjárhæðin lækkaði um þá krónutölu, þegar þessi verk þáttur var síðar felldur út, raunar á grundvelli útreikninga stefnda. Matsmenn telja raunar, að þeir útreikningar stefnda hafi verið mjög rangir, einkum að hann hafi ofmetið verð hitablásara, greiðsla sam- kvæmt verksamningi hefði aðeins átt að lækka um 295.350 kr., þegar þessi verkliður var felldur út. Bótaskylda og tjónsfjárhæð liggur því fyrir, að því er varðar ofangreinda fjárhæð, 500.000 kr. Kostnaðaráætlun matsmanna fyrir húsið, eins og um var samið í verk- samningi, var að frádreginni hitalögn 8.547.360 kr. — 295.530 kr. = 8.251.830 kr. Verksamningsfjárhæð er $2,4% af kostnaðaráætlun matsmanna, ef hita- lagnir eru frá taldar. Slíkt frávik er ekki meira en það, að ekki verður full- yrt, að stefnandi hefði látið vera að gera verksamning, þótt hann hefði haft réttar kostnaðartölur í höndum. Það atvik, að hann tók vatns- og hitalagn- irnar inn í samninginn án greiðslu, sýnir, að honum var í mun að fá verkið. Enn fremur er á það að líta, að það var gáleysi af framkvæmdastjóra stefn- anda að yfirfara ekki útreikningana, leggja saman fimm tölur, fjárhæð fimm verkliða, svo að hann uppgötvaði skekkju upp á nær 20%, í síðasta lagi, áð- ur en hann undirritaði verksamning. Með nokkurri aðgæslu hefði fram- kvæmdastjórinn einnig átt að sjá, að óeðlilegt misræmi var milli greiðslu- áætlunar í verksamningi og kostnaðartalnanna frá stefnda um einstaka verkþætti. Því er ekki unnt að dæma stefnda til að greiða bætur, er nemi samlagningarskekkjunni. 2147 Eftir að verksamningur lá fyrir, tók stefnandi á sig aukaverk án greiðslu, hækkun hússins og stækkun dyra, sem matsmenn meta á 730.470 kr. (9.277.830 — 8.547.360 = 730.470). Hann virðist hafa staðið í þeirri trú, að sér væri það skylt, þar sem í útboðsgögnum var miðað við 6 metra vegg- hæð. Byggingarnefndarteikningar, sem voru hluti verksamnings, kváðu þó skýrt á um 5,5 metra vegghæð á ytri brún þaks og tæpa 5 m inni, og stefn- anda bar engin skylda til að hækka húsið í 6 m án greiðslu. Ekkert er fram komið um, að stefndi hafi leiðbeint stefnanda og ráðið honum að hafna þessari kröfu. Bótaábyrgð verður þó eigi felld á stefnda þegar af þeirri ástæðu, að stefnanda skortir sönnun um, að hann hafi leitað ráða stefnda og fengið hjá honum rangar leiðbeiningar. Enn fremur verður að hafa í huga, að umrætt álitaefni var lögfræðilegt fremur en tæknilegt og því varla á verksviði stefnda að leiðbeina stefnanda óbeðinn og ráðleggja honum að synja kröfu um stækkun hússins um 15% að rúmmáli án greiðslu. Stefnanda hefði verið rétt að leita ráða lögfræðings um svo fjárhagslega mikilvægt at- riði. Samkvæmt þessu verða kröfur stefnanda teknar til greina með 500.000 kr. og verðbótum og vöxtum, eins og stefnandi krefst, sem gerir þá 500.000 kr. x 187,3 :107,4 = 871.970 kr.. með dráttarvöxtum samkvæmt vaxtalögum frá 19. 3. 1992 til greiðsludags. Málskostnaður ákveðst 300.000 kr., þar af matskostnaður 184.858 kr., annar útlagður kostnaður 5.142 kr. og málflutningsþóknun, sem ber virðis- aukaskatt, 110.000 kr. Dómsorð: Stefndi, Sigurður Þorleifsson, greiði stefnanda, Kvistási sf., 871.970 kr. með dráttarvöxtum samkvæmt Il. kafla vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. I. nr. 67/1989, frá 19. mars 1992 til greiðsludags, og má leggja áfallna vexti við höfuðstól á 12 mánaða fresti frá upphafsdegi vaxta, og 300.000 kr. í málskostnað. Þar af er málflutningsþóknun 110.000 kr., og ber hún 24,5% virðisaukaskatt. Málskostnaðarfjárhæð ber dráttar- vexti samkvæmt vaxtalögum frá 15. degi eftir dómsuppsögu, og má leggja áfallna vexti við höfuðstól á 12 mánaða fresti frá upphafsdegi vaxta. 2148 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 281/1993. — Tómas Óskarsson (Sigmundur Hannesson hrl.) gegn Sigurjóni Ólafssyni og Hlyni Tryggvasyni (Jón Magnússon hrl.) Verksamningur. Galli. Sönnun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunn- laugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 7. júlí 1993. Hann krefst þess, að stefndu verði sameiginlega gert að greiða sér 840.128 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt II. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 14. nóvember 1991 til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Í málinu krefur áfrýjandi stefndu um greiðslu vegna viðgerðar, sem hann framkvæmdi á eigin verki við svokallaða Bomanite-gólf- ílögn, en það hafði hann leyst af hendi sem undirverktaki stefndu við smíð íbúðarhúss á Blönduósi. Heldur áfrýjandi því fram, að leyndur galli hafi verið á yfirborði gólfplötu, sem gólfílögnin hafi verið sett á. Rekja megi þennan galla til þess, að stefndu hafi látið steypa gólfplötuna í rigningu, sem platan hafi ekki verið varin fyrir. Hafi af þessum sökum myndast svonefnd sementsefja á yfirborði plötunnar, en þetta hafi ekki verið sýnilegt, þegar áfrýjandi vann verk sitt. Hann telur sementsefjuna hafa valdið því, að gólfílögnin hafi losnað frá gólfplötunni. Stefndu mótmæla þessu og halda því fram, að annmarkinn á gólfílögninni stafi af mistökum áfrýjanda sjálfs. Í málinu liggur fyrir vottorð Veðurstofu Íslands, sem af verður ráðið, að talsvert hafi rignt á Blönduósi, þegar og eftir að umrædd sólfplata var steypt, svo sem áfrýjandi heldur fram. Að öðru leyti hefur áfrýjandi hins vegar ekki aflað matsgerðar eða annarra við- 2149 hlítandi sönnunargagna til stuðnings framangreindum staðhæfing- um sínum. Skortir því sönnun fyrir, að annmarkar á gólfílögninni verði raktir til atvika, sem stefndu bera ábyrgð á, en af því verður áfrýjandi að bera hallann. Samkvæmt þessu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Dæma verður áfrýjanda til að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, svo sem Í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Tómas Óskarsson, greiði stefndu, Sigurjóni Ól- afssyni og Hlyni Tryggvasyni, til samans 130.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Norðurlands vestra 24. maí 1993. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 26. apríl 1993. er höfðað fyrir dómþingi Húnavatnssýslu með stefnu, birtri 2. og 6. apríl 1992, af Tómasi Óskarssyni, kt. 120159-3139, Norðurtúni 23, Siglu- firði, gegn Sigurjóni Ólafssyni, kt. 290548-2179, Melabraut 13. Blönduósi, og Hlyni Tryggvasyni, kt. 231045-3099, Brekkubyggð 17, Blönduósi. Málið fluttist til Héraðsdóms Norðurlands vestra með lögum um aðskiln- að dómsvalds og umboðsvalds í héraði. I. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndu verði dæmdir in solidum til að greiða stefnanda 840.128 kr. ásamt dráttarvöxtum frá 14. nóv- ember 1991 til greiðsludags skv. 11. kafla laga nr. 25/1987, sbr. 5. gr. laga nr. 67/1989, auk málskostnaðar að skaðlausu og að málskostnaður beri dráttar- vexti frá og með 15. degi eftir dómsuppsögu til greiðsludags. Endanlegar dómkröfur stefndu eru þær aðallega, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu. Til vara krefjast stefndu þess, að stefnukröfur verði stórlega lækkaðar að mati dómsins og málskostnaður felldur niður. I. Málavextir eru þeir, að 10. maí 1991 gerði stefnandi í nafni Hellusteyp- unnar, sem er einkafirma stefnanda, stefndu tilboð um að leggja Bomanite- sólfílögn á kaupleiguíbúðir fyrir aldraða á Blönduósi. Stefndu, sem voru aðalverktakar að byggingu kaupleiguíbúða fyrir aldraða að Svínvetninga- 2150 braut 3-17, Blönduósi, tóku tilboði stefnanda. Stefnandi var því undirverk- taki að verkinu. Sumarið 1991 framkvæmir stefnandi verk það, sem hann átti að vinna. Á fundi í byggingarnefnd, sem haldinn var 26. ágúst 1991, var m. a. fjallað um úttekt á gólfefni í gangi. Í fundargerð kemur fram, að 23. ágúst hafi ver- ið gerð úttekt á gólfefni í gangi á milli íbúðanna. Við úttektina hafi komið í ljós. að mikill hluti gólfefnisins hafi verið laus og að af hálfu byggingar- nefndar og Húsnæðisstofnunar sé gerð krafa um, að gólfið verði brotið upp og lagt að nýju á þeim hlutum, sem þessir gallar hafi komið fram á. Í framhaldi af þessu, 30. ágúst 1991, rituðu stefndu stefnanda bréf og kröfðust þess, að hann endurynni verkið. Þá er þess og m. a. krafist, að vinna við verkið hefjist strax og að allur beinn og óbeinn kostnaður, sem endurvinnan hafi í för með sér, verði borinn af stefnanda. Með bréfi, dagsettu 2. september 1991, svaraði stefnandi bréfi stefndu og áskildi sér allan rétt til að taka afstöðu til krafna stefndu um endurvinnu á verkinu. Stefnandi kveðst í bréfi sínu tilbúinn að endurvinna verkið, komi í ljós, að gallar á verkinu væru sér eða starfsmönnum sínum að kenna. Jafn- framt áskildi hann sér rétt til að krefja stefnendur um greiðslu fyrir endur- vinnuna, kæmi það í ljós, að gallar á verkinu væru ekki sér að kenna. Hinn 12. september 1991 fór fram úttekt á gólfinu, en þá var búið að brjóta upp allan lausan múr af gólfinu, fjarlægja múrbrotin og hreinsa undirlagssteypu, svo að hún leit út eins og ætla mátti, að hún hafi litið út fyrir ílögn. Steypubrotin, sem hreinsuð voru burt, voru misþykk. Við athug- un á steypubrotunum kom í ljós, að sumum þeirra fylgdi töluvert af sem- entsefjufilmu, en annars staðar sat límið eftir við undirlagið. Við úttektina skiptust aðilar á skoðunum um það, hver orsök þess væri, að sólfílögn losn- aði, en eftirlitsmaður taldi það ekki í sínum verkahring að færa það til bók- ar. Samkomulag varð með aðilum um að hefja viðgerð á gólfinu strax. Stefnandi hóf þá þegar viðgerð og hefur endurunnið verkið og skilað því af sér gallalausu. Hl. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að hann hafi gert stefndu tilboð um að vinna ákveðið verk. Hann hafi staðið óaðfinnanlega að framkvæmd verks- ins og undirbúningi þess. Hann telur einnig, að gólfflöturinn, sem hann lagði Bomanite-gólfílögnina á, hafi haft leyndan galla, sem hafi m. a. valdið því, að gólfílögnin losnaði frá steypta undirlaginu. Við úttekt á gólfinu hafi sannast, svo að ekki verði um villst, að gallarnir verði ekki á neinn hátt raktir til vanrækslu af sinni hálfu. Þessi leyndi galli hafi ekki verið stefn- anda að kenna, og sér hafi ekki mátt vera ljóst, að galli þessi var fyrir 2151 hendi, þegar ílögnin fór fram. Stefnandi heldur því einnig fram, að hann hafi endurunnið verkið með fyrirvara um, að hann ætti kröfu á stefndu vegna þessa verks, kæmi í ljós, að gallar á verkinu yrðu ekki raktir til handvamm- ar sinnar. Loks vísar stefnandi til þeirrar málsástæðu, að hann eigi, með hliðsjón af því, sem fram er komið. lögvarðar kröfur á hendur stefndu til greiðslu á öllum kostnaði, sem hann varð fyrir vegna endurvinnu á verkinu. Lagarök stefnanda eru meginreglur íslensks kröfu- og samningaréttar svo og reglur skaðabótaréttar, eftir því sem þær geta átt við. Stefndu styðja sýknukröfu sína því, að þeir hafi samið við stefnanda um að leggja Bomanite-gólflögn á hluta gólfsins að Svínvetningabraut 3-17, Blönduósi. Fyrir þetta verk hafi þeir greitt stefnanda að fullu. Verkið hafi hins vegar verið verulega gallað, og beri stefnandi einn ábyrgð á þeim göll- um, og því beri honum að lagfæra gallana á eigin kostnað. Stefnandi hafi verið ráðinn til verksins vegna sérþekkingar sinnar á efni því, sem nota átti í gólflögnina. Stefndu bera einnig fyrir sig sem málsástæðu, að stefnandi eða starfsmenn hans hafi aldrei gert neinar athugasemdir við aðstæður á verkstað eða það efni. sem stefndu útveguðu til verksins. Því sé ljóst, að stefnanda sé einum um að kenna, hvernig fór með fyrri lögnina, og verði hann einn að bera skaða af því. Varakröfu sýna byggja stefndu á því, að reikningar þeir, sem stefnandi hefur útbúið og eru grundvöllur stefnukröfu, séu mjög ófullkomnir að allri gerð og fullnægi ekki skilyrðum laga um, hvernig reikningar af þessu tagi eigi að vera útbúnir; því standist þeir ekki sem slíkir. Í annan stað séu þeir allt of háir. Því til stuðnings benda stefndu á þá fjárhæð, sem greidd var fyr- ir allt verkið. og þá fjárhæð, sem stefnandi krefst fyrir endurvinnuna. Um lagarök vísa stefndu sérstaklega til laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup og til meg- inreglna skaðabóta- og kröfuréttar. Þá vísa þeir einnig til laga og reglna um byggingarefni, iðju og iðnað svo og íslenskra staðla, sem kveða á um verk sem þessi. Málskostnaðarkrafan styðst við 129. gr. og 130. gr. laga nr. 91/1991. IV. Í máli þessu er deilt um, hver skuli bera kostnað af endurvinnu á Bom- anite-gólfílögn, sem lögð var á hluta gólfsins í kaupleiguíbúðum fyrir aldr- aða að Svínvetningabraut 3-17, Blönduósi. Aðilar hafa lýst yfir því fyrir dóminum, að ekki sé ágreiningur um greiðslu vegna tilboðsverksins sjálfs. Af gögnum málsins og framburði vitna, sem komið hafa fyrir dóminn, er ljóst, að endurvinna varð gólfílögnina að verulegum hluta og að ekki var 2152 unnt að bæta úr gallanum með öðrum hætti. Deila aðila snýst því um það, hver beri ábyrgðina á því, að los varð á Bomanite-gólflögninni. Stefnandi hefur haldið því fram og styður mál sitt aðallega því, að gólfplata sú. sem Bomanite-gólfílögnin var lögð á, hafi haft leyndan galla. Galli þessi hafi verið með þeim hætti, að sementsefjufilma hafi verið á gólfplötunni og við þornun Bomanite-lagnarinnar hafi sementsefjan losnað frá gólfplötunni, og þess vegna hafi losið orðið. Vitnið Guðbjartur Á. Ólafsson, byggingarfulltrúi og eftirlitsmaður með verkinu, gaf skýrslu fyrir dóminum. Hann kvaðst hafa gert skjal það, sem þingmerkt er nr. 7. Fyrir dóminum bar hann. að ekki væri hægt að fullyrða, hvers vegna umrætt los varð. Vitnið Oddur Karl Gunnlaugur Hjaltason deildartæknifræðingur bar fyr- ir dóminum, að hann hefði skoðað tvö steypubrot úr gólfílögninni. Hann kvað ekki neitt verða um það fullyrt, hvers vegna losið varð, án þess að skoða verksummerki á verkstað. Vitnið Guðmundur Björnsson múrari full- yrðir, að ástæða gallans sé mikil sementsefja á efsta lagi gólfplötunnar. Önnur vitni hafa ekki treyst sér til að fullyrða, hvers vegna gólfílögnin losn- aði, en hafa bent á hugsanlegar orsakir, eins og of hraða þornun Bomanite- ílagnarinnar, lélegt yfirborð gólfplötunnar, Ónæga hreinsun hennar o. fl. Óumdeilt er, að rigning var, meðan gólfplatan var steypt. og liggur vott- orð veðurstofu fyrir um það, hversu mikil sú rigning var. Hins vegar er ekki vitað, hvernig hún dreifðist yfir dagana, og því ósannað. að hún hafi haft áhrif á gæði efsta lags gólfplötunnar. Þá eru vitni ekki sammála um, hvort mikil sementsefjumyndun sé sýnileg með berum augum á gólfplötum sem þessari. Dómurinn telur rétt, að stefnandi, sem á þessum tíma var með einka- umboð fyrir Bomanite á Norðurlandi vestra, verði sem fagmaður í meðferð efnisins að bera sönnunarbyrðina fyrir því, hvers vegna lögnin losnaði, hafi það los ekki verið honum eða starfsmönnum hans að kenna. Með því að stefnandi óskaði ekki eftir dómkvaðningu matsmanna, með- an þess var kostur, eða reyndi ekki á annan hátt að leiða í ljós með sannan- legum hætti, hvers vegna gólfílögnin losnaði, verður að telja ósannaða þá fullyrðingu hans, að leyndur galli hafi verið í gólfplötunni. Þá verður og að telja Ósannað, hvers vegna Bomanite-ílögnin losnaði. Verður því ekki hjá því komist með hliðsjón af því, sem að framan er rakið, að sýkna stefndu af kröfum stefnanda. Með hliðsjón af niðurstöðu málsins er rétt, að stefnandi greiði stefndu 150.000 kr. í málskostnað. Halldór Halldórsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. 2153 Dómsorð: Stefndu, Sigurjón Ólafsson og Hlynur Tryggvason, eru sýknaðir af kröfum stefnanda, Tómasar Óskarssonar. Stefnandi greiði stefndu 150.000 kr. í málskostnað. 69 Hæstaréttardómar HI 2154 Fimmtudaginn 28. september 1995. Nr. 338/1993. - Gunnar Svavarsson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Efnaco hf. (Friðgeir Haraldsson framkvæmdastjóri) Samningar. Skipsleiga. Veiðiheimildir. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Markús Sigur- björnsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. ágúst 1993. Hann krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnda og máls- kostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti, til vara, að sér verði einungis gert að greiða stefnda 117.515 krónur og málskostn- aður í héraði verði felldur niður, en stefnda gert að greiða máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Eftir uppsögu héraðsdóms fékk Efnaco hf. framseldar allar kröf- ur í máli þessu frá Faxi hf., og hefur það félag tekið við aðild máls- ins fyrir Hæstarétti. Aðilar eru sammála um, að áfrýjandi hafi verið leystur frá leigu- samningi þeirra í maí 1991. Ber að miða uppgjör þeirra í milli við þá forsendu. Því er ómótmælt, að úrskurður ráðuneytis um ólögmætan afla m/b Faxafells sé byggður á aflatölum, er stöfuðu frá áfrýjanda. og hefur hann engar líkur að því leitt, að stefndi hafi átt annars kost en hlíta niðurstöðu hans. Með þessum athugasemdum verður fallist á niðurstöðu hins áfrýjaða dóms með vísan til forsendna hans. Áfrýjandi greiði stefnda 40.000 krónur í málskostnað lyrir Hæsta- rétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður. Áfrýjandi, Gunnar Svavarsson, greiði stefnda, Efnaco htf., 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. 2133 Dómur Héraðsdóms Reykjaness 28. maí 1993. I. Mál þetta, sem dómtekið var 19. maí 1993, hefur Fax hf., kt. 710589-1279, Ægisgötu 44, Vogum, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 19. nóvem- ber 1992, á hendur Gunnari Svavarssyni, kt. 271138-3799, Bragavöllum 15, Keflavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða sér 584.624 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. II. kafla vaxtalaga frá þingfestingar- degi 25. nóvember 1992 af 467.109 kr. til greiðsludags og sömu dráttarvöxt- um af 117.515 kr. frá 19. maí 1993 til greiðsludags. Þá krefst stefnandi máls- kostnaðar |...|. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að mati dómsins, en tl vara, að stefnda verið einungis gert að greiða 117.515 kr. og málskostnaður falli niður. Il. Mál þetta snýst í fyrsta lagi um kvótaleigu og í öðru lagi um greiðslu- skyldu á viðurlögum vegna ólögmæts sjávarafla. Ekki er tölulegur ágrein- ingur um dómkröfu stefnanda, sem er þannig sundurliðuð: Þorskkvóti, 12.449 kg á 45 kr. kr. 560.205 Ufsakvóti, 2.155 kg á 24 kr. - 51.720 Kvótaleiga alls kr. 611.925 Upptaka á ólöglegum afla skv. úrsk. ráðuneytis kr. 188.750 Frádreginn hlutur stefnanda = (71.055) Ofgreitt við fyrra uppgjör - (144.816) Höfuðstóll dómkröfu kr. 584.624 IH. Fax hf., stefnandi í máli þessu, var eigandi og útgerðaraðili 9,9 rúmlesta báts, Faxafells IIL, GK-344. Stefndi, Gunnar Svavarsson, var eigandi og út- gerðarmaður annars smábáts, Sigurvins, GK-5l. Um áramótin 1990-1991 varð það úr, að stefnandi leigði stefnda bát sinn, Faxafell, ásamt veiðiheimildum frá áramótum til ágústloka. Við ákvörðun leigugjalds var við það miðað, að leigusali, stefnandi, fengi fjórðung af afla- verðmæti miðað við þann kvóta, er fylgdi Faxafellinu. Bátarnir Faxafell og Sigurvin höfðu svipaðar aflaheimildir. Stefndi, leigu- takinn Gunnar, hafði við gerð leigusamningsins 31. desember 1991 ákveðið 2156 að fytja aflaheimildir af sínum bál. Sigurvin fi á Fasafsll Ákva sunningsins un leigusjald hljóðar svo: Leigutski skal greiða sen endurgjald fyrir eigu á skipinu sein prósentu (ei) af tekjum samials 125% miðuð við fiskmarkaðsverð, eltir að sjóða: jól, þe. 16 afa vorið frú drogin,Skyl ska eigu ð halda bátmun il veiða at tímabilið Leigutaki leggur tl sinn kvóta, um 1 tonn Ákvæði þetta, um 12:5% aflaverðnvtis, en ekki 25%, skýrist af því, að aðilar miðuðu við samningsgorðina við það, að „tonn kæmi á móti tonni Raunin varð þó sú. að Faxafeli fylaðu heklur minni aflaheimildir, #78 á móti 5217%, sen Huttar voru frá Sigurvin Rei stefndi nú á Fel il vors, en þá veikst bann og varð að fara á sjúkrahús. Varð um það samkomulag méð uðilum 15. maí, að stofnandi veki þú þegar bi ásnum þót umsamið eigum vl slöku, Sendi benti stefnanda á mann, sem vildi taka bátinn á leigu og gera hann út á haukalóð, þ.e. tl lúðuveiða, sem voru utan kvóta, Tökust þeir samningar or leigði stefnandi Fuxafllið án kvóta þessum þriðja aðila Þegar stefndi afhenti Faxafell, voru óveiðdar veiðihcimildir þess sans kvæmi útreikningi stefnda 26 tonn af þorski og 43 tonn af ufsa Því er ekki haldið fram, að þá hafi verið rætt neitt um, hvernig þessum áflaheinildum kvi ráðstafað Nokkru síðar kom stefndi til sefnanda og fékk um það undirritun af huns hálfu á skriflega beiðni il sjávarútve Ss. að þessar afnheinr tdi, sem skráður voru á Fosafl,yðu al flr yfir á Sigurvin. pe ekki haldið fram, að þá hafi veið rætt neitt um. hvort eða þú hvaða reiða skyldi kona fyrir, en stefnukrafa er því stuði, að stefndi eigi að iða fyrir 4748% þessara aflaheimilda, þ., að óveiddar aflaheimildir eigi að skiptust Í sama hlutfalli og aðilar Jögðu fram aflaheimildir í upphafi Það er Gumdil, að gangverð á hverju kói f þorskkvóta (irskvóta, leigukvóta) var á þessum tíma 45 krónur og 24 krónur á li af ufsakváta Stefndi sei tn Sigurvin samt þeim hvíta, er honum fi, um vr ið, skömmu eftir uð leigusamningurinn pekk Gl baka og síðari kvótaflum ði leigu- ingur Tór fram, w Er Fiskistofa lór að liðnu kvótarárinu að athuga sín göpn, þ.e. þær afla skýrslur, sem henni höfðu horísl, taldi hún. að Faxafell hefði farið fram úr kvóta. Taldi hitn álöglegan afla nema 3.208 kg. talið í þorskígildum. Meðal- verð það, er ráðuneytið halði ákveðið að miða við. var hærra en stefnandi Þeir á í kröfugerð sinni. 52 kr. á þurskíildiskiló. Í úrskurði Fskistofu, sem kveðinn var upp 10. júlí 1992, segir: 2156 að flytja aflaheimildir af sínunn bát, Sigurvin, ylir á Fnxalell, Ákvæði leigu hljóður svo „Leigutaki skal greiða sem endurgjald fyrir leigu á skipinu sem prósentu (96) af tekjum samtals 12,5% miðað við fiskmarkaðsverð. eftir að sjóða sjöld, þ. e.10% hala verið frá dregin. Skylt skal leiputaka að halda bátnum til veiða allt tímabilið. Leigutaki legsur l sinn kvóla, vm $1 tonn Ákvæði þetta. um 125% aflaverðmætis, en ekki 2574. skýrist af því, að aðilar miðuðu við samningsgerðina við það. að „tonn kæmi á móti tonni Raunin vrð þó í að Fall yu eldur minni alheimi 478 m fluttar voru frá Sigurvin, Reri stefndi nú á Faxafll il vort on þú veiktist ann og varð uð fara á sjúkrahús, Varð urð það samkomulag með aðilum 15. maf, að stefnandi tæki þá þegar við bátnum. þótt umsamið leigutínsabil væri til ágústloka. Stefndi benti stefnanda á mann, sem vildi laka bátinn á lvisu og gera hann út á haukalóð. þ. e. til lúðnveiða, sem voru utan kvóta. Tókust þeir samningar, og leigði stelnandi Fasafellið án kvóta þessum þriðj Þegar stefndi afhenti Faxafell, voru óveiddur veiðiheimildir þ kvæmt útreikningi stefnda 26 tonn af þorski og 45 tonn af ufsa. Því holdið fram að þá hafi verið rætt neitt um, hvernig þessum aflaheimildum skyldi ráðstalað, Nokkru síðar kom stefndi til stefnanda og fékk um það undirritun af hans hálfu á skriflega beiðni til sjávarútvegsráðuneytis. að þessar aflaheim ildir. sem skráðar voru á Faafell, yrðu allar fhuccar yfir á Sigurvin. Því er ekki haldið frum, að þá hali verið sætt neitt um. hvort eða þá hvaða sreiðsla skyldi koma fyrir. cn stefnukrafa vr því stud, að stefndi cigi að sreiða lyrir 47.S8% þessara aflaheimilda, þ. e. að óveiddar aflaheimildir eigi að skiptast alli og aðilar lögðu fram aflaheimildir í upphafi. Það er óumdcill, að gansverð á hverju kílói af þorskkvóta tirskvóta, leipukvóta) var á þessum tíma 45 krónur og 24 krónur á kílói af ufsakvóta, Stelndi seldi bátinn Sigurvin ásamt þeim kvóta, er honum fyledi, um vur ið, skömmu eflir að leigusamningurinn gekk til baka og síðari Kvótafluln ingur fór fram, sana hl Er Fisksofa fór að liðnu kvótaórinu að athuga sín gögn. þ.e. þær afla - sem henni hölðu borist, taldi hún, að Faxafell hefði Farið framm úr kvóta. Taldi hún lölegan afla nema 3208 kg. tl í þurskíeldum. Meðal verð það. er ráðuneytið hafði ákveðið að miða við. var hærra on stefnandi byggir á í kröfugerð sinni, 52 kr. á þorskígildiskiló. Í úrskurði Fiskistofu sem kveðinn var upp 10 júlí 1992, segir 2156 að Myga aflaheimildir af sínum bát, Sigurvin, yfir á Faxafell. Ákvæði leigu samningsins um leigugjald hljóðar svo: 1 utaki skal greiða sem endurgjald fyrir leigu á skipinu sem prósentu (55) af tekjum samtals 12.3% miðuð við fiskmarkuðsverð, eftir að sjóða- sjöld, þ. e. 104, hafa verið frá dregin. Skylt skal leigutaka að balda hátnum til veiða allt týmabilið, Leigutaki leppur til sinn kvóta, um Sl tonn.“ Ákvæði þa. um 1254 llavefimæii cn ki 294 því. að aðilar nóðuðu við amningsgerðina víð það að „tonn komi á mól tonni Raunin varð þó sí, að Faafelli fylgdu heldur mini faheinildi STR á 5212%. som íluttar voru Irá Sigurvin. Keri stefndi nú á Fuxafelli til vors. en þá veiktist hann og varð að fara á sjúkrahús. Varð um það samkomulag möð aðilum 15. maí. að stefnandi tæki þá þesar við bálnum, þótt umsamið leigutímabil væri til ágústloka. Stelndi benti stefnunda á mann, sem vildi taka Þátinn á leigu og gera Þann út á haukalóð, þ. . til líð sem voru utan kvóla, Tókust þeir samninga oe kigði Stofnandi Fnxaelið án kvóta þesum þriðja aðila Þegar stefndi afhenti Fasalell, voru óveiddar veiðiheimildir þess sam kvæmt útreikningi stelnda 26 tonn af þorski og 45 tonn af ufsa. Því or ckki haldið tram. að þá hafi verið rætt neill um. hvernis þessum allaheimildum skyldi ráðstafað. Nokkru síðar kem stefndi til stefnanda og fékk um það undirritun af hans hálfu á skrillesa beiðni úl sjávarútvegsráðuneytis, að þessar aflaheimn- ildir, sem skráðar voru á Faxafell. yrðu allar fluttar yfir á Sigurvn, Því er ekki haldið fram, að þá hafi verið rætt nóitt um. hvort eða þá hvaða ereiðsla skyldi koma fyrir, en stefnukrafa er því studd. að stefndi eigi að eiða fyrir 47.88% þessara aflaheimilda. þ.e. að úveiddar aflaheimildir eigi að skiptast í sama hlutfalli og aðilar lögðu frum aflihvimildir í upphari. Það er óumdeilt, að panpverð á hverju kílói af þorskkvóta (írskvóta, leigukvóla) var á þessum tíma 45 krónur og 24 krónur á Klói af ufsakvóta Stefndi seldi bátinn Sigurvin ásamt þeim kvóta. er honum Íslgdi, um vor. ið. skömmu eftir að leigusamningurinn gekk til baka ow síðari kvótaffuin- ingur (ór fram 1 Er Fiskistofa fór að llönu kvótaárinu að athuga sín sögn. þ.e. þær afla skýrslur, sem henni hólðu borist, taldi hún. að Faxafell hefði farið fram úr kvóta, Taldi hún ólöglesan alla nenna 3.208 kg. talið í þorskígildlum. Meðal verð það. er ráðuneytið hafði ákveðið að miða við, var hærra en stefnandi hyggir á í krófugerð sinni, 52 kr. á þorskísildiskiló. Í úrskurði Fiskistofu, sem kveðinn var upp 10. júlí 1992, segi: 2157 „Samkvæmt lögum nr. 32 19. maí 1976 um upptöku ólöglegs sjávarafla, sbr. reglugerð sama efnis nr. 249/1988, er afli fiskiskipsins (1982) Faxafells HI, GK 344, umfram leyfilegt aflamark árið 1991 samtals 3.298 kíló, talið í þorskígildum, gerður upptækur af sjávarútvegsráðuneyti, og skal andvirði hins ólöglega afla, 171.496 kr., renna til fiskirannsókna og vísindalegs eftir- lits með fiskveiðum eftir nánari ákvörðun sjávarútvegsráðuneytisins.“ Ástæða þess, að Faxafell fór samkvæmt útreikningi Fiskistofu fram úr aflaheimildum, var sú, að of mörg þorskígildi voru flutt af Faxafelli yfir á Sigurvin um vorið. Stefndi taldi sig með öðrum orðum hafa veitt minna en skýrslur að lokum sýndu, þegar hann um vorið fyllti út beiðni, sem stefn- andi hafði undirritað um, að 26 tonn af þorskkvóta og 4,5 tonn af ufsakvóta yrðu flutt yfir á Sigurvin. Stefnandi greiddi til Fiskistofu fjárhæð þá, er greinir í úrskurði hennar, auk vaxta og kostnaðar 19. maí 1993, alls 188.570 kr. Í dómkröfu sinni miðar stefnandi við, að stefndi eigi að endurgreiða sér þá fjárhæð að frádregnum hlut stefnanda, 71.055 kr. (þ. e. 47,88% af 3.298 kg á 45 kr. = 71.055 kr.). Hér er einnig komin sundurliðun á varakröfu stefnda: 188.570 kr. — 71.055 kr. = 117.515 kr. V. Svo sem að framan er að mestu rakið, er stefnukrafan einkum studd eftir- töldum röksemdum stefnanda. I. Aflaheimildir Faxafells fyrir umsamið leigutímabil, 1. janúar til 31. ágúst 1991, hafi verið þannig til komnar, að leigusali lagði til 47,88% þeirra, en leigutaki 52,12%. Er aðilar sömdu um styttingu leigutímans vorið 1991, fékk stefndi framseldar allar óveiddar aflaheimildir bátsins. Miðað við forsendur leigusamnings hefði stefndi einungis átt rétt á að fá án endurgjalds sama hlutfall þeirra og hann lagði til í upphafi, 52,12%. 3. Í íslenskum rétti gildi sú meginregla, sem er m. a. orðuð svo í 5. grein laga um lausafjárkaup: „Nú eru kaup gerð, en ekkert fastákveðið um hæð kaupverðsins, og ber þá kaupanda að greiða það verð, sem selj- andi heimtar, ef eigi verður að telja það ósanngjarnt.“ Upplýst sé og óumdeilt, að gangverð á þeim hluta aflaheimilda Faxafells, sem stöf- uðu frá stefnanda og stefndi fékk framseldar, hafi verið 611.925 kr. Þá fjárhæð eigi stefndi að greiða að frádreginni þeirri fjárhæð, er hann hafi ofgreitt við fyrra uppgjör, 144.816 kr. 4. Stefndi eigi alla sök á því, að stefnandi varð að greiða 188.570 kr. sam- kvæmt aðfararhæfum úrskurði Fiskistofu. Stefndi hafi farið eftir röng- t> 2155 um aflatölum og fengið yfirfærðan á Sigurvin meiri kvóta en eftir var. Stefndi beri ábyrgð á aflaskýrslum bátsins fyrir útgerðartímabil sitt svo og á beiðni þeirri um yfirfærslu aflaheimilda, er stefndi sjálfur út- bjó og stefnandi undirritaði í trausti þess, að stefndi gæfi upp réttar tölur í beiðninni. En þar sem stefnandi fellst á, að hann eigi að svara til vanheimildar, að því er varðar kvóta þann, er hann framseldi, fellst hann á að bera sjálfur 71.055 kr. af þeirri fjárhæð, er hann greiddi Fiskistofu, svo sem áður er sundurliðað og skýrt. . Til enn frekari rökstuðnings bendir stefnandi á, að stefndi hafi selt bát sinn með umræddum kvóta skömmu ettir kvótaflutninginn. Það liggi í mn augum uppi, að verulegur hluti af söluverði bátsins hafi einmitt verið verðmæti hins flutta kvóta. Þar að auki sé mjög ólíklegt, að báturinn hafi í raun verið seljanlegur kvótalaus. Hinn flutti kvóti hafi því reynst stefnda mjög verðmætur. VI. Sýknukrafa stefnda er studd þeim rökum, að þegar leigusamningurinn gekk til baka og stefndi fékk umræddan kvóta yfirfærðan, hafi fullnaðar- uppgjör í raun farið fram. Hvorugur aðila eigi kröfur á hinn. Bendir stefndi einkum á eftirtalin atriði þessu til stuðnings: I. Miklar vanefndir hafi orðið á leigusamningnum af hálfu stefnanda og stefndi því átt á hann gagnkröfur af þeim sökum. Báturinn hafi ekki verið afhentur í umsömdu ástandi við upphaf leigutímans. Vatn hafi lekið út af vél bátsins, lensibúnaður verið í lamasessi og brunnar því allir fullir af fiskúrgangi og öðrum aðskotahlutum. Þá hafi vantað lór- an í bátinn og loftnet, einnig mataráhöld. Í fyrsta veðri, sem gerði á úthaldinu. hafi byrjað að leka með skorsteini niður í eldhús bátsins, sem hafi valdið skammhlaupi, er kostað hafi viðgerð. Spildæla bátsins hafi ekki verkað í fyrsta róðri, þar sem snúningsátt dælunnar hafi ver- ið breytt miðað við vél og það gert á rangan hátt. Mestu tjóni hafi þó valdið, að vantað hafi löndunarkrana á bátinn; hafi það leitt til þess, að stefndi hafi orðið að landa einvörðungu í Keflavík og því ekki get- að sótt á gjöfulustu miðin, en það hefði hann gert, hefði hann haft krana og getað landað í höfnunum nær þeim miðum. 2. Stefndi hafi útvegað stefnanda nýjan leigutaka. Sá hafi greitt hærri leigu fyrir tímabilið frá 15. maí tl loka hins umsamda leigutíma, 31. ágúst, en stefndi hefði greitt, þótt hann hefði fiskað allan kvótann. Stefnandi hafi því hagnast á því, að leigusamningurinn gekk til baka. Nýi leigutakinn hafi greitt 491.277,50 kr. í leigu fyrir bátinn kvótalaus- 2159 an, en stefndi hefði aðeins greitt 276.853 kr., ef leigusamningur hans hefði gilt út leigutímabilið og hann náð að veiða allan kvótann. Stefn- andi hafi því beinlínis hagnast á umræddum skiptum á leigutökum. 3. Að þessu athuguðu telur stefndi, að það hafi verið fullkomlega eðli- legt. að hann liti svo á, að stefnandi samþykkti, að kvótinn væri yfir- færður án sérstakrar viðbótargreiðslu. Ef stefnandi hefði viljað fá sér- stakt endurgjald fyrir kvótann, hefði hann með tilliti til þessarar for- sögu átt að áskilja sér sérstaklega greiðslu fyrir kvótaflutninginn. Það hafi hann ekki gert, og því skorti kröfur stefnanda bæði samnings- og lagastoð. 4. Þá bendir stefndi á, að hann hafi, er leigusamningurinn gekk til baka, verið búinn að ofgreiða leigugjald, að fjárhæð 144.816 kr., sem skýri það enn frekar, að aðilar hafi gert ráð fyrir því, að með kvótaflutn- ingnum færi fram lokauppgjör. 5. Úrskurður sjávarútvegsráðuneytisins hafi verið óréttmætur og yfir- gnæfandi líkur á, að umrædda aflaupptöku hefði mátt fá niður fellda með því að kæra úrskurðinn, færa fram gögn og upplýsa málið. Úr- skurðurinn hafi beinst að stefnanda. Stefnandi hafi ekki tilkynnt stefn- anda um úrskurðinn fyrr en með bréfi, dags. 16. nóv. 1992, á dskj. nr. 16 í máli þessu. Þrjátíu daga kærufrestur hafi þá verið löngu liðinn. VII. Eftir að ágreiningurinn reis í máli þessu, leitaði stefnandi álits Landssam- bands smábátaeigenda, sem svaraði með bréfi, dags. 7. október 1991, undir- rituðu af Erni Pálssyni, framkvæmdastjóra sambandsins. Það hljóðar svo: „Í bréfi yðar til Landssambands smábátaeigenda, dagsettu 5. september sl., farið þér þess á leit, að gefin verði fagleg umsögn varðandi leigu á bát yðar, Faxafelli Hl. Af bréfi yðar má ráða, að ekki sé um ágreining að ræða milli yðar og leigutaka varðandi leiguupphæð né skiptingu sjóðagjalda. Ágreiningur virð- ist vera einskorðaður við uppgjör þess aflakvóta, sem óveiddur var, þegar leigusamningur var úti. Umsögn mín hér á eftir byggist því á þessum for- sendum. Þrátt fyrir að leitað hafi verið eftir upplýsingum um hliðstæður í leigu fiskiskips, þegar leiguupphæð er tengd framlagningu veiðiheimilda, fannst hún ekki. Umsögn mín er því sjálfstæð, hvað varðar þetta tiltekna mál. Þar sem framlagning veiðiheimilda frá leigutaka er lögð fram við upphaf leigu á Faxafelli II, telur undirritaður, að leiguupphæð hafi tekið mið af því. Þar sem allur sá kvóti, sem Faxafell II hafði í upphafi leigusamnings, var ekki 2160 veiddur, eru forsendur 12,5% leigugjalds breyttar. Leigusali á því rétt á bót- um varðandi breytingu á forsendum leigugjalds. Reikna má bæturnar út á tvo vegu: a) Þeim kvóta. sem óveiddur var, er leigusamningi var slitið, skal skipt að jöfnu milli leigusala og leigutaka. Bæði gætu þar komið til færsla til baka á helmingi þess kvóta, sem eftir var, eða hann verði verðlagð- ur eins og um leigukvóta væri að ræða. b) Leigugjald skal hækka um það hlutfall, sem ekki náðist að veiða. Samkvæmt samningi virðist, að leigugjald taki mið af 162 tonna heildarkvóta. Heildargreiðslur frá fiskmarkaði námu 11.585.268 kr.; búast hefði mátt við, að heildarverðmæti hefði orðið 13.800.098 kr. Leiga á því aflaverðmæti hefði numið 1.725.012 kr. Mismunur á leigu samkvæmt uppgjöri þess afla, sem veiddur var, og þess afla, sem fyrir- hugað var að veiða, er því 276.853 kr., sem yrði því greiðsla leigutaka til leigusala. Undirritaður treystir sér ekki til að gera upp á milli þessara tveggja leiða, en telur, að þarna sé kominn flötur á samningaviðræðum milli leigusala og leigutaka.“ Enn fremur leitar stefnandi álits Landssambands íslenskra útvegsmanna, og svaraði lögmaður þess. Jónas Haraldsson hdl., svo með bréfi, dags. 11. júní 1992: „Samtökunum hefur borist bréf þitt, dags. 1. júní sl., vegna ágreinings um uppgjör leigusamnings milli Fax hf. og Gunnars Svavarssonar ásamt með- fylgjandi gögnum. Hvað snertir 15. gr. leigusamningsformsins, sem aðilar hafa notað, þá á hann einungis við, þegar um er að ræða ágreining milli útgerðarmanna fiskiskipa 12 rúmlestir og stærri, sem eru eða geta verið aðilar að samtökun- um. Þótt um sé að ræða aðila, sem ekki eru félagar í samtökunum, og bátur- inn sé 9,9 rúmlestir, þá breytir það ekki því. að báturinn er á aflamarki og samkynja dæmi hefði getað komið upp milli félaga innan samtakanna. Af gögnum málsins verður ráðið, að leigusali og leigutaki skyldu leggja fram aflaheimildir að hálfu hvor, svo að litlu skeikar. Má ráða af leigugjaldinu, að gengið hafi verið út frá þessum forsendum við gerð leigusamningsins. Samtökin telja eðlilegast, þegar ljóst lá fyrir, að leigusamningnum yrði rift með samkomulagi aðila vegna veikinda leigutaka. að þeim kvóta, sem var óveiddur af þeim kvóta, sem aðilar samningsins lögðu til, skuli skipt að jöfnu milli aðila. Myndi það annaðhvort gerast með kvótatilfærslu eða 2161 greiðslu gjalds miðað við söluverð árskvóta (leigukvóta). Að þessu leyti eru samtökin alveg fylgjandi þeirri tillögu, sem fram kemur í bréfi Landssam- bands smábátaeigenda, dags. 7. október 1991, sem merkt er a-liður, sbr. bréf þitt, dags. 1. júní sl., bls. 2, 1. töluliður.“ Álit réttarins. Ef litið er til leigusamnings aðila frá 31. desember 1990, verður að fallast á það með stefnanda, að eðlileg uppgjörsaðferð aðila á óveiddum kvóta hefði verið sú, að hann skiptist í sömu hlutföllum og þeir lögðu hann til við upphaf leigutímans. Verðmæti hlutdeildar stefnanda í kvótanum miðað við þær forsendur er ágreiningslaust. Að frádregnu ofgreiddu leigugjaldi nemur sú fjárhæð 611.925 kr. — 144.816 kr. = 467.109 kr., svo sem stefnandi krefst. Að þessu athuguðu og með því að stefndi hefur ekki sýnt fram á það í máli þessu, að hann hafi átt gagnkröfur á stefnanda vegna vanefnda á leigu- samningnum, verður stefndi að bera hallann af því að hafa ekki tryggt sér sönnun fyrir því, að um lokauppgjör væri að ræða, er hann tók við um- ræddu verðmæti, kvótanum. Ekki var um það að ræða, að stefndi framleigði bátinn. Honum var því óviðkomandi ráðstöfun stefnanda á bátnum, eftir að samkomulag varð um, að leigutíma lyki 15. maí. Því er ekki hald í þeim málsástæðum, að stefnandi hafi fengið andvirði kvótans greitt frá hinum nýja leigutaka, ekki getað nýtt sér kvótann sjálfur og hafi sér að skaðlausu getað afhent stefnda kvótann án frekara endurgjalds. Fram er komið í málinu, að upptaka sjávarútvegsráðuneytisins á ólög- mætum afla var miðuð við aflatölur, er stefndi gaf upp við kvótaflutninginn og bar ábyrgð á, að væru réttar. Að því athuguðu og með því að stefnandi hefur í dómkröfum sínum dregið frá á gangverði kvóta þann hluta hins flutta kvóta, sem í raun var ekki fyrir hendi, ber að taka þennan kröfulið stefnanda til greina, enda er ekkert fram komið í málinu, er bendi til, að kæra hefði neinu breytt. Fjárhæð þessa kröfuliðar er, sem fyrr segir, 188.570 kr. — 71.055 kr. = 117.515 kr. Samkvæmt framansögðu verða dómkröfur stefnanda teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst 130.000 kr. Már Pétursson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Gunnar Svavarsson, greiði stefnanda, Faxi hf., 584.624 kr. ásamt dráttarvöxtum skv. IH. kafla vaxtalaga frá þingfestingardegi 25. nóvember 1992 af 467.109 kr. til greiðsludags og af 117.515 kr. frá 19. 262 maí 1993 til grciðsludas og ISO kr. í málskostnað, er beri sömu vexti frá 15, degi efir dómsuppsönu tl prsiðsludaps Átlhra vesti má leggja við höfuðstól ofangreindra fjárkæða í 12 mánaða fresti. í ta sinn 12 mánuðum eftir upphafsdag vast, 2162 maí 1903 til greiðsludags og 1304000 kr. í málskostnað, er beri sömu vexti frá 15. degi eftir dómsuppsösu tl greiðsludsgs Áfalina vexti má leggja við höfuðstól olangroindru ljárhæða á 12 mánaða fresti. í fyrsta sinn 12 mánuðum ttir upphafsdag vaxta. 2162 maí 1993 til greiðsludags og 130,000 kr. í málskostnað, er beri söru vexti frá 15. degi eftir dómsuppsögu fl preiðsludugs. Áfalina vexti má leggja við höfuðstól ofangreindra ljárhæða á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12 mánuðum ellir upphafsdag vart 2163 Föstudaginn 29. september 1995. Nr. 312/1995. — Glófaxi hf. (Valgarð Briem hrl.) gegn þrotabúi Ferðaskrifstofunnar Áfanga hf. (Ólafur Axelsson hrl.) Kærumál. Nauðungarsala. Úthlutun söluverðs. Lagaskil. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. september 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 19. sama mánað- ar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 8. september 1995, þar sem staðfest var ákvörðun sýslumannsins í Hafnarfirði frá 10. apríl 1995 um að úthluta varnaraðila greiðslu af söluverði bif- reiðarinnar RU 914 á undan sóknaraðila. Kæruheimild er í 79. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Sóknaraðili krefst þess, að fyrr- greindri ákvörðun verði hrundið og dæmt verði, að ekki skuli út- hlutað af söluverðinu upp í kröfu varnaraðila. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðila. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kæru- málskostnaðar. 1. Málsaðilar deila um úthlutun söluverðs áðurnefndrar bifreiðar við nauðungarsölu, en eftir fyrirliggjandi gögnum er hún af gerðinni Toyota Hilux, árgerð 1991. Samkvæmt frumvarpi sýslumanns til út- hlutunar var bifreiðin seld við uppboð 25. febrúar 1995 fyrir 1.000.000 króna. Að greiddum sölulaunum, kostnaði af eigenda- skiptum og lögveðskröfum stóðu eftir af söluverðinu $51.016 krón- ur. Þegar til kom, gerðu ekki aðrir en aðilar þessa máls tilkall til greiðslu af þeirri fjárhæð. Varnaraðili krafðist greiðslu á 428.926 krónum og byggði rétt sinn á fjárnámi, sem var gert í bifreiðinni 4. febrúar 1991 og þinglýst 18. sama mánaðar. Sóknaraðili krafðist að fá greiddar 1.602.498 krónur, en hann hafði fengið fjárnám í bif- 2164 reiðinni 6. júlí 1994, og var því þinglýst 7. sama mánaðar. Samkvæmt frumvarpi sýslumanns til úthlutunar á varnaraðili að fá greiðslu af söluverðinu á undan sóknaraðila. Með ákvörðun 10. apríl 1995 hafn- aði sýslumaður kröfu sóknaraðila um breytingu á frumvarpinu. Il. Í 2. mgr. 50. gr. laga nr. 19/1887 um aðför var sett það skilyrði fyrir forgangsrétti samkvæmt fjárnámi í lausafjármunum gagnvart síðara fjárnámi, að fyrri fjárnámshafi kæmi fram nauðungaruppboði eða fengi vörslur lausafjárins innan tólf vikna, frá því að fjárnámsgerð fyrir kröfu hans væri lokið. Sóknaraðili telur þetta lagaákvæði, sem gilti, þegar fjárnám var gert fyrir kröfu varnaraðila, leiða til þess, að varnaraðili hafi glatað forgangsrétti gagnvart sér, enda hafi hann hvorki komið fram sölu bifreiðarinnar né fengið hana úr vörslum gerðarþola. lll. Lög nr. 19/1887 féllu úr gildi 1. júlí 1992 við gildistöku laga nr. 90/ 1989 um aðför. Í síðarnefndu lögunum er ekkert efnisákvæði sam- svarandi 2. mgr. 50. gr. fyrrnefndu laganna, og hafa vörslur lausa- fjármuna nú ekki áhrif á rétthæð fjárnáms í þeim gagnvart öðru fjárnámi. Þess í stað er mælt fyrir um þá meginreglu í 60. gr. laga nr. 90/1989, að fjárnám í lausafjármunum falli niður, ef gerðarbeiðandi krefst ekki nauðungarsölu á grundvelli þess innan árs, frá því að það er gert. Þá segir í 61. gr. laga nr. 90/1989, að um nauðsyn trygg- ingarráðstafana fyrir rétti samkvæmt fjárnámi og stöðu þess gagn- vart öðrum réttindum fari að öðru leyti eftir almennum reglum laga. Í ákvæðum um tengsl eldri laga og yngri í 17. kafla laga nr. 90/ 1989 er ekki vikið sérstaklega að rétthæð fjárnáms, sem hefur verið gert í lausafjármunum fyrir Í. júlí 1992, ef frá er talið, að í 104. gr. laganna er tekið fram, að fyrrnefnd 60. gr. gildi ekki um slíkt fjár- nám. Ber því í ljósi almennra lögskýringarreglna að líta svo á, að frá gildistöku laga nr. 90/1989 ráðist innbyrðis rétthæð fjárnámsgerða í lausafjármunum af þeim reglum, sem vísað er til í 61. gr. laganna. Gildir þetta einnig, að því er varðar stöðu fjárnáms, sem gert var fyrir 1. júlí 1992, gagnvart fjárnámi gerðu eftir það. 2165 Fyrir 1. júlí 1992 hafði ekkert það gerst, sem gat eftir eldri lögum valdið því, að fjárnám varnaraðila yrði að þoka í rétthæð fyrir yngri réttindum yfir bifreiðinni RU 914. Þá hafði varnaraðili fyrir þetta tímamark þinglýst réttindum sínum. Þar með hafði hann gætt þeirra ráðstafana, sem vísað er til í 61. gr. laga nr. 90/1989 og þörf var á til að tryggja stöðu hans gagnvart þeim, sem öðluðust eftir þann tíma réttindi yfir bifreiðinni. Þar sem sóknaraðili fékk löngu síðar þinglýst réttindi yfir bifreiðinni, sem standa þannig þinglýstum rétt- indum varnaraðila að baki, ber varnaraðila réttur til fullnustu af andvirði hennar á undan sóknaraðila. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður staðfestur um ann- að en málskostnað, en rétt er að dæma sóknaraðila til að greiða varnaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn í einu lagi, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur um annað en málskostn- að. Sóknaraðili, Glófaxi hf., greiði varnaraðila, þrotabúi Ferða- skrifstofunnar Áfanga hf., samtals 100.000 krónur í málskostn- að í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 8. september 1995. Mál þetta var tekið til úrskurðar í dag að loknum málflutningi. Sóknar- aðili er Glófaxi hf., kt. 521264-0129, Ármúla 24. Reykjavík. Varnaraðili er þrotabú Ferðaskrifstofunnar Áfanga hf., kt. 450286-1929. Sóknaraðili krefst þess, „að ákvörðun sýslumannsins í Hafnarfirði, sem tekin var 10. apríl 1995, um úthlutun söluandvirðis bifreiðarinnar RU-914 verði hnekkt og dæmt verði, að ekki verði úthlutað af söluandvirði upp í fjárnámskröfu þrotabús Áfanga hf., varnaraðila máls þessa, og að varnar- aðila verði gert að greiða sóknaraðila málskostnað að skaðlausu“. Varnaraðili krefst þess, að kröfum sóknaraðila verði hafnað og ákvörðun sýslumanns í Hafnarfirði frá 10. apríl 1995 verði staðfest. Málskostnaðar er krafist. I. Ágreiningur aðila er um úthlutun söluandvirðis bifreiðar, sem seld var nauðungarsölu. 2166 Málavextir eru þeir, að 25. febrúar 1995 var bifreiðin RU-914, Toyota Hi Lux, árg. 1990, seld nauðungarsölu að kröfu sóknaraðila, sem komið hafði fram vörslusviptingu á bifreiðinni. Bifreiðin var slegin sóknaraðila sem hæstbjóðanda á 1.000.000 kr. Á bifreiðinni hvíldu eftirfarandi aðfarargerðir: 1. Lögtak Lífeyrissjóðs byggingarmanna, upphaflega að fjárhæð 558.001,78 kr., dags. 28. 1. 1991. 2. Fjárnám Ferðaskrifstofunnar Polaris hf. (nú Áfangar hf.), upphaflega 100.740 kr., dags. 4. 2. 1991. 3. Lögtak Lífeyrissjóðs byggingarmanna. upphaflega 159.291,04 kr., dags. 10. 4. 1991. 4. Lögtak Lífeyrissjóðs Hlífar og Framtíðarinnar, upphaflega 265.247,50 kr., dags. 11. 9. 1991. Eftir uppboðsdag, en áður en frumvarp að úthlutunargerð hafði verið út- búið, var lögtökum á 1. og 4. veðrétti aflýst. Sýslumaður útbjó frumvarp að úthlutunargerð. Hann úthlutaði fyrst til haldsréttar og tveggja lögveða. samtals 96.584 kr., síðan til varnaraðila, 428.926 kr., þá til Lífeyrissjóðs byggingarmanna á 3. veðrétti, 380.000 kr. Eftir stóðu þá 42.090 kr., sem komu í hlut sóknaraðila. Hinn 8. maí 1995 féll Lífeyrissjóður byggingarmanna frá kröfu í uppboðs- andvirði bifreiðarinnar, að fjárhæð 380.000 kr. Sóknaraðili mótmælti 16. mars 1995 úthlutun til varnaraðila. Aðilar voru boðaðir á fund hjá sýslumanni 7. apríl s. á. til viðræðna, og 10. s. m. tók sýslumaður þá ákvörðun að taka ekki mótmæli sóknaraðila til greina og leggja frumvarpið óbreytt fram til grundvallar úthlutun. IL. Sóknaraðili reisir kröfu sína á því, að fjárnám það, sem gert var 4. febrú- ar 1991 í nafni varnaraðila, hafi verið gert í gildistíð eldri aðfararlaga nr. 18/ 1887. Um þetta fjárnám og réttaráhrif þess gildi því ákvæði þeirra laga. Í 2. mgr. 50. gr. laga nr. 18/1887 sé skýrt kveðið á um, að fjárnám gert sam- kvæmt lögunum hafi forgang gagnvart síðari fjárnámum í 12 vikur, frá því að það var gert, og að fjárnámið víki að þeim tíma liðnum fyrir síðari fjár- námshafa, sem komi fram vörslusviptingu. Af þessu leiði, að fjárnám það, sem gert var af varnaraðila, hafi aðeins forgang fyrir síðari fjárnámshöfum í 12 vikur frá 4. febrúar 1991 að telja og víki síðan fyrir síðari fjárnámshafa í samræmi við reglu 2. mgr. 50. gr. laga nr. 18/1887. sem gildi um fjárnámið. Ný aðfararlög nr. 90/1989 hafi ekki breytt gildi fjárnáma, sem gerð voru í tíð eldri laga, hvað varðar reglu 2. mgr. 50. gr. laga nr. 18/1887 um tímabundin forgangsáhrif gagnvart síðari fjárnámshöfum. 2167 Þar sem sóknaraðili hafi komið fram vörslusviptingu á bifreiðinni, gangi fjárnám hans framar eldra fjárnámi varnaraðila í samræmi við reglu 2. mgr. 50. gr. laga nr. 18/1687. Varnaraðili heldur því fram, að 104. gr. laga nr. 90/1989 um aðför standi segn því, að fjárnám sóknaraðila hafi forgang gagnvart fjárnámi varnar- aðila. Varnaraðili bendir á, að fjárnám sóknaraðila og umráðasvipting á grundvelli þess sé gert í gildistíð laga nr. 90/1989. Því beri að fara eftir yngri lögum. Af 104. gr. laga nr. 90/1989 megi ráða, að fjárnám, sem gerð voru í gildistíð eldri laga, skuli fara eftir yngri lögum. 11. Við aðalmeðlerð í dag féll sóknaraðili frá athugasemdum sínum um aðild og fyrirsvar, og telst aðild því rétt varnar megin. Ágreiningur aðila stendur nú einvörðungu um, hvort sóknaraðili eigi betri rétt, vegna þess að hann náði fram vörslusviptingu, og var málið flutt um það atriði og í því sam- bandi skil eldri laga og yngri. Sóknaraðili gerði fjárnám í bifreiðinni RU-914 6. júlí 1994, eftir að yngri aðfararlög nr. 90/1989 tóku gildi 1. júlí 1992. Fjárnám varnaraðila er frá 4. febrúar 1991, en þá giltu eldri aðfararlög nr. 19/1887. Í eldri aðfararlögum er það ákvæði í 2. mgr. 50. gr., sem sóknaraðili reisir málatilbúnað sinn á, að sá fjárnámshafi, sem nær fram vörslusviptingu, geti fengið aukinn rétt umfram þá, sem ofar eru í veðröð. Með 1. mgr. 60. gr. laga nr. 90/1989 var þessu breytt. Nú er reglan sú, að fjárnám í lausaté fellur sjálfkrafa niður að liðnu ári, ef nauðungarsölu hefur ekki verið krafist. Fjárnám sóknaraðila og umráðasvipting bifreiðarinnar á grundvelli þess fór fram eftir gildistöku laga nr. 90/1989. Eldri aðfararlög féllu úr gildi við gildistöku yngri laga 1. júlí 1992. Ágreiningur aðila er um lögskipti. sem fram fóru, eftir að hin nýju lög tóku gildi. Því gilda yngri lög um ágrein- ingsefnið. Með lögum nr. 90/1989 eru felld úr gildi ákvæði eldri laga um betri rétt þess fjárnámshafa, sem fyrstur nær fram vörslusviptingu. Niðurstaða málsins er því sú, að kröfur sóknaraðila verða ekki teknar til greina. Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Hafnarfirði, sem tekin var 10. apríl 1995, um úthlutun söluandvirðis bifreiðarinnar RÚ-914. þ. e., að rétt sé að úthluta upp í fjárnám varnaraðila. Eftir þessari niðurstöðu verður sóknaraðili úrskurðaður til greiðslu máls- kostnaðar, að fjárhæð 70.000 kr., og er þá ekki tekið tillit til reglna um virðisaukaskatt. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari kvað upp úrskurð þennan. 2168 Úrskurðarorð: Staðfest er ákvörðun sýslumannsins í Hafnarfirði um, að við út) Hlutun söluandvirðis bilréiðavinnar RU-9M verði úthlutað upp í fjár námskröfu varnaraðiln. Sóknaraðili. Glólaxi hf. greiði varnaraðila. þrotabúi Ferðaskril. stölunnar Áfanga hl.. 70.000 kr. í málskostnað. 2168 Úrskurðarurð Staðlest er ákvárðun sýslumannsins í Hafnarfirði um, að við út hlutun söluandvirðis bifreiðarinnar RÚ-I4 verði úthlutað upp í ljár“ slótasi M, greiði varnaraðila, þrotsbúi Frðaskrif. stofunnar Áfanga hf, TÐ:0K kr. í málskostnað 268 Úrskurðarorð sýslumannsins í Hafnarfirði um, eð við út blutun söluandvirðis bifreiðarinnar RU-914 verði úthlutað upp í fjár námskrólu varnaraðila Sóknaraðili, Glófasi ht, greiði varnaraðila, þrotabúi Farðaskril stofunnar Áfanga hí. 20.000 kr. í málskostnað. Staðfest or ákvörðun 2169 Föstudaginn 29. september 1995. Nr. 320/1995. — Ragnar Böðvarsson (Arnmundur Backman hrl.) gegn Jarðeignum ríkisins (Magnús Guðlaugsson hrl.) Kærumál. Aðför. Vitni. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 19. september 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 25. sama mánað- ar. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Suður- lands, upp kveðinn 7. september 1995, þar sem hafnað er kröfu sóknaraðila um, að Steingrímur J. Sigfússon, fyrrverandi landbún- aðarráðherra, og Jón Höskuldsson, deildarstjóri í landbúnaðarráðu- neytinu, komi fyrir dóm til munnlegrar skýrslugjafar. Sóknaraðili krefst þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið, hvað varðar skýrslu af Steingrími J. Sigfússyni, og heimilað verði, að hann komi fyrir dóm til skýrslugjafar. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðili dæmdur til að greiða sér kærumálskostnað. Mál þetta sætir meðferð eftir 13. kafla laga nr. 90/1989. Sam- kvæmt 1. mgr. 83. gr. laganna skulu vitnaleiðslur að jafnaði ekki fara fram í slíkum málum. Af hálfu sóknaraðila hafa ekki verið færð fram rök fyrir því, að undantekning frá þeirri meginreglu verði gerð í máli þessu. Verður því fallist á niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Dæma verður sóknaraðila til að greiða varnaraðila kærumáls- kostnað, svo sem í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Ragnar Böðvarsson, greiði varnaraðila, Jarð- eignum ríkisins, 75.000 krónur í kærumálskostnað. 2170 Úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 7. september 1995. Í máli þessu liggur fyrir að taka afstöðu til þess, hvort fram nái að ganga sú krafa gerðarþola, að Steingrímur Sigfússon, fyrrverandi landbúnaðar- ráðherra, og Jón Höskuldsson, deildarstjóri í landbúnaðarráðuneytinu. verði leiddir fyrir dóminn til munnlegrar skýrslugjafar fyrir munnlegan mál- flutning, sem ákveðinn hefur verið 2. október nk., Steingrímur Sigfússon sem vitni, en Jón Höskuldsson sem aðili sóknar megin. Af hálfu gerðarbeiðanda var litið svo á. að þessir einstaklingar væru það nátengdir gerðarbeiðanda, að líta yrði á þá sem aðila sóknar megin. Því var jafnframt lýst yfir, að af hálfu gerðarbeiðanda yrði ekki gerður reki að því, að þessir einstaklingar kæmu fyrir dóminn, og væri auk þess ljóst, að þeir hefðu ekkert frekar um málið að segja en fram kæmi í gögnum málsins. Málsaðilar lögðu þennan ágreining í úrskurð dómara, en framangreind krafa gerðarþola kom fram í þinghaldi í dag. Mál þetta, sem gerðarbeiðandi höfðar á grundvelli 12. kafla laga nr. 90/ 1989, var þingfest 24. ágúst sl. Var þá sótt þing af hálfu gerðarþola og mál- inu frestað til dagsins í dag. svo að málsaðilum gæfist kostur á að skila greinargerðum og sýnilegum sönnunargögnum, sbr. Í. mgr. 83. gr. laganna. Í máli þessu krefst gerðarbeiðandi útburðar gerðarþola af jörðinni Kvist- um, Ölfushreppi. Málsmeðferð fer að hætti 12. og 13. kafla laga nr. 90/1989. en hér er um beina aðfarargerð að ræða. Meðferð málsins ber að hraða í samræmi við eðli kröfunnar og ákvæði aðfararlaga. Kemur þetta m. a. skýrt fram í 83. gr. laganna, sem mælir fyrir um það, að ef sótt er þing af hálfu gerðarþola og varnir, sem ekki verði þegar vísað á bug. koma fram gegn að- fararbeiðni, skuli málsaðilum veittur skammur frestur til greinargerðar og öflunar sýnilegra sönnunargagna um ágreiningsefnið. Í samræmi við þetta ákvæði var málinu frestað til dagsins í dag og málsaðilum þá gert að leggja fram greinargerðir og skjöl til stuðnings kröfum sínum. Í framangreindri lagagrein kemur einnig fram, að ef sátt tekst ekki, skuli málið síðan sótt og varið munnlega, en vitnaleiðslur og mats- og skoðunargerðir skulu að jafn- aði ekki fram fara. Í þessari meginreglu felst, að alveg sérstök sjónarmið þurti að liggja til þess, ef leyfa ætti vitnaleiðslur í málum, sem höfðuð eru á grundvelli 12. kafla aðfararlaga, laga nr. 90/1989. Í meginreglunni felst einn- ig, að aðfararhæfar kröfur eiga að vera það skýrar, að þær þarfnist ekki stuðnings af sönnunargögnum sem þessum. Ef krafan er þannig óljós og illa skýrð, ber væntanlega að hafna kröfunni, sbr. 3. mgr. 83. gr. laganna, en þar segir, að að jafnaði skuli hafna aðfararbeiðni, ef varhugavert verði að telja, að gerðin nái fram að ganga á grundvelli þeirra sönnunargagna, sem heim- ilt er að afla. 2171 Gerðarþoli hefur ekki skýrt, í hvaða tilgangi skýrslugjöf framangreindra einstaklinga er nauðsynleg, en hreyft því sjónarmiði, að munnlegur fram- burður þeirra kynni að vera í ósamræmi við skjöl málsins. Í greinargerð gerðarþola, sem lögð var fram í dag, er ekki að finna áskilnað um, að framangreindir einstaklingar verði leiddir fyrir dóminn fyrir munnlegan málflutning. Þá verður einnig að fallast á það sjónarmið gerðarbeiðanda, að líta verði á þessa einstaklinga sem aðila sóknar megin, þar sem staða þeirra innan ráðuneytisins sé slík, að þeir hafi haft ákvörðunarvald um þá hags- muni, sem hér er deilt um. Má í þessu sambandi vísa til 5. mgr. 17. gr. laga nr. 91/1991, en þar kemur fram, að þegar ríki, stofnun eða fyrirtæki þess eða einstök stjórnvöld eiga aðild að máli, komi sá fram sem fyrirsvarsmaður, er hefur ákvörðunarvald um þá hagsmuni aðilans, sem sakarefnið varðar. Samkvæmt því á gerðarþoli ekki möguleika á því að leiða einstaklinga þessa fyrir dóminn, og ljóst er, að umboðsmaður gerðarbeiðanda mun ekki gera það. Með vísan til framanritaðs. sbr. einnig 1. mgr. 83. gr. laga nr. 90/ 1989, verður að hafna kröfu gerðarþola um, að Steingrímur Sigfússon, fyrr- verandi landbúnaðarráðherra, og Jón Höskuldsson deildarstjóri komi fyrir dóminn til munnlegrar skýrslugjafar í máli þessu. Ekki er krafist málskostnaðar, og verður hann því eigi dæmdur. Jón Ragnar Þorsteinsson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Kröfu gerðarþola um, að Steingrímur Sigfússon, fyrrverandi land- búnaðarráðherra, og Jón Höskuldsson deildarstjóri komi fyrir dóm- inn til munnlegrar skýrslugjafar í máli þessu, er hafnað. 2172 Miðvikudaginn 4. október 1995. Nr. 328/1995. — Ákæruvaldið (Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari) gegn Birgi Þór Birgissyni (Hilmar Ingimundarson hrl.) Kærumál. Gæsluvarðhald, c-liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Stjórnarskrá. Mannréttindasáttmáli Evrópu. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 29. september 1995, sem barst réttinum ásamt kærumálsgðögnum 2. október sl. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 194991 um meðferð opin- berra mála. Varnaraðili krefst þess, að „hinn kærði úrskurður verði ómerktur og felldur úr gildi“. Þá er krafist málsvarnarlauna í þess- um þætti málsins. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Hinn kærði úrskurður var kveðinn upp af Júlíusi B. Georgssyni, fulltrúa við Héraðsdóm Reykjavíkur. Í greinargerð til Hæstaréttar byggir varnaraðili á því, að ákvæði 6. gr. laga nr. 92/1989 um að- skilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, sbr. 1. gr. laga nr. 80/ 1995, fái ekki samrýmst 3. mgr. 67. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 5. gr. stjórnskipunarlaga nr. 97/1995. Samkvæmt því ákvæði beri dómara að ákveða með rökstuddum úrskurði, hvort sakborningur sæti gæsluvarðhaldi. Heldur varnaraðili því fram, að með dómara sé þar átt við þann, sem skipaður er í slíkt embætti af forseta Íslands eða settur af dómsmálaráðherra, og telur hann þann skilning vera í sam- ræmi við 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/ 1994. Varnaraðili vísar einnig til þess, að í máli þessu hafi ekki verið kveðinn upp rannsóknarúrskurður, heldur hafi dómarafulltrúinn í reynd verið að taka refsiákvörðun í máli á hendur varnaraðila, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þá telur varnaraðili, að sú framkvæmd við Héraðsdóm Reykjavíkur að fela eingöngu dóm- arafulltrúum úrlausn gæsluvarðhaldsmála sé í andstöðu við lögskýr- 2173 ingargögn með frumvarpi til laga nr. 80/1995. Hafi komið fram hjá formanni allsherjarnefndar við umræðu á Alþingi um frumvarp til laganna, að einungis væri um heimild að ræða, sem vonir stæðu til, að yrði almennt ekki nýtt. Af lögskýringargögnum verður ráðið, að áðurnefnd framkvæmd sé á annan veg en löggjafinn hefur ætlast til. Það breytir þó ekki því, að eftir orðalagi 2. mgr. 6. gr. laga nr. 92/1989, svo sem henni var breytt með 1. gr. laga nr. 80/1995, er viðhlítandi lagastoð fyrir því, að dómarafulltrúi fari með kröfu um gæsluvarðhald og kveði upp úr- skurð um hana. Eins og staða dómarafulltrúa er nú orðin, stenst þessi skipan þær kröfur, sem verða leiddar af stjórnskipunarlögum og alþjóðasamningum, sem íslenska ríkið er aðili að. Hvað þetta varðar, skiptir ekki máli, þótt gæsluvarðhaldsúrskurður sé kveðinn upp á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt sakavottorði varnaraðila hefur hann á árunum 1988 til 1994 hlotið þrettán refsidóma, þar af ellefu fyrir brot gegn almenn- um hegningarlögum. Hinn 1. febrúar 1995 var varnaraðila veitt reynslulausn á eftirstöðvum refsingar, 180 dögum. Svo sem rakið er í hinum kærða úrskurði, gaf ríkissaksóknari út ákæru á hendur varnaraðila 19. september 1995, þar sem hann er sakaður um þjófn- að og nytjastuld í mars, júlí og ágúst 1995. Samkvæmt þessu er full- nægt skilyrðum til gæsluvarðhalds yfir varnaraðila eftir c-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. september 1995. Ár 1995. föstudaginn 29. september, er á dómþingi Héraðsdóms Reykja- víkur, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Júlíusi B. Georgssyni dómarafulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Rannsóknarlögregla ríkisins hefur krafist þess með vísan til c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að Birgi Þór Birgissyni, kt. 210971-4839, verði gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi frá lokum gæsluvarðhalds þess, er renn- ur út sunnudaginn Í. október nk. kl. 16.00, þar til dómur gengur í máli hans í héraði, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 19. október nk. kl. 16.00. Hinn 19. september sl. gaf ríkissaksóknari út ákæru í sex liðum á hendur 2174 Birgi Þór Birgissyni og fimm öðrum mönnum fyrir hegningarlagabrot. Í 1. lið ákæru er ákærða Birgi Þór einum gefnir að sök fimm innbrotsþjófnaðir, fjórar tilraunir til innbrotsþjófnaða, ein nytjataka og ein tilraun til nytja- töku. Í 3. lið ákæru er ákærða ásamt tveimur öðrum gefinn að sök inn- brotsþjófnaður, og í 4. lið er honum gefinn að sök innbrotsþjófnaður ásamt einum hinna meðákærðu. Brot þau, sem saksókn lýtur að, eru framin í mars-, júlí- og ágústmánuði sl. Verðmæti þeirra muna, sem stolið var í inn- brotum þessum, nemur vel á aðra milljón króna. Ákærði hefur sætt gæsluvarðhaldi frá 18. ágúst sl. á grundvelli a- og c- liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Mál skv. framangreindri ákæru verður þingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur föstudaginn 6. október nk. Telja verður ákærða síbrotamann. Skilyrði eru því til áframhaldandi gæsluvarðhalds hans skv. c-lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt framansögðu verður fallist á kröfu ríkissaksóknara um áframhaldandi gæsluvarðhald yfir ákærða, eins og hún er fram sett og nánar greinir í úr- skurðarorði. Úrskurðarorð: Ákærði, Birgir Þór Birgisson, sæti áfram gæsluvarðhaldi frá lokum gæsluvarðhalds þess, er rennur út sunnudaginn 1. október nk. kl. 16.00, þar til dómur gengur í héraði í máli hans. þó eigi lengur en til miðvikudagsins 19. október nk. kl. 16.00. 2175 Fimmtudaginn 5. október 1995. Nr. 418/1993. — Helgi G. Jónsson (Árni Vilhjálmsson hrl.) gegn Guðrúnu Arnardóttur Brynjólfi Grétarssyni Elínu Sigrúnu Guðmundsdóttur Gunnari Guðjónssyni Guðrúnu Gísladóttur og Ragnhildi Kristínu Ólafsdóttur (Hróbjartur Jónatansson hrl.) Verksamningur. Févíti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. október 1993 og gerir þær kröfur, að stefndu verði dæmd til þess að greiða sér 817.286 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt vaxtalögum nr. 25/1987 frá 28. janúar 1991 til greiðsludags. Auk þess krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Breyting á fjárhæð höfuðstóls kröfu áfrýjanda frá kröfum í héraði felst í því, að í reynd greiddu stefndu áfrýjanda 1.045.000 krónur upp í skuld sína við hann, en ekki 953.400 krónur, eins og greinir í héraðsdómi. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms með þeirri breytingu, sem leiðir af leiðréttri kröfugerð áfrýjanda, og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Skriflegur verksamningur málsaðila 19. júní 1990 var gerður á grundvelli verktilboðs áfrýjanda. Í tilboðinu kemur nægilega skýrt fram, að magntölur eru áætlaðar, og máttu stefndu því gera ráð fyr- ir, að umfang einstakra verkþátta gæti breyst, þegar líða tæki á verkið. Á hinn bóginn gættu aðilar ekki formkrafna, sem gert var ráð fyrir í samningnum, að fara skyldi ettir, ef breytingar yrðu á um- 2176 fangi verksins. Svo sem greinir í héraðsdómi, or heildarendurgjald, sem álrýjandi telur sig eiga fyrir verkið, 1862.286 krónur í stað 1.178,604) króna. sem upphaflega var samið um. Gögn. sem liggja fyrir til stuðnings kröfum áfrýjanda um greiðslur sökum magnaukn- ingar við aðra liði en vinnu við útidyratröppur. eru með öllu ófull- andi. Verður að fallast á það álil hóraðsdóms, að áfrgjandi hafi með ýmsum hætti vanrækt skyldur, sem á honum hvíldu sem verk- taka, til að tryggja sér sönnun um réttmæti aukinnar kröfusorðar vegna breytingar á magntölum. Er því ekki unni að fallast á aðrar Krölur áfrgjanda en þær. sem síðar greinir. " Annar liður tilboðs áfrýjanda er „endursleypa á plötu með við- bótarbendingu“. 7 fermetrum á 24.000 krónur, alls 168,000 krónur, Í tilboðinu eru engar nánari skýringar á þessum lið. Fyrir héraðsdómi skýrir áfeýjandi svo frá. að hér sé ál við „svalabolna“ og skyggni fyrir ofan anddyri. Áfrýjandi ber einnig, að inni í þessum verklið hafi verið niðurbrot. uppsláttur, endursleypa og frágangur. Málsað- ila greinir ekki á um. að eftir gerð samnings þeirra hafi verið ákveð- ið að stækka þrennar svalir húss stefndu og að ílrýjanda heri að fá greitt fyrir það aukaverk sérstaki ar deila þeir um fjár- hæð preiðslunnar, en áfrýjandi krefst alls 434.400 króna hekkumar vegna endursteypu á plötum, þ. e. alls 602.400 króna í stað 168.000 króna samkvæmt tilboði. Eltir að ágreiningur aðila kom upp, var af hálfu áfrgjanda bent á. að í verktilboði hefði hann gert ráð fyrir endursteypu á áðurgreindum sjö fermetrum svalagólfa, en í reynd heiðu verið steyptir 2237 fermetrar al svalugólfum og skyggni yfir útidyrum að flatarmáli 2,69 fermetrar. Aukning frá tilboði sé því alls um 25. fermetri Skilja verður frásögn álrýjanda fyrir héraðsdómi svo. að hann hali í samtölum við stefndu. áður en ákveðið var að stækka svalirn- ar, áætlað aukakostnað við stækkunina SEÓIK) krónur á hverjar sval- ir, alls 150,000 krónur. Þegar litið er til þess, verður ekki talið, að áfrýjandi hafi stutt það nægum rökum, að stefndu sé skylt að reiða hærra endurgjald fyrir aukavinnn við svalir en 15044) krónur. Ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdlóms um þá fjárhæð, Hins ve, 2176 fangi verksins, Svo sem greinir í héraðsdómi, er heildarendurgjald. f eiga fyrir verkið, 1862.286 krónur í stað 1.178,600 króna, sem upphaflema var samið um. Gögn. sem liggja fyrir úl stuðnings krölum áfrýjanda um greiðslur sökum magnaukn ingar við aðra liði en vinnu við útidyratröppur, eru með öllu ófull nægjandi. Verður að fallast á það álit héraðsdóms, að álrýjandi hafi með ýmsum hætti vanrækt skyldur. sem á honum hvíldu sem verk, taka, til að tryggja sér sönnun um réttmæti aukinnar kröfugerður vegna breytinsar á magntölum. Er því ekki unnt að fallast á aðrar kröfur áfrýjanda en þver, sem síðar greinir. " Annar liður tilboðs álrýjanda er „endursteypa á plölu með við bótarbendingu“, 7 fermetrum á 24.008) krónur, alls 168,000 krónur. Í tilboðinu eru engar nánari skýringar á þessum lið. Fyrir héraðsdómi skýrir áfrýjandi svo frá, að hér sé átt við „svalabotna“ og skyggni fyrir ofan anddyri. Áfrgjandi ber einnig. að inni í þessum vorklið) hafi verið niðurbrol, uppsláttur. endursteypa og Frágangur. Málsað ila greinir ekki á um, að eltir gerð samnings þeirra hali verið ákveð, ið að stækka þrennar svalir húss stefndu og að áfrýjanda beri að Ká greitt fyrir það auknverk sérstaklega. Hins vegar deila þeir um fjár hæð greiðslunnar, en álrýjandi krefst alls 434400 króna hækkunar vegna endursteypu á plölum, þ. e. alls 602.400 króna í stað 168.004) króna samkvæmt tilboði. Ellir að ágreiningur aðila kom upp. var af hálfu áfrýjanda bent á, að í verktilboði hefði hann gert ráð fyrir endursteypu á áðurgreindum sjö fermetrum svalagólla, en í reynd hefðu verið steyplir 22.37 fermetrar af svalagólfum og skyggni yfir útidyrum að Hlatarmáli 2,69 fermetrar. Aukning rá tilboði sé því alls um 25,1 fermelri Skilja verður frísözn áfrýjanda fyrir héraðsdómi svo, að hann hafi í samtölum við steindu, áður on ákveðið var að stækka svalirn ar, áætlað aukakostnað við stækkunina 50,000 krónur á hverjar sval ir. alls 150,008) krónur. Þegar litið er til þess, verður ekki talið, áfrjandi hafi stutt það megum rökum. að stefndu sé skyll að greiða hærra endurgjald fyrir aukavinnu við svalir en 150.000 krónur. Ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um þá fjárhæð. 2176 fangi verksins. Svo sem greinir í héraðsdómi. er heildarendurgjald. sem úlrýjandi telur sig eiga fyrir verkið. 1,862.286 krónur í stað 1.178,601) króna, sem upphaflega var samið um. Gögn, sem lisgja fyrir il stuðnings kröfum áfrýjanda um greiðslur sökum magnaukn- ingar við aðra liði en vinnu við útidyratröppur, eru með öllu ófull- nægjandi. Verður að fallast á það álit héraðsdóms. að áfrýjandi hafi með ýmsum hætti vanrækt skyldur. sem á honum hvíldu sem verk- tk, til að tryggja sér sönnun um réttmæti aukinnar Kröfugerðar verma breytingar á magntölum. Er því ekki unnt að fallast á aðrar kröfur álrýjamda en þær. sem síðar greinir. Annar liður tilboðs áfrgjanda er „endursteypa á plölu með við- bótarbendingu“, 7 fermetrum á 24.000 krónur, alls 168.088) krónur. Í tilboðinu oru engar nánari skýringar á þessum lið. Fyrir héraðsdómi skýrir álrýjandi svo frá, að hér sé átt við „svalabotna“ og skyggni fyrir ofan anddyri. Áfrgjandi ber einnig, uð inni Í þessum verklið hali vorið niðurbrot, uppsláttur. endursteypa og frágannur. Málsað- eirra hafi verið ákveð- ið að stækka þrennar svalir húss stefndu og að áfrýjanda heri að fá ilt fyrir þuð aukaverk sérstaklega. Hins vegar deila þeir um fjár- hæð greiðslunnar, en áfrýjandi krefst alls 434.400 króna hækkunar vegna endursteypu á plötum, þ. é. alls 602.400 króna í stað 168.000 króna samkvæmt tilboði. Eftir að ágreiningur aðila kom upp, var af hállu áfrýjanda bent á. að í verktilboði hefði hann geri ráð fyrir endursieypu á áðurgreindum sjö fermetrum svalagólla, en í reynd hefðu verið steyptir 22.37 fermetrar af svalagólfum ox skyggni yfir útidyrum að flatarmáli 2.69 fermetrar, Aukning frá tilboði sé því álls um 25.) lormetri Skilja verður frásögn áfrýjanda fyrir héraðsdómi svo, að hann hafi í samlölum við stefndu. áður en ákveðið var að stækka svalira- ar, áætlað aukakostnað við stækkunina 50,00) krónur á hverjar sval- ir, alls 150,000 krónur. Þegar litið er til þess, verður ekki talið. að, álrýjandi hali stutt það nægum rökum, að stefndu sé skylt að greiða hærra endurgjald fyrir aukavinnu við svalir en 150.00) krónur. Bor að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um þá fjárhæð. 2177 Il. Í skýrslu, sem áfrýjandi gaf fyrir héraðsdómi, kemur fram, að verktilboð sé miðað við að brjóta ílögn í útidyratröppum. Segir hann, að þegar verkið var byrjað, hafi komið í ljós. að nauðsynlegt hafi verið að brjóta þrepin að mestu leyti. Einnig heldur áfrýjandi því fram, að teikningar, sem hann fékk í hendur frá húseigendum, hafi ekki verið réttar, þannig, að tröppurnar hafi í raun verið mun stærri en gert hafi verið ráð fyrir í tilboði. Enn fremur hafi viðgerð á tröppunum orðið umfangsmeiri vegna þess, að húseigendur hafi síð- ar ákveðið að láta leggja í þær hitalögn. Er ekki ágreiningur um, að það var gert. Á grundvelli þessara breyttu forsendna krefur áfrýj- andi stefndu um 130.000 krónur fyrir endursteypu á tröppunum. Stefndu mótmæla þessum kröfulið, en hafa ekki fært rök fyrir því, að verkþættir, sem áfrýjandi krefst hér greiðslu fyrir, hafi falist í til- boði eða verksamningi. Þar sem stefndu hafa ekki sýnt fram á, að endurgjald, sem áfrýjandi reiknar sér fyrir þennan verklið, sé ósann- gjarnt, verður þessi kröfuliður tekinn til greina að fullu. IV. Eftir verksamningi bar áfrýjanda að ljúka verki sínu eigi síðar en 15. september 1990. Leggja verður til grundvallar, að nokkrar tafir hafi orðið á verkinu vegna þeirrar ákvörðunar stefndu að stækka svalir hússins og vinnu við endurgerð á tröppum. Stefndu bera áhættu af töfum, sem rekja má til þess. Þykir hæfileg framlenging verktíma af þessum sökum vera 15 dagar. Ekki er fyllilega ljóst, hvenær áfrýjandi lauk vinnu við verkið, en fallast má á með hér- aðsdómi, að stefndu eigi ekki rétt til greiðslu á févíti lengur en til 14. nóvember 1990. Samkvæmt því er áfrýjanda skylt að inna af hendi févíti samkvæmt 9. gr. verksamningsins vegna tímabilsins frá 1. október til 14. nóvember 1990, 3.000 krónur á dag í 45 daga, þ. e. 135.000 krónur. V. Stefndu krefjast skaðabóta fyrir galla á verki áfrýjanda, svo sem í héraðsdómi greinir. Stefndu létu hvorki meta ætlaða galla til fjár né lögðu fram önnur viðhlítandi gögn til stuðnings bótakröfum þess- um. Er því ekki unnt að staðfesta það mat héraðsdómara, að áfrýj- anda sé skylt að greiða stefndu skaðabætur fyrir galla. 2178 vl. Ekki er ágreiningur um, að stefndu héldu eftir alls 55.000 krónum í geymslufé, er þau greiddu svonefnda áfangareikninga, sem getur í héraðsdómi. Þá er ekki heldur deilt um, að áfrýjandi átti Ógreiddar 78.600 krónur af verklaunum, sem í fyrstu var samið um. Ber stefndu að greiða þessar eftirstöðvar ásamt geymslufénu svo og 150.000 krónur fyrir aukaverk við svalir og 130.000 krónur vegna aukaverks við útidyratröppur, alls 413.600 krónur. Frá þeirri fjár- hæð dragast dagsektir, 135.000 krónur. Samkvæmt því skulu stefndu greiða áfrýjanda óskipt 278.600 krónur ásamt dráttarvöxtum, eins og greinir í dómsorði. Í bréfi, dagsettu 9. apríl 1991, buðu stefndu áfrýjanda að greiða honum til að ljúka ágreiningi þeirra fjórðung til viðbótar áður um- sömdum verklaunum og falla um leið frá kröfu um févíti. Það boð nam hærri fjárhæð en áfrýjanda er nú dæmd eftir framansögðu. Er rétt samkvæmt því, að aðilar beri hver sinn kostnað af málinu í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Stefndu, Guðrún Arnardóttir, Brynjólfur Grétarsson, Elín Sigrún Guðmundsdóttir, Gunnar Guðjónsson, Guðrún Gísla- dóttir og Ragnhildur Kristín Ólafsdóttir, greiði áfrýjanda, Helga G. Jónssyni, óskipt 278.600 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt vaxtalögum nr. 25/1987 frá 16. febrúar 1991 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júlí 1993. Mál þetta, sem dómtekið var 20. júlí 1993, er höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 8. maí 1992, af Helga G. Jónssyni, kt. 220858-4059, Nýbýlavegi 82, Kópavogi, á hendur Guðrúnu Arnardóttur, kt. 150946-2399, Trönuhjalla 3, Kópavogi, áður að Rauðalæk 51, Reykjavík, Brynjólfi Grétarssyni, kt. 130358-4469, Elínu Sigrúnu Guðmundsdóttur, kt. 231055-2589, Gunnari Guðjónssyni, kt. 221050-2159, Guðrúnu Ósk Gísla- dóttur, kt. 120857-3739, og Ragnhildi Kristínu Ólafsdóttur, kt. 020953-4389, öllum til heimilis að Rauðalæk 51, Reykjavík, til greiðslu skuldar in solid- um. að fjárhæð 908.886 kr., ásamt dráttarvöxtum |og málskostnaði). 2179 Af hálfu stefndu eru dómkröfur aðallega, að stefndu verði alsýknuð af öllum kröfum stefnanda og stefnanda gert að greiða stefndu málskostnað samkvæmt fram lögðum málskostnaðarreikningi, til vara, að dómkröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og málskostnaður felldur niður. I. Af hálfu stefnanda er málsatvikum og málsástæðum svo lýst: Stefndu séu þinglesnir eigendur hússins nr. 1 við Rauðalæk í Reykjavík og hafi með sér félag, Húsfélapið Rauðalæk 51, Reykjavík, kt. 550690-1289. Í júnímánuði 1990 hafi húsfélagið sem verkkaupi og stefnandi sem verktaki gert með sér verksamning um viðgerð á húsi stefndu, og hafi hann verið undirritaður 19. júní 1990. Í verksamningnum komi fram, að stefnandi taki að sér að gera við húseignina að Rauðalæk 51 samkvæmt tilboði, dagsettu 8. júní 1990, er byggt var á skoðun hans á húsinu. Skyldi verkið unnið í samræmi við nánar tilgreind gögn, þar á meðal tilboð verktaka og íslenskan staðal, ÍST 30. 3. útgáfu, 1988. Í tilboði stefnanda hafi hverjum verkþætti um sig verið lýst, tilgreint magn viðgerðarefnis og einingaverð. Fyrir verkið skyldi verkkaupi greiða verktaka 1.178.600 kr. með þeim breytingum, sem samningsgögn hafi gert ráð fyrir. Tekið hafi verið fram, að verðgrunnur væri fastur og verð- bættist ekki, en með feitu letri á áberandi hátt í tilboðinu hafi verið tekið fram, að um væri að ræða áætlaðar magntölur. Samningsfjárhæð skyldi verkkaupi greiða eftir framgangi verksins. Þá hafi verið tekið fram í verk- samningnum, að verktaki skyldi vinna þau breytinga- og/eða aukaverk, sem verkkaupi óskaði eftir, og að verkkaupi skyldi greiða verktaka allan kostn- að. sem af breytinga- og/eða aukaverkum leiddi. Í samningnum hafi verk- taki skuldbundið sig til að hefja verkið fyrir 5. júlí 1990, og skyldi því lokið 15. september 1990. Fyrir samningsgerð kveðst stefnandi hafa gert stefndu grein fyrir því, að um áætlun væri að ræða og aukning kynni að verða, sérstaklega við viðgerð á svölum. Stefndu hafi ekki látið fara fram úttekt á húsinu, áður en leitað hafi verið tilboða í viðgerðir. Stefnandi kveðst hafa byrjað á verkinu í júlíbyrjun 1990. Hafi fljótlega komið í ljós, að skemmdir á húsinu voru umfangsmeiri en ráð hafði verið fyrir gert, þegar skemmdir voru kannaðar í tilefni af tilboðsgerð stefnanda, og hafi grunnvinna stefnanda við þær og efnisnotkun af þeim sökum orðið meiri en gert hafi verið ráð fyrir í tilboði hans. Meðan á verk- inu hafi staðið, hafi stefndu látið stækka svalir á íbúðum í húsinu og endur- steypa útitröppur með hitaleiðslum. Þessi viðbót hafi haft í för með sér aukna efnisnotkun við verkið. Auk þess hafi teikningar, sem stefndu öfl- IS uðu, sýnt svalir vera 100 em á breidd, en þær hafi reynst vera 130 om breið Vegna viðbótarverka og aukins umfungs verksins. sem að framan sé lýst, hafi ekki reynst unnt að Jjúku því á lsettum líma. Hafi verkinu verið skilaði í lok októbermánaðar 1990, Við verklok hafi stefndu ekki hlutast til um að) láta taka húsið út af sérfræðingum. Hafi stefndu tekið við verkinu án at hugasemda eða fyrirvara og tekið verkið í notkun, m. a. með því að láta mála húsið. Meðan á verkinu stóð. kveðst stefnandi hala gert stefndu grein fyrir því. að skemmdirnar væru umfanssmóiri en hann hafði ætlað og að) tafir verksins stöfuðu af því, Við verklok hali stefndu verið afhont yfirlit yfir mugntölur á hvorri hlið hússins. Eltir því sem verkinu hafi miðað áfram, kveðst stefnandi hafa gefið út áfangareikninga til húsfélagsins, samtals að fjárhæð LIO0.K) kr. Hinn 28. desember 1900) hafi stefnandi gefið út lokareikning úl húsfélngsns vegna verksins, að fjárhæð 762.286 kr. Vegna aukins umfangs verksins og viðbótar verka hafi heildarverð verksins hækkuð og nam nú 1862.286 kr. Inn á þessu reikninga hafi verið greiddar 953400 kr. Standi því eftir af heildarverði verksins JOSA86 Kr., sem séu stefnufjárhæð, en inni í þeirri fjárhæð sé jafn- virði seymslufjár, sem haldið hafi verið eftir a áfangarcikningum og ekki verið endurgreitt Með lokareikni enum hafi Íy kjal, þar sem heildarverðmti verksins hafi verið sundurtiðuð samkvæmt einstökum verkþáttum, eins og þeir bafi komið fram í úlboði stefnanda, Stefndu hafi ekki greitt síðast endan reikning, heldur ritað stefnanda bréf, dapsett 21. janúar 1997, þar sem þau hafi óskað eftir því. að fullkomnari sundurliðun kæmi Íram á fylgi- skjali og hver liður yrði útskýrður til fulls og magntölur rökstuddar með til {ii til ilboðs stefnanda í verkið. Hafi vorið óskað skrillegar sundurliðun, og loks hafi í bréfinu verið farið þess á leit við stefnanda, að tilgreindum verkþáttum yrði lokið. Stefnandi kveðst hafa falið Landssambandi iðnaðarmanna að svara þréfi stefndu. Í bréfi landssambandsins, dagseitu 27. mars 1991, hafi verið gerð ýtarleg prein fyrir hverjum lið viðserðarinnar os þeirri magn- og verðaukn ngu. sem orðið hafði á hverjum cinstökum verkþætti. Hali stefndu svarað bréfi landssambandsins með bréfi, dugscttu D. apríl 1901, þar sera ítrekuð hafi verið. að stefnandi ætti enn eltir að ljúka við tilgreinda þetti verksins. Í bréfinu hali komið fram, að stefndu væru tilbúin að greiða stefnanda um- samið verð og 25% að auki. Einnig hafi stefndu tjáð sig tilbúin, ef stofnandi samþykkti þessi málalok. að fella niður dagsektir. sem mæmu 680(84) kr, Sé í bréfi þessu í fyrsta skipti minnst á dagsoktir af hálfu stefndu, en þau hafi 2180 úðu. sýnt svalir vera 100 om á breidd. en þær hafi reynst vera 130 am breið Vegna viðhótarvorka og aukins umfangs verksins, sem að fr man sé lýst hafi ckki reynst unnt að ljúka því á tilsettum tíma. Hafi verkinu verið skilað í lok októbermánaðar 1990, Við verklok hafi stefndu ekki hlutast til um að láta taka húsið út af sérfræðingum. Hafi stefndu tekið við verkinu án at hugasemda eða fyrirvara og ickið verkið í notkun, m. á. með því að láta mála húsið. Meðun á verkinu stóð. kveðst stefnandi hafa gert stefndu yrvi fyrir því. að skemmdirnar væru umfangsmeiri sn hann hafði ætlað og að (lir verksins stöfuðu af því. Við verklok hafi stefndu verið afhent yfirlit yfir magntólur á hverri hlið hússins. Ettir þ fram. kveðst slefnundi hafa gefið út, áfangareikninga úl húslólagsins, samtals að fjárhæð 1100,000 kr. Hinn 28. desember 1990 hafi stefnandi gefið út lokureikninu til húslólagsins vegnu verksins, að fjúrhs:ð 762.286 kr. Vegna aukins umfangs verksins og viðhútar- vörka hali heiklarverð verksins hækkað og nam nú 1862.286 kr. Lum á þessa reikninga hafi verið. greiddar 953.408) kr. Standi því eltir af heildarverði verksins VÚR:886 kr., sem séu stefnufjárhæð. en inni í þeirri fjárhæð sé jafn virði geymslufjár, sem haldið hafi verið eftir af áfungareikningum vg ckki verið endurgreitt. Með lokareikninenum hafi Íylpi Fylgiskjal, þar sem heildarverðnnæti em verkinu hafi miðað, verksins hali verið sundurlíðað samkvæmt einstökum verkþvíltum, eins og þeir hafi komið fram í tilboði stefnanda. Stefndu hafi ekki æreitt síðast nefndan reikning, heldur ritað stefnanda bréf, dagsett 2 sem þau hafi óskað eftir því, að fullkomnari sundurliðun kær skjali og hver liður yrði útskýrður til fulls og magntölur sékstuddar með til litil tilboðs stefnanda verkið. Hali verið óskað skriflegrar sundurliðunar. og loks hafi í bréfinu verið farið þess á leit við stefnand; verkþáttum vrði lokið. Stefnandi kveðst hafa falið Landssambandi iðnaðarmanna að stara bréfi stefndu. Í bréfi landssambundsins, Qagsettu 27. mars 1901, hafi rið gorð ein fyrir hverjum lið viðgerð að tilgreindum arinnar og þeirri mayn- og verðaukn- ingu. sem orðið halði á hverjum einstökum verk þætti. Hafi stefndu svarað, bréfi landssambandsins með bréfi, dagsettu 9. apríl 1991, þar Som ítrekað) hafi verið, að stefnandi ætti enn eftir að ljúka við tilgreindu þætti verksins. Í bréfinu hafi komið fram, að stefndu væru tilbúin að preiða stefnanda um samið verð og 2534 að auki. Einniu hafi stefndu (áð sig tilbúin. el stefnandi samþykkti þessi málalok. að fella niður dagsektir, sem næmu 6300 kr, Sé í bróli þessu í fyrsta skipti minnst á dagsektir af hálfu stefndu, en þau hafi s0 uðu, sýnt svalir vera J00 em á breidd. en þær hali wnst vera 130 em breið. Vegna viðbútarvetka og aukins umfangs verksins. sem að framan sé lýst, hafi ekki reynst unnt að ljúka því á tilsettum tíma. Hafi verkinu verið skilað í lok októbermánaðar 1990, Við verklok hafi stefndu ekki hlutast til um að láta taka húsið út af sérfræðinsum, ali stelndu tekið við verkinu án at- omda eðu fyrirvara og tekið verkið í notkun, m. a. með því að láta mála húsið, Meðan á verkinu stóð. kveðsi stefnandi hafa ge hugs "t stefndu prein Ístir því, að skemmdirnar væru umfangsmeiri en hann hafði tétlað op að tafir verksins stöfuðu af því, Við verklok hafi stefndu verið afhent yfirlit yfir magntölur á hverri hlið hússins, Eftir því sem verkinu hafi miðað álram. kveðst stefnandi haft gefið út áfungurikninga il húsfélagsins, samtals að fjárhæð 1100.000 kr. Hinn 28, desember 1990 hali stefnandi gefið út lokareiki ng til húslélagsins vegna verksins, að fjárhæð 762.286 kr. Vegna aukins umfangs verksins og viðbótar- verka hafi heildarverð verksins hækkað og nam nú 1862.286 kr. Inn á þessa reikninga hafi verið greiddar 953,400 kr. Standi því eftir af heildarverði verksins 908.$86 kr.. seim séu stelnuljárbæð. en inni í þeirri fjárhæð sé jafn- virði geymslufjár, seim haldið hafi v serið endurgreitt areikvinguim og ckki Með lokareikningnum hafi fylat fylgiskjal, þar sem heildasvorðmæti verksins hafi verið sundurliðað samkvæmt cinstökum verkþáttum, eins og. þeir hafi komið fram í tilboði steínandu. nefndan reikni Steíndu hali ekki préit síðast heldur ritað stelnanda brél, dagsett 21. janúar 1991, þar sem þu hafi óskað eftir því, að fullkonmari sundurliðun kærni fram á fylgi skjali vg hver liður viði útskýrður til fulls og, mapntölur rökstuddar með til- titil tilboðs stefnanda í verkið. Hafi verið óskað skrillearar sundurliðunar og loks hafi í bréfinu verið farið þess á leit við stefnandu, að tilgreindum verkþáttum yrði lokið. Stcfnandi kveðst hafu falið Landssambandi iðiaðarmanna að svara bréfi stelndu, Í bréfi landssambandsíns, dagsettu 27. mars 1991, hafi verið gerð ýtarleg grein yrir hverjum lið viðnerðarinnar og þeirri mann- og verðaukn ingu, sem urðið hafði á hverjum einstökum verkþætti. Hafi stefnu svarað bréfi landssambandsins með bréfi. dagsettu 9. apríl 1991, þar sem ítrekað hafi vorið. að stefnandi ætti enn eltir að ljúka við tilgreinda þætti vsrksins, Í bréfinu hali komið fram. að stefndu væru Gllbúin að greiða stofnenda um“ sumið verð og 25% að auki, Einnis hafi stelndu tjáð sig tilbúin, ef stefnandi samþykkti þessi málalok, að fella niður dagsektir, sem næmu 630,000 kr. Se í bréfi þessu í fyrsta skipti minnst á dagsektir af hálfu stendu, cn þau hafi 2181 ekki áður gert kröfu um þær eða áskilið sér rétt til að hafa uppi kröfu um þær. Í kjölfar þessa bréfs stefndu hafi félagi þeirra verið sent innheimtubréf, dagsett 16. desember 1991, þar sem það hafi verið krafið um greiðslu á eftir- stöðvum vegna verksamningsins auk vaxta og kostnaðar. Innheimtubréfi stefnanda hafi verið svarað með bréfi lögmanns íbúa Rauðalækjar 51, dagsettu 11. október 1991. Sé þar hafnað fram kominni kröfu stefnanda um það, að íbúarnir greiði eftirstöðvar vegna verk- samningsins. Kröfur sínar á hendur stefndu kveðst stefnandi styðja því, að hann hafi innt af hendi verk fyrir stefndu og sér beri greiðsla fyrir verkið. Greiðslu- skylda stefndu sé byggð á því, að þau beri sem þinglesnir eigendur hússins Rauðalækjar 51 óskipta, beina og persónulega ábyrgð á sameiginlegum kostnaði við viðgerð hússins gagnvart stefnanda. Ekki sé um það deilt, að stefnandi hafi unnið verk það, sem hann krefjist greiðslu fyrir. Hafi stefn- andi lagt fram reikning ásamt sundurliðun á einstökum þáttum verksins og rökstutt þá sundurliðun að auki að beiðni stefndu. Hafi stefndu ekki lagt fram gögn, er hnekki reikningi stefnanda. Því hafi ekki verið andmælt, að verk það, sem stefnandi innti af hendi, hafi verið umfangsmeira en búist hafi verið við í upphafi. Því hafi eigi heldur verið andmælt, að við verkið hafi verið bætt að frumkvæði stefndu sjálfra. Stefndu, sem hafi verið kunn- ugt um magnaukninguna, hafi neitað að greiða fyrir verkið að fullu án þess að færa viðhlítandi skýringar fyrir þeirri neitun. Hafi stefndu viðurkennt greiðsluskyldu sína með greiðslum sínum inn á reikning stefnanda. Ákvæði samnings stefnanda og stefndu komi ekki í veg fyrir, að stefn- andi fái greitt að fullu fyrir allt það verk, sem hann innti af hendi, enda þótt það hafi reynst viðameira en búist hafi verið við í upphafi. Í tilboði stefn- anda, dagsettu 8. júní 1990, sem samningur aðila vísi til, sé beinlínis tekið fram á áberandi hátt, að magntölur, sem fram komi í tilboðinu, séu áætlað- ar, en í því felst, að þær séu ekki fastákveðnar. Helgist það af því, að óger- legt megi telja fyrir verktaka að gefa endanlegar og bindandi upplýsingar um magn viðgerðarflatar og efnis, þegar ekki sé gerð úttekt á húsinu fyrir viðgerð. Verkkaupi hefði auðveldlega getað látið taka húsið út fyrir við- gerð, en verði að bera hallann af þeirri óvissu um umfang viðgerðar, sem hlotist hafi af því, að hann lét ekki taka húsið út. Þá sé hluta af verðhækkun verksins að rekja til viðbótarverks á svölum, sem stefndu hafi óskað ettir. Stefndu hafi ekki fært fram haldbær rök fyrir því, að þau eigi ekki að greiða fyrir verk, sem þau hafi beðið gagngert um og sé til viðbótar verki sam- kvæmt samningi. #82 Því til stuðnings, að stefnandi eigi rélt úl greiðstu fyrir verk, þótt magn þess sé umfram áæthun í tilboði, bendir stefnandi á það. að samningur sinn og stolndu frá 19. júní 1990 geri ráð fyrir, að það verð. sem þar kunni að taka breytingum. Í samningnum segi í 5, ar.. að fs sreiddar L78,600 kr. fyrir. þ. e. verðgrunnur sé fastur og vorðbætist ekki. Í ákvæði þessu felst, að samið sé um last eininpaverð og að það verðbætist ekki. Hins vegar foli ákvæðið ekki í sér, að ekki eigi að wreiða að auki fyrir fj sem stafi af því, að verkið reynisl umfan með þeim breytingum, seni samningsgögn gera ráð) Stofnandi telur, að slíkar breytingar teljist felast í „samningsgópnum“, þar som skýrt sé tekið fram í tilboði. einu samninssgagna, að magntölur séu áætlaðar. Stefnandi kveðst telja. að stefndu hali verið kunnugt um það, meðan á verkinu stóð, að það yrði umfangsmeira en gert hafi verið ráð Íyrir í upp- hafi, Bisi þetta ekki síst við um þann þátt, sem stefndu hafi sjálf óskað eflir að unninn yrði að auki, Telur stefnandi sig ekki hafa vanrækt tilkynningar skyldu sína. hvað snerti mapnaukningu í viðgerð, Stefnandi heldur því fram, að hann hafi innt verkið af hendi og afhent það, svo som um hali verið samið. Ekkert af því sem um hafi verið samið, hann ynni, hali verið eftir, er verkinu hafi verið skilað. Tafir þær, som orðið hafi á verklokum. hali stafað af viðbótarverkum og auknu umfangi verksins, sem hafi vorið ólyrirséð við samninssuerð og stefnanda verði ekki, kennt um. Stefndu hafi eigi mótmælt þeirri töl, sen varð á verklokum. og. hennar. Þá hafi stefndu aldrei áskilið sér engar athugasemdir gert vegna rétt til tafabóta Stcindu hali haldið því frum. uð verklok hafi ekki orðið, þar sem steln- andi hafi ekki Þoðað úl tlicklar. up verði stefnandi að bera hallann af því, að Jokaúttekt hafi ekki farið fram. Stefnandi telur hér vera um ranga full víðingu að ræða. Ekki sé um að ræða skyldu tl þess að ta úteki fara fínn. Samkvæmi ÍST 30, grein 28:10. standi það verkkaupa næst að boði öl ka, on vð ik sé himil að sn það e ek varnki það Um atiðingar þs að tk ri ekki from sé fjlað í ÍST 0, ari 50. Þa si ali orku ver í nskun. án þosað tek harð Írum, et vorktai hafu skila þeim hluta verksins af sér. Þar segi c ið verkkaupi verði að skýra frá ætluðum galla innan þriggja vikna frá afhend ingu Af þos sé ljós, að stefnandi et haa skóla öllu verkinu Þú 6 og að síðbúnar staðhæfingar steindu um alla séu allt of seint fram komnar ug það eins, þótt miðað væri við al mennar tómlætiskröfur kröfuréttar. alö2 Því til stuðnings. að stofnandi eigi rétt tl greiðslu fyrir verk, þótt man oss sé umfram áætlun í tilboði, bendir stefnandi á það, að Samningur sinn ou steindu frá 1. jání 1990 geri ráð fyri, að það verð, seim þar sé tilreint, kunni að tika breytingum. Í samninanum sög í $. gt, að fyrir verkið séu sreiddur 1178,600 kr. „með þeim breytingum, sem samninpsgóun eru ráð fyrir. þ.e. verðarunnur sé fastur ug verðlveist ekki“, Í ákvæði þessu fit að samið sé um fast eininguverð og að það verðbætst ekki, Hins vegar el ákvæðið ekki í sér. að ekki eiri að greiða að muki fyrir fjölgun magneininga sem stafi af því uð verkið reynist umfangsmeira ert búist hafi vorið við. Stefnandi telur að síkar breytingar telst felast í „samninesgönnum'“, þar sem skýri sé tekið fram í tilboði, einu samningspa áætlaðar Stefnandi kveðst telja, að stelndu hafi verið kunnugt um það, meðan verkinu stóð, að það yrði umfangsmeira en gert hali verið ráð fyrir í upp- hafi, Eigi þetta ekki síst við um þann þátt, sem stefndu hali sjálf óskað eftir að unninn yrði að auki. Telur stefnandi sis ekki hafa vanrækt tilkynninga. a. að magntölur séu skyldu sína, hvað snerti magnaukninsu Í viðserð. Stefnandi heldur því fram. að hann hafi innt verkið af hendi og afhenl það, svo söm um verið samið, Ekkert af því, sem um hafi verið samið, að hann ynni, hafi verið eftir, er verkinu hafi verið skilað. "Tafir þær, sem vrðið hafi á verklokum, hali stafað af viðhólarverkum og auknu umt verksins, sem hali verið ófyrirséð við samninusuerð og stelnanda vorði ekki kennt um. Siefndu hafi eigi mótmrll þeirri töf, sem varð á verklokum, og engar athugasemdir gert vegna hennar. Þá hafi stefndu aldrei áskilið sér rétt til tafsbóta Stefndu hafi haldið því fram, að verklok hafi okki orðið. þar sen stefn, andi afi ekki boðað til úttektar, on verði stefnandi að bera hallann af því, að lokaúttekt hafi ekki Farið fram. Stefnandi telur hér vera um anga full íðingu að ræða, Ekki sé um að ræði skyldu il þess að láta úttekt fara fram. Samkvæni ÍST 30, arsin 2810. standi það verkkaupa næst að buða ál úttektar, en verktak sé heimilt að gera það. of verkkaupi vanræki það Cím afleiðingar þess. að úttekt fari ekki fram, sé fjallað í ÍST 30, grein 8. 10. Þar segi að ki vorkkaupi verk í notkun, ún þoss að úttekt haf frið fram. teljist verktaki hafa skilað þeim hluta verksins af sér, Þar segir og, að verkkaupi verði að skýra frá ætluðum galla innan þriggja vikna frá afhnd ur. Af þessu sé ljóst, að stefnundi teljist hafa skilað öllu verkinu. Þi sé og ljóst samkvæmi þessu ákvæði ÍST 3, að síðbúnar staðhæfingar stsfndu um salla séu alit of seint fram komnar og það eins, þótt miðað sr við al mennur tómlatiskröfur krölurótar elö2 Því til stuðnings, að stefnandi eigi róli úl greiðslu fyrir verk, þótt magn þess sé umfram áætlun í tilboði, bendir stefnandi á það. að sumningur sinn og stefndu frá 19. júní 1990 geri rúð fyrir, að það veið, sem þar sé tilgreint, kunni að taka breytinnum. Í samninpnum segi í 5. gr., að fyrir Verkið séu greiddar 1.178:6080 kr. „með þeim breytinnum. sem samningspðyn gera ráð fyrir, þe. verðarunnur sé lastur ug verðbætist ekki“, Í ákvæði þessu felist. að samið sé um fast eininuaverð og að það verðbætist ekki. Hins vegar feli ákvæðið ekki í sér, uð ekki eigi að areiða að auki fyrir fjölgun magncini sem stafi af því, nð verkið reynisl vmlanssmeira en búist hali verið við. Stefnandi telur, að slíkar breytinsar teljist felast í „samninnsgögnum“, þar sem skýri sé tekið fram í tilboði. einu samninesgagna, að magntölur séu áætlaðar. Stefnandi kveðst telja, að stefndu hafi verið kunnugt um það, meðan á verkinu stóð, uð það yrði umfangsmeira en gert hafi verið ráð fyrir í upp, hafi, Eigi þetta ckki síst við um þann þátt, sen stefndu hafi sjálf óskað eftir að unninn yrði að auki. Telur stefnundi sig ekki hafa vanrækt tilkynningar skyldu sína, hvað snerti magmaukninnu í viðgerð. Stefnandi heldur því fram. að ann hafi innt verkið af hendi og afhent Það, svo sam um hafi verið samið. Ekkert af því, sem um hafi Verið samið, að hann ynni. hafi verið eftir, er verkinu hali verið skilað. Tafir þær, sem orðið hafi á vorklokum, hafi stafað af viðbólarverkun og auknu umfani verksins, sem hafi verið ályrirséð við samningsgerð og stefnanda verði ckki kennt um. Stefndu hafi engar athugasemdir gert vegna hennar. Þá hafi stefndu aldrei áskilið sér til tafabóta. Stetndu hali haldið því fram, að verklok hali ekki orðið, þar sem stofn andi hafi ekki boðað til úttektar. og verði siefnandi að bera hallann af því, að lokaúttekt hafi ekki farið fram. Stefnandi telur hér vera um ranga ul yrðingu að ræða, Ekki sé um að væða skyldu til þess að láta úttekt Fara fram. Samkvæmt ÍST 30, grein 2810. standi það verkkaupa næst að boða til úttektar. en verktaka sé heimilt að gera það. ef verkkaupi vanræki það. Umm afleiðingar jallað í ÍST 30, 28. 10. Þar segi, að taki verkkaupi vork í notkun, án þess að úttekt hafi farið fram, teljist verktaki hafa skilað þeim hluta verksins af sér. Þar segir ug, að verkkaupi verði að skýra frá ætluðum galla innan þriggja vikna frá afhend- ingu, Af þessu sé ljóst, uð stelnandi teljist hafa skilað öllu verkinu, Þá sé og ljóst samkvæmt þessu ákvæði ÍS 40, að síðbúnar staðhæfingar stefndu um galla séu allt of seint fram komnar og þuð eins, þótt miðað væri við al mennar tómlætiskröfur kröfuréttar mótmælt þeirri töl, sem varð á verklokum, og ir þess, að úttekt fari ekki Írum sé 2183 Stefnandi kveðst halda því fram, að stefndu hafi ekki verið heimilt að halda eftir hluta af greiðslu til sín vegna tafabóta og ætlaðra galla. Stefndu hafi aldrei áskilið sér tafabætur og engar athugasemdir gert við stefnanda, þegar verkið var afhent. Sé það brýnt skilyrði tafabóta. að verkkaupi áskilji sér rétt til þeirra í síðasta lagi, er verk er afhent. Það sé ljóst, að stefndu hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni við það, að afhending dróst. Staðhæfingum stefndu um ætlaða galla á verki stefnanda sé mótmælt sem of seint fram komnum, röngum og órökstuddum. Stefndu hafi ekki gert sér far um að láta staðreyna ætlaða galla eða meta. Engu að síður telji stefndu sér heimilt að halda eftir jafnvirði tæps helmings heildarverðs verksins. Meðan stefndu afli sér ekki sönnunar um umfang ætlaðra galla, sé ljóst, að þeim sé ekki heimilt að halda eftir neinum hluta greiðslunnar til stefnanda. Ekki sé neitt samhengi milli ráðstöfunar stefndu á endurgjaldinu fyrir verk- ið og staðhæfinga þeirra um ætlaða galla. Í orðum ÍST 30. gr. 20. 6., felist, að verkkaupa sé ekki frjálst að halda eftir fjárhæðum upp á sitt sjálfdæmi án þess að styðja það gögnum, svo sem viðgerðarreikningum eða mati á lík- legum kostnaði. Þetta hafi stefndu ekki gert og geti því ekki haldið eftir greiðslum til stefnanda með stoð í þessu ákvæði ÍST 30. Stefnandi styður greiðslukröfu sína við 1. mgr. 13. gr. laga nr. 59/1976 um fjölbýlishús, almennar reglur kröfuréttar um skuldbindingargildi samninga og, meginreglur samningaréttar um túlkun samninga. Þá kveðst hann miða við almennar reglur kröfuréttar um heimild aðila gagnkvæms skuldasam- bands til að halda eftir eigin greiðslu. Kröfu um dráttarvexti kveðst stefnandi styðja við reglur HI. kafla vaxta- laga nr. 25/1987. Kröfu um málskostnað kveðst stefnandi styðja við 1. mgr. 177. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði með síðari breyt- ingum og 184. gr. sömu laga. Krafa um dráttarvexti á dæmdan málskostnað sé reist á 3. mgr. 175. gr. sömu laga. ll. Stefndu mótmæla málavöxtum, lagasjónarmiðum og rökstuðningi stefn- anda í heild sinni sem röngum og villandi. Stefndu halda því fram, að 8. júní 1990 hafi stefnandi gert stefndu tilboð í viðgerðir og málun Rauðalækjar 51, Reykjavík. Grundvöllur þess tilboðs hafi verið ýtarleg skoðun stefnanda á ástandi fasteignarinnar að Rauðalæk 51, Reykjavík. Hinn 19. júní 1990 hafi deiluaðilar gert með sér verksamning þess efnis, að stefnandi tæki að sér „... að gera við húseignina Rauðalæk 51, Reykjavík, samkvæmt tilboði, dagsettu 8. 6. 1990“. Samkvæmt samn- ingnum skyldu stefndu greiða stefnanda 1.178.600 kr. án vaxta eða verð- bóta. elöd Í samningsverðinu skyldi felast all, senn við kæmi verkinu, svo sem efnis- kostnaður. vinnulaun, tryggingar og Mira, sbr. 5. pr. samningsins. Skyldi verkið hefjast 5. júlí 1990, en Hjúka 15. september 1990, Enda skyldi stefn, andi greiði stefndu févíti, 3OÐ0 kr. fyrir hvern almanakslag, sem verkið drægist umfram umsamin verklok mikvæmt 6, er. samningsins skyldu stefndu greiðu stefnanda eftir fram mslufó, 59. Hafi stefndu greitt stefnanda sangi verksins að frádren átangareikninga einum dogi eltir Iramvísun þeirra, þrátt fyrir það að) stefndu bæri eigi skylda til ureiðslu fyrr en að fjórum dögum liðnum frá framlagningu þeirra. Þannig hafi stefndu greitt reikninga. sana að fjár hæð LIND kr., að frádregnu geymslufé., 5%, 55,000 kr. Þar sem vrðið hafi að hrjóta svalir og endurgera. hafi komið upp sú hugmynd. að svalirnar wrðu lengdar. Hali verið sæst á þá hugmynd. enda myndu stvfndu greiða 40,000 kr. á íbúð til viðbótar samninusverði. Þetta hafi verið gert munnlega, en ekki skrillega, svo sem samninsur aðila geri ráð fyrir, samanber og ákvæði ÍST 30. Stefndu segjast ekki hafa átt mikil samskipti við stefnanda, eftir að verk ið hófst, Þó hafi þu ert athugasemdir við framkvæmd verksins, on tölu- vert hafi borið á. að stefnandi og starfsmenn hans væru fjarverandi frá verkstað, svo að dinum skipti. Hali stefnandi sa, ið framkvæmdum við fasteignin að Rauðakek yrði lokið á tilsettum tíma, Það hali hins vegur ckki orðið. Í lok nóvember 1990 hali stefnandi hlaupið rá verkinu óloknu og eigi að það keni eipi að sök birt um að ljúka því þrátt fyrir áskoranir þar um. Þar sem missætti hali vor- ið komið upp á milli aðila málsins um áramót 1990 til 199) sakir vanefnda, stefnanda, hafi stefnandi aripið til þess ráðs að gera stelndu reikning. d settan 28, desember 1990, og annan, dapseftan sama dag, tl Stmantektar, að) því er segi í reikningnum, Hali heildarfjárhæð numið 1862.286 kr.. eða, (683,680 ht., sem séu ríflega 507% hækkun samningsfjárhæðarinnar, Við móttöku nofndra reikninga 16. januar 1992 hali stefndu þegar gert at- hugasemdir við reikningana og þeim vorið mótmælt Hafi þess verið beiðst, ein fyrir hverjum kröfulið og magntölur rók- að ði ýtarleg, skrifleg suddar. Jafnframt hafi verið gerð krafa um, að verkinu yrði lokið Um haf verið að ræðu lagfæringu á kjallaralröppum við baðherbergi og á klæðningu hússins, sem rifin hali verið frá. Þessu bréfi hafi eigi verið svarað af hálfu stefnanda, en hann hafi óskað liðsinnis lögfræðings Landssambands iðnaðarmanna í mars 1991 Eltir að stefndu höfðu komið sínum sjónarmiðum á framfæri. hali lögfræðingur Þessi hæst afskiptum símum af málinu.